Tài liệu Lợi dụng âm hán việt khi học từ vựng tiếng hán hiện đại

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG KHOA ĐÔNG PHƯƠNG HỌC W X BÁO CÁO NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐỀ TÀI LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI 现代汉语词汇的研究 -利用汉越读音学习 LÊ THỊ THANH HƯƠNG BIÊN HÒA, THÁNG 12 NĂM 2010 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC LẠC HỒNG KHOA ĐÔNG PHƯƠNG HỌC W X BÁO CÁO NGHIÊN CỨU KHOA HỌC ĐỀ TÀI LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI 现代汉语词汇的研究 -利用汉越读音学习 NGUỜI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI: LÊ THỊ THANH HƯƠNG GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN: ThS. DƯƠNG THỊ KIM NGUYỆT BIÊN HÒA, THÁNG 12 NĂM 2010 Lời cảm ơn Đối với mọi sinh viên việc viết báo cáo nghiên cứu khoa học là một thách thức rất lớn, nó chứng minh quá trình học tập và trình độ của mỗi người trong bốn năm đại học. Hoàn thành một bài luận văn là một việc rất khó nhưng cũng là một vinh dự lớn lao và là một cơ hội để mỗi sinh viên thể hiện được năng lực của mình. Là một thanh niên ôm ấp hoài bão khẳng định năng lực bản thân do vậy viết một bài nghiên cứu có ý nghĩa thực sự là một nguyện vọng lớn lao của tôi. Từ khi học Đại học năm thứ nhất tôi đã xác định mình phải viết được một đề tài mang tính thực dụng, có thể hỗ trợ cho việc học tiếng Hán. Cuối cùng tôi đã chọn đề tài : “ Lợi dụng âm Hán Việt khi học từ vựng tiếng Hán hiện đại”. Nói thì dễ nhưng bắt tay vào làm thì mới gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt là đối với một người mới chỉ học tiếng Hán bốn năm như tôi. Khi xác định phương pháp nghiên cứu tôi đã gặp phải rất nhiều vấn đề nan giải, nếu không có sự chỉ bảo tận tình của giáo viên hướng dẫn- thạc sỹ Dương Thị Kim Nguyệt thì có lẽ tôi đã không thể hoàn thành được bài luận văn này. Dù vô cùng bận rộn nhưng cô đã hết lòng giúp tôi sửa sai, từ những lỗi lớn như kết cấu, cách sắp xếp ý, đến những lỗi nhỏ như mỗi câu chữ, dấu câu của bài báo cáo. Điều này đã chứng tỏ tác phong làm việc cẩn thận và sự quan tâm đến sinh viên của cô, chính nhờ vậy mà cô đã gợi mở cho tôi nhiều ý tưởng và khích lệ tôi khắc phục khó khăn để hoàn thành luận văn. Tôi xin được chuyển đến cô lời cảm ơn sâu sắc. Tôi cũng xin được cảm ơn thầy hiệu trưởng trường Đại học Lạc Hồng và trưởng khoa khoa Đông Phương đã quan tâm và tạo điều kiện tốt nhất giúp tôi hoàn thành luận văn. Cám ơn các thầy cô của trường Đại học Lạc Hồng và các giáo viên đã tham gia giảng dạy ở trường đã tận tâm chỉ bảo, đốc thúc tôi học tập và đưa ra những ý kiến quý báu giúp tôi sửa luận văn. Xin cám ơn gia đình và bạn bè đã ủng hộ và giúp đỡ! Kính chúc các thầy cô và các bạn vạn sự như ý! MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU.......................................................................................................3 1.Lý do chọn đề tài....................................................................................................6 2.Lịch sử nghiên cứu đề tài .......................................................................................6 3.Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu............................................................................7 4.Phương pháp nghiên cứu........................................................................................7 5.Những đóng góp của đề tài ....................................................................................8 6.Cấu trúc của đề tài..................................................................................................8 NỘI DUNG CHÍNH .................................................................................................9 Chương I：KHÁI QUÁT VỀ ÂM HÁN VIỆT VÀ ÂM TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI 9 1.1 Âm Hán Việt ................................................................................................9 1.1.1 Khái niệm về âm Hán Việt ................................................................9 1.1.2 Hệ thống phiên âm trong âm Hán Việt............................................11 1.2 Âm Hán ngữ hiện đại.................................................................................14 1.2.1 Vài nét khái quát về tiếng Hán ........................................................14 1.2.2 Phiên âm tiếng Hán hiện đại ...........................................................15 Chương II: CƠ SỞ VÀ PHƯƠNG PHÁP LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI............................................................................19 2.1 Cơ sở lợi dụng............................................................................................19 2.1.1 Cơ sở lịch sử....................................................................................19 2.1.2 Cơ sở thực tiễn ................................................................................21 2.2 Phương pháp lợi dụng................................................................................23 2.2.1 Quy tắc phối âm của âm Hán Việt...................................................23 2.2.2 Quy tắc phối âm tiếng Hán hiện đại................................................23 2.2.3 Sự tương ứng của phụ âm đầu trong âm Hán Việt với thanh mẫu tiếng Hán ...........................................................................................................23 Tiểu kết 1 ..................................................................................................28 2.2.4 Sự tương ứng về vần (Hán Việt) với vận mẫu (tiếng Hán hiện đại)28 Tiểu kết 2 ..................................................................................................45 2.2.5 Sự tương ứng về thanh điệu ............................................................46 2.2.6 Kỹ năng lợi dụng .............................................................................48 Tiểu kết 3 ..................................................................................................53 Chương III: THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN CỦA VIỆC LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI VÀ PHƯƠNG ÁN KHẮC PHỤC ....54 3.1 Thuận lợi ....................................................................................................54 3.2 Khó