Tài liệu Luận án tiến sĩ sử dụng di sản văn hóa vùng đbscl trong dạy học lịch sử việt nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường thpt thành phố cần thơ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ------฀฀฀----- NGUYỄN ĐỨC TOÀN SỬ DỤNG DI SẢN VĂN HÓA VÙNG ĐBSCL TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN NĂM 1918 Ở TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CẦN THƠ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS ¬r Nguyễn Thị Côi Hà Nội - 2022 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ------฀฀฀----- NGUYỄN ĐỨC TOÀN SỬ DỤNG DI SẢN VĂN HÓA VÙNG ĐBSCL TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN NĂM 1918 Ở TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ CẦN THƠ : Lý luận và PPDH bộ môn Lịch sử : 9.14.01.11 ý luận và phương pháp dạy học Lịch sử Mã số : 60.14.01.11 Chuyên ngành Mã số LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS ¬r Nguyễn Thị Côi Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Thị Côi Hà Nội - 2022 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ......................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 3 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ............................................ 4 5. Giả thuyết khoa học của đề tài ............................................................................. 5 6. Đóng góp của đề tài ........................................................................................... 5 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn ............................................................................. 6 8. Cấu trúc của luận án........................................................................................... 6 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI ...................................................................................................... 7 1.1. Những nghiên cứu về di sản văn hoá, di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long và Thành phố Cần Thơ ....................................................................... 7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về DSVH ...............................................................7 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long và thành phố Cần Thơ....................................................................................10 1.2 Các công trình nghiên cứu về sử dụng di sản văn hoá trong dạy học nói chung, trong dạy học lịch sử nói riêng ........................................................................... 16 1.2.1. Các công trình nghiên cứu về lí luận dạy học ............................................. 16 1.2.2. Các công trình nghiên cứu về sử dụng DSVH trong dạy học Lịch sử ............ 23 1.3. Đánh giá về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài........................... 33 1.3.1. Nhận xét chung .............................................................................................34 1.3.2. Những vấn đề luận án được kế thừa ...............................................................34 1.3.3 Những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết.........................................................35 Chương 2. VẤN ĐỀ SỬ DỤNG DI SẢN VĂN HÓA VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG. LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................................. 38 2.1.1. Một số khái niệm liên quan đến đề tài của luận án ..........................................38 2.1.2. Quan niệm về sử dụng di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông .........................................................................40 2.1.3. Di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long cần khai thác và sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ...................................42 2.1.4. Những yêu cầu cơ bản khi khai thác, lựa chọn biện pháp sử dụng di sản văn hóa vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong dạy học Lịch sử Việt Nam (từ nguồn gốc đến năm 1918) ở trường THPT.........................................................................38 2.1.5. Cơ sở xuất phát để giải quyết vấn đề ..............................................................56 2.1.6. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN (từ nguồn gốc đến năm 1918) .................................................................................61 2.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 66 2.2.1. Khái quát tình hình khai thác và sử dụng di sản văn hoá trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông .............................................................66 2.2.2. Tình hình khai thác và sử dụng di sản văn hóa vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong dạy học Lịch sử Việt Nam ở trường THPT Thành phố Cần Thơ ............68 2.2.3. Những vấn đề rút ra từ thực tiễn của việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN ở trường THPT TP. Cần Thơ ..........................................................74 Chương 3. SỬ DỤNG DI SẢN VĂN HÓA VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG DẠY HỌC NỘI KHOÁ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN NĂM 1918 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ CẦN THƠ. