Tài liệu Luận án tiến sĩ phát triển năng lực đánh giá trong dạy học đọc hiểu văn bản ở môn tiếng việt cho sinh viên sư phạm tiểu học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LƯU THỊ DỊU PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN Ở MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC Chuyên ngành: LL&PPDH bộ môn Văn và Tiếng Việt Mã số: 9.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LƯU THỊ DỊU PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ TRONG DẠY HỌC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN Ở MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC Chuyên ngành: LL&PPDH bộ môn Văn và Tiếng Việt Mã số: 9.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phạm Thị Thu Hương HÀ NỘI – 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Phạm Thị Thu Hương, các kết quả của luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Kết quả nghiên cứu và ý tưởng của các tác giả khác, nếu có, đều được trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về những điều tôi đã cam đoan ở trên. Tác giả Lưu Thị Dịu ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận án, chúng tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ quý báu của tập thể và cá nhân. Chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo – PGS.TS. Phạm Thị Thu Hương đã chỉ bảo, tư vấn, hướng dẫn cho tôi về mặt học thuật, giúp tôi thể hiện ý tưởng nghiên cứu trong quá trình hoàn thiện luận án. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Ban chủ nhiệm Khoa Ngữ văn, Tổ bộ môn Phương pháp dạy học và các nhà khoa học, các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để chúng tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban lãnh đạo Trường Đại học Tây Nguyên, cùng các thầy cô Khoa Sư phạm, Bộ môn Giáo dục Tiểu học nơi tôi đang công tác đã luôn ủng hộ, chia sẻ công việc cũng như động viên tinh thần giúp tôi có động lực vượt qua khó khăn để có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ nhiệt tình của giảng viên, sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học tại các trường: Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm Hà Nội 2, Đại học Quy Nhơn, Đại học Sài Gòn, Đại học Tây Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi và giúp đỡ nhiệt tình trong suốt quá trình khảo sát và thực nghiệm. Lời sau cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những người thân trong gia đình và những người bạn đã luôn động viên, khích lệ tôi trong quá trình thực hiện và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để tôi hoàn thành luận án. Xin trọng cảm ơn tất cả sự giúp đỡ quý báu này. Hà Nội, ngày … tháng … năm 202… Tác giả luận án Lưu Thị Dịu iii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ..........................................................vii DANH MỤC BẢNG .................................................................................viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH .................................................. xi MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................... 3 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 4 5. Giả thuyết khoa học............................................................................................... 5 6. Những luận điểm khoa học sẽ đưa ra bảo vệ ....................................................... 6 7. Đóng góp của luận án ............................................................................................ 6 8. Kết cấu luận án ...................................................................................................... 6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC .................................................................... 8 1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ....................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu về phát triển năng lực nghề nghiệp cho giáo viên, sinh viên sư phạm ................................................................................................................................ 8 1.1.2. Nghiên cứu về phát triển năng lực đánh giá cho giáo viên, sinh viên sư phạm .............................................................................................................................. 12 1.1.3. Nghiên cứu về năng lực đánh giá và phát triển năng lực đánh giá trong dạy học đọc hiểu văn bản............................................................................................ 19 1.1.4. Nhận xét chung ........................................................................................... 29 1.2. NĂNG LỰC VÀ ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ở BẬC ĐẠI HỌC............................................................................ 30 1.2.1. Năng lực, năng lực nghề nghiệp ................................................................ 30 iv 1.2.2. Đào tạo giáo viên theo hướng phát triển năng lực .................................... 