Tài liệu Luận án các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển trung tâm tài chính tp. hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM PHẠM HỮU PHƯƠNG CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP. HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Thành phố Hồ Chí Minh, 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HCM PHẠM HỮU PHƯƠNG CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH, NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 62.31.12.01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. TS. HỒ DIỆU 2. TS. TRẦN ĐẮC SINH Thành phố Hồ Chí Minh, 2012 LÔØI CAM ÑOAN Taùc giaû luaän aùn coù lôøi cam ñoan danh döï veà coâng trình khoa hoïc naøy cuûa mình, cuï theå: Toâi teân laø: Phaïm Höõu Phöông Sinh ngaøy 23 thaùng 01 naêm 1954 - Taïi: Haø Noäi Queâ quaùn: Haø Noäi Hieän coâng taùc taïi: Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vaên phoøng ñaïi dieän taïi TP.HCM Laø Nghieân cöùu sinh khoùa: 9 cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Ngaân haøng TP.HCM Maõ soá: 62.31.12.01 Cam ñoan ñeà taøi: Caùc chính saùch vaø cô cheá nhaèm thuùc ñaåy söï hình thaønh vaø phaùt trieån Trung taâm taøi chính TP.HCM Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc: Ts. Hoà Dieäu vaø Ts. Traàn Ñaéc Sinh Luaän aùn ñöôïc thöïc hieän taïi Tröôøng Ñaïi hoïc Ngaân haøng TP.HCM Ñeà taøi naøy laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi, caùc keát quaû nghieân cöùu coù tính ñoäc laäp rieâng, khoâng sao cheùp baát kyø taøi lieäu naøo vaø chöa ñöôïc coâng boá toaøn boä noäi dung naøy baát kyø ôû ñaâu (hoaëc ñaõ coâng boá phaûi noùi roõ raøng caùc thoâng tin cuûa taøi lieäu ñaõ coâng boá); caùc soá lieäu, caùc nguoàn trích daãn trong luaän aùn ñöôïc chuù thích nguoàn goác roõ raøng, minh baïch. Toâi xin hoaøn toaøn chòu traùch nhieäm veà lôøi cam ñoan danh döï cuûa toâi. TP.HCM, ngaøy 06 thaùng 8 naêm 2012 Taùc giaû Phạm Hữu Phương DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ADB Ngân hàng phát triển Châu Á CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa ĐTNN Đầu tư nước ngoài FDI Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài GDP Tổng sản phẩm quốc nội ICOR Tỷ suất vốn sản phẩm gia tăng KCN Khu công nghiệp KCX Khu chế xuất NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NSNN Ngân sách Nhà nước ODA Vốn hỗ trợ phát triển chính thức của các nước Công nghiệp phát triển. TTTC Thị trường tài chính TTCK Thị trường chứng khoán TTTP Thị trường trái phiếu TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh USD Đô la Mỹ VND Việt Nam đồng WB Ngân hàng thế giới DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Trang Bảng 1.1 Các cam kết WTO của Trung Quốc về lĩnh vực tài chính 38 Bảng 2.1 Giá trị vốn hóa TTCK Việt Nam so với GDP và Giá trị 49 giao dịch qua các năm tính đến 31/12 Bảng 2.2 Giá trị giao dịch của Trái phiếu tại SGDCK TP.HCM qua 61 các năm 2005 - 2010 Bảng 2.3 Tỷ lệ giá trị giao dịch/giá trị niêm yết trái phiếu Chính phủ 58 của một số quốc gia năm 2010 Bảng 2.4 Số lượng các TCTD trong nền kinh tế Việt Nam qua các 62 năm Bảng 2.5 Phân tích nguồn vốn huy động theo tính chất tiền gửi trên 63 địa bàn TP.HCM Bảng 2.6 Dư nợ cho vay trên địa bàn TP.HCM qua các năm Bảng 2.7 Tỷ lệ nợ xấu/Tổng dư nợ cho vay trên địa bàn TP.HCM so 65 67 với cả