Tài liệu Luận án tiến sĩ những nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai của các doanh nghiệp qua nghiên cứu thực tế tại thành phố hải phòng

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
 PHïNG V¡N THANH NH÷NG NH¢N Tè T¸C §éNG §ÕN LùA CHäN §ÊT §AI CñA C¸C DOANH NGHIÖP QUA NGHI£N CøU THùC TÕ T¹I THµNH PHè H¶I PHßNG LUËN ¸N TIÕN SÜ KINH TÕ Hµ Néi - 2014 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
 PHïNG V¡N THANH NH÷NG NH¢N Tè T¸C §éNG §ÕN LùA CHäN §ÊT §AI CñA C¸C DOANH NGHIÖP QUA NGHI£N CøU THùC TÕ T¹I THµNH PHè H¶I PHßNG Chuyên ngành : Quản trị Kinh doanh Mã số : 62 34 01 02 LUËN ¸N TIÕN SÜ KINH TÕ NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS. HOÀNG VĂN CƯỜNG Hµ Néi - 2014 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Số liệu được nêu trong luận án là trung thực và có trích nguồn. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Nghiên cứu sinh Phùng Văn Thanh ii LỜI CÁM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin trân trọng cám ơn PGS.TS Hoàng Văn Cường đã tận tâm, nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình làm Nghiên cứu sinh và bảo vệ luận án. Tôi xin chân thành cám ơn Ban lãnh đạo, các Thầy Cô - Giảng viên Khoa Quản trị kinh doanh - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện thuận lợi về thời gian và truyền đạt kiến thức chuyên ngành nâng cao để tôi hoàn thành tốt luận án. Tôi xin bày tỏ lời cám ơn đến Ban lãnh đạo, các Cán bộ của Viện Đào tạo sau đại học - Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện về các thủ tục hành chính và hướng dẫn các quy trình thực hiện trong thời gian tôi làm nghiên cứu sinh tại trường. Tôi xin trân trọng biết ơn các đồng chí lãnh đạo và cán bộ thành phố Hải Phòng, các sở ban ngành, cơ quan, đơn vị, gia đình, bạn bè đã chia sẻ tạo điều kiện giúp đỡ, động viên và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, học tập tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Tôi xin trân trọng cảm ơn. Nghiên cứu sinh Phùng Văn Thanh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................ ii DANH MỤC CÁ TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC BẢNG ............................................................................................ vii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ................................................................................. x MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỰA CHỌN ĐẤT PHỤC VỤ SẢN XUẤT CỦA DOANH NGHIỆP ............... 9 1.1. Đất và mục tiêu sử dụng đất trong nền kinh tế ....................................... 9 1.1.1. Đất và vai trò của đất trong nền kinh tế ....................................................... 9 1.1.2. Mục tiêu của việc sử dụng đất đai trong nền kinh tế ................................. 18 1.2. Các lý thuyết liên quan đến nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn đất cho sản xuất của doanh nghiệp ............................................................... 20 1.2.1. Lý thuyết địa tô của K.Mark và việc vận dụng vào lựa chọn đất của các doanh nghiệp [21]....................................................................................... 20 1.2.2. Các lý nghiên cứu hiện đại về lựa chọn đất và các nhân tố tác động đến lựa chọn đất phục vụ sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp.............. 22 1.2.3. Lý thuyết hàm định giá đất thuê [15] ......................................................... 23 1.3. Kinh nghiệm về hỗ trợ các doanh nghiệp thuê đất phục vụ sản xuất ở một số địa phương trong nước .................................................... 25 1.3.1. Kinh nghiệm của một số tỉnh, thành phố [32], [35] ................................... 25 1.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn ..................................................... 30 Tiểu kết chương 1 ................................................................................................ 31 CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........32 2.1. Khái quát về đặc điểm địa bàn nghiên cứu, tình hình sử dụng đất của các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh ở Thành phố Hải Phòng ................32 2.1.1 Khái quát về tình hình phát triển kinh tế xã hội tại địa bàn nghiên cứu [5], [6],[23], [37], ....................................................................................... 32 iv 2.1.2. Khái quát chung về tình hình sử dụng đất của Thành phố Hải Phòng [5], [6], [36], [37] ....................................................................................... 