khăn....................................................................................................55 3.3 Phương án khắc phục.................................................................................57 3.3.1 Đối với từ Hán Việt- âm Hán Việt...................................................57 3.3.2 Đối với từ Hán ngữ..........................................................................57 KẾT LUẬN .............................................................................................................58 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................60 PHẦN MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Ở Việt Nam trong suốt quá trình lịch sử hàng ngàn năm, chữ Hán, tiếng Hán đã được đặt vào vị trí chính thống và sử dụng có hệ thống. Cũng trong quá trình lịch sử lâu dài đó đã xảy ra quá trình tiếp xúc giữa tiếng Hán và tiếng Việt, dẫn đến việc tiếng Việt đã chịu ảnh hưởng sâu sắc của tiếng Hán, dễ thấy nhất là việc tiếng Việt đã dung nạp một số lượng lớn những từ ngữ mượn từ tiếng Hán. Các nhà Việt ngữ học thường gọi là từ ngữ gốc Hán. Trong những từ ngữ gốc Hán đó có một phần là từ Hán Việt. Mặt khác từ Hán Việt chiếm tỉ lệ rất lớn trong từ vựng tiếng Việt, theo như nhà Hán học người Pháp Henri Maspéro thì trong tiếng Việt có tới 60% từ vay mượn gốc Hán, còn học giả Hoàng Văn Hành, trong “ Từ điển yếu tố Hán Việt thông dụng” thì lại nhận định từ Hán Việt chiếm khoảng 60%, còn các từ trong lĩnh vực chính trị, kinh tế, pháp luật lại chiếm khoảng 70-80%. Còn rất nhiều học giả Việt Nam lại cho là từ Hán Việt chiếm đến 82% từ vựng tiếng Việt. [14] Do đó người Việt Nam có ưu thế nhất định về mặt từ Hán Việt, thể hiện cụ thể nhất qua các âm Hán Việt, trong khi học tiếng Hán. Nếu phát huy được ưu thế này thì chúng ta có thể học tiếng Hán, đặc biệt là tiếng Hán hiện đại nhanh hơn. Xuất phát từ suy nghĩ này nên người viết mạnh dạn nghiên cứu về cơ sở và phương pháp lợi dụng âm Hán Việt khi học tiếng Hán hiện đại nhằm tìm ra một phương pháp đúng đắn và có hệ thống giúp người Việt Nam phát huy được ưu thế của mình khi học tiếng Hán hiện đại. 2.Lịch sử nghiên cứu đề tài Ở Việt Nam, vấn đề từ ngữ vay mượn đã được nghiên cứu từ lâu, đặc biệt là đối với từ ngữ vay mượn từ tiếng Hán, qua các đề tài nghiên cứu về từ vay mượn tiếng Hán các nhà nghiên cứu có đề cập đến từ Hán Việt, âm Hán Việt và quá trình Việt hóa các yếu tố gốc Hán. Năm 1977, Nguyễn Tài Cẩn đã có rất nhiều kiến giải về ý nghĩa, ngữ pháp của những từ vay mượn từ tiếng Hán trong quyển “ Ngữ pháp tiếng Việt”, năm 1979, trong quyển “ Nguồn gốc và quá trình hình thành cách đọc Hán Việt”[2] đã nói lên quan hệ giữa từ Hán Việt và tiếng Hán cổ, trung đại, qua đó nói lên nguồn gốc và quá trình hình thành của âm Hán Việt (cách đọc Hán Việt) một cách tương đối toàn diện, cụ thể qua quá trình hình thành hệ thống phụ âm đầu Hán- Việt hiện nay, quá trình hình thành hệ thống vần trong cách đọc Hán Việt, quá trình hình thành hệ thống thanh điệu trong âm Hán Việt. Lê Đình Khẩn trong quyển “ Từ vựng gốc Hán trong tiếng Việt”[5] đi sâu nghiên cứu về cách thức Việt hóa các yếu tố tiếng, từ đơn, từ ghép, ngữ cố định, hư từ gốc Hán. Qua đó nêu bật lên mối quan hệ của từ vựng Hán cổ với từ Hán Việt. Qua các đề tài nghiên cứu trên người nghiên cứu đã có cơ sở lý luận cho việc thực hiện đề tài của mình. 3.Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài: Làm rõ cơ sở lợi dụng âm Hán Việt vào việc học từ vựng Hán ngữ hiện đại. Tìm ra phương pháp lợi dụng âm Hán Việt vào việc học Hán ngữ hiện đại một cách có hệ thống. Phạm vi nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu đi sâu vào vấn đề cơ sở lợi dụng và cách thức lợi dụng âm Hán Việt khi học tiếng Hán hiện đại. 4.Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở tổng hợp các tài liệu để làm rõ cơ sở lý thuyết của việc lợi dụng âm Hán Việt vào việc học Hán ngữ hiện đại。 Mặt khác, từ kinh nghiệm học tiếng Hán hiện đại của bản thân mình, người nghiên cứu đã rút ra một số “mẹo” học từ vựng tiếng Hán hiện đại có từ Hán Việt có âm đọc tương đồng. Những phương pháp nghiên cứu mà người viết đã sử dụng gồm có khảo sát, phân tích và tổng hợp. 5.Những đóng góp của đề tài Đề tài nêu rõ cơ sở lợi dụng và phương pháp lợi dụng âm Hán Việt khi học Hán ngữ hiện đại. Nên giúp mọi người tự tin hơn khi lợi dụng âm Hán Việt để học tiếng Hán hiện đại Đề tài đưa ra những phương pháp và kinh nghiệm của bản thân người viết đã tích lũy được trong quá trình học tiếng Hán, từ đó có thể giúp người Việt Nam học tiếng Hán hiện đại nhanh hơn và hứng thú hơn. 6.Cấu trúc của đề tài Gồm 3 chương: Chương I:：KHÁI QUÁT VỀ ÂM HÁN VIỆT VÀ ÂM TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI Chương II: CƠ SỞ VÀ PHƯƠNG PHÁP LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI Chương III: THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN CỦA VIỆC LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI VÀ PHƯƠNG PHÁP KHẮC PHỤC NỘI DUNG CHÍNH Chương I：KHÁI QUÁT VỀ ÂM HÁN VIỆT VÀ ÂM TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI 1.1 Âm Hán Việt 1.1.1 Khái niệm về âm Hán Việt 1.1.1.1 Từ Hán Việt Khái niệm từ: từ là do ngữ tố tạo thành, là đơn vị ngôn ngữ cao hơn ngữ tố một bậc. Từ là đơn vị ngôn ngữ nhỏ nhất có thể độc lập lợi dụng. “Độc lập lợi dụng” tức là có thể độc lập tạo thành câu hoặc sử dụng độc lập (đảm nhiệm vai trò thành phần cú pháp hoặc vai trò ngữ pháp.)[14] Từ Hán Việt là những từ gốc Hán du nhập vào tiếng Việt trong giai đoạn từ cuối đời Đường (thế kỉ VIII – thế kỉ X) trở về sau, được người Việt đọc âm chuẩn (Trường An) của chúng theo hệ thống ngữ âm của mình. Cách đọc đó được duy trì (với những biến đổi ít nhiều) cho đến tận ngày nay. Ví dụ: trà, mã, trọng, khinh, vượng, cận, nam, nữ... Bên cạnh đó, những từ do người Việt tạo ra nhưng sử dụng yếu tố cấu tạo có nguồn gốc Hán thì cũng được gọi là từ Hán Việt. Chẳng hạn: y sĩ, đặc công, công an, thúc bách, đại đội, tiểu đoàn, thiếu tá, hao mòn, ca hát, hiểm nghèo, thanh vắng, ca ngợi, người bệnh, tàu thuỷ, tàu hoả, cướp đoạt... Tên gọi "từ Hán Việt" còn bao gồm cả những từ vốn không phải là gốc Hán, mà do người Hán mượn một ngôn ngữ khác, rồi người Việt vay mượn lại và đọc theo âm Hán Việt như các từ Hán Việt khác. Ví dụ, có những từ vốn xuất thân nguồn gốc Nhật Bản