Tài liệu Luận án tiến sĩ vấn đề xuất bản sách dịch ở việt nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN VŨ THỊ NGỌC THUỲ VẤN ĐỀ XUẤT BẢN SÁCH DỊCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ XUẤT BẢN HÀ NỘI - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN VŨ THỊ NGỌC THUỲ VẤN ĐỀ XUẤT BẢN SÁCH DỊCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Xuất bản Mã số: 9 32 04 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ XUẤT BẢN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS, TS. Hà Huy Phƣợng 2. PGS, TS. Trần Văn Hải HÀ NỘI - 2022 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả, số liệu nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, chính xác. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận án Vũ Thị Ngọc Thuỳ MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ................................ 9 1.1. Những công trình nghiên cứu về hoạt động xuất bản........................... 9 1.2. Những công trình nghiên cứu về dịch thuật ....................................... 19 1.3. Những công trình nghiên cứu về xuất bản sách dịch ......................... 23 1.4. Kết quả các công trình nghiên cứu và những vấn đề luận án cần giải quyết ........................................................................................................... 28 CHƢƠNG 2: XUẤT BẢN SÁCH DỊCH - NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN ................................................................................................... 31 2.1. Khái niệm, vai trò, đặc điểm và quy trình xuất bản sách dịch .......... 31 2.2. Tiến trình lịch sử hoạt động xuất bản sách dịch Việt Nam ............... 47 2.3. Cơ sở chính trị, cơ sở pháp lý và các yếu tố ảnh hưởng đến xuất bản sách dịch.................................................................................................... 55 2.4. Tiêu chí đánh giá chất lượng xuất bản sách dịch............................... 67 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ XUẤT BẢN SÁCH DỊCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY........................................................................................................................72 3.1. Giới thiệu các đơn vị khảo sát ........................................................... 72 3.2. Nội dung khảo sát .............................................................................. 81 3.3. Nhận xét về vấn đề xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay ......... 109 CHƢƠNG 4: XU THẾ PHÁT TRIỂN VÀ GIẢI PHÁP CHO VẤN ĐỀ XUẤT BẢN SÁCH DỊCH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ............................................... 122 4.1. Xu thế phát triển của xuất bản sách dịch trong bối cảnh toàn cầu hóa ........................................................................................................... 122 4.2. Giải pháp cho vấn đề xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay ...... 129 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 160 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................... 162 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 163 PHỤ LỤC Comment [M1]: DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Viết đầy đủ BTV Biên tập viên CTV Cộng tác viên CNXH Chủ nghĩa xã hội ĐVXB Đơn vị xuất bản ĐVKS Đơn vị khảo sát NCS Nghiên cứu sinh NXB Nhà xuất bản PVS Phỏng vấn sâu XBP Xuất bản phẩm XBSD Xuất bản sách dịch DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số sách dịch xuôi các năm 2017, 2018, 2019 ............................. 54 Bảng 3.1. Số sách dịch tại 5 ĐVKS ............................................................ 81 Bảng 3.2. Quy định nhuận bút XBP thuộc loại dịch theo Nghị định 18/2014/NĐ-CP .......................................................................... 