40 2.1.3. Tình hình sử dụng đất ở các doanh nghiệp trên địa bàn Thành phố Hải Phòng .......................................................................................................... 47 2.2. Khung nghiên cứu, phương pháp điều tra và xử lý dữ liệu ................. 49 2.2.1 Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 49 2.2.2 Xây dựng bảng hỏi ..................................................................................... 57 2.2.3. Phương pháp phân tích và xử lý dữ liệu..................................................... 64 CHƯƠNG 3: ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỰA CHỌN ĐẤT ĐAI CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG TỪ KẾT QUẢ ĐIỀU TRA ...................... 66 3.1 Thực trạng sử dụng đất phục vụ sản xuất của doanh nghiệp .............. 66 3.1.1 Tình trạng sử dụng đất của các doanh nghiệp được điều tra...................... 66 3.1.2 Nhu cầu về diện tích đất cần tăng thêm của các doanh nghiệp điều tra..... 70 3.1.3 Sư tiếp cận với việc thuê đất sản xuất của các doanh nghiệp .................... 74 3.2. Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn đất đai của doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng ............................................. 77 3.2.1 Từ phía doanh nghiệp ................................................................................. 77 3.2.2 Từ phía cán bộ quản lý ............................................................................... 95 3.3. Đánh giá chung về tác động của lựa chọn đất đai của Doanh nghiệp điều tra trên địa bàn thành phố Hải Phòng ............................ 104 3.3.1. Mức độ tác động của các nhân tố đến quyết định lựa chọn đất cho sản xuất của doanh nghiệp .............................................................................. 104 3.3.2. Tác động của việc sử dụng đất của doanh nghiệp đến kinh tế xã hội Thành phố Hải Phòng ............................................................................... 106 3.3.3. Đánh giá chung về các nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng [8], [9], [18], [19], [20], [22], [35], [36] ................................................................................. 110 v CHƯƠNG 4: PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP KHUYẾN KHÍCH VÀ ĐIỀU CHỈNH CÁC DOANH NGHIỆP LỰA CHỌN ĐẤT THUÊ VẬN DỤNG CHO THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG ...................................................... 124 4.1. Định hướng phát triển kinh tế xã hội Hải Phòng và nhu cầu đất đai của doanh nghiệp những năm tới ................................................... 124 4.1.1 Định hướng phát triển kinh tế của Hải Phòng tới 2020 [14], [37], [38] .. 124 4.1.2. Nhu cầu đất đai của doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong thời gian tới ..................................................................................... 132 4.2. Định hướng lựa chọn đất đai đối với các doanh nghiệp trên đại bàn Thành phố Hải Phòng .................................................................... 134 4.2.1. Đinh hướng lựa chọn đất đai đối với doanh nghiệp nhằm nâng cao tác động về kinh tế ......................................................................................... 134 4.2.2. Định hướng lựa chọn đất đai đối với doanh nghiệp nhằm nâng cao tác động về xã hội .......................................................................................... 135 4.2.3. Định hướng lựa chọn đất đai đối với doanh nghiệp nhằm nâng cao tác động về môi trường. ................................................................................. 136 4.3. Giải pháp khuyến khích và điều chỉnh việc lựa chọn đất thuê của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng ........................ 137 4.3.1 Hoàn thiện quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế xã hội ....................... 138 4.3.2. Tăng cường trình độ phát triển cơ sở hạ tầng .......................................... 139 4.3.3. Đẩy mạnh phát triển của thị trường lao động và mức độ sẵn có của lực lượng lao động .......................................................................................... 140 4.3.4. Hoàn thiện công tác hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thông tin thuê đất ...... 141 4.3.5. Hoàn thiện cải cách thủ tục hành chính liên quan đến hoạt động thuê đất của doanh nghiệp ................................................................................ 