như: trường hợp, nghĩa vụ, phục tùng, phục vụ, điều chế, đại bản doanh, kinh tế, thủ tục, biện chứng, khái quát, mĩ thuật, cộng hoà... Có những từ lại vốn xuất thân từ nguồn gốc Phạn (Sanskrit) như Phật, Niết Bàn, Di lặc, Thích ca mâu ni... Có từ lại vốn thuộc nguồn gốc châu Âu như: câu lạc bộ, Anh Cát Lợi, Mạc Tư Khoa... Do không có chữ viết riêng (theo truyền thuyết thì người Việt cổ có chữ viết riêng nhưng bị người Hán hủy bỏ, cấm đoán dẫn đến mất hẳn) trước khi chữ quốc ngữ ra đời, người Việt phải dùng chữ Hán để viết nhưng họ đọc theo âm Việt (chữ Nôm cũng dựa vào chữ Hán nhưng phức tạp hơn và chưa được chuẩn hóa nên cũng không được phổ cập). Cùng với sự ra đời của chữ quốc ngữ, từ Hán-Việt ngày nay được ghi bằng ký tự Latinh [13]. 1.1.1.2 Âm Hán-Việt Khái niệm âm tiết :Chuỗi lời nói mà con người phát ra gồm nhiều khúc đoạn dài ngắn khác nhau. Đơn vị phát âm ngắn nhất là âm tiết (syllable). Về phương diện phát âm, âm tiết có tính chất toàn vẹn, không thể phân chia được là bởi nó được phát âm bằng một đợt căng của cơ thịt của bộ máy phát âm. [14]. Âm Hán Việt là cách thức đọc tiếng Hán theo âm tiếng Hán thời nhà Đường qua đường sách vở, được những người Việt sử dụng chữ Hán đặt ra, Việt hóa ít nhiều cho phù hợp với hệ thống ngữ âm của tiếng Việt vào thời kỳ đó. Theo Henri Maspéro, Benhard Kalgren, Torosu Mineyra, âm Hán-Việt đại diện cho phương ngữ Tràng An thế kỷ IX-X, vào thời kỳ cuối Đường. Đây là giai đoạn hình thành cách đọc Hán-Việt có hệ thống. Cũng theo quan điểm này, những từ Hán được du nhập từ giai đoạn trước hay các từ Hán cổ không được đọc theo âm Hán-Việt (đời Đường) mà theo âm Hán cổ, và đã được Việt hóa tương đối. Ví dụ: 房: buồng (âm Hán cổ)/ phòng (âm Hán-Việt); 沈: chìm (âm Hán cổ)/ trầm (âm Hán-Việt)... Nhưng cách đọc Đường âm đó sau khi Việt Nam giành được độc lập, đã dần dần biến dạng đi, dưới tác động của quy luật ngữ âm và ngữ âm lịch sử tiếng Việt, tách xa hẳn cách đọc của người Hán để trở thành một cách đọc riêng biệt của người Việt và những người thuộc khu vực văn hóa Việt. Đây là cách đọc tạo thành hệ thống, nghĩa là trên lý thuyết có thể dùng đọc toàn bộ kho tàng các kí hiệu văn tự Hán, với khả năng gần như cách đọc của người Hán, nhưng đây lại là một cách đọc độc lập, chức năng riêng và cả lịch sử diễn biến của mình. Cách đọc Hán Việt là sản phẩm của sự tiếp xúc giữa tiếng Việt với tiếng Hán, và nền văn tự Hán.【13】 1.1.2 Hệ thống phiên âm trong âm Hán Việt Âm (thanh mẫu), vần (vận mẫu) và thanh điệu của tiếng Hán-Việt. 1.1.2.1 Phụ âm đầu Phụ âm đầu là bộ phận phụ khởi đầu của một âm tiết trừ đi phần vần và thanh điệu. Căn cứ vào vị trí cấu âm, phụ âm đầu được chia làm ba vị trí: loạt phụ âm môi, loạt phụ âm lưỡi và phụ âm tắc thanh hầu. — Loạt phụ âm môi: b, ph, v, m. Ví dụ: 巴 (ba), 非 (phi), 文 (văn), 木 (mộc). — Loạt phụ âm lưỡi: ƒ Loạt phụ âm đầu lưỡi: t, th, tr, s, đ, n, l, d. Ví dụ: 三 (tam), 天 (thiên), 中 (trung), 生 (sinh), 年 (niên), 老 (lão), 也 (dã), 多 (đa). ƒ Loạt phụ âm mặt lưỡi: ch, x, gi, nh. Ví dụ: 主 (chủ), 春 (xuân), 甲 (giáp), 牙 (nha). ƒ Loạt phụ âm gốc lưỡi: k, (c, q), kh, ng, (ngh). Ví dụ: 旗 (kì), 姑 (cô), 军 (quân), 可 (khả), 我 (ngã), 义 (nghĩa). — Phụ âm tắc thanh hầu: h. Ví dụ: 海 (hải). 