92 Bảng 3.3. Số sách liên kết xuất bản của 4 ĐVKS ....................................... 97 Bảng 3.4. Số sách dịch theo lượng bản in năm 2019 ................................ 104 Bảng 4.1. Ý kiến về giải pháp tăng cường xuất bản sách dịch ngược ...... 137 Bảng 4.2. Ý kiến về giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản sách dịch ... 143 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Số sách dịch theo thể loại tại 5 ĐVXB khảo sát năm 2017, 2018, 2019 ................................................................................ 82 Biểu đồ 3.2. Cơ cấu thể loại sách dịch Việt Nam năm 2017, 2018, 2019 ......83 Biểu đồ 3.3. Cơ cấu sách theo ngôn ngữ dịch tại 5 ĐVXB khảo sát ............ 85 Biểu đồ 3.4. Cơ cấu sách xuất bản theo ngôn ngữ dịch tại Việt Nam .......... 86 Biểu đồ 3.5. Lựa chọn của độc giả với sách dịch các nước .......................... 87 Biểu đồ 3.6. Cơ cấu số lượng xuất bản sách dịch Việt Nam......................... 88 Biểu đồ 3.7. Tỷ lệ sách dịch liên kết xuất bản .............................................. 98 Biểu đồ 3.8. Khảo sát nguồn thông tin về sách dịch mà độc giả tiếp cận ...... 100 Biểu đồ 3.9. Số tiền mua sách dịch trung bình hàng năm ........................... 105 Biểu đồ 3.10. Tỷ lệ độc giả mua sách dịch giả, sách dịch in lậu .................. 106 Biểu đồ 3.11. Đánh giá mức độ hài lòng của độc giả với sách dịch Việt Nam ... 109 Biểu đồ 3.12. Đánh giá thị trường xuất bản sách dịch hiện nay của độc giả ..... 110 Biểu đồ 4.1. Nguyên nhân của vấn đề chất lượng sách dịch....................... 153 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1. Khung lý thuyết nghiên cứu............................................................ 4 Sơ đồ 2.1. Quy trình xuất bản sách dịch ........................................................ 46 Sơ đồ 3.1. Chi phí truyền thông Hội sách nửa giá ....................................... 101 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xuất bản sách dịch trong quá trình hình thành và phát triển nhìn chung đã giữ vững định hướng chính trị, tư tưởng, làm tốt chức năng tuyên truyền đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước. Đồng thời hoạt động xuất bản sách dịch góp phần tích cực vào việc nâng cao dân trí, chống ảnh hưởng tiêu cực của văn hoá ngoại lai, xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Xuất bản sách dịch đã có tiến bộ đáng kể trong việc thỏa mãn nhu cầu thông tin, nhu cầu hưởng thụ văn hoá lành mạnh của nhân dân, có ảnh hưởng tích cực trong việc giáo dục lý tưởng, đạo đức, lối sống của con người Việt Nam, phục vụ đắc lực công cuộc phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, sách dịch đang phát triển mạnh mẽ, chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu xuất bản sách của Việt Nam. Các nhà xuất bản và các đơn vị xuất bản tư nhân tham gia sôi nổi triển khai làm sách dịch nhiều với số đầu sách dịch cũng như bản sách dịch tăng đều đặn hàng năm. Nhiều kiệt tác trên thế giới trước đây người đọc chỉ có thể tiếp cận ở nguyên bản nay đã được dịch ra tiếng Việt. Những tác phẩm hay, đang gây tiếng vang ở nước ngoài cũng đã được xuất bản nhanh chóng. Tuy nhiên, xuất bản sách dịch ở Việt Nam cũng đối diện với nhiều thách thức. Trong bối cảnh đất nước và quốc tế có nhiều biến động mau lẹ, phức tạp, thời cơ và thách thức đan xen: sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ thông tin, nhu cầu thông tin ngày càng đa dạng của nhân dân, nền kinh tế thị trường đặt ra nhiều thử thách khắc nghiệt, diễn biến khó lường của đại dịch toàn cầu… nhưng nhìn chung, hoạt động xuất bản sách dịch đã cố gắng phấn đấu vượt qua những khó khăn thử thách, bước đầu thích ứng với cơ chế thị trường, ứng