143 4.3.6. Điều chỉnh chính sách giá thuê đất........................................................... 143 4.3.7. Các giải pháp khác ................................................................................... 144 Tiểu kết chương 4 .............................................................................................. 148 KẾT LUẬN......................................................................................................... 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH Đà CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁ TỪ VIẾT TẮT ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á Thái Bình Dương CSHT Cơ sở hạ tầng DN Doanh nghiệp DNCBSM Dự báo sự biến đổi về của doanh nghiệp chế biến DNFDI Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài DNNN Doanh nghiệp nhà nước DNTN Doanh nghiệp tư nhân EU (European Union) Liên minh châu Âu GDP (Gross Domestic Product) Tổng sản phẩm nội địa KCN Khu công nghiệp KDL Khu du lịch KKT Khu kinh tế KT-XH Kinh tế xa hội LNĐ Người lao động NCDNCBSM Dự báo sự biến đổi nhân công làm việc trong các doanh nghiệp chế biến NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn SX Sản xuất SXKD Sản xuất kinh doanh UBND Ủy ban nhân dân UNESCO (United Nations Educational Scientific Tổ chức Giáo dục, Khoa học and Cultural Organization) và Văn hóa Liên Hiệp Quốc vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1: Đóng góp của nhóm lĩnh vực nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ vào sự phát triển kinh tế của Hải Phòng ................................................37 Bảng 2.2: Số doanh nghiệp tham gia vào hoạt động kinh tế ở Hải Phòng.............38 Bảng 2.3: Số lượng lao động tăng thêm từ sự tham gia vào các loại hình doanh nghiệp trên địa bàn thành phố .....................................................40 Bảng 2.4: Tình hình giao và sử dụng đất ở các cụm công nghiệp Hải Phòng .......47 Bảng 2.5: Các doanh nghiệp dự định điều tra theo mẫu thiết kế hỏi của tác giả ...58 Bảng 2.6: Một số câu hỏi lọc trong phiếu điều tra doanh nghiệp ..........................61 Bảng 2.7: Một số câu hỏi lọc trong phiếu điều tra cán bộ quản lý.........................62 Bảng 2.8: Một số câu hỏi định danh trong phiếu điều tra doanh nghiệp ...............62 Bảng 2.9: Một số câu hỏi đóng trong phiếu điều tra doanh nghiệp, cán bộ quản lý (dạng trả lời có không) ..............................................................62 Bảng 2.10: Một số câu hỏi đóng trong phiếu điều tra doanh nghiệp, cán bộ quản lý (dạng lựa chọn phương án cho sẵn) ..........................................63 Bảng 2.11: Một số câu hỏi mở trong phiếu điều tra doanh nghiệp, cán bộ quản lý .....63 Bảng 3.1: Diện tích đất được sử dụng của các doanh nghiệp điều tra tại thành phố Hải Phòng năm 2010 ......................................................................66 Bảng 3.2: Diện tích đất được sử dụng theo loại hình doanh nghiệp điều tra tại thành phố Hải Phòng năm 2010.............................................................67 Bảng 3.3: Diện tích đất được sử dụng trong các doanh nghiệp theo quy mô lao động được điều tra tại Hải Phòng năm 2010 .........................................68 Bảng 3.4: Diện tích đất được sử dụng trong các doanh nghiệp theo quy mô vốn được điều tra tại thành phố Hải Phòng năm 2010 ..........................69 Bảng 3.5: Nhu cầu sử dụng đất trên diện tích được giao của doanh nghiệp theo loại hình doanh nghiệp ...................................................................71 Bảng 3.6: Nhu cầu sử dụng đất của các nhóm doanh nghiệp theo quy mô vốn ...72 viii Bảng 3.7: Nhu cầu sử dụng đất của các nhóm doanh nghiệp theo quy mô lao động .......................................................................................................74 Bảng 3.8: Các khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải trong việc tiếp cận thuê đất cho sản xuất .....................................................................................74 Bảng 3.9: Đánh giá ảnh hưởng từ các yếu tố môi trường pháp lý đối với việc tiếp cận đất của doanh nghiệp phân theo loại hình doanh nghiệp .........78 Bảng 3.10: Đánh giá ảnh hưởng từ các yếu tố môi trường pháp lý tới việc tiếp cận đất của doanh nghiệp phần theo quy mô vốn ..................................79 Bảng 3.11: Đánh giá ảnh hưởng từ các yếu tố môi trường pháp lý đối với việc tiếp cận đất của doanh nghiệp phần theo quy mô lao động ...................80 Bảng 3.12: Đánh giá ảnh hưởng từ sự phát triển kinh tế xã hội tới việc tiếp cận đất của doanh nghiệp theo