nước từ năm 2005 - 2010 Bảng 2.8 Tổng số công ty chứng khoán tại TP.HCM qua các năm Bảng 2.9 Số lượng công ty Quản lý quỹ và Quỹ đầu tư trên địa bàn 71 78 TP.HCM Bảng 2.10 Số loại chứng ch quỹ niêm yết trên HOS 74 Bảng 3.1 Mục tiêu phát triển Kinh tế – Xã hội TP.HCM đến năm 100 2020 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 2.1 Số lượng cổ phiếu niêm yết trên sàn HOS qua từng năm 47 Biểu đồ 2.2 Số lượng cổ phiếu niêm yết lũy kế trên sàn HOS từ năm 47 2000 đến 01/05/2011 Biểu đồ 2.3 Biểu đồ tỷ trọng giá trị tính đến ngày 01/05/2011 48 Biểu đồ 2.4 Ch số VN IND X từ năm 2000 đến 01/05/2011 50 51 Biểu đồ 2.5 Giá trị vốn hóa thị trường/GDP trung bình giai đoạn 2000 – 2009 của một số quốc gia Biểu đồ 2.6 Tỷ lệ huy động vốn thông qua phát hành trái phiếu trong tổng giá trị GDP của Việt Nam từ năm 2001 – 2010 Biểu đồ 2.7 Tỷ lệ cơ cấu trái phiếu phát hành năm 2010 của Việt Nam Biểu đồ 2.8 Cơ cấu loại hình Công ty chứng khoán Biểu đồ 2.9 Số lượng chứng ch quỹ niêm yết trên sàn HOS DANH MỤC HÌNH 53 65 60 71 73 Trang Hình 1.1 Cơ cấu hệ thống tài chính của Hồng Kông 32 Hình 1.2 Cơ cấu hệ thống tài chính của Singapore 34 Hình 1.3 Cấu trúc hệ thống tài chính Trung Quốc 36 MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH MỤC LỤC MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ ĐỐI 6 VỚI SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH 1. 1 TRUNG TÂM TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ TRONG PHÁT TRIỂN 6 NỀN KINH TẾ 1.1.1 Khái niệm về Trung tâm tài chính 6 1.1.2 Đặc trưng của Trung tâm tài chính 7 1.1.3 Vai trò của Trung tâm tài chính trong phát triển nền kinh tế 8 1. 2 CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH TRUNG TÂM TÀI CHÍNH 9 1.2.1 Thị trường tài chính 10 1.2.2 Các định chế tài chính trung gian 1.2.3 Cơ sở hạ tầng tài chính 11 16 1.3 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT 17 TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH 1.3.1 Sự cần thiết của chính sách và cơ chế đối với việc hình thành 17 và phát triển Trung tâm tài chính. 1.3.2 Các nhân tố và điều kiện ảnh hưởng đến xây dựng chính sách 21 và cơ chế cho việc hình thành và phát triển Trung tâm tài chính. 1. 4 KINH NGHIỆM VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH CỦA MỘT SỐ NƯỚC CHÂU Á - BÀI HỌC CHO THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH 26 1.4.1 Kinh nghiệm về chính sách phát triển Trung tâm tài chính của 26 một số nước Châu Á 1.4.2 CHƯƠNG 2: Bài học cho TP.Hồ Chí Minh 40 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 44 THỰC TRẠNG VỀ CÁC CHÍNH SÁCH, CƠ CHẾ HIỆN HÀNH 45 TRONG THÚC ĐẨY SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HCM 2. 1 THỰC TRẠNG VỀ TRUNG TÂM TÀI CHÍNH THÀNH PHỐ HỒ 45 MINH 2.1.1 Thực trạng thị trường vốn tại TP.Hồ Chí Minh 45 2.1.2 Thực trạng thị trường tín dụng Ngân hàng tại Thành phố Hồ 61 Chí Minh. 2.1.3 Thực trạng phát triển các định chế tài chính phi Ngân hàng 69 2. 2 THỰC TRẠNG VỀ CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ HIỆN 75 HÀNH TÁC ĐỘNG ĐẾN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH Ở TP.HỒ CHÍ MINH 2.2.1 Thực trạng chính sách và cơ chế trên thị trường tiền tệ 76 2.2.2 Thực trạng chính sách và cơ chế trên thị trường chứng khóan 78 2.2.3 Thực trạng chính sách và cơ chế cho họat động của thị 80 trường trái phiếu 2.2.4 Một số vấn đề khác về chính sách và cơ chế 83 2. 