32 1.3. NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN VÀ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TRONG MÔN TIẾNG VIỆT Ở TIỂU HỌC.................... 36 1.3.1. Năng lực đọc hiểu văn bản............................................................................ 36 1.3.2. Đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản của học sinh trong môn Tiếng Việt . 42 1.4. NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CỦA SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC ....................... 47 1.4.1. Một số khái niệm ........................................................................................ 47 1.4.2. Cấu trúc năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong môn Tiếng Việt của sinh viên sư phạm tiểu học ............................................................................ 49 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC .................................................................................... 55 2.1. KHÁI QUÁT VỀ CÁC TRƯỜNG NGHIÊN CỨU VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA SINH VIÊN NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC .................................................. 55 2.1.1. Khái quát về các trường nghiên cứu .......................................................... 55 2.1.2. Một số đặc điểm của sinh viên sư phạm tiểu học....................................... 57 2.2. KHÁI QUÁT VỀ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG .......................................... 58 2.2.1. Mục tiêu khảo sát ....................................................................................... 58 2.2.2. Nội dung khảo sát....................................................................................... 58 2.2.3. Đối tượng khảo sát ..................................................................................... 58 2.2.4. Công cụ và phương pháp điều tra khảo sát ............................................... 59 2.3. KẾT QUẢ KHẢO SÁT THỰC TRẠNG...................................................... 60 2.3.1. Về chương trình đào tạo............................................................................. 60 2.3.2. Về học liệu .................................................................................................. 63 2.3.3. Thực trạng nhận thức của giảng viên và sinh viên về đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong dạy học môn Tiếng Việt..................................................................... 65 v 2.3.4. Thực trạng năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong môn Tiếng Việt của sinh viên sư phạm tiểu học ................................................................................ 69 2.3.5. Thực trạng phát triển năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong môn Tiếng Việt cho sinh viên sư phạm tiểu học ................................................... 72 2.4. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG................................................... 79 2.4.1. Những kết quả đạt được ............................................................................. 79 2.4.2. Những vấn đề còn tồn tại ........................................................................... 79 2.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại ................................................................. 80 CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC .................... 83 3.1. CÁC YÊU CẦU KHI PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC..................................................................... 83 3.1.1. Đảm bảo mục tiêu và chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo ngành Giáo dục Tiểu học ......................................................................................................... 83 3.1.2. Đảm bảo tăng cường tính xác thực của bối cảnh đào tạo ......................... 84 3.1.3. Đảm bảo tích cực hóa quá trình học tập, nghiên cứu của sinh viên ......... 85 3.1.4. Đảm bảo phù hợp các điều kiện của quá trình đào tạo ............................. 85 3.1.5. Đảm bảo mối quan hệ chặt chẽ giữa các thành phần trong cấu trúc của năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản .............................................................. 86 3.2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC ĐỌC HIỂU VĂN BẢN CỦA HỌC SINH TRONG MÔN TIẾNG VIỆT CHO SINH VIÊN SƯ PHẠM TIỂU HỌC........................................................... 86 3.2.1. Thiết kế chuẩn đánh giá năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản của sinh viên sư phạm tiểu học ................................................................................... 86 vi 3.2.2. Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược để tổ chức dạy học phát triển năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản trong môn Tiếng Việt cho sinh viên sư phạm tiểu học ....................................................................................................... 