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................... 77 3.1. Vị trí, mục tiêu, nội dung cơ bản của chương trình Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường trung học phổ thông ................................................ 77 3.1.1. Vị trí ..................................................................................................... 77 3.1.2. Mục tiêu................................................................................................ 77 3.1.3. Nội dung cơ bản..................................................................................... 79 3.2. Các biện pháp sử dụng di sản văn hoá vùng ĐBSCL trong dạy học các bài Lịch sử Việt Nam nội khoá ở trường THPT thành phố Cần Thơ......................... 81 3.2.1. Sử dụng di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong bài học lịch sử dân tộc ở trên lớp ........................................................................................ 81 3.2.2. Sử dụng DSVH vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong dạy học LSĐP ........ 99 3.2.3. Sử dụng di sản văn hóa vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập ........................................................................................ 104 3.3. Thực nghiệm sư phạm toàn phần .............................................................. 107 3.3.1. Mục đích thực nghiệm.................................................................................108 3.3.2. Đối tượng, địa bàn trường học và GV thực nghiệm sư phạm .......................108 3.3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................. 109 3.3.4. Phương pháp tiến hành và kết quả TNSP .....................................................110 Chương 4. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỚI DI SẢN VĂN HÓA VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NGUỒN GỐC ĐẾN NĂM 1918 Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÀNH PHỐ CẦN THƠ. THỬ NGHIỆM SƯ PHẠM ..................... 117 4.1. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng di sản văn hóa vùng Đồng bằng sông Cửu Long để tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông .................................................................. Error! Bookmark not defined. 4.1.1. Quan niệm về hoạt động ngoại khoá ............................................................117 4.1.2. Vai trò, ý nghĩa ...........................................................................................118 4.2. Một số biện pháp sử dụng di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long để tổ chức hoạt động ngoại khoá trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường trung học phổ thông thành phố Cần Thơ ..................... 122 4.2.1. Tổ chức cho học sinh trải nghiệm di sản văn hoá thông qua hoạt động tham quan ngoại khoá ...................................................................................................122 4.2.2. Hướng dẫn tổ chức cho học sinh tập làm hướng dẫn viên du lịch ..................125 4.2.3. Tổ chức cho học sinh tham gia các lễ hội truyền thống ở địa phương............127 4.2.4. Tích hợp các hình thức ngoại khoá để tổ chức dạ hội lịch sử với chủ đề tìm hiểu về DSVH ở địa phương .................................................................................130 4.2.5. Tăng cường sử dụng di sản văn hoá vùng ĐBSCL trong các chương trình sân khấu hoá Lịch sử ..................................................................................................132 4.2.6 Tổ chức thi tìm hiểu về di sản văn hoá địa phương ........................................134 4.3. Thử nghiệm sư phạm ................................................................................ 117 4.3.1. Mục đích thử nghiệm ..................................................................................136 4.3.2. Đối tượng, địa bàn thử nghiệm ....................................................................117 4.3.3. Phương pháp tiến hành và nội dung thử nghiệm ...........................................137 KẾT LUẬN .................................................................................................... 147 CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................... 149 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 152 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Chữ viết tắt Viết đầy đủ DSVH Di sản văn hoá DHLS Dạy học lịch sử DTLS Di tích lịch sử ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long GV Giáo viên HS Học sinh HĐNK Hoạt động ngoại khoá NXB Nhà xuất bản SGK Sách giáo khoa LSDT Lịch sử dân tộc LSVN Lịch sử Việt Nam LSĐP Lịch sử địa phương PPDH Phương pháp dạy học THPT Trung học phổ thông TNSP Thực nghiệm sư phạm TP VHC Thành phố Hội đồng di sản thế giới DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 2.1. Hình thức tổ chức dạy học LSVN với DSVH vùng ĐBSCL ................................... 