loại hình doanh nghiệp ...............................81 Bảng 3.13: Đánh giá yếu tố ảnh hưởng từ sự phát triển kinh tế xã hội với việc tiếp cận đất của doanh nghiệp theo quy mô vốn....................................82 Bảng 3.14: Đánh giá ảnh hưởng từ các yếu tố sự phát triển kinh tế xã hội với việc tiếp cận đất của doanh nghiệp theo quy mô lao động ....................83 Bảng 3.15: Đánh giá ảnh hưởng từ các yếu tố về khả năng huy động nhận lực cho sản xuất khi thuê đất của doanh nghiệp theo quy mô vốn ..............85 Bảng 3.16: Nhận định theo quy mô vốn về việc tiếp cận đối với thông tin thuê đất nhằm mở rộng hoạt động sản xuất ...................................................87 Bảng 3.17: Nhận định theo quy mô lao động về việc tiếp cận đối với thông tin thuê đất nhằm mở rộng hoạt động sản xuất ...........................................87 Bảng 3.18: Nhận định theo loại hình doanh nghiệp về thủ tục hành chính của địa phương đến quyết định mở rộng đất sản xuất..................................88 Bảng 3.19: Nhận định theo quy mô vốn doanh nghiệp về thủ tục hành chính của địa phương đến quyết định thuê đất sản xuất ..................................89 Bảng 3.20: Nhận định theo quy mô lao động doanh nghiệp về thủ tục hành chính của địa phương đến quyết định thuê đất sản xuất ........................90 ix Bảng 3.21: Đánh giá về kỳ vọng khi tiếp cận thuê thêm đất phục vụ sản xuất theo các loại hình doanh nghiệp ............................................................91 Bảng 3.22: Đánh giá về kỳ vọng khi tiếp cận đất của nhóm doanh nghiệp theo quy mô vốn ............................................................................................92 Bảng 3.23: Đánh giá về kỳ vọng khi việc tiếp cận đất của nhóm doanh nghiệp theo quy mô lao động ............................................................................93 Bảng 3.24: Đánh giá của doanh nghiệp về yếu tố ảnh hưởng từ giá thuê đất đến quyết định đầu tư mở rộng sản xuất ......................................................94 Bảng 3.25: Đánh giá của sở ban ngành về đảm bảo môi trường pháp lý nhằm thu hút các doanh nghiệp mở rộng diện tích đất sản xuất .....................96 Bảng 3.26: Đánh giá theo nhóm cán bộ quản lý về đảm bảo hạ tầng kỹ thuật trong việc thu hút các doanh nghiệp thuê đất sản xuất ..........................98 Bảng 3.27: Đánh giá của các sở ban ngành về các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp huy động nhận lực khi thuê đất ................................................100 Bảng 3.28: Đánh giá của các sở ban ngành về việc cung cấp thông tin thuê đối với các doanh nghiệp có nhu cầu .........................................................101 Bảng 3.29: Đánh giá của các sở ban ngành về năng lực của đội ngũ cán bộ trong việc quản lý hoạt động đất cho doanh nghiệp thuê ....................103 Bảng 3.30: Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp điều tra ....107 Bảng 3.31: Thu nhập bình quân người lao động làm việc tại các doanh nghiệp được điều tra ........................................................................................116 Bảng 4.1: Dự báo một sô chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội Hải Phòng đến 2020 ...... 132 Bảng 4.2: Dự báo về số doanh nghiệp chế biến, tình hình nhân công làm việc tại các doanh nghiệp và đất dành cho hoạt động kinh tế phi nông nghiệp của Hải Phòng đến 2020 ..........................................................134 x DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ HÌNH: Hình 2.1: Số doanh nghiệp trong ngành công nghiệp của Hải Phòng ...................38 Hình 2.2: Nguồn vốn của các doanh nghiệp trong nền kinh tế Hải Phòng ...........39 Hình 2.3 : Thực trạng quỹ đất theo phân theo nhóm ..............................................40 Hình 2.4: Diện tích đất của Hải Phòng giai đoạn 2005 - 2010 ..............................42 Hình 2.5: Lựa chọn đầu tư vào đất đai của doanh nghiệp dựa trên mức độ sẵn sàng của thị trường lao động địa phương ..............................................54 Hình 3.1: Nhu cầu sử dụng đất dựa trên diện tích được giao của doanh nghiệp ...70 Hình 3.2: Mức độ đáp ứng nhu cầu sử dụng đất của các nhóm doanh nghiệp theo loại quy mô vốn .............................................................................71 Hình 3.3. Mức độ đáp ứng nhu cầu sử dụng đất của các nhóm doanh nghiệp theo quy mô lao động ............................................................................73 Hình 3.4: Các khó khăn mà các loại hình doanh nghiệp gặp