1.1.2.2 Vần Vần là bộ phận chủ yếu của âm tiết trừ đi thanh điệu, phụ âm đầu (nếu có). Căn cứ vào phương thức cấu tạo, chúng ta có thể chia vần ra làm các loạt như sau: ƒ Loạt vần không có âm cuối: i, y, (uy), ia, ê (uê), ư, ơ, a (oa, ua), u, ô, Ví dụ: 之 (chi), 美 (mĩ), 规 (quy), 地 (địa), 细 (tế), 税 (thuế), 四 (tứ), 初 (sơ), 个 (cá), 化 (hoá), 瓜 (qua), 夫 (phu), 古 (cổ), 儒 (nho). ƒ Loạt vần có âm cuối là bán nguyên âm: ai (oai, uai), ơi, ôi, ây, ưu, ao, iêu (yêu). Ví dụ: 待 (đãi), 话 (thoại), 怪 (quái), 亥 (hợi), 杯 (bôi), 西 (tây), 狗 (cẩu), 久 (cửu), 高 (cao), 料 (liệu), 腰 (yêu). Thuyết minh: i, y, o, u đứng sau các âm chính đều là bán nguyên âm cuối. ƒ Loạt vần có phụ âm cuối m/p: am, ap, âm (im), ấp, iêm (yêm), iêp. Ví dụ: 甘 (cam), 法 (pháp), 心 (tâm), 今 (kim), 念 (niệm), 淹 (yêm), 涉 (thiệp). Thuyết minh: m, p đứng sau các âm chính đều là phụ âm cuối. ƒ Loạt vần có phụ âm cuối n/t: an (oan, uan), ai (oat, uat), ân (ăn, uân), ât (ăt, uât), ôn, ôt, iên (yên, uyên), iêt (yêt, uyêt). Ví dụ: 安 (an), 短 (đoản), 官 (quan), 怛 (đát), 脱 (thoát), 括 (quát), 引 (dẫn), 根 (căn), 君 (quân), 乙 (ất), 瑟 (sắt), 戌 (tuất), 尊 (tôn), 没 (một), 典 (điển), 烟 (yên), 川 (xuyên), 列 (liệt), 咽 (yết), 血 (huyết). Thuyết minh: n, t đứng sau các âm chính đều là phụ âm cuối. ƒ Loạt vần có phụ âm cuối ng/c: ang, (oang, uang), ac, ăng (oăng), ăc (oăc, uăn), ung, uc, ưng, ưc, ong, oc, ông (uông), ôc (uôc). Ví dụ: 邦 (bang), 皇 (hoàng), 光 (quang), 各 (các), 朋 (bằng), 弘 (hoằng), 色 (sắc), 或 (hoặc), 虢 (quắc), 恭 (cung), 目 (mục), 证 (chứng), 食 (thực), 央 (ương), 掠 (lược), 龙 (long), 捉 (tróc), 公 (công), 尪 (uông), 谷 (cốc), 国 (quốc). Thuyết minh: ng/c đứng sau các âm chính đều là phụ âm cuối. ƒ Loạt vần có phụ âm cuối nh/ch: inh (uynh), ich, anh (oanh), ach (oach, uach). Ví dụ: 丁 (đinh), 兄 (huynh), 昔 (tích), 境 (cảnh), 横 (hoành), 迫 (bách), 划 (hoạch), 郭 (quách). Thuyết minh: ng/c đứng sau các âm chính đều là phụ âm cuối. 1.1.2.3 Thanh điệu Thanh điệu là sự nâng cao hoặc hạ thấp giọng nói trong một âm tiết. Trong tiếng Hán trước đây có bốn thanh: bình 平, thượng 上, khứ 去, nhập 入; mỗi thanh có hai bậc là phù 浮 và trầm 沈 (hoặc thanh 清/trọc 浊; thượng 上/hạ 下; ngày nay thường gọi là âm 阴/dương 阳). Như vậy, tổng cộng có 8 thanh bậc: phù bình, trầm bình, phù thượng, trầm thượng, phù khứ, trầm khứ, phù nhập, trầm nhập. Lưu ý là âm tiếng Hán hiện đại (tiếng Hán phổ thông, dựa trên phương ngữ Bắc Kinh) chỉ có 4 thanh bậc: phù bình (tên thông dụng hiện nay là âm bình), trầm bình (tên thông dụng hiện nay là dương bình), thượng thanh và khứ thanh(không chia bậc). Tiếng Việt có 6 thanh điệu (biểu thị bằng: không dấu, huyền, sắc, hỏi, ngã, nặng), nhưng âm Hán-Việt lại quy về bốn thanh điệu và hai bậc của tiếng Hán vì dựa vào phiên thiết của âm tiếng Hán.