69 Bảng 2.2. Các biện pháp sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong giờ học nội khoá ...................... 70 Bảng 2.3. Những khó khăn khi sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học .......................... 71 Bảng 3.1. Kết quả sử dụng DSVH vùng ĐBSCL để cụ thể hoá kiến thức ............................... 86 Bảng 3.2. Kết quả sử dụng di tích lịch sử ảo để tạo biểu tượng ............................................... 90 Bảng 3.3. Kết quả sử dụng DSVH vùng ĐBSCL gắn kiến thức LSDT với thực tế địa phương 92 Bảng 3.4. Kết quả sử dụng DSVH vùng ĐBSCL để hiểu sâu sắc bản chất của sự kiện, hiện tượng lịch sử ......................................................................................................... 94 Bảng 3.5. Thống kê điểm số kết quả TNSP toàn phần bài 19 ................................................ 112 Bảng 3.6. Thống kê điểm số kết quả TNSP toàn phần Lịch sử địa phương............................ 112 Bảng 3.7. Thống kê tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài 19................... 113 Bảng 3.8. Thống kê tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài LSĐP ............. 114 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Đồ thị tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài 19 ................... 114 Biểu đồ 3.2. Đồ thị tần số điểm tại giá trị điểm số của lớp TN và lớp ĐC bài LSĐP .............. 115 DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Thiết kế di tích ảo trên phần mềm Scratch .............................................................. 87 Hình 3.2. Một số hình ảnh Di tích ảo Óc Eo – Phù Nam ......................................................... 89 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời đại ngày nay, khi kinh tế ngày càng phát triển cùng với xu thế quốc tế hóa, toàn cầu hóa đã tạo ra những thuận lợi nhưng cũng đặt ra không ít thách thức đối với các quốc gia, dân tộc trên thế giới. Chúng ra phải chủ động hội nhập để tranh thủ tận dụng những cơ hội mà quá trình toàn cầu hóa đưa lại nhằm đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Để đạt được mục tiêu đó, chúng ta phải xây dựng một nguồn nội lực vững mạnh. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, các quốc gia chỉ có thể xây dựng nguồn nội lực đủ mạnh trên cơ sở một nền tảng tinh thần thật vững chắc, đó là bản sắc văn hóa dân tộc và tính thống nhất trong đa dạng văn hóa. Do đó, Nghị quyết 29 của BCH Trung Ương khoá XI, khi bàn về công tác giáo dục đã chỉ rõ: “phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội” [2; tr.122]. Điều này đặt ra cho sự nghiệp giáo dục nói chung, nhà trường phổ thông nói riêng, nhiệm vụ phải đào tạo thế hệ trẻ “phát triển toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [2; tr.123] Mỗi bộ môn ở trường phổ thông cần căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ đặc trưng của “ i i i i i i i i i i i i i i i i i i mình mà xác định phần đóng góp cụ thể vào việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Đặc biệt i i i i i i i i i i i i i i i i i i i bộ môn Lịch sử có nhiều ưu thế trong việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục tư tưởng, chính i i i i i i i i i i i i i i i i i i i trị, đạo đức, lòng yêu quê hương đất nước… cho HS, thông qua những tri thức lịch sử cụ i i i i i i i i i i i i i i i i i i i thể sinh động. Môn Lịch sử giữ vai trò chủ đạo trong việc giáo dục lòng yêu nước, tinh i i i i i i i i i i i i i i i i i i i thần tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử và văn hoá dân tộc, giúp HS nhận thức và vận i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i dụng được các bài học lịch sử giải quyết những vấn đề của thực tế cuộc sống, phát triển i i i i i i i i i i i i i i i i i i i tầm nhìn, củng cố các giá trị nhân văn, tinh thần cộng đồng, lòng khoan dung, nhân ái; i i i i i i i i i i i i i i i i i i góp phần hình thành, phát triển những phẩm chất của công dân Việt Nam, công dân toàn i i i i i i i i i i i i i i i i i cầu trong xu thế phát triển của thời đại . i i i i i i i i ” Tuy nhiên, những năm gần đây, dạy học lịch sử đang đứng trước nhiều khó khăn, thử “ thách. Quan niệm của HS, phụ huynh và xã hội còn chưa đúng với vị trí của bộ môn Lịch sử 2 trong việc giáo dục tư tưởng, phẩm chất đạo đức cho HS. Đặc biệt quan niệm về môn chính, môn phụ đã và đang tồn tại trong tư tưởng của nhiều GV và HS, thậm chí một số các em còn cảm thấy chán, ghét môn Lịch sử. Vậy, làm thế nào để nâng cao chất lượng dạy và học môn Lịch sử luôn là vấn đề thu hút sự quan tâm lớn của các nhà giáo dục học, các nhà nghiên cứu lịch sử, nghiên cứu lý luận và PPDH bộ môn. Đổi mới và nâng cao chất lượng