phải trong việc tiếp cận đất đai cho sản xuất ..................................................................75 Hình 3.5: Các khó khăn xét theo quy mô vốn mà các doanh nghiệp gặp phải trong việc tiếp cận đất đai cho sản xuất .................................................76 Hình 3.6: Các khó khăn xét theo quy mô lao động mà các doanh nghiệp gặp phải trong việc tiếp cận đất đai cho sản xuất .........................................77 Hình 3.7: Đánh giá yếu tố ảnh hưởng về khả năng huy động nhận lực cho sản xuất kinh doanh khi tiếp cận đất theo loại hình doanh nghiệp ..............84 Hình 3.8: Ảnh hưởng từ các yếu tố về khả năng huy động nhân lực cho sản xuất khi thuê đất của doanh nghiệp theo quy mô lao động ...................85 Hình 3.9: Nhận định theo loại hình doanh nghiệp về việc tiếp cận đối với thông tin thuê đất nhằm mở rộng hoạt động sản xuất............................86 Hình 3.10: Mức độ đánh giá bình quân của sở ban ngành về đảm bảo môi trường pháp lý nhằm thu hút các doanh nghiệp mở rộng diện tích đất phục vụ sản xuất ..............................................................................97 xi Hình 3.11: Đánh giá bình quân theo nhóm cán bộ quản lý về đảm bảo hạ tầng kỹ thuật của địa phương.........................................................................99 Hình 3.12: Đánh giá bình quân của các sở ban ngành về các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp huy động nhận lực khi thuê đất .....................................100 Hình 3.13: Đánh giá bình quân của các sở ban ngành về việc cung cấp thông tin thuê đối với các doanh nghiệp có nhu cầu .....................................102 Hình 3.14: Đánh giá bình quân của các sở ban ngành về năng lực của đội ngũ cán bộ trong việc quản lý hoạt động đất cho doanh nghiệp thuê .......104 Hình 3.15: Số doanh nghiệp đánh giá về mức cần thiết về nhu mở rộng diện tích đất cho xây dựng hạ tầng xã hội ...................................................108 Hình 3.16: Đánh giá Cơ hội lựa chọn địa điểm đất thuận lợi cho kinh doanh của doanh nghiệp .................................................................................117 Hình 3.17: Đánh gía của doanh nghiệp về khả năng tiếp cận thông tin ................118 Hình 3.18. Đánh giá về vấn đề hành chính trong tiếp cận đất cho sản xuất ..........119 Hình 4.1: Dân số nông thôn và lao động làm việc trong khu vực nông nghiệp ở Hải Phòng giai đoạn 2000 - 2010 .....................................................135 SƠ ĐỒ: Sơ đồ 2.1: Mô hình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn đất đai của doanh nghiệp ...................................................................................50 1 MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu “Lao động là cha, đất là mẹ của mọi của cải “quan điểm của William Petty lý giải về quá trình tạo ra giá trị từ hoạt động sản xuất. Theo ông muốn có của cải phải có cả lao động và đất đai. Chỉ có lao động mà không có đất đai thì lao động đó cũng rơi vào tình trạng thất nghiệp, không thể tạo ra được của cải. Như vậy, đất đai là một trong các yếu tố đầu vào không thể thiếu (lao động, đất đai, vốn) trong quá trình tiến hành các hoạt động sản xuất, kinh doanh. Đất đai là yếu tố không thể thiếu mà các doanh nghiệp dù là doanh nghiệp sản xuất nông nghiệp, hay là các doanh nghiệp sản xuất công nghiệp, thương mại, dịch vụ,...đều phải sử dụng trong quá trình hoạt động của mình. Tuy nhiên, ở mỗi loại hình doanh nghiệp sản xuất kinh doanh khác nhau, nhu cầu về đất đai cũng có sự khác biệt. Chính điều này dẫn đến sự khác nhau trong việc lựa chọn vị thế đất đai của doanh nghiệp. Thực tế ở Thành phố Hải Phòng cho thấy, trong những năm đổi mới, sự phát triển của nền kinh tế nhiều thành phần làm xuất hiện nhiều loại hình doanh nghiệp: doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài... làm tăng nhu cầu đất đai cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Chỉ tính từ năm 2000 đến năm 2010 số doanh nghiệp ở Thành phố Hải Phòng tăng từ 1089 lên hơn 5000 doanh nghiệp, điều này làm cho diện tích đất được dùng cho sản xuất của ngành công nghiệp và dịch vụ tăng lên trong thời gian qua. Càng nhiều doanh nghiệp ra đời, nhu cầu sử dụng đất ngày càng tăng. Nếu đối với các doanh nghiệp thương mại, các đơn vị tiến hành họat động kinh doanh thì nhu cầu sử dụng đất ở trung tâm thành phố với những vị thế đẹp, và hạ tầng kỹ thuật tương đối tốt..., gần các đô thị được các doanh nghiệp thương mại quan tâm hàng đầu. Tuy nhiên giá cả của những mảnh đất này không hề