97 3.2.3. Tổ chức trải nghiệm hoạt động đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản ở môn Tiếng Việt cho sinh viên sư phạm tiểu học ......................................................... 117 3.2.4. Kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá kết thúc trong phát triển năng lực đánh giá năng lực đọc hiểu văn bản .................................................................. 126 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM ............................................................. 135 4.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THỰC NGHIỆM................................... 135 4.1.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................. 135 4.1.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 135 4.1.3. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 135 4.1.4. Tiến trình thực nghiệm ............................................................................. 136 4.1.5. Tiêu chí và thang đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................... 137 4.2. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM........................................................................ 139 4.2.1. Kết quả đánh giá định lượng.................................................................... 139 4.2.2. Kết quả đánh giá định tính ....................................................................... 153 4.2.3. Kết quả nghiên cứu trường hợp điển hình ............................................... 154 4.2.4. Nhận xét chung ......................................................................................... 160 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................... 163 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 167 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Kí hiệu viết tắt Viết đầy đủ 1 ĐH 2 ĐHVB 3 ĐG 4 ĐGTX đánh giá thường xuyên 5 ĐGĐK đánh giá định kì 6 ĐLC độ lệch chuẩn 7 ĐTB điểm trung bình 8 GDTH giáo dục tiểu học 9 GiV giảng viên 10 GV giáo viên 11 HS học sinh 12 KTĐG kiểm tra đánh giá 13 LHĐN lớp học đảo ngược 14 NL 15 NLĐG năng lực đánh giá 16 NVSP nghiệp vụ sư phạm 17 PPDH phương pháp dạy học 18 SV sinh viên 19 TH tiểu học 20 TN thực nghiệm 21 TBC trung bình cộng 22 ThB thứ bậc 23 VB văn bản đại học đọc hiểu văn bản đánh giá năng lực viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Tiêu chí chất lượng của các chỉ số hành vi NLĐG năng lực ĐHVB của HS ở SV sư phạm Ngữ văn .................................................................................. 27 Bảng 2.1. Số lượng GiV và SV tham gia khảo sát ............................................... 58 Bảng 2.2. Nhận thức của GiV và SV về tầm quan trọng của việc ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt ở TH ........................................................ 66 Bảng 2.3. Nhận thức của GiV và SV về mục tiêu ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt ........................................................................................... 67 Bảng 2.4. Nhận thức của GiV và SV về hình thức ĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt ............................................................................................................. 68 Bảng 2.5. Kết quả nhận thức của GiV và SV về tầm quan trọng của NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt......................................................................... 70 Bảng 2.6. Đánh giá của GiV và SV về thực trạng NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ................................................................... 71 Bảng 2.7. Mức độ sử dụng các hình thức dạy học để phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH ............................................. 74 Bảng 2. 8. Thực trạng nội dung kiểm tra, đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH................................................................... 75 Bảng 2.9. Mức độ GiV sử dụng các hình thức và phương pháp, kĩ thuật đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB của SV sư phạm TH ...................................................... 76 Bảng 2.10. Mức độ GiV sử dụng các công cụ để đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB .............................................................................................................................. 76 Bảng 2.11. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ................................................................... 77 Bảng 3.1. Mô tả các thành tố NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH .................................................................................................... 89 Bảng 3.2. Chỉ số hành vi NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ............................................................................................................... 90 Bảng 3.3. Tiêu chí chất lượng của các chỉ số hành vi .......................................... 