dạy học lịch sử là vấn đề lớn, bao gồm hệ thống tổng thể của nhiều vấn đề, từ đổi mới trong chủ trương mang tầm vĩ mô đến những biện pháp cụ thể, từ đổi mới chương trình, sách giáo khoa đến đổi mới phương pháp và phương tiện dạy học. Trên con đường tìm tòi và sáng tạo ấy, vấn đề khai thác tối ưu đặc trưng và lợi thế của các nguồn tư liệu lịch sử trong dạy học, nhất là các nguồn sử liệu địa phương luôn được coi là một trong những nội dung đặc biệt quan trọng. Và DSVH tại địa phương là một trong những nguồn tư liệu quí giá ấy. ” Hiện nay, giáo dục về di sản đã là yêu cầu với các trường phổ thông. Các dự án đưa i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i di sản vào trường học đã mang lại những hiệu ứng tích cực nhưng còn không ít thách thức i i i i i i i i i i i i i i i i i i i đối với các nhà quản lý giáo dục, văn hóa... Để hiện thực hóa chính sách nói trên về sử i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i dụng DSVH trong dạy học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ban hành Văn bản 73/HD - BGDĐT - BVHTTDL ngày 16/1/2013 hướng dẫn sử dụng di i i i i i i i i i i i i i i i i sản trong dạy học ở trường phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên. Việc sử dụng i i i i i i i i i i i i i i i i i DSVH trong dạy học ở trường phổ thông hướng tới đích giúp HS có những hiểu biết về i i i i i i i i i i i i i i i i i i các giá trị của di sản, qua đó giáo dục HS ý thức gìn giữ, bảo vệ các DSVH. i i i i i i i i i i i i i i i i i i i Theo dòng lịch sử, trải qua hơn 300 năm hình thành và phát triển, vùng ĐBSCL “ i i i i i i i i i i i i i i i i cùng với cả nước đã hy sinh biết bao xương máu chống xâm lăng, giữ vững bờ cõi cha i i i i i i i i i i i i i i i i i i i ông. Và cũng trong khoảng thời gian này trên vùng đất Tây Đô nói riêng, ĐBSCL nói i i i i i i i i i i i i i i i i i chung đã hình thành và phát triển nhiều loại hình văn hóa, văn nghệ dân gian đặc sắc như i i i i i i i i i i i i i i i i i i i đờn ca tài tử, sân khấu cải lương, thơ văn yêu nước, những công trình kiến trúc cổ, những i i i i i i i i i i i i i i i i i i i DTLS cùng với biết bao lễ hội dân gian đặc sắc… Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, i i i i i i i i i i i i i i i i i i i các giá trị DSVH ấy luôn được bảo lưu trao truyền, bổ sung, sáng tạo qua các thế hệ theo i i i i i i i i i i i i i i i i i i i i chiều hướng tích cực, hòa chung trong “dòng chảy” của cộng đồng văn hóa các dân tộc i i i i i i i i i i i i i i i i i Việt Nam. Các DSVH vùng ĐBSCL không chỉ có giá trị trong việc giáo dục tri thức, i i i i i i i i i i i i i i i i i hình thành nhân cách con người, nhiều DSVH của vùng đã và đang phát huy vai trò, tiềm i i i i i i i i i i i i i i i i i i năng, thế mạnh của mình trong việc quảng bá hình ảnh quê hương, phát triển kinh tế du i i i i i i i i i i i i i i i i i i lịch, thu hút du khách đến với vùng đồng bằng sông nước, có tác dụng to lớn trong việc i i i i i i i i i giáo dục tư tưởng, tình cảm cho thế hệ trẻ . i i i i i i i i i ” i i i i i i i i i i 3 Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề Sử dụng di sản văn hóa vùng ĐBSCL trong dạy học Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT Thành phố Cần Thơ làm đề tài Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục, chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT nói chung, TP. Cần Thơ nói riêng. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 2.1 Đối tượng nghiên cứu Là quá trình sử dụng DSVH (bao gồm DSVH vật thể và DSVH phi vật thể) vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 ở các trường THPT TP. Cần Thơ. Trong đó, chủ yếu là các hình thức, biện pháp sử dụng. 2.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: nội dung nghiên cứu của đề tài được giới hạn trong chương trình LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918, chương trình Cải cách giáo dục hiện hành và có tính đến chương trình mới được ban hành. - Về mặt lý luận PPDH lịch sử và vận dụng: đề tài không đi sâu nghiên cứu tài liệu “ DSVH như một nguồn sử liệu trong nghiên cứu văn hóa mà chỉ tập trung nghiên cứu phương pháp sử dụng tư liệu lịch sử trong dạy học bộ môn, từ đó sưu tầm, khai thác nguồn DSVH vùng ĐBSCL liên quan trực tiếp đến chương trình LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 phục vụ DHLS ở trường THPT TP. Cần Thơ và xác định nguồn DSVH vùng ĐBSCL phù hợp với nội dung chương trình LSVN ở trường THPT, từ đó đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng trong DHLS bài nội khóa trên lớp, bài học tại thực địa và hoạt động ngoại khoá ” - Phạm vi điều tra: việc điều tra, khảo sát sẽ được tiến hành ở tất cả 25 trường phổ thông trên địa bàn TP. Cần Thơ. - Phạm vi thực nghiệm: thực nghiệm sư phạm toàn phần và từng phần các biện pháp được tiến hành ở 10 trường THPT trên địa bàn Thành phố Cần Thơ. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS ở trường THPT TP. Cần Thơ, luận án đi sâu xác định nội dung DSVH vùng 4 ĐBSCL có thể và cần khai, từ đó đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng trong DHLS Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT TP. Cần Thơ. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, luận án tập trung giải quyết các nhiệm vụ cụ thể sau: - Tìm hiểu lý luận Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử để làm rõ những vấn đề lý luận liên quan đến đề tài; - Tìm hiểu thực trạng sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN ở các trường THPT TP. Cần Thơ. - Tìm hiểu chương trình, nội dung SGK Lịch sử lớp 10, 11 phần LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 và xác định nội dung DSVH cần khai thác để DHLS Việt Nam ở các trường THPT TP. Cần Thơ. - Dựa vào nội dung bài học, tài liệu khai thác, đối tượng và điều kiện dạy học để đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng theo hướng phát huy năng lực của HS trong việc tổ chức dạy học nội khóa cũng như hoạt động ngoại khóa. - Thực nghiệm sư phạm làm cơ sở cho việc rút ra các kết luận khoa học, để khẳng định tính khả thi của những biện pháp mà đề tài nêu ra. 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của luận án: là những quan điểm lý luận của chủ nghĩa Mác “ - Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề giáo dục, giáo dục lịch sử . ” 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu các tài liệu về giáo dục học, tâm lý học, phương pháp DHLS và các tài liệu lịch sử, DSVH liên quan đến đề tài luận án. - Nghiên cứu nội dung LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT để từ đó xác định được kiến thức cần sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN. 4.2.2. Nghiên cứu thực tiễn: Điều tra thực tế việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN ở các trường THPT TP. Cần Thơ thông qua nhiều cách khác nhau: dự giờ, quan sát, điều tra xã hội học, trao đổi với GV và cán bộ quản lý chuyên môn ở các sở Giáo dục - Đào tạo, ngoài ra chúng tôi còn tranh thủ trao đổi ý kiến với các đồng nghiệp trong 5 Tổ bộ môn PPDH Lịch sử ở trường Đại học, Cao đẳng.; Các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy bộ môn Lịch sử ở các trường THPT TP. Cần Thơ. 4.2.3 Thực nghiệm sư phạm: TNSP (từng phần và toàn phần): chúng tôi tiến hành soạn giáo án và tiến hành thực nghiệm dạy học LSVN ở các trường THPT TP. Cần Thơ nhằm kiểm chứng những biện pháp mà luận án nêu ra, từ đó rút ra những kết luận khoa học, khẳng định tính khả thi của đề tài. 4.2.4 Sử dụng toán học thống kê: để xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm và điều tra xã hội học. Trên cơ sở so sánh các giá trị thu được giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để đánh giá hiệu quả của những biện pháp dạy học do chúng tôi đề xuất. 5. Giả thuyết khoa học của đề tài Việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, hoàn thành mục tiêu môn học, nếu xác định được nội dung DSVH cần khai thác sử dụng trong dạy học LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT TP. Cần Thơ và đề xuất các hình thức, biện pháp sử dụng phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, trình độ nhận thức của HS, đặc điểm vùng miền, điều kiện dạy học... 6. Đóng góp của đề tài Kết quả của đề tài sẽ góp phần: - Khẳng định rõ vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN ở các trường THPT TP. Cần Thơ. - Tiếp tục góp phần nâng cao nhận thức cho GV về tầm quan trọng của việc sử dụng DSVH trong DHLS ở các trường THPT. - Đánh giá được thực trạng việc sử dụng DSVH trong DHLS Việt Nam ở các trường THPT TP. Cần Thơ - Xác định những nội dung DSVH của ĐBSCL cần khai thác, sử dụng trong dạy học LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT TP. Cần Thơ. - Đề xuất những hình thức, biện pháp sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS Việt Nam từ nguồn gốc đến năm 1918 ở các trường THPT TP. Cần Thơ góp phần nâng cao chất lượng bộ môn - Trên cơ sở sử dụng DSVH tại ĐBSCL trong dạy học LSVN để đi đến những kết luận chung mang tính khái quát và có thể vận dụng để dạy học cho các địa phương khác ngoài khu vực ĐBSCL về sử dụng DSVH trong dạy học LSVN ở trường THPT. 6 7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 7.1. Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần làm phong phú i i i i i i i i i i i i i i i i i thêm lý luận dạy học bộ môn về việc sử dụng DSVH trong DHLS nói chung và DHLS i i i i i i i i i i i i i i i i i i Việt Nam nói riêng ở trường THPT. i i i i i i i 7.2. Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần giúp cho GV lịch i “ i i i i i i i i i i i i i i i i i sử các trường THPT ở TP. Cần Thơ nói riêng, ĐBSCL nói chung biết vận dụng vào dạy i i i i i i i i i i i i i i i i i i học góp phần nâng cao chất lượng bộ môn. Đồng thời luận án còn là tài liệu tham khảo i i i i i i i i i i i i i i i i i i i cho việc nghiên cứu PPDH lịch sử của Nghiên cứu sinh, Học viên cao học, sinh viên các i i i i i i i i i i i i i i i i i i trường Đại học, Cao đẳng ngành Sư phạm Lịch sử . i i i i i i i i ” i 8. Cấu trúc của luận án Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận án gồm có 4 chương: Chương 1: Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài “ ” Chương 2: Vấn đề sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN ở trường “ THPT Thành phố Cần Thơ. Lý luận và thực tiễn ” Chương 3: Sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học nội khoá phần LSVN từ “ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT Thành phố Cần Thơ. Thực nghiệm sư phạm ” “ Chương 4: Tổ chức hoạt động ngoại khoá với DSVH vùng ĐBSCL trong dạy học LSVN từ nguồn gốc đến năm 1918 ở trường THPT Thành phố Cần Thơ. Thử nghiệm sư phạm . ” 7 Chương 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Vấn đề sử dụng DSVH trong DHLS là một vấn đề hay và khá hấp dẫn đối với các nhà Giáo dục học và Giáo dục lịch sử. Ở chương này, Luận án nghiên cứu một cách tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước và thế giới về Giáo dục học, Tâm lý học, Giáo dục Lịch sử về các vấn đề của đề tài. Liên quan đến vấn đề sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS ở các trường THPT TP. Cần Thơ sẽ được chúng tôi tiếp cận trên các phương diện sau: - Các công trình nghiên cứu về DSVH nói chung, ĐBSCL nói riêng về việc bảo tồn, phát huy giá trị các di sản đó - Những công trình đề cập đến các nguồn tài liệu học tập nói chung, DSVH nói riêng trong DHLS và việc sử dụng nguồn tài liệu đó trong DHLS ở trường THPT. 1.1. Những nghiên cứu về di sản văn hoá, di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về DSVH 1.1.1.1 Trên Thế giới Hội đồng di sản thế giới (WHC) của UNESCO đã được thành lập và tiến hành xây dựng các tiêu chuẩn, điều kiện công nhận của các DSVH và thiên nhiên thế giới, đồng thời nghiên cứu, giúp đỡ các quốc gia trong việc nghiên cứu, tôn tạo, bảo vệ các di sản thế giới. Hội đồng di sản thế giới có vai trò lớn trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy các DSVH trên toàn thế giới với các chương trình hoạt động cụ thể ở từng quốc gia. Tổ chức này cũng đề cao vai trò của giáo dục trong việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy các giá trị DSVH thông qua nhiều dự án, chương trình đầu tư vào giáo dục để nâng cao nhận thức của công dân toàn cầu về DSVH. Ngoài ra, đã có nhiều công trình nghiên cứu các di sản như: “Công ước về Bảo vệ Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới”, Trung tâm Di sản thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC- 2001/WS/2. “Hướng dẫn hoạt động thực hiện Công ước Di sản thế giới”, Trung tâm Di sản thế giới của UNESCO, Pari, Pháp, WHC-99/2 March 1999; công trình 8 “World cultural and natural heritage sites” (2002) của Luo Zhewen đã giới thiệu các danh thắng ở Trung Quốc đã được công nhận là những di sản văn hoá Thế giới,... Một số các công trình nghiên cứu về các khía cạnh của du lịch: “Du lịch và sự phát triển sáng tạo” của Lawson và Baud Bovy (1977), “Tổ chức lãnh thổ du lịch” của Gunn (1972), “Nghiên cứu các chỉ tiêu đánh giá, phục vụ mục đích quy hoạch du lịch” của L.I. Mukhina (1973), “Quản lí du lịch tại các khu di sản thế giới” Tài liệu hướng dẫn thực tiễn cho các nhà quản lý khu Di sản thế giới, tác giả Arthur Pedersen (2002). Bên cạnh đó đã có rất nhiều công bố khoa học của các tác giả trên các tạp chí, hội thảo, hội nghị quốc tế, chẳng hạn như: “Towards a new era for Cultural Heritage Education: Discussing the role of ICT” (Hướng tới một kỷ nguyên mới cho giáo dục DSVH: Thảo luận về vai trò của CNTT TT), của các tác giả Michela Ott, Francesca Pozzi (Computers in Human Behavior 27 (2011) 1365–1371). Bài báo này nghiên cứu các công cụ ICT có thể đóng góp vào việc tăng cường Giáo dục DSVH, coi DSVH là nền tảng cơ bản của bản sắc của chúng ta. Trên thực tế, ICT một mặt cung cấp khả năng tiếp cận dễ dàng hơn và có cái nhìn đa góc độ về các hiện vật DSVH, mặt khác, cũng có thể làm phong phú và cải thiện Giáo dục DSVH nhờ áp dụng các phương pháp học tập mới. Bài viết “Heritage education for primary school children through drama: The case of Aydin, Turkey” (Giáo dục di sản cho HS tiểu học thông qua Kịch: trường hợp của Aydin, Thổ Nhĩ Kỳ) của tác giả Simsek, G (Procedia - Social and Behavioral Sciences 46 (2012) 3817 - 3824) đã chỉ rõ việc sử dụng kịch như một phương pháp giảng dạy để giáo dục di sản cho trẻ em tiểu học để nâng cao ý thức bảo vệ giá trị của DSVH. “Sử dụng kịch đã trở thành một cách tiếp cận phổ biến, đặc biệt là tại các di sản và bảo tàng, để giáo dục công chúng và trường học” [tr. 3819]. Đây là một dẫn chứng khoa học, giúp tác giả xác định hình thức, biện pháp sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS bài nội khoá cũng như HĐNK ở trường THPT Tác giả Tulay Ocal thì có bài viết “Necessity of Cultural Historical Heritage Education in Social Studies Teaching” (Sự cần thiết của việc giáo dục di sản lịch sử văn hoá trong giảng dạy khoa học xã hội) (Creative Education, 2016, 7, 396-406), bởi đây chính là