rẻ. Đối với các doanh nghiệp tiến hành sản xuất, ưu tiên của họ hướng đến các khu vực đất có giá rẻ, nhưng vẫn thuận tiện về giao thông và có cơ sở hạ tầng thỏa đáng giúp họ tiến hành các hoạt động kinh doanh của mình. Trong xu hướng hiện nay, khi mà số lượng doanh nghiệp ngày một gia tăng và các doanh nghiệp đã khẳng định thương hiệu có 2 xu hướng thực hiện tái sản xuất cả về chiều rộng lẫn chiều sâu ngày càng nhiều, thì việc các nhà quản lý, các chủ doanh nghiệp phải có chiến lược trong đầu tư đất đai mở rộng sản xuất là cần thiết. Nói cách khác, do mục tiêu phát triển khác nhau, việc lựa chọn đất để triển khai kinh doanh của các chủ doanh nghiệp do đó cũng không đồng nhất. Chính vì vậy, việc nghiên cứu những nhân tố tác động đến quyết định lựa chọn đất đai để tiến hành kinh doanh của chủ doanh nghiệp là điều cần thiết. Xuất phát từ đó, là người đang tham gia nghiên cứu và quản lý về đất đai xã hội, tác giả lựa chọn chủ đề Những nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai của các doanh nghiệp qua nghiên cứu thực tế tại thành phố Hải Phòng làm đề tài nghiên cứu cho luận án tiến sỹ kinh tế. Thông qua nghiên cứu thực trạng việc lựa chọn và sử dụng đất đai của các doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng đề tài khái quát hóa để đưa ra những đề xuất giải pháp về quản lý nhà nước để định hướng và tạo điều kiện cho doanh nghiệp lựa chọn đất đai phục vụ nhu cầu phát triển sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. 2. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Các công trình nghiên cứu nước ngoài: Vấn đề nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn đất đai của doanh nghiệp đã được nhiều nhà nghiên cứu kinh tế quan tâm. Trên phạm vi thế giới, các nhà kinh tế học từ xa xưa như W.Petty, A. Smith, D.Ricarrdo, K. Mark, đến các nhà kinh tế học cận đại và đương đại như A. Marshall, J.B. Clarrk, P. Samuelson, D. Begg, (Cường, 2014) ... đã có những công trình nghiên cứu về đất đai và vai trò của nó trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Trong những năm gần đây các nhà khoa học như: Larry E Swedroe and Jared Kizer (2008), João Leitão, Rui Baptista (2008)... kế thừa các tư tưởng về đầu tư kinh doanh đất đai của các nhà kinh tế học tiền nhiệm để đưa ra các lý thuyết liên quan đến hành vi đầu tư và các yếu tố có tác động đến hành vi đầu tư vào đất đai của các doanh nghiệp. Khi nói đến vấn đề liên quan đến hành vi đầu tư vào đất đai, K. Mark đã có sự lý giải khá hệ thống về hành vi đầu tư vào đất đai của các cá nhân, các doanh nghiệp dựa trên lý thuyết địa tô. Theo ông, các mảnh ruộng có độ mầu mỡ, xa gần khác nhau sẽ tạo ra địa tô chênh lệch. Chính nguồn lợi địa tô này là nhân tố quy 3 định việc lựa chọn đất đai cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Cùng với lý thuyết địa tô chênh lệch của K Mark, các nhà địa kinh tế, kinh tế vận tải,... cũng đưa ra cơ sở lý thuyết cho việc lựa chọn địa điểm bố trí sản xuất. Theo họ, việc bố trí sản xuất gần nơi tiêu thụ sẽ tiết kiệm được chi phí vận tải, nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Đây cũng chính là nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai để tiến hành đầu tư của các doanh nghiệp. Larry E Swedroe and Jared Kizer (2008) trong công trình nghiên cứu “Hướng dẫn về lựa chọn đầu tư“ (The only guide to Alternative investment) ủng hộ quan điểm của Robert Hagin (2004) về việc đa dạng hóa danh mục đầu tư với cùng là một yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đầu tư vào đất đai của doanh nghiệp. Những tư tưởng này tiếp tục được Rüdiger Kiesel, Matthias Scherer, Rudi Zagst (2010) phát triển trong công trình “Chiến lược và đầu tư lựa chọn“ (Alternative Investments and Strategies). João Leitão, Rui Baptista (2008) trong công trình nghiên cứu “Các chính sách công trong việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp – Nghiên cứu tình huống ở châu âu“ (Public Policies for Fostering Entrepreneurship: A European Perspective) đã chỉ ra những yếu tố ảnh hưởng đến việc đầu tư vào đất đai của doanh nghiệp khi tiến hành sản xuất kinh doanh, như các hỗ trợ của chính quyền trung ương, địa phương về thuế, phí thuê đất, các quy định về giao đất, cũng như các chính sách liên quan đến phát triển hạ tầng cơ sở và định hướng phát triển của địa phương mà nơi doanh nghiệp dự định đầu tư... Theo hai nhà khoa học này, nếu các chính sách về thuế và giá đất cũng như các thủ tục hành chính là những yếu tố quan trọng, là điều kiện cần để thu hút các doanh nghiệp tiến hành đầu tư vào đất đai