3 TRIỂN VỌNG CỦA VIỆC HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN 84 TRUNG TÂM TÀI CHINH TP.HỒ CHÍ MINH 2.3.1 Những thuận lợi 84 2.3.2 Những khó khăn 87 2.3.3 Nguyên nhân khó khăn 91 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 95 CHƯƠNG 3: HỆ THỐNG CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM HÌNH 97 THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HCM 3.1 ĐỊNH HƯỚNG VÀ MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINH ĐẾN NĂM 2020 97 3.1.1 Định hướng 3.1.2 Mục tiêu 100 3.1.3 Sự cần thiết hình thành Trung tâm tài chính TP.HCM 107 3. 2 HOÀN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM PHÁT 109 97 TRIỂN CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINH 3.2.1 Hoàn thiện cơ chế hoạt động của thị trường trái phiếu 109 3.2.2 Phát triển các định chế tài chính trung gian và cung ứng dịch 112 vụ thị trường 3. 3 HÒAN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ NHẰM HÌNH 125 THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH TP.HỒ CHÍ MINNH 3.3.1 Lộ trình hoàn thiện chính sách và cơ chế nhằm hình thành và 126 phát triển Trung tâm tài chính TP.Hồ Chí Minh. 3.3.2 Giải pháp thực hiện lộ trình 127 3.3.2.1 Hoàn thiện môi trường pháp lý 127 3.3.2.2 Thiết lập một cơ chế vận hành thị trường tài chính có hiệu 129 quả. 3.3.2.3 Thành lập cơ quan quản lý nợ quốc gia và giám sát dịch vụ 131 tài chính độc lập. 3.3.2.4 Đẩy mạnh phát triển thị trường tài chính 132 3.3.2.5 Nâng cao tính minh bạch, công khai, công bằng của hoạt 135 động thị trường chứng khoán 3.3.2.6 Phát triển hạ tầng kỹ thuật 137 3.3.2.7 Một số giải pháp đồng bộ khác. 137 3. 4 MỘT SỐ KHUYẾN NGHỊ 143 3.4.1 Đối với Chính phủ 143 3.4.2 Đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 149 3.4.3 Đối với UBND TP.Hồ Chí Minh 152 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 153 KẾT LUẬN 155 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO -1- MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong lịch sử phát triển của thế giới, các trung tâm tài chính lớn thường phát triển bên cạnh những khu vực kinh tế năng động nhất. Với vai trò đầu tàu kinh tế, Thành Phố Hồ Chí Minh được định hình là trung tâm tài chính của cả nước. Phát triển trung tâm tài chính TP.HCM sẽ là điểm đột phá trong nỗ lực xây dựng một hệ thống tài chính hiệu quả phục vụ nền kinh tế thị trường. Hiện nay, thị trường tài chính của TP.HCM nói riêng và Việt Nam nói chung còn ở mức phát triển rất thấp so với các thị trường tài chính trong khu vực. Cấu trúc thị trường tài chính Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào tín dụng ngân hàng, các tổ chức tài chính phi ngân hàng và thị trường chứng khoán cũng cần phát triển mạnh mẽ nhiều hơn nữa cả về chất lẫn về lượng. Tuy nhiên, để xây dựng TP.HCM trở thành Trung tâm tài chính vững mạnh thì thành phố cũng phải đối diện với nhiều trở lực, đặc biệt trong bối cảnh hệ thống tài chính nước ta còn yếu kém, bên cạnh nguy cơ khủng hoảng vẫn luôn ám ảnh những nỗ lực đột phá trong lĩnh vực tài chính và các bước đi trong chiến lược phát triển trung tâm tài chính TP.HCM. Vì vậy, Trung tâm tài chính TP.HCM sẽ đóng vai trò cấp thiết cho tiến trình tự do hoá tài chính mạnh mẽ của những chủ trương cấp tiến, phát triển nhanh, đồng bộ, vững chắc thị trường vốn Việt Nam, trong đó, thị trường chứng khoán đóng vai trò chủ đạo. Vì vậy, một trong những vấn đề cấp bách là đòi hỏi Thành phố Hồ Chí Minh phải có một hệ thống giải pháp chủ yếu là các cơ chế và chính sách nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM. -2- Từ thực tiễn trên, tác giả đã chọn đề tài: "Các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM " làm đề tài Luận án tiến sĩ. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Liên quan đến những vấn đề mà luận án tập trung phân tích đã có một số công trình nghiên cứu. Trong phạm vi tài liệu mà bản thân tiếp cận được cho đến nay thì vấn đề thị trường tài chính và Trung tâm tài chính TP.HCM được đề cập trên một số tạp chí, báo dưới dạng đề cập vấn đề, hoặc nêu một cách tổng quát về sự cần thiết phải xây dựng Trung tâm tài chính TP.HCM, hoặc nghiên cứu điển hình sự thành công của một vài thị trường tài chính và Trung tâm tài chính trên thế giới để rút ra bài học phát triển Trung tâm tài chính Việt Nam. Trên trang web của các Tổ chức như: http://thitruongtaichinh.vn hoặc http://www.kienthuctaichinh.com,... có nhiều bài viết về: Thông tin thị trường tài chính, cổ phiếu, tầm quan trọng của hệ thống tài chính trong nền kinh tế hiện nay … Về bản thân, cũng đã một số bài viết đăng trên Tạp chí ngân hàng và viết bài tham gia hội thảo khoa học về thị trường vốn Việt Nam. Riêng về những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề Thị trường tài chính thì có một số nghiên cứu sau: - Kỷ yếu hội thảo khoa học của Bộ giáo dục và đào tạo kết hợp với Trường Đại học kinh tế tổ chức chủ đề: “Phát triển TP.HCM thành Trung tâm tài chính của cả nước và khu vực” (tháng 7/2006) chủ yếu bàn về thị trường chứng khoán, thị trường tiền tệ, và một số giải pháp đẩy mạnh huy động vốn để phát triển thị trường tài chính TP.HCM. - Đề án: “Phát triển thị trường vốn Việt Nam đến năm 2010 và định hướng đến năm 2020” (2007) của Bộ Tài Chính trên phương diện: Xác -3- định mục tiêu chiến lược cụ thể cho việc phát triển thị trường vốn đến năm 2010; Hoạch định chính sách và các hoạt động cần thiết để hoàn thiện khuôn khổ luật pháp, phát triển hạ tầng cơ sở, các định chế trung gian và nguồn nhân lực cho thị trường vốn. - Báo cáo tổng hợp của Ủy Ban Nhân dân TP.HCM “Nguồn nhân lực trình độ cao để phát triển thị trường tài chính Thành Phố Hồ Chí Minh” (2008), bàn luận xoay quanh vấn đề thực trạng về cầu nguồn nhân lực, phân tích đánh giá về nguồn nhân lực ngân hàng hiện nay, thị trường nguồn nhân lực cho hoạt động ngân hàng hiện nay và nêu lên giải pháp cung ứng nguồn nhân lực cho thị trường tài chính. Đặc biệt trong thời gian gần đây, các báo chí đã xuất hiện các cuộc tranh luận về cơ hội để TP.HCM phát triển Trung tâm tài chính; để TP.HCM trở thành Trung tâm tài chính; Không thể cứ mãi là kế hoạch… Như vậy, có thể thấy rằng vấn đề nghiên cứu để xây dựng “Các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM” là một nhu cầu thực tiễn và cấp bách. 