biện pháp hiệu quả giúp bảo tồn các giá trị di sản để truyền lại cho thế hệ mai 9 sau. Kết quả của công trình nghiên cứu là những gợi ý quan trọng để nghiên cứu sinh vận dụng trong quá trình lựa chọn hình thức, biện pháp sử dụng DSVH trong DHLS ở trường THPT. Bài viết “Improving history learning through cultural heritage, local history and technology” (Cải thiện việc học lịch sử thông qua DSVH, LSĐP và công nghệ), tác giả Graça Magro, Joaquim Ramos de Carvalho and Maria José Marcelino, nhấn mạnh đến việc sử dụng công nghệ như thiết bị di động với phần mềm tham khảo địa lý và các nguồn di sản và lịch sử địa phương trong một phương pháp tiếp cận thử nghiệm hợp tác để học các khái niệm lịch sử của chương trình học truyền thống. Đây là một hướng tiếp cận rất mới, giúp tác giả định hướng cho việc sử dụng công nghệ thực tế ảo trong DHLS, góp phần đa dạng hoá các hình thức dạy học, nâng cao chất lượng bộ môn hiện nay. Đồng thời nhiều quốc gia, nhiều tổ chức đã thành lập các Website liên quan đến giáo dục di sản và đặc biệt là cung cấp các nguồn tư liệu về di sản, di sản với giáo dục,... liên kết các trang học tập nhằm giáo dục kiến thức toàn diện cho HS. Các công trình nghiên cứu trên có những con đường tiếp cận khác nhau, góp phần làm rõ cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu. Khẳng định giá trị quan trọng của di sản trong các lĩnh vực của cuộc sống - trong đó có lĩnh vực giáo dục - đào tạo, coi DSVH là nguồn tài nguyên quý báu của quốc gia; gợi ý cách tiếp cận DSVH đa chiều, nhấn mạnh việc cần thiết bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Đồng thời, bước đầu gợi ý một số định hướng trong việc phát huy giá trị DSVH trong công tác giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ 1.1.1.2 Ở Việt Nam Tác giả Nguyễn Đăng Duy - Trịnh Minh Đức trong cuốn Bảo tồn di tích lịch sử văn hóa, Nxb Đại học văn hóa Hà Nội, 1993, đã khẳng định tầm quan trọng của DSVH, coi đó là bộ mặt quá khứ của một dân tộc, là những di sản quý báu mà cha ông để lại. Đồng thời nhấn mạnh, việc giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị của DSVH là trách nhiệm của toàn xã hội. Nhận định trên là cơ sở để chúng tôi khẳng định tầm quan trọng của việc sử dụng DSVH trong DHLS ở trường phổ thông. Trong cuốn Một số vấn đề về bảo tồn và phát triển DSVH dân tộc (NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 1997) Hoàng Vinh đã nêu lên một hệ thống lý luận về DSVH dựa trên những quan niệm quốc tế. Trên cơ sở đó, bước đầu tác giả đã vận dụng nghiên cứu thực 10 tiễn: tiến hành phân loại; đề xuất một số giải pháp bảo tồn, gìn giữ và phát huy DSVH dân tộc. Trong đó, nhấn mạnh kinh nghiệm từ Nhật Bản trong việc phát huy các giá trị văn hóa bằng việc đưa chúng thâm nhập vào đời sống cộng đồng, bảo tồn DSVH được nhấn mạnh trong nhận thức con người. Kết quả của công trình nghiên cứu là những gợi ý quan trọng để nghiên cứu sinh vận dụng trong quá trình phân loại DSVH định hướng xác định hình thức, biện pháp sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS ở trường THPT. Bộ sách Một con đường tiếp cận di sản văn hoá Việt Nam gồm 07 tập, do Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch cùng với Cục Di sản văn hóa biên soạn từ 2005 - 2014 là tập hợp các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả trên các tạp chí DSVH. Trong đó, DSVH đã được tiếp cận nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau, góp phần hỗ trợ cho hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị văn hoá dân tộc. Bộ sách đã giải mã nhiều hiện tượng văn hoá, cung cấp phong phú những hiểu biết về hệ thống DSVH của dân tộc. Vì vậy, góp phần định hướng cho luận án lựa chọn những nội dung di sản phù hợp với việc sử dụng trong DHLS ở trường phổ thông. Cuốn sách Con đường tiếp cận di sản văn hoá Việt Nam của nhiều tác giả (NXB Văn hoá dân tộc, Hà Hội, 2014) gồm 04 phần, trong đó, các tác giả dành Phần 1 đề cập những vấn đề chung về DSVH, phần còn lại nghiên cứu sâu về DSVH phi vật thể, văn hóa vật thể và bảo tàng. Công trình đề xuất các giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị của di sản. Đây là những gợi ý quý báu để luận án vận dụng linh hoạt trong quá trình xác định hình thức và biện pháp sử dụng DSVH vùng ĐBSCL trong DHLS ở trường THPT. Cuốn Di sản văn hóa trong xã hội Việt Nam đương đại của Nhiều tác giả (NXB Thế giới, 2014) được thực hiện với sự tài trợ của Viện Harvard Yenching. Các bài viết được tập hợp trong cuốn sách đã thể hiện những cách tiếp cận đa chiều về DSVH Việt Nam trong bối cảnh xã hội đương đại. DSVH là sợi dây kết nối giữa hiện tại với quá khứ lịch sử, với tác động của xã hội đương đại đã có sự vận động và thay đổi nhất định. Theo đó, cần có cách tiếp cận đa chiều để khai thác hợp lý và khoa học giá trị của DSVH trong dạy học bộ môn lịch sử ở trường THPT. Vì vậy, cuốn sách có đóng góp thiết thực về lý luận và thực tiễn cho hướng nghiên cứu của đề tài luận án. 