thì các yếu tố như hệ thống các công trình thiết bị chuyển tải, cung cấp năng lượng, mạng lưới giao thông, cấp thoát nước, thông tin liên lạc có ý nghĩa quan trọng trong quyết định của nhà đầu tư, đặc biệt đối với nguồn đầu tư FDI, được biết đến như điều kiện đủ trong việc thu hút hút các doanh nghiệp đầu tư vào đất đai để tiến hành các hoạt động sản xuất. Mặc dù nhiều khía cạnh liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đầu tư của của doanh nghiệp vào đất đai đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu, tuy nhiên cái mà các nhà khoa học quốc tế tập trung chủ yếu là hành vi lựa chọn đầu tư 4 của doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản. Còn những nghiên cứu về hành vi đầu tư mở rộng diện tích đất cho hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp chưa được nghiên cứu thỏa đáng. Những nghiên cứu, phân tích của các học giả quốc tế về vấn đề này mới chỉ dừng lại ở mức phân tích thực trạng chứ chưa đi sâu vào phân tích nguồn gốc của vấn đề, chưa chỉ ra được ảnh hưởng của các bản quy hoạch có tác động như thế nào đến xu hướng lựa chọn đầu tư mở rộng đất cho sản xuất của doanh nghiệp... Các công trình nghiên cứu trong nước Ở nước ta, trong những năm đổi mới, vấn đề quản lý sử dụng đất đai ngày càng được chú ý. Điều đó thể hiện ở việc nhà nước sửa đổi bổ sung luật đất đai (Luật Đất đai năm 2003) đưa ra những quy định về quản lý sử dụng đất đai đối với toàn xã hội. Trên góc độ nghiên cứu khoa học, có nhiều công trình đã nghiên cứu liên quan tới vấn đề quản lý và sử dụng đất đai. Tại trường Đại học Kinh tế quốc dân có một số công trình tiêu biểu như: “Vấn đề sở hữu ruộng đất trong nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần ở Việt Nam“ (1997) do Hoàng Việt chủ trì, đề tài đã nghiên cứu khái quát lịch sử quan hệ sở hữu ruộng đất ở một số quốc gia có hoàn cảnh tương đồng với Việt Nam, cũng như lịch sử sự vận động quan hệ sở hữu ruộng đất ở chính nước ta; đã phân tích thực trạng quan hệ sở hữu và quản lý ruộng đất ở nước ta những năm qua. Từ đó vạch ra những mâu thuẫn giữa lý luận, giữa chủ trương và chính sách với thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội và đưa ra các kiến nghị những vấn đề cần hoàn thiện và đổi mới quan hệ sở hữu ruộng đất để không chỉ đưa sự vận động của các quan hệ ruộng đất vào tầm kiểm soát của Nhà Nước, mà hơn nữa là để tạo hành lang mở đường cho kinh tế tiếp tục phát triển. Đề tài “Thẩm định giá bất động sản ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp“ do Lưu Văn Nghiêm (2000) chủ trì, đề tài nghiên cứu vấn đề định giá bất động sản nói chung, trong đó có định giá đất đai của ngân hàng đối với các doanh nghiệp để phuc vụ cho việc vay có bảo lãnh hoặc thế chấp tài sản, có liên quan tới việc thực hiện luật dân sự. Nghiên cứu này đã đưa ra công thức tính toán giá cả đất đai. 5 Đề tài “Cơ sở khoa học về giá quyền sử dụng đất trong nền kinh tế thị trường“ do Ngô Đức Cát (2003) chủ trì, đã dựa trên cơ sở lý thuyết địa tô để nghiên cứu về giá quyền sử dụng đất và đề xuất trong việc xác định giá quyền sử dụng đất ở nước ta. Đề tài “Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về thị trường đất đai-bất động sản ở Việt Nam“ (năm 2004) do Hoàng Văn Cường là chủ trì, đã làm rõ vai trò quản lý nhà nước đối với thị trường đất đai, bất động sản trong điều kiện kinh tế thị trường và thực tiễn Việt Nam trong những năm đổi mới; đã chỉ ra những bất cập và khuyến nghị các biện pháp về luật pháp, kinh tế và tổ chức để tăng cường quản lý nhà nước đối với thị trường đất đai, bất động sản ở nước ta những năm tới. Đề tài “Hoàn thiện công tác quy hoạch sử dụng đất đai trong quá trình đô thị hóa ở một số quận thuộc thành phố Hải Phòng“ (năm 2005) do Nguyễn Thế Phán chủ trì, đã nghiên cứu về những vấn đề quy hoạch sử dụng đất đai của một số quận trên địa bàn Thành Phố Hải phòng, chỉ ra những mặt mạnh, mặt yếu, nguyên nhân yếu kém và đề xuất biện pháp hoàn thiện quy hoạch sử dụng đất đai trên địa bàn Thành phố Hải phòng. Giáo trình “Quản trị tác nghiệp“ năm 2012 của Trương Đức Lực và Nguyễn Đình Trung trong chương V với tiêu đề định vị doanh nghiệp đã đưa ra các nhân tố ảnh hưởng đến lựa chọn đất phục vụ hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp như điều kiện giao thông nội vùng, hệ thống cấp và thoát nước, hệ thống điện, yêu cầu về môi trường, chỗ đổ chất thải, diện tích mặt bằng và khả năng mở rộng sản xuất mở rộng kinh doanh; điều kiện về an toàn, bảo vệ, phòng cháy chữa cháy; tình hình trật tự an ninh, quy định của chính quyền