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU LUẬN ÁN Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm làm sáng tỏ các vấn đề: - Tập trung làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của vấn đề Trung tâm tài chính cũng như của các chính sách và cơ chế để sớm hình thành Trung tâm tài chính. - Phân tích, đánh giá về Trung tâm tài chính của một số nước và rút ra bài học kinh nghiệm đối với TP.HCM. -4- - Đánh giá đúng mức thực trạng Trung tâm tài chính TP.HCM cũng như các chính sách và cơ chế hiện hành. Đồng thời, nêu lên những thuận lợi, hạn chế và những nguyên nhân hạn chế. - Đưa ra hệ thống giải pháp về các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM một cách có hiệu quả và bền vững. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Vấn đề Trung tâm tài chính là một phạm trù kinh tế có nội dung khá rộng. Luận án chỉ tập trung nghiên cứu về các chính sách và cơ chế nhằm thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM. Lấy số liệu thực tế từ năm 2005 – 2010 làm cơ sở minh chứng. 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Luận án sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học kết hợp với các phương pháp thống kê, kế tóan, phương pháp so sánh, mô hình hóa kinh tế vĩ mô, đối chiếu, quan sát tổng kết thực tiễn… Luận án thiết lập các bảng, biểu để minh họa và làm rõ hơn những nội dung, kết luận và số liệu đề cập trong đề tài. Luận án có tham khảo và sử dụng số liệu trong thống kê, báo cáo, các kết quả nghiên cứu của các đề tài có liên quan nhằm xây dựng các bảng, biểu đồ, sơ đồ để minh họa và làm rõ mục đích nghiên cứu. 6. KẾT CẤU LUẬN ÁN Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận án kết cấu thành ba chương: Chương 1: Lý luận cơ bản về các chính sách và cơ chế đối với sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính -5- Chương 2: Thực trạng về các chính sách, cơ chế hiện hành trong thúc đẩy sự hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM Chương 3: Hệ thống các chính sách và cơ chế nhằm hình thành và phát triển Trung tâm tài chính TP.HCM -6- CHƯƠNG 1 LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH VÀ CƠ CHẾ ĐỐI VỚI SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TRUNG TÂM TÀI CHÍNH 1.1. TRUNG TÂM TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÒ TRONG PHÁT TRIỂN KINH TẾ. Trong những năm gần đây, nhiều quốc gia đã đầu tư lớn vào việc xây dựng và phát triển các Trung tâm tài chính và coi nó như là một giải pháp mang tầm chiến lược để phát triển kinh tế và nâng cao năng lực tài chính quốc gia. Riêng khu vực Châu Á, trung tâm tài chính được phát triển mạnh mẽ ở nhiều nước như: Hồng Kông, Đài Loan, Singapore, Trung Quốc, … Việc phát triển Trung tâm tài chính ở bất cứ nước nào đều thu hút chất xám có trình độ cao trong lĩnh vực tài chính ngân hàng nhằm tạo ra những bước đột phá quan trọng để tập trung vốn trung và dài hạn phát triển kinh tế đất nước và hỗ trợ các doanh nghiệp mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh. 1.1.1. Khái niệm về Trung tâm tài chính Trung tâm tài chính là nơi quy tụ và tập trung nhiều nguồn cung cầu về sản phẩm tài chính với phạm vi rộng lớn, tập trung trụ sở chính của các tổ chức tài chính tầm cỡ và có uy tín về chuyên môn, thu hút được nhiều nguồn vốn trong nước và quốc tế với nhiều hoạt động đa dạng phong phú, đáp ứng được các chuẩn mực và tiêu chí quốc tế nhằm góp phần chủ yếu vào việc huy động và sử dụng các nguồn vốn có hiệu quả để phục vụ cho mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Nói cách khác, Trung tâm tài chính là một địa điểm, một thành phố hay một vùng lãnh thổ có -7- một mạng lưới các tổ chức và thị trường tài chính được