dụng những tiến bộ về khoa học kỹ thuật tạo nên những tiến bộ và phát triển vượt bậc của toàn ngành trên cả ba lĩnh vực: xuất bản, in và phát hành cũng như 2 xuất nhập khẩu sách báo, giữ vững định hướng chính trị, góp phần vào thành tựu chung của sự nghiệp văn hoá, đổi mới đất nước. Đặc biệt trước bối cảnh cách mạng công nghệ 4.0 đang diễn tiến trên phạm vi toàn cầu, xuất bản nói chung và xuất bản sách dịch nói riêng phải đối diện với những vấn đề hết sức mới mẻ: sự xuất hiện những hình thái mới của sách, xuất bản điện tử ngày càng lấn chiếm sách in, quy trình xuất bản truyền thống có sự thay đổi… Trong quá trình hội nhập mạnh mẽ hiện nay, việc tìm hiểu tri thức và các nền văn hoá của các nước trên thế giới là vô cùng cần thiết, đi kèm theo đó là những tư tưởng xấu độc tác động tới người đọc trong nước khiến công việc của xuất bản sách dịch cũng càng trở nên nặng nề. Từ trước tới nay đã có những công trình nghiên cứu các vấn đề của hoạt động xuất bản dưới góc độ tiếp cận là cơ sở lý luận và nghiệp vụ nhưng chưa có đề tài nghiên cứu bài bản về xuất bản sách dịch, một dòng sách hết sức quan trọng hiện tại. Những vấn đề xoay quanh hoạt động xuất bản sách dịch chưa được tổng kết, so sánh, xây dựng thành lý thuyết khoa học cụ thể cần được hướng đến tìm hiểu. Bên cạnh đó, cần có sự nghiên cứu về thực trạng các vấn đề của xuất bản sách dịch tại Việt Nam một cách hệ thống để giúp cho người làm xuất bản và người làm công tác lý luận xuất bản có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về sách dịch, mảng sách đang được nhiều đơn vị xuất bản thực hiện và nhận được sự quan tâm từ công chúng. Với ý nghĩa đó, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài Vấn đề xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay làm luận án tiến sĩ xuất bản với mục tiêu bổ sung những khoảng trống lý luận và thực tiễn trên. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở xây dựng khung lý thuyết về xuất bản sách dịch và đánh giá thực trạng hoạt động xuất bản sách dịch ở Việt Nam, luận án đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng xuất bản sách dịch đáp ứng yêu cầu thời kỳ mới. 3 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được mục đích nêu trên, tác giả xác định thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: Một là: Tiến hành tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Hai là: Hệ thống hóa, phân tích và làm rõ thêm những vấn đề lý luận về vấn đề xuất bản sách dịch. Ba là: Nghiên cứu và đánh giá thực trạng hoạt động xuất bản sách dịch Việt Nam thông qua kết quả khảo sát một số NXB và công ty sách tư nhân. Trên cơ sở đó rút ra vấn đề của XBSD, những thành tựu và hạn chế của hoạt động XBSD Việt Nam hiện nay, những vấn đề đặt ra với xuất bản sách dịch. Bốn là: Đề xuất những giải pháp góp phần giải quyết các vấn đề XBSD Việt Nam hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề của hoạt động xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu: Luận án khảo sát hoạt động xuất bản sách dịch tại 4 nhà xuất bản là: Thế giới, Kim Đồng, Văn học, Trẻ và Công ty cổ phần sách AlphaBooks từ 1/1/2017 đến 30/12/2019. Hoạt động XBSD sẽ được nghiên cứu trên các nội dung về tổ chức bản thảo gồm kế hoạch đề tài và công tác cộng tác viên, biên tập - xuất bản, truyền thông và phát hành sách dịch. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả sẽ sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về xuất bản. Lý thuyết về xuất bản, lý thuyết dịch thuật cũng là những nội dung khoa học làm cơ sở lý luận để 4 nghiên cứu vấn đề xuất bản sách dịch trong bối cảnh hiện nay theo quan điểm hệ thống. Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của hoạt động xuất bản và tính chất, vai trò, đặc điểm cũng như quy trình của hoạt động XBSD. Sơ đồ 1. Khung lý thuyết nghiên cứu Các yếu tố ảnh hƣởng đến xuất bản sách dịch Những yếu tố khách quan: - Chủ trương, đường lối của Đảng đối với hoạt động xuất bản sách dịch. - Chính sách, pháp luật của nhà nước. - Điều kiện kinh tế - chính trị - xã hội. - Nhu cầu của độc giả. - Sự phát triển của khoa học kỹ thuật công nghệ. Những yếu tố chủ quan: - Năng lực của các đơn vị xuất bản. - Nhân lực trong xuất bản sách dịch. Mục tiêu: Vấn đề xuất bản sách dịch: - Tổ chức bản thảo dịch. - Biên tập bản thảo dịch. - Truyền thông sách dịch. - Phát hành sách dịch. - Là kênh giao lưu văn hóa Việt Nam và thế giới hiệu quả. - Nâng cao dân trí và đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân. - Mang lại nguồn thu cho các đơn vị xuất bản sách dịch. 5 4.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu chung: Để nghiên cứu đề tài, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: phân tích - tổng hợp, mô hình hóa - khái quát hóa, quy nạp - diễn dịch, logic - lịch sử. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp phân tích tài liệu: Được tiến hành với các công trình nghiên cứu khoa học, sách, giáo trình, tài liệu chuyên ngành thuộc lĩnh vực xuất bản, dịch thuật ở trong nước, nước ngoài với mục đích khái quát, bổ sung hệ thống lý thuyết liên quan đến đề tài nghiên cứu, làm cơ sở cho việc đánh giá kết quả khảo sát. - Phương pháp khảo sát, thống kê: Khảo sát, thống kê thông tin về xuất bản sách dịch trong Thư mục Quốc gia Việt Nam 3 năm 2017, 2018, 2019. Thư viện Quốc gia Việt Nam là cơ quan được Nhà nước giao nhiệm vụ nhận lưu chiểu nhằm thống kê, đánh giá toàn bộ các xuất bản phẩm của cả nước. Trong Thư mục Quốc gia có lưu giữ thông tin của sách dịch được xuất bản trên tất cả các đơn vị xuất bản theo từng năm. Nội dung được thống kê bao gồm: tên sách, tên tác giả, tên người dịch, quốc gia, NXB và đơn vị liên kết, năm xuất bản, lần tái bản (nếu có), số trang, kích thước, giá thành, số lượng bản in, tên sách gốc. - Phương pháp định lượng điều tra chọn mẫu: Sử dụng bảng hỏi Anket để có số liệu sơ cấp thu thập ý kiến đánh giá thực trạng xuất bản sách dịch hiện nay của độc giả nhằm có cái nhìn khách quan hơn. So sánh với mục đích của bảng hỏi và câu hỏi nghiên cứu, phương pháp Anket là lựa chọn hợp lý cho việc điều tra lấy ý kiến độc giả. Nghiên cứu đã thu về 485 bảng hỏi, sau quá trình xử lý làm sạch số liệu, nghiên cứu thu về 446 phiếu trả lời đạt yêu cầu. Luận án sử dụng phần mềm xử lý thông tin định lượng SPSS để tổng hợp kết quả từ phiếu khảo sát. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Sử dụng để nghiên cứu trường hợp chiến dịch truyền thông Hội sách nửa giá của Alpha Books, từ đó đi sâu phân tích và đánh giá hiệu quả của hoạt động truyền thông cho sách dịch. Bên 6 cạnh đó NCS cũng sử dụng để phân tích các vấn đề rút ra từ các trường hợp xuất bản sách dịch cụ thể tại các ĐVXB được khảo sát. - Phương pháp phỏng vấn sâu: NCS sử dụng phương pháp này nhằm nghiên cứu nhận thức, thực trạng và xu hướng xuất bản sách dịch tại các ĐVXB, đặc biệt tại 5 ĐVXB thuộc diện khảo sát nhằm bổ sung những lý luận còn chưa được triển khai và thực tiễn từ kinh nghiệm tổ chức xuất bản sách dịch. Cụ thể, tác giả đã tiến hành phỏng vấn sâu 12 trường hợp thuộc các nhóm sau: Nhóm 1 (5 trường hợp): những người làm lãnh đạo quản lý các ĐVXB. Nhóm 2 (4 trường hợp): các biên tập viên sách dịch, dịch giả. Nhóm 3 (3 trường hợp): những người là chuyên gia trong lĩnh vực xuất bản. 5. Câu hỏi và giả thuyết nghiên cứu 5.1. Câu hỏi nghiên cứu - Vì sao lại cần quan tâm đến xuất bản sách dịch Việt Nam? Phải chăng nó còn tồn tại những vấn đề dưới sự tác động của các yếu tố khách quan và chủ quan? - Vấn đề xuất bản sách dịch Việt Nam hiện nay là những gì? Quy trình XBSD đã hợp lý từ tổ chức bản