địa phương về lệ phí dịch vụ trong phát triển vùng, những đóng góp cho địa phương, những ngành nghề không ưu tiên phát triển... Nhìn chung các công trình nghiên cứu đã công bố có một số đặc điểm là chủ yếu nghiên cứu quản lý sử dụng đất đai trên bình diện vĩ mô. Cụ thể là đã đề cập đến những vấn đề như cơ chế, chính sách định giá đất, giá thuê đất, hạn mức đất đai đối với hộ gia đình, quy hoạch sử dụng đất... 6 Tuy nhiên nhiều vấn đề lý thuyết và thực tiễn về các nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai của doanh nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta chưa được chú ý nghiên cứu một cách có hệ thống. Có thể nêu lên những vấn đề đang đòi hỏi cần có sự nghiên cứu làm rõ: Một là, việc lựa chọn đất đai cho hoạt động của doanh nghiệp có vị trí và ý nghĩa như thế nào đối với hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và với hiệu quả sử dụng đất đai của xã hội? Hai là, những nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn đất đai cho sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp phải chăng chỉ giới hạn về giá cả, gần đường giao thông hay còn những nhân tố quan trọng khác nữa? Ba là, Các vấn đề về quy hoạch phát triển, giá cả đất đai, cơ chế chính sách sử dụng đất như thuế, giá, phí môi trường, trình độ phát triển cơ sở hạ tầng, sản phẩm mục tiêu của doanh nghiệp tiêu thụ trong- ngoài nước, quy mô dân số và nhu cầu thị trường, trình độ phát triển của thị trường lao động và mức độ sẵn có về lao động, có ý nghĩa ra sao, tác động thế nào đến việc lựa chọn đất đai của doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố Hải Phòng? Bốn là: Thực trạng lựa chọn đất đai của các doanh nghiệp hiện nay có ảnh hưởng như thế nào đến việc sử dụng hợp lý, có hiệu quả nguồn tài nguyên đất cho các hoạt động kinh tế-xã hội. Năm là: Những biện pháp cơ bản nào để định hướng cho việc thu hút và điều chỉnh lựa chọn đất đai của doanh nghiệp vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế, vừa đảm bảo hiệu quả xã hội, phục vụ cho sự phát triển bền vững. Như vậy rất nhiều vấn đề liên quan đến các nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai của doanh nghiệp. Bản thân các nhà khoa học cũng đưa ra các quan điểm, các cách tiếp cận khác nhau về những nhân tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn đất đai của doanh nghiệp. Nghiên cứu này do đó được thực hiện để trả lời một số câu hỏi sau: - Thứ nhất, việc khuyến khích các doanh nghiệp thuê đất phục vụ sản xuất đem lại những mặt tích cực và tiêu cực gì về kinh tế, xã hội và môi trường cho thành phố Hải Phòng trong những năm vừa qua? 7 - Thứ hai, các nhân tố (môi trường pháp lý, hạ tầng kỹ thuật, huy động nhân lực, tiếp cận thông tin, kỳ vọng của doanh nghiệp, thủ tục hành chính và giá thuê đất) tác động như thế nào đến tâm lý lựa chọn đất đai phục vụ sản xuất của doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Hải Phòng? Trong những nhân tố đó thì nhân tố nào có tác động mạnh nhất, yếu nhất? Tại sao? - Thứ ba, các biện pháp hỗ trợ pháp lý, hỗ trợ cung cấp thông tin, và hạ tầng cơ sở kỹ thuật... được thành phố Hải Phòng thực hiện như thế nào để thu hút các doanh nghiệp đầu tư mở rộng đất phục vụ sản xuất? 3. Mục tiêu và nội dung nghiên cứu của luận án 3.1. Mục tiêu nghiên cứu 3.1.1 Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về các nhân tố tác động và phân tích, đánh giá thực trạng các nhân tố và tác động của nó đến việc lựa chọn đất đai cho sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trên địa bàn nghiên cứu. Đề tài luận giải các đề xuất giải pháp nhằm định hướng và tạo điều kiện thu hút các doanh nghiệp và điều chỉnh việc lựa chọn đất đai phát triển sản xuất kinh doanh một cách hợp lý có hiệu quả 3.1.2 Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa và bổ sung làm rõ về lý luận các nhân tố tác động đến lựa chọn đất đai phục vụ sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp - Chỉ ra được các yếu tố như môi trường pháp lý, hạ tầng kỹ thuật, huy động nhân lực, tiếp cận thông tin, kỳ vọng của doanh nghiệp, thủ tục hành chính và giá thuê đất có ảnh hưởng đến việc lựa chọn đất đai của các doanh nghiệp nói chung, nghiên cứu cụ thể trên địa bàn Hải Phòng nói riêng. - Đâu là những điểm mạnh, yếu điểm trong việc thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào đất đai trên địa bàn thành phố Hải Phòng. - Đề xuất phương hướng và giải pháp khuyến khích và điều chỉnh việc lựa chọn đất đai của doanh nghiệp một cách hợp lý có hiệu quả trên địa bàn thành phố Hải Phòng những năm tới.