thiết lập để cung cấp tất cả các dịch vụ tài chính cho quốc gia, khu vực và quốc tế. Vì vậy, trung tâm tài chính gắn liền với cấu trúc hiện đại, không những về hạ tầng kỹ thuật, mà còn bao hàm cả về nguồn nhân lực có trình độ và chất lượng cao trong ngành Tài chính - Ngân hàng, tiếp cận với những tiêu chuẩn tầm cỡ quốc tế. Một trung tâm tài chính với quy mô lớn, song hành với sự phát triển tất yếu của hệ thống ngân hàng và sự khởi sắc của thị trường chứng khoán, sẽ mở ra một nhu cầu cực lớn về nguồn nhân lực trình độ cao và đội ngũ chuyên viên chuyên gia mang tính chuyên nghiệp thực sự. Để nhận dạng một thành phố nào đó với tư cách là một trung tâm tài chính, chúng ta có thể xem xét số lượng và chất lượng nguồn nhân lực làm việc trong lĩnh vực tài chính; tổng tài sản của các định chế tài chính; tổng phương tiện thanh toán qua ngân hàng hoặc thị trường chứng khoán; khối lượng của các giao dịch thông tin (qua hệ thống thư từ hoặc giao dịch viễn thông...); sự hiện diện của các ngân hàng quốc tế hàng đầu và các công ty đa quốc gia lớn. Thông thường, các nhà kinh tế sẽ xây dựng một chỉ số đặc thù để xem xét mức độ phát triển của một trung tâm tài chính và được gọi là chỉ số trung tâm tài chính FINDEX. Mặc dù chưa có những nghiên cứu định lượng chính thống nhưng chỉ số này dựa trên một số chỉ tiêu như mức vốn hóa trên thị trường chứng khoán, số lượng các định chế tài chính quốc tế, chi nhánh của các công ty đa quốc gia, tổng phương tiện thanh toán qua ngân hàng và thị trường chứng khoán đang có xu hướng ngày càng phát triển,… 1.1.2. Đặc trưng của Trung tâm tài chính Có thể nêu lên một số đặc trưng cơ bản của Trung tâm tài chính: - Có các điều kiện về vị trí địa lý thuận lợi (giao thông đường thủy và đường bộ, có các hải cảng, sân bay) với các thế mạnh và lợi thế so sánh -8- như mức độ phát triển về kinh tế, kết cấu hạ tầng, thương mại, công nghiệp và công nghệ hơn hẳn so với các khu vực khác trên phạm vi quốc gia hoặc quốc tế (ví dụ như Newyork, London, Tokyo,Hongkong, Singapore, Frankfurt, Zurich, Dubai,…). - Là nơi tập trung một số lớn các định chế tài chính với mật độ dầy đặc (hệ thống Ngân hàng và các tổ chức tài chính phi ngân hàng); các công cụ tài chính (cổ phiếu, trái phiếu, chứng chỉ tiền gửi); các dịch vụ tài chính (kiểm tóan, định mức tín nhiệm) cũng như các cơ chế họat động của chúng cùng các quan hệ tài chính-tiền tệ. - Có họat động điều tiết cung cầu vốn, tiền tệ rộng với khối lượng giao dịch chi phối và điều chỉnh các họat động tài chính tiền tệ trên phạm vi vùng khu vực, quốc gia, nhóm quốc gia hay thậm chí trên phạm vi tòan cầu. - Là Trung tâm chính trị, thương mại, đầu tư, nghiên cứu, giáo dục của quốc gia, nơi tập trung số lượng lớn các chuyên gia tài chính giỏi (ví dụ khỏang 7% GDP của Anh được tạo ra bởi một triệu chuyên gia và nhân viên tài chính làm việc trong một diện tích khỏang một dặm vuông của Trung tâm tài chính London). - Có sự hình thành và phát triển do kết quả của những nỗ lực chủ quan của con người kết hợp chặt chẽ với những điều kiện khách quan thuận lợi về vị trí địa lý, kinh tế và kết cấu hạ tầng. 1.1.3. Vai trò của Trung tâm tài chính trong phát triển nền kinh tế. - Trung tâm tài chính được hình thành với số lượng lớn các định chế tài chính sẽ tăng cường khả năng thống nhất thị trường, hình thành các kênh