thảo đến biên tập, truyền thông và phát hành? - Làm thế nào để góp phần giải quyết vấn đề xuất bản sách dịch Việt Nam trong giai đoạn hiện nay? 5.2. Giả thuyết nghiên cứu Khi tiến hành thực hiện luận án, chúng tôi đặt ra các giả thuyết sau: Giả thuyết thứ nhất: Trong nhiều thập kỷ qua, hoạt động XBSD ở nước ta đã đạt được những kết quả nhất định, cung cấp cho độc giả trong nước cũng như ở nước ngoài nhiều đầu sách hay, có giá trị, số lượng bản in cũng tăng so với giai đoạn trước. Tuy nhiên, XBSD Việt Nam vẫn còn tồn tại những hạn chế. Sự bùng phát của công nghệ, kỹ thuật mới và sự vận động, phát triển mạnh mẽ của xuất bản Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế đang đặt ra những yêu cầu ngày càng cao đối với XBSD. 7 Giả thuyết thứ hai: XBSD hiện đã có quy trình phù hợp, tuy nhiên vẫn còn vấn đề ở các đầu sách dịch liên kết xuất bản. Cơ cấu tổ chức bản thảo sách dịch cơ bản đáp ứng được nhu cầu của xã hội nhưng vẫn còn sự mất cân bằng giữa sách dịch xuôi và sách dịch ngược, thể loại, ngôn ngữ dịch… CTV và BTV sách dịch còn để xảy ra sai sót với bản thảo dịch làm ảnh hưởng tới chất lượng nội dung sách. Vấn đề in lậu, in giả sách dịch với những thủ đoạn ngày càng tinh vi, khó giải quyết. Hoạt động truyền thông XBSD đã hỗ trợ đắc lực cho xây dựng thương hiệu ĐVXB và tăng doanh thu, tuy nhiên vẫn còn chưa được đầu tư thích đáng. Giả thuyết thứ ba: Trước tình hình XBSD còn tồn tại những vấn đề nhất định cần phải xây dựng các giải pháp nhằm giải quyết vấn đề XBSD, đáp ứng yêu cầu phát triển của ngành xuất bản tại Việt Nam xuất phát từ nhu cầu thực tiễn, gắn với thực tiễn. Theo đó, các giải pháp từ phía các cơ quan quản lý xuất bản đến các giải pháp từ chủ thể các ĐVXB sách dịch là những yếu tố cần được xem xét. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa thiết thực đối với lý luận xuất bản và xuất bản sách dịch, góp phần giải quyết các vấn đề xuất bản sách dịch, đáp ứng nhu cầu thực tiễn của đất nước trong giai đoạn hiện nay. Luận án sẽ góp phần quan trọng trong việc xây dựng khung lý thuyết về xuất bản sách dịch ở Việt Nam. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn - Luận án từ việc khảo sát, nghiên cứu các vấn đề còn tồn tại của hoạt động xuất bản sách dịch Việt Nam hiện nay để đưa ra các giải pháp nhằm góp phần giải quyết các vấn đề của hoạt động này trên các phương diện cụ thể. - Kết quả của luận án có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ công tác nghiên cứu, giảng dạy ngành xuất bản học tại các cơ sở đào tạo và 8 nghiên cứu về xuất bản. Đây cũng là nguồn tài liệu với các cứ liệu quan trọng được khảo sát, tổng hợp, phân tích, đánh giá từ thực tiễn trong nước và nước ngoài nhằm giúp các đơn vị chức năng đẩy mạnh hoạt động đào tạo xuất bản. - Bên cạnh đó, luận án còn là tài liệu tham khảo cho những người quan tâm tới xuất bản Việt Nam nói chung và xuất bản sách dịch nói riêng. 7. Đóng góp mới về khoa học của luận án - Thứ nhất, đây là luận án khảo sát và nghiên cứu có tính hệ thống cả về lý luận và thực tiễn về xuất bản sách dịch, những tư liệu được lựa chọn, tập hợp, đưa ra nghiên cứu là hoàn toàn mới. - Thứ hai, hoạt động xuất bản sách dịch được khảo sát và nghiên cứu một cách hệ thống và kỹ lưỡng. Luận án sẽ góp phần làm sáng tỏ các vấn đề trong hoạt động xuất bản sách dịch, từ đó có những nhận định để đề xuất phương hướng giải quyết. - Thứ ba, luận án đề ra các giải pháp khoa học nhằm góp phần giải quyết các vấn đề xuất bản sách dịch, hướng vào giải quyết các nhiệm vụ cụ thể trong điều kiện thực tiễn Việt Nam hiện nay. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án gồm 4 chương. Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Xuất bản sách dịch - Những vấn đề lý luận cơ bản Chương 3: Thực trạng vấn đề xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay Chương 4: Xu thế phát triển và giải pháp cho vấn đề xuất bản sách dịch ở Việt Nam hiện nay 9 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Những công trình nghiên cứu về hoạt động xuất bản 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về hoạt động xuất bản ở Việt Nam - Đỗ Quang Hưng (chủ biên) (1996), Lịch sử xuất bản sách Việt Nam, Cục Xuất bản. Nghề xuất bản sách đã có từ lâu ở Việt Nam, tuy nhiên việc biên soạn về lịch sử ngành xuất bản còn là lĩnh vực mới mẻ. Đây là bản sơ thảo bước đầu về lịch sử của ngành xuất bản từ thời kỳ phong kiến; cuối thế kỷ XIX đến đầu năm 1930; giai đoạn 1940 - 1945; trong những năm đầu xây dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng 1946 - 1954, 1954 - 1975, thời kỳ 1975 - 1985 và đến giai đoạn đổi mới đất nước 1985 - 1995. Ở mỗi giai đoạn, tác giả đều phân tích hoàn cảnh lịch sử, chính trị, xã hội và bối cảnh xuất bản trong giai đoạn đó. Đặc biệt từ khi có nghề xuất bản sách bằng chữ quốc ngữ cuối thế kỷ XIX và sau khi Đảng ta ra đời thì sự nghiệp xuất bản sách cách mạng càng thúc đẩy sự phát triển của ngành xuất bản lên tầm cao mới [54]. - Vũ Mạnh Chu (1997), Đổi mới và hoàn thiện pháp luật xuất bản theo định hướng xây dựng nhà nước pháp quyền, NXB Văn hoá - Thông tin: Tác giả phân tích, lý giải các đặc trưng, vai trò và nội dung quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động xuất bản trong cơ chế thị trường. Trên cơ sở đánh giá thực trạng pháp luật trong quản lý nhà nước về xuất bản và những yêu cầu đặt ra, tác giả đã nêu phương hướng và một số giải pháp cơ bản nhằm đổi mới và hoàn thiện pháp luật quản lý nhà nước về xuất bản để làm tăng hiệu quả quản lý nhà nước, hiệu quả chính trị, kinh tế, xã hội trong hoạt động xuất bản [25]. - Nguyễn Trọng Báu (2002), Biên tập ngôn ngữ sách và báo chí, NXB Khoa học Xã hội: Cuốn sách đưa ra chuẩn ngôn ngữ và các quy định trong biên tập văn bản, các cấp độ ngôn ngữ trong biên tập và phương pháp sửa chữa văn bản có minh hoạ cụ thể. Quan điểm về biên tập sách, báo chí của tác giả là “Biên tập viên cần tuân thủ các đặc trưng phong cách chức năng ngôn ngữ, đồng thời 10 phải thận trọng khi xem xét các sáng tạo từ ngữ mới của tác giả, phải dựa trên tu từ học chuẩn mực một cách không cứng nhắc, không khuôn sáo” [8]. - Vũ Duy Thông (chủ biên) (2004), Mác - Ăngghen, Lênin, Hồ Chí Minh bàn về báo chí, xuất bản, NXB Chính trị Quốc gia. Các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin và Hồ Chí Minh kiên quyết nhấn mạnh tính giai cấp, tính Đảng, tính nhân dân của sách báo. Báo chí, xuất bản cách mạng là vũ khí chiến đấu của giai cấp công nhân, là cơ quan tuyên truyền, tham gia vào việc tổ chức và phát triển xã hội bằng hoạt động ngôn luận của mình. Mỗi cơ quan làm báo, nhà xuất bản phải là pháo đài tư tưởng, là đội quân xung kích trên mặt trận tư tưởng - chính trị. Những tư tưởng chỉ đường của các nhà kinh điển cho đến nay vẫn còn nguyên giá trị, soi đường cho hoạt động báo chí, xuất bản của đất nước ta trong nhiều thập kỷ qua và tiếp tục trong sự nghiệp mới [75]. - Trần Văn Hải (2007), Lý luận nghiệp vụ xuất bản tập 1, NXB Văn hoá Thông tin: Đây là cuốn sách tổng quát về lý luận xuất bản gồm 7 chương. Xuất bản học là môn khoa học chuyên ngành nghiên cứu tính chất, nhiệm vụ, vai trò và quy luật của hoạt động xuất bản, bao gồm ba mảng tri thức chủ yếu là: khoa học lý luận về xuất bản - cơ sở lý luận xuất bản; khoa học về lịch sử sách, lịch sử xuất bản Việt Nam và thế giới; khoa học có tính chất kỹ năng, nghiệp vụ tiến hành các khâu trong quy trình xuất bản. Xuất bản có tính chất văn hoá và tính chất kinh tế; có chức năng truyền thông đại chúng, chức năng tư tưởng văn hoá, chức năng kinh doanh hàng hoá xuất bản phẩm. Công