94 ix Bảng 3.4. Đề xuất chuẩn đầu ra NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH ..................................................................................... 97 Bảng 3.5. Nội dung dạy học mô đun: Kiểm tra, ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt .................................................................................................. 102 Bảng 3.6. Quy trình thực hiện dạy học theo mô hình LHĐN ............................ 104 Bảng 3.7. Phiếu quan sát hoạt động ĐGTX năng lực ĐHVB trong tiết dạy .... 119 Bảng 3.8. Phiếu quan sát hoạt động ĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt ............................................................................................................................ 125 Bảng 3.9. Ma trận đề kiểm tra đầu ra theo các thành tố và mức độ ................... 129 Bảng 3.10. Thang điểm quy đổi ......................................................................... 130 Bảng 3.11. Rubric ĐG thành tố NL lập kế hoạch ĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ......................................................................... 131 Bảng 3.12. Bảng kiểm tự đánh giá NL ĐGTX năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ................................................................................... 132 Bảng 4.1. Các giai đoạn triển khai và ĐG kết quả TN ...................................... 136 Bảng 4.2. Thang đo tự ĐG năng lực đầu vào..................................................... 138 Bảng 4.3. Thang đo ĐG năng lực đầu vào ......................................................... 138 Bảng 4.4. Thang đo ĐG năng lực đầu ra (giai đoạn 1) ...................................... 139 Bảng 4.5. Thang đo ĐG năng lực đầu ra (giai đoạn 2) ...................................... 139 Bảng 4.6. Tổng hợp kết quả tự đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV trước TN ........................................................................................ 140 Bảng 4.7. Tổng hợp kết quả ĐG đầu vào NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH đầu ............................................................................ 141 Bảng 4.8. Quy trình thực hiện dạy học theo mô hình LHĐN ............................ 142 Bảng 4.9. Tổng hợp kết quả đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sau TN giai đoạn 1 ......................................................................... 142 Bảng 4.10. Đối chiếu kết quả ĐG đầu vào và đầu ra sau TN giai đoạn 1 ......... 142 Bảng 4.11. Nội dung và quy trình tổ chức thực hành NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH ................................................. 144 x Bảng 4.12. Tổng hợp kết quả ĐG thành tố NL lựa chọn và thiết kế công cụ ĐG NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV giai đoạn ..................... 145 Bảng 4.13. Tổng hợp kết quả tự ĐG thành tố NL lựa chọn và thiết kế công cụ ĐG NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sau TN ........................ 146 Bảng 4.14. Tổng hợp kết quả thực nghiệm qua các giai đoạn ........................... 147 Bảng 4.15. Đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của từng SV qua các giai đoạn TN ........................................................................... 149 Bảng 4. 16. Tổng hợp mức độ phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV lớp TN ............................................................................................ 150 Bảng 4.17. Kết quả SV tự đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB của HS sau TN ... 151 Bảng 4.18. Kết quả tự kiểm tra quá trình thực hiện ĐGTX năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV ...................................................................................... 152 xi DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ, HÌNH Biểu đồ 2.1. Kết quả nhận thức về tầm quan trọng của việc phát triển NLĐG năng lực ĐHVB môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH ................................................ 73 Biểu đồ 3.1. Đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong dạy học môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH ..................................................................................... 93 Biểu đồ 4.1. Đối chiếu kết quả ĐG đầu vào và kết quả sau TN giai đoạn 1 ..... 143 Biểu đồ 4.2. Đối sánh kết quả ĐG thành tố NL lựa chọn và thiết kế công cụ ĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV lần 1 và 2 giai đoạn 2 ............. 146 Biểu đồ 4.3. Đường phát triển NLĐG của SV qua các giai đoạn TN ................ 148 Biểu đồ 4.4. Kết quả tự đánh giá NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV trước và sau TN ..................................................................................... 151 Biểu đồ 4.5. Đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của trường hợp điển hình 1 ....................................................................................... 