huy động mọi nguồn vốn tiền tệ phục vụ cho các chu trình phát triển kinh tế trong nước và khu vực cũng như quốc tế. -9- - Trung tâm tài chính hình thành và phát triển sẽ tác động sự ra đời và phát triển của hệ thống cơ sở kinh tế như: Bưu điện, hàng không, vận tải, khách sạn, văn phòng, kiểm tóan, tư vấn pháp lý, bảo hiểm v.v… - Trung tâm tài chính hình thành sẽ thúc đẩy việc phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn trên các khía cạnh: + Các tổ chức kinh tế và dân cư được cung ứng các dịch vụ tài chính – ngân hàng tốt hơn . + Tăng nguồn thu cho ngân sách thông qua thu thuế và các lọai phí dịch vụ. + Giải quyết công ăn việc làm cho lực lượng lao động tại chỗ, góp phần ổn định đời sống – xã hội. + Thu hút khách hàng, các đối tác đến kinh doanh và du lịch, tăng sức cần cho hàng hóa và dịch vụ. - Trung tâm tài chính được hình thành và phát triển sẽ điều hòa lưu lượng tiền tệ trong lưu thông, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm sóat lạm phát trên địa bàn cũng như khu vực và thậm chi tòan cầu. 1.2. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH TRUNG TÂM TÀI CHÍNH Một nền kinh tế phát triển và bền vững cần đến thị trường tài chính tốt để chuyển vốn từ những người có tiền đến những người có cơ hội đầu tư sinh lợi. Do vậy, hệ thống tài chính mà đặc biệt là các Trung tâm tài chính mới hoàn thành chức năng và nhiệm vụ của mình. Hay nói cách khác, Trung tâm tài chính phải quy tụ được các trung gian tài chính mạnh (các NHTM, các công ty Bảo hiểm, các quỹ đầu tư, sở giao dịch chứng khoán,…Các văn phòng đại diện của các tổ chức tài chính không có trụ sở chính tại đó) và có tiềm lực hoạt động, quy mô vận hành lớn, hiện đại. - 10 - Bên cạnh sự tập trung của các định chế tài chính, tại các Trung tâm tài chính còn có sự tập trung cao các văn phòng, hội sở của các định chế phi tài chính, các trung tâm thương mại lớn, các cao ốc văn phòng, hệ thống nhà hàng, khách sạn và những tiện ích khác cũng được cung cấp tại đây. Những chủ thể của các tổ chức thương mại cũng là những chủ thể tham gia vào hoạt động của trung tâm tài chính với tư cách là những chủ thể tài chính, thông qua đó tạo nên cung – cầu về tài chính. Điều này, chứng tỏ yếu tố cấu thành nên Trung tâm tài chính trước tiên phải kể đến, đó là: Thị trường tài chính và các định chế tài chính trung gian. 1.2.1. Thị trường tài chính Thị trường tài chính cũng như mọi thị trường khác, bao gồm 5 yếu tố cấu thành chủ yếu, đó là: Hàng hóa, cung, cầu, giá cả và phương thức giao dịch thanh toán. Sự hoàn hảo của thị trường tài chính tùy thuộc vào sự hoàn hảo của các công cụ tài chính và sự vận hành của các công cụ đó. Thị trường tài chính bao gồm: - Thị trường vốn Thị trường vốn là tổng thể các giao dịch về vốn trung và dài hạn. Thị trường vốn có chức năng chuyển hóa các khoản vốn ngắn hạn thành vốn trung và dài hạn để cung ứng cho nền kinh tế, cung cấp nguồn vốn với chi phí thấp nhất cho các doanh nghiệp, thu hút vốn đầu tư nước ngoài và qua đó thu hút công nghệ mới. Thị trường vốn gồm có: Thị trường chứng khoán, thị trường vốn nước ngoài đầu tư trực tiếp, thị trường tín dụng thuê mua hay cho thuê tài chính (leasing) và thị trường cho vay trung dài hạn. Ở Thành phố HCM dã bước đầu hình thành thị trường vốn với một số thị trường như trên tuy còn rất non trẻ. - Thị trường tiền tệ