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về di sản văn hoá vùng Đồng bằng sông Cửu Long 11 1.1.2.1. Công trình của các tác giả nước ngoài Đầu thế kỉ XX, nhiều công trình địa phương chí của các tỉnh miền Tây Nam Kỳ bằng tiếng Pháp lần lượt xuất bản. Từ năm 1901 đến năm 1911, Hội nghiên cứu Đông Dương (Société des études Indochinoises) chủ trương và thực hiện dự án Địa lý học: Tự nhiên, Kinh tế và Lịch sử Nam Kỳ (Géographie Physique, Économique ét Historique de la Cochinchine). Công trình được xuất bản thành từng tập sách nhỏ cho từng tỉnh, không mang tên tác giả, chỉ ghi là Ấn phẩm của Hội nghiên cứu Đông Dương (Publications de la société des études Indo–Chinoises). Dự án này đã thực hiện được ở 14 tỉnh Nam Kỳ, trong đó ở khu vực miền Tây Nam Kỳ có 5 chuyên khảo về các tỉnh Hà Tiên (1901), Châu Đốc (1902), Cần Thơ (1904), Sóc Trăng (1904), Long Xuyên (1905). Năm 1906, có thêm một quyển chuyên khảo về đảo Phú Quốc (thuộc tỉnh Hà Tiên). Nội dung của các công trình này chủ yếu là những thông tin ngắn gọn về mặt số liệu trên các lĩnh vực địa lý tự nhiên, địa lý kinh tế, lịch sử và chính trị, văn hoá... Những số liệu được thống kê cẩn thận và khá đầy đủ, tuy nhiên vẫn còn một số sai sót về chi tiết trong các sự kiện lịch sử. Các chuyên khảo này mang tính chất khái quát ban đầu về các tỉnh miền Tây Nam Kỳ trong những năm cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Trên cơ sở đó, giúp tác giả có sự định hướng cho việc lựa chọn nội dung DSVH vùng ĐBSCL xưa trong dạy học LSVN. Năm 1931, Henri Russier xuất bản công trình Indochine Française (Xứ Đông Dương thuộc Pháp). Quyển sách trình bày nhiều vấn đề của các xứ Đông Dương trên các lĩnh vực điều kiện tự nhiên, chính trị, văn hoá, kinh tế xã hội. Vấn đề văn hoá của Đông Dương được tác giả quan tâm đặc biệt. Riêng Nam Kỳ thuộc Pháp, tác giả đã dành nhiều trang viết để phân tích các mặt của kinh tế, văn hoá, xã hội, sự tiếp biến, giao thoa giữa các nền văn hoá phương Đông và phương Tây. Tác phẩm đã cho thấy sự quan tâm của những học giả nước ngoài trong vấn đề văn hoá dân tộc, tạo động lực và nguồn cảm hứng cho nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu về DSVH vùng ĐBSCL. Năm 1931, tổ chức Exposition coloniale internationale (Triển lãm thuộc địa quốc tế) đã xuất bản công trình nghiên cứu La Cochinchine (Xứ Nam Kỳ) ở Paris với độ dài hơn 300 trang. Đây là quyển sách tập hợp những bài viết của nhiều tác giả viết về xứ Nam Kỳ trong những năm đầu của thế kỉ XX. Công trình nghiên cứu về điều kiện tự nhiên, xã hội, kinh tế, con người, văn hoá... Tài liệu này đã giúp luận án có những minh chứng phong 12 phú về đời sống văn hoá vật chất và tinh thần người dân vùng miền Tây Nam Bộ, làm cơ sở xác định những nội dung cần khai thác trong dạy học LSVN giai đoạn từ nguồn gốc đến năm 1918 L. Malleret đã công bố kết quả khám phá và nghiên cứu của mình trong bộ sách có nhan đề Khảo cổ học ở đồng bằng sông Cửu Long (L 'Archeologie du delta du Mekong) lần lượt xuất bản từ 1959 - 1964. Công trình này được coi là thành tựu Khảo cổ học chủ yếu về Văn hóa Óc Eo cho đến trước năm 1975. Theo L. Malleret, nền văn hóa này có phạm vi phân bố chủ yếu ở vùng trũng miền Tây sông Hậu gồm điạ bàn các tỉnh An Giang, Kiên Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Bạc Liêu… và một phần đất Đông Nam Campuchia. Tài liệu này đã giúp cho luận án có thêm những luận cứ khoa học để xác định nội dung và địa bàn phân bố DSVH phục vụ cho DHLS ở trường THPT vùng ĐBSCL. Cuốn L'Indo-Chine française: Souvenirs (Đông Dương thuộc Pháp: Hồi ký) của Paul Doumer do Lưu Đình Tuân, Hiệu Constant, Lê Đình Chi, Hoàng Long, Vũ Thúy dịch, Nxb Thế Giới, 2018. Đây là một trong những công trình giá trị nhất về xứ Đông Dương cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, vừa được viết theo lối hành văn hồi ký, vừa chứa đựng những kiến thức về lịch sử, địa lý, thiên nhiên, con người, văn hóa của xứ Đông Dương. Đặc biệt những minh họa rất đẹp trong sách cho thấy hình ảnh của nhiều địa điểm lịch sử trên khắp đất nước Việt Nam, trong đó có đồng bằng Nam bộ. Tài liệu này đã giúp cho luận án có thêm những đánh giá, số liệu, hình ảnh... về một Tây Nam Bộ trong những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX để khai thác và sử dụng vào DHLS. 1.1.2.2. Công trình của các tác giả trong nước Cuốn Thơ văn yêu nước Nam bộ nửa sau thế kỉ XIX của Bảo Định Giang (Nxb Văn học, TP. Hồ Chí Minh, 1977). Trong đó, tác giả đã tuyển lựa một số bài thơ văn tiêu biểu, phản ánh tinh thần yêu nước chống giặc ngoại xâm của nhân dân Nam Bộ nửa sau thế kỉ XIX. Những áng thơ văn đương thời chẳng những phản ánh được phong trào đấu tranh anh dũng chống Pháp của dân tộc mà còn là những công trình nghệ thuật có giá trị. Đây là nguồn tài liệu DSVH quý giá giúp chúng tôi có thể khai thác và sử dụng trong dạy học LSVN ở trường THPT. Cuốn Văn hóa Óc Eo và các văn hóa cổ ở đồng bằng sông Cửu Long, do Sở Văn hóa Thông tin An Giang xuất bản năm 1984. Kết quả của các cuộc điều tra các di tích cùng