tác biên tập là khâu trung tâm của hoạt động xuất bản. Ở các chương năm, sáu, bảy, cuốn sách đề cập đến kĩ năng các khâu cơ bản trong công tác biên tập bao gồm: đề tài và kế hoạch đề tài, tổ chức cộng tác viên và công tác biên tập bản thảo [43]. - Lê Thị Phúc (2008), Sự phát triển của công nghệ in trong lịch sử xuất bản sách thế giới, NXB Văn hoá - Thông tin. Hoạt động xuất bản sách gồm ba khâu: biên tập - in - phát hành. Trong tiến trình phát triển của mình, các bộ phận cấu thành của xuất bản có sự tác động, bổ sung cho nhau cùng phát triển. Mối quan hệ giữa in và xuất bản trong lịch sử là mối quan hệ hữu cơ, bền vững, qua lại và cùng chung mục đích, tạo nên một trong những động lực phát triển của 11 hoạt động xuất bản thế giới. Sự phát triển của công nghệ in từ thô sơ tới hiện đại đã tạo tiền đề cho sự phát triển của hoạt động xuất bản. Sự thay đổi về các vật liệu in, công nghệ in mới dưới sự trợ giúp mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật đòi hỏi ngành xuất bản Việt Nam có những định hướng để phát triển phù hợp với điều kiện mới [64]. - Nguyễn Hồng Vinh (chỉ đạo nội dung) (2011), Xuất bản Việt Nam trong những năm đổi mới đất nước, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật. Cuốn sách phân tích, đánh giá một cách súc tích quá trình ra đời và phát triển của nền xuất bản cách mạng Việt Nam; sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước cùng những thành tựu và hạn chế của hoạt động xuất bản Việt Nam qua 25 năm đổi mới. Đồng thời nguyên nhân của những hạn chế cũng được chỉ rõ cùng các vấn đề đặt ra để hiện đại hoá, chuyên nghiệp hoá hoạt động xuất bản ở nước ta [94]. - Nguyễn Lan Phương, Đường Vinh Sường (2011), Quản trị kinh doanh xuất bản, NXB Chính trị - Hành chính. Cuốn sách gồm tám chương tiếp cận khoa học quản trị để quản lý hoạt động của các nhà xuất bản theo những mục tiêu xác định: quản trị sản xuất trong các nhà xuất bản, tổ chức bộ máy của các nhà xuất bản, quản trị nhân sự trong nhà xuất bản, quản trị chi phí và giá thành xuất bản phẩm, quản trị tài chính và tài sản trong các nhà xuất bản, chiến lược thị trường của nhà xuất bản, phân tích hiệu quả kinh doanh của các nhà xuất bản. Hoạt động trong cơ chế thị trường, biên tập viên bên cạnh nghiệp vụ biên tập còn cần có tư duy kinh tế và năng lực kinh doanh xuất bản phẩm và quản trị xuất bản, đáp ứng nhiệm vụ thực hiện song song hai mục tiêu sự nghiệp và kinh tế của ngành [65]. - Lê Văn Yên chủ biên (2012), Thực trạng và giải pháp khắc phục tình trạng in lậu sách ở nước ta, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật. Đây là công trình nghiên cứu chuyên biệt về tình trạng in lậu sách ở Việt Nam trong giai đoạn đổi mới, nhất là sau khi chúng ta gia nhập Tổ chức thương mại Thế giới WTO và Công ước Berne về quyền sở hữu trí tuệ. Hoạt động in lậu sách có chiều hướng gia tăng, diễn biến phức tạp đã được khảo sát, điều tra và phân tích rõ thực trạng và công tác phòng, chống in lậu trong thời gian qua, đồng thời tác giả cũng nêu 12 phương hướng và giải pháp nhằm góp phần khắc phục tình trạng in lậu sách ở nước ta hiện nay [100]. - Bộ Thông tin và Truyền thông, Trường Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ quản lý Thông tin và Truyền thông (2013), Đường lối chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước về báo chí, xuất bản, NXB Thông tin và Truyền thông. Các lý luận về xuất bản được nghiên cứu ở một số chuyên đề. Tài liệu cũng chỉ ra được những khuyết điểm của ngành xuất bản (trang 14): chất lượng hoạt động chưa cao; khuynh hướng chạy theo lợi nhuận; in lậu xảy ra phổ biến; đội ngũ biên tập viên còn nhiều hạn chế về năng lực; công tác đào tạo chưa được quan tâm đúng mức; chậm ban hành những chính sách, chế độ, quy định phù hợp thực tiễn, tạo điều kiện