157 Biểu đồ 4.6. Đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của trường hợp điển hình 2 ....................................................................................... 158 Biểu đồ 4.7. Đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của trường hợp điển hình 3 ....................................................................................... 159 Hình 3.1. Một số hình ảnh dự giờ hoạt động dạy học đọc của SV trong hoạt động thực tập sư phạm ở trường TH ........................................................................... 126 Sơ đồ 1.1. Cấu trúc NLĐG năng lực ĐHVB của SV sư phạm TH ...................... 50 Sơ đồ 3.1. LHĐN, lớp học truyền thống và thang đo cấp độ tư duy của Bloom . 99 Sơ đồ 3.2. Quy trình xây dựng video bài giảng ................................................. 103 Sơ đồ 3.3. Quy trình học tập theo mô hình LHĐN ............................................ 105 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Phát triển NL nghề cho SV sư phạm là việc làm cần thiết nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ GV đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục Giáo dục và đào tạo có vai trò vô cùng quan trọng quyết định đến sự tồn vong, hưng thịnh của mỗi quốc gia cũng như toàn nhân loại. Hòa chung với sự thay đổi của nền giáo dục toàn cầu và đứng trước bối cảnh kinh tế, văn hóa xã hội của đất nước đang có sự thay đổi lớn, giáo dục và đào tạo Việt Nam cũng cần phải có những đổi mới cho phù hợp. Ðổi mới giáo dục gắn liền với đổi mới đào tạo đội ngũ GV bởi GV giữ vai trò quyết định chất lượng và hiệu quả giáo dục: “Khi giáo dục đã là quốc sách hàng đầu thì theo đó, xây dựng, phát triển đội ngũ GV là quốc sách của quốc sách đó” [1; 10]. Đổi mới đào tạo GV theo hướng phát triển NL đặt ra mục tiêu “xây dựng ở người học NL thực hiện những hoạt động cơ bản trong thực tiễn nghề” [1; 18]. Vì vậy, để phát triển NL nghề nghiệp cho GV đáp ứng nhu cầu đổi mới giáo dục phổ thông thì hai giải pháp cần được chú trọng là công tác bồi dưỡng đào tạo lại độ ngũ GV và công tác đào tạo GV tại các trường ĐH. Muốn đổi mới PPDH có hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu dạy học theo hướng phát triển NL người học ở trường phổ thông, người GV phải không ngừng nâng cao NL dạy học của mình. NL dạy học của người GV trước hết được hình thành và phát triển trong quá trình đào tạo ở trường sư phạm. Quan tâm đến công tác phát triển NL nghề cho SV sư phạm, đổi mới nội dung và phương pháp đào tạo ở trường ĐH sẽ tạo ra tiền đề căn bản, vững chắc cho người GV tương lai để họ có thể đáp ứng yêu cầu của việc đổi mới PPDH trong tiến trình đổi mới giáo dục. 1.2. NLĐG là thành tố quan trọng trong nhóm NL dạy học của người GV ĐG trong giáo dục nói chung, ĐG trong dạy học nói riêng là một khâu trọng yếu, có vai trò quyết định đến chất lượng, hiệu quả của quá trình giáo dục. Plake, Barbara S (1993) cho rằng ĐG năng lực của HS là hoạt động đặc biệt quan trọng trong quá trình giảng dạy và nó chiếm tỉ trọng đến 50% thời gian trong hoạt động nghề nghiệp của GV [95; 21-27]. ĐG là một bộ phận không thể tách rời và diễn ra liên tục trong suốt quá trình dạy - học môn học, trong và ngoài giờ học: ĐG trong dạy học gắn với mọi hoạt động của người dạy trong và ngoài giờ học là bộ phận cấu thành của PPDH và là cơ sở hình thành tài năng sư phạm của người GV [20]. 2 NL dạy học của người GV nói chung, NLĐG trong dạy học nói riêng là một trong những yếu tố quyết định sự thành công của công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục nước ta hiện nay. Trước đây quan điểm về ĐG thiên về hình thức ĐGĐK với mục tiêu để xác định kết quả, xếp thứ hạng cho người học, đặc quyền về ĐG được trao hoàn toàn vào tay người GV. Bối cảnh và mục tiêu giáo dục hiện nay đã thay đổi, đòi hỏi sự thay đổi trong quan điểm khoa học về ĐG. Công văn 2345 BGDĐT-GDTH về việc hướng dẫn xây dựng kế hoạch giáo dục của nhà trường cấp TH đã quy định: GV cần “nhận xét về quá trình thực hiện nhiệm vụ học tập của HS; phân tích, nhận xét, ĐG kết quả thực hiện nhiệm vụ và những ý kiến trao đổi, thảo luận của HS nhằm giúp HS có hứng thú, niềm tin trong học tập, cải thiện được kết quả học tập; chính xác hóa các kết quả mà HS đã học được thông qua hoạt động” [16]. GV thực hiện công tác giáo dục ở trường TH cần phải hiểu rõ và có NLĐG phù hợp có chất lượng, giúp HS phát triển các NL, phẩm chất chung và đặc thù của chương trình giáo dục phổ thông. 1.3. ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt là NL quan trọng cần phát triển cho SV sư phạm TH Ở nước ta, Tiếng Việt là môn học có vị trí đặc biệt quan trọng ở trường TH, ngoài việc góp phần thực hiện những mục tiêu chung về phẩm chất và NL của chương trình GDTH thì môn học này còn hình thành và phát triển ở HS những NL đặc thù: NL ngôn ngữ và NL văn học. Để dạy tốt môn Tiếng Việt ở TH, người GV cần có NL dạy học nói chung và NLĐG trong dạy học nói riêng. Các nghiên cứu của nhiều học giả trên thế giới và ở Việt Nam đều khẳng định NLĐG là một thành tố có vai trò hết sức quan trọng trong NL dạy học môn Ngữ văn (hay môn Tiếng Việt ở bậc TH) [14], [50], [55; 335-347]. Ở bậc TH, để hoàn thành chương trình môn Tiếng Việt, HS cần đạt được những yêu cầu về phẩm chất và NL (NL chung và NL đặc thù) được quy định trong chương trình, tương ứng ở mỗi khối lớp. Trong nhóm NL đặc thù của môn Tiếng Việt, ĐHVB là một NL quan trọng mà mỗi người học cần hình thành và phát triển cho bản thân để học tốt môn Tiếng Việt và cả những môn học khác. Trong quá trình dạy học ĐHVB trong môn Tiếng Việt, người GV cần có NLĐG năng lực ĐHVB của HS. ĐG năng lực ĐHVB của HS là hoạt động có vai trò vô cùng quan trọng trong dạy học ĐHVB: ĐG không chỉ đơn thuần để xếp loại được năng lực ĐHVB của HS mà còn hướng đến các mục tiêu như phán đoán về năng lực ĐHVB của HS (trước khi dạy); cung cấp thông tin phản hồi về năng lực ĐHVB, giám sát sự tiến bộ về năng lực ĐHVB của HS ; tạo động lực học tập cho HS và ĐG, điều chỉnh hoạt động dạy học của GV. NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cấp TH là một trong những chuẩn đầu ra quan trọng thuộc nhóm NL chuyên môn mà SV ngành 3 GDTH cần đạt được để đảm bảo các em có thể dạy học tốt chương trình môn Tiếng Việt ở TH. NL này cần được hình thành ngay từ những năm học nghề ở trường ĐH và tiếp tục bồi dưỡng nâng cao trong những năm tiếp theo của GV ở trường TH. 1.4. Nghiên cứu khảo sát công tác đào tạo GV TH tại một số trường ĐH ở Việt Nam cho thấy vẫn còn những tồn tại trong việc phát triển chương trình đào tạo; biên soạn tài liệu dạy học liên quan đến nội dung phát triển NL nghề nghiệp mà cụ thể là NLĐG năng lực ĐHVB của HS ở môn Tiếng Việt cho SV. Hơn nữa, kết quả khảo sát thực trạng (được trình bày ở chương 2) cũng cho thấy đa số SV sư phạm TH có những nhận thức khá tốt về ĐG, ĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt nhưng NL vận dụng lí thuyết về ĐG vào quá trình dạy học ĐHVB còn hạn chế. Vì vậy, có thể khẳng định phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong dạy học môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH trong những năm qua tuy đã có những chuyển biến tích cực song vẫn cần được tiếp tục quan tâm nghiên cứu để nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Phát triển NLĐG trong dạy học ĐHVB ở môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH” với mong muốn, nâng cao chất lượng đào tạo SV ngành GDTH. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Mục đích nghiên cứu của đề tài là góp phần nâng cao chất lượng đào tạo GV TH tại các trường ĐH đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực giáo dục. Để thực hiện điều này, luận án tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp nhằm phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đáp ứng được mục đích trên, luận án đặt ra các nhiệm vụ nghiên cứu như sau: + Nghiên cứu tổng quan vấn đề, xác lập các cơ sở lí luận về vấn đề phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. + Nghiên cứu cơ sở thực tiễn thông qua khảo sát, ĐG thực trạng NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH. + Đề xuất các yêu cầu và biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. + TN các biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH để kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất. 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu 4 Khách thể nghiên cứu của đề tài là hoạt động đào tạo về nội dung ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Luận án tập trung nghiên cứu hệ thống các biện pháp nhằm phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 3.3. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung nghiên cứu: Trong dạy học ĐHVB, người dạy thực hiện hoạt động ĐG nhiều phẩm chất và NL khác nhau của người học, trong đó năng lực ĐHVB của HS là một trong những NL quan trọng nhất cần được ĐGTX và ĐGĐK để góp phần cải thiện và nâng cao chất lượng dạy học. Có nhiều phẩm chất và NL của SV được hình thành và phát triển thông qua hoạt động dạy học ĐHVB trong môn TV ở TH. Đề tài luận án giới hạn nghiên cứu các biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH hệ ĐH chính quy tại các trường nghiên cứu, không giải quyết vấn đề liên quan đến đối tượng SV sư phạm TH hệ phi chính quy. Các biện pháp đề xuất tập trung vào hoạt động dạy học và KTĐG dành cho đối tượng GiV - người dạy đồng thời là chủ thể tác động sư phạm trong dạy học các học phần: PPDH Tiếng Việt ở TH; Rèn luyện NVSP; Thực tập sư phạm. - Phạm vi về không gian nghiên cứu: Đề tài tiến hành điều tra trên đối tượng SV sư phạm TH năm thứ ba và năm thứ tư đang học tại 5 trường: ĐH sư phạm Hà Nội, ĐH Tây Nguyên, ĐH sư phạm Hà Nội 2, ĐH Sài Gòn, ĐH Quy Nhơn. Các trường ĐH được chọn phân bố đều ở các khu vực trong toàn quốc: miền Bắc (ĐH sư phạm Hà Nội, ĐH sư phạm Hà Nội 2), miền Trung (ĐH Quy Nhơn), khu vực Tây Nguyên (ĐH Tây Nguyên), miền Nam (ĐH Sài Gòn) và thuận lợi cho người nghiên cứu. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận Trong luận án chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu lí luận để phân tích, tổng hợp, khái quát các quan điểm, công trình nghiên cứu đã có ở trong nước và nước ngoài, làm cơ sở xây dựng khung lí thuyết của đề tài, định hướng cho việc nghiên cứu thực tiễn. Cụ thể như sau: - Phân tích các văn kiện, quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, của ngành Giáo dục,… trong vấn đề đào tạo và phát triển GV. Nghiên cứu 5 Chuẩn nghề nghiệp GV, Chuẩn đầu ra của ngành GDTH trình độ ĐH, chương trình đào tạo ngành GDTH,... - Phân tích và tổng hợp các công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài về lí luận và thực tiễn đào tạo phát triển NL dạy học ĐHVB nói chung, NLĐG năng lực ĐHVB của HS nói riêng cho SV ngành GDTH. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát sư phạm: Phương pháp này được thực hiện bằng hình thức quan sát trực tiếp trong dự giờ hoặc gián tiếp qua video, hình ảnh được lưu lại bởi các phương tiện kĩ thuật các giờ học lí thuyết, các hoạt động thực hành, kiến tập, thực tập sư phạm, các hoạt động rèn luyện NVSP của SV để thu thập tư liệu, thông tin, minh chứng phục vụ việc ĐG thực trạng phát triển NLĐG năng lực ĐHVB và TN biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thiết kế 02 mẫu phiếu điều tra và trưng cầu ý kiến từ phía GiV và SV (phụ lục 1) để tìm hiểu một số vấn đề có liên quan đến các nội dung nghiên cứu. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Tất cả các tư liệu liên quan đến hoạt động nghề nghiệp của GiV và SV như: chương trình đào tạo, bài giảng, báo cáo khoa học, bài tập, bài kiểm tra, kế hoạch dạy học,… sẽ được xem xét, phân tích như một nguồn tư liệu quan trọng, thể hiện NL nghề nghiệp của các đối tượng được nghiên cứu. - Phương pháp TN sư phạm: TN dạy học mô đun: “Kiểm tra, ĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt” cho 50 SV năm thứ ba ngành GDTH, để ĐG tính tính khả thi và tính hiệu quả của các biện pháp đề xuất. 4.3. Phương pháp xử lí số liệu Đề tài sử dụng các công thức thống kê toán học và phần mềm SPSS, Excel nhằm xử lí các số liệu điều tra thực trạng và kết quả nghiên cứu TN của luận án. 5. Giả thuyết khoa học Hiện nay vấn đề phát triển NLĐG cho SV sư phạm nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đất nước được quan tâm đặc biệt trong các cơ sở đào tạo GV. Tuy nhiên, thực trạng phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH còn nhiều hạn chế, bất cập. Nếu nghiên cứu đề xuất và áp dựng được các biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH phù hợp với quan điểm phát triển NL người học trong dạy học, với đặc điểm môn học, với đối tượng và điều 6 kiện dạy học của SV sư phạm TH thì sẽ phát triển được NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt ở SV sư phạm TH. 6. Những luận điểm khoa học sẽ đưa ra bảo vệ 6.1. NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt là một NL quan trọng trong hệ thống NL cần phải có của người GV TH. 6.2. Cần xây dựng được hệ thống các biện pháp như: (1) Xây dựng chuẩn ĐG NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt của SV sư phạm TH, (2) Vận dụng mô hình LHĐN để tổ chức dạy học phát triển NLĐG năng lực ĐHVB, (3) Tổ chức hoạt động trải nghiệm về ĐG năng lực ĐHVB ở môn Tiếng Việt, (4) Kết hợp ĐG quá trình và ĐG kết thúc trong phát triển NLĐG năng lực ĐHVB mới thúc đẩy được NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 6.3. Sử dụng các biện pháp mà luận án đã đề xuất thì sẽ phát triển được NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 7. Đóng góp của luận án 7.1. Luận án góp phần bổ sung, làm phong phú hơn lí luận về vấn đề phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. Cụ thể: xác định và làm rõ các thành tố của NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH; xác định chuẩn ĐG NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH; xác định đường phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 7.2. Luận án góp phần làm rõ thực trạng đào tạo SV sư phạm TH nói chung, phân tích và ĐG được thực trạng phát triển NLĐG năng lực ĐHVB trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH nói riêng; xác định được các hạn chế trong đào tạo phát triển NLĐG năng lực ĐHVB; qua đó giúp các nhà quản lí và GiV trực tiếp đứng lớp xác định được căn cứ để nâng cao chất lượng đào tạo ngành GDTH. 7.3. Các biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH được đề xuất trong luận án có thể vận dụng vào hoạt động đào tạo GV TH ở trường ĐH, góp phần đổi mới thực tiễn chương trình đào tạo, đổi mới quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ GV TH kế cận. 8. Kết cấu luận án Ngoài các nội dung của phần mở đầu, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án được trình bày trong 4 chương sau: Chương 1: Tổng quan và cơ sở lí luận của vấn đề phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. 7 Chương 2: Cơ sở thực tiễn của vấn đề phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. Chương 3: Biện pháp phát triển NLĐG năng lực ĐHVB của HS trong môn Tiếng Việt cho SV sư phạm TH. Chương 4: Thực nghiệm