cho ngành xuất bản phát triển đúng hướng; quy mô và năng lực hoạt động xuất bản ở nước ta vẫn còn chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn và đa dạng của xã hội [10]. - Phạm Thị Thu (2013), Lý luận nghiệp vụ xuất bản, NXB Thông tin và Truyền thông. Phạm vi nghiên cứu của cuốn sách không chỉ gói gọn trong phương thức xuất bản truyền thống mà đã mở rộng đến nghiên cứu sự tác động mạnh mẽ của công nghệ số đối với ngành xuất bản, những cơ hội và thách thức cần thiết để chuyển dịch hướng nghiên cứu cũng như cách làm việc trong xuất bản điện tử [77]. - Nguyễn Anh Tú (2015), Quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ chuyên ngành Quản lý kinh tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân: Luận án từ nghiên cứu cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản đi đến phân tích và đánh giá thực trạng quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản ở Việt Nam. Trong đó có đề cập các chiến lược, quy hoạch, chính sách và quy định pháp luật đối với hoạt động xuất bản và tổ chức thực hiện chính sách và quy định pháp luật đối với hoạt động xuất bản, giám sát, kiểm tra hoạt động xuất bản. [89]. - Nguyễn An Tiêm, Nguyễn Nguyên (đồng chủ biên) (2015), Xã hội hoá hoạt động xuất bản: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật: Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu tổng quát cả trên phương diện lý 13 luận và thực tiễn về xã hội hóa hoạt động xuất bản. Chỉ thị 42-CT/TW ngày 25/8/2004 của Ban Bí thư về nâng cao chất lượng toàn diện của Hoạt động xuất bản - Chỉ thị đầu tiên của Ban Bí thư dành riêng về công tác xuất bản, vạch ra những định hướng chiến lược phát triển hoạt động xuất bản thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế. Các tác giả đã đi sâu vào nghiên cứu các vấn đề lý luận về xã hội hóa hoạt động xuất bản, thực trạng quá trình thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động xuất bản ở nước ta, quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản của một số quốc gia trên thế giới, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm đối với việc thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động xuất bản ở nước ta và đề xuất một số giải pháp đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động xuất bản, in, phát hành [82]. - Vũ Thuỳ Dương (2016), Nhận diện các sai phạm trong hoạt động xuất bản sách hiện nay - thực trạng và giải pháp, Đề tài khoa học cấp cơ sở, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Đề tài đã làm rõ các khái niệm sai phạm trong hoạt động xuất bản, nhận diện các sai phạm và phân tích thực trạng các sai phạm trong cả ba lĩnh vực xuất bản, in, phát hành. Tác giả phân tích thực trạng xử lý các sai phạm trong hoạt động xuất bản trong những năm gần đây thông qua việc khảo sát hoạt động xử lý sai phạm của một số địa phương và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả xử lý sai phạm. Trong điều kiện kinh tế thị trường, sự cạnh tranh gay gắt giữa các đơn vị xuất bản đã tạo ra nhiều mặt trái, còn tồn tại nhiều hiện tượng đi chệch định hướng chính trị, xa rời tôn chỉ mục đích, có những xuất bản phẩm bộc lộ nhiều sai phạm. Đây là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu chuyên biệt một cách hệ thống các dạng sai phạm điển hình trong hoạt động xuất bản sách [32] - Trần Văn Hải (2017), Quản lý nhà nước về xuất bản, Đề tài khoa học cơ sở, Học viện Báo chí và Tuyên truyền: Sự tác động của quản lý nhà nước là điều kiện thiết yếu bảo đảm cho quá trình phát triển của sự nghiệp xuất bản trong điều kiện mới. Công trình nghiên cứu này đã góp phần giải quyết những vấn đề cấp bách đang đặt ra cho sự phát triển hoạt động xuất bản, khẳng định rõ vị trí, vai trò và chức năng của quản lý nhà nước đối với hoạt động xuất bản trong giai