[13] — Thanh bình: Có hai bậc, phù và trầm. ƒ Thanh bình bậc phù (phù bình hay âm bình) là những tiếng không dấu, tức thanh ngang. Ví dụ: 阿 (a), 香 (hương). ƒ Thanh bình bậc trầm (trầm bình hay dương bình) là những tiếng có dấu huyền. Ví dụ: 陀 (đà), 田 (điền), 神 (thần). ƒ Điều cần chú ý là các chữ thanh ngang bắt đầu bằng l, m, n, ng, nh, d, v đều thuộc "trầm bình" ("hạ bình") trong cách áp dụng phiên thiết (Lê Ngọc Trụ) như minh 明, nhân 人, vân 云, nếu không sẽ sai về bậc thanh. Điều này rất ít tác giả nhấn mạnh. — Thanh thượng: Có hai bậc, phù và trầm. ƒ Thanh thượng bậc phù (phù thượng) là những tiếng có dấu hỏi. Ví dụ: 把 (bả), 海 (hải), 斩 (trảm). ƒ Thanh thượng bậc trầm (trầm thượng) là những tiếng có dấu ngã. Ví dụ: 母 (mẫu), 女 (nữ), 语 (ngữ). — Thanh khứ: Có hai bậc, phù và trầm. ƒ Thanh khứ bậc phù (phù khứ) là những tiếng có dấu sắc. Ví dụ: 斗 (đấu), 放 (phóng), 进 (tiến). ƒ Thanh khứ bậc trầm (trầm khứ) là những tiếng có dấu nặng. Ví dụ: 大 (đại), 在 (tại), 妄 (vọng). — Thanh nhập: Có hai bậc, phù và trầm. ƒ Thanh nhập bậc phù (phù nhập) là những tiếng có phụ âm cuối là p, t, ch, c và có dấu sắc. Ví dụ: 答 (đáp), 切 (thiết), 责 (trách), 捉 (tróc). ƒ Thanh nhập bậc trầm (trầm nhập) là những tiếng có phụ âm cuối là p, t, ch, c và có dấu nặng. Ví dụ: 沓 (đạp), 灭 (diệt), 石 (thạch), 濯 (trạc). 1.2 Âm Hán ngữ hiện đại 1.2.1 Vài nét khái quát về tiếng Hán Tiếng Hán là một trong những ngôn ngữ chính trên thế giới. Tiếng Hán thuộc họ Hán Tạng, là một ngôn ngữ quan trọng nhất trong ngữ hệ này. Ngoài Trung Quốc đại lục và Đài Loan, tiếng Hán còn phân bố ở Xinggapo, Malaixia…Số người biết tiếng Hán khoảng 1.4 tỷ người (khoảng 300 triệu người sử dụng làm ngôn ngữ thứ hai). Tiếng Hán là một trong những ngôn ngữ làm việc của Liên hợp quốc. [13] Ngôn ngữ chuẩn của tiếng Hán chính được hình thành dần dần trên cơ sở quan thoại ở phương bắc mấy trăm năm qua. Âm chuẩn của nó là âm Bắc Kinh, nhưng không thể đồng nhất với tiếng Bắc Kinh, mà nó được hình thành do loại bỏ một số âm địa phương trong tiếng Bắc Kinh. Tiếng Hán chuẩn được gọi là tiếng phổ thông ở Trung Quốc đại lục, được gọi là Quốc ngữ ở Đài Loan, được gọi là tiếng Hoa ở Xingapo và Malaixia. Về mặt nghĩa rộng là chỉ ngôn ngữ của dân tộc Hán, nghĩa hẹp là chỉ tiếng phổ thông, ngoài ra các cách gọi như Quốc ngữ, Hoa ngữ, Trung văn..đều là chỉ tiếng Hán. Không có gì nghi ngờ việc tiếng Hán là một loại ngôn ngữ có số người sử dụng nhiều nhất trên thế giới, có khoảng 1/7 dân số thế giới dùng Hán ngữ trong giao tiếp hàng ngày. Tiếng Hán cũng từng có ảnh hưởng rất lớn đối với ngôn ngữ, văn tự của các nước xung quanh. Ví dụ, tiếng Nhật, tiếng Hàn, tiếng Việt Nam đều giữ lại một lượng lớn từ mượn gốc Hán và hệ thống văn tự gốc Hán. Tiếng Hán là một ngôn ngữ có thanh điệu, ranh giới giữa âm tiết và hình vị thường trùng nhau. Quan hệ ngữ pháp giữa các từ được biểu thị bằng trật tự ngữ pháp và những hư từ. Người ta cho rằng tiếng Hán cũng đã từng trải qua thời kì không có thanh điệu. Sự tiếp xúc giữa tiếng Hán với tiếng các dân tộc trong nước và các nước láng giềng đã đưa vào tiếng Hán khá nhiều từ vay mượn gốc Nam Á (trong đó có tiếng Việt), Tày, Thái, Ấn Độ, Ba Tư, Mông Cổ, Nhật Bản…Tiếng Hán có khá nhiều phương ngữ. Các phương ngữ có sự cách biệt rất lớn về mặt ngữ âm. Vì vậy, việc giao tiếp bằng khẩu ngữ giữa các phương ngữ gặp nhiều khó khăn, thậm chí không thể tiến hành. 1.2.2 Phiên âm tiếng Hán hiện đại 1.2.2.1 Sự hình thành hệ thống phiên âm tiếng Hán hiện đại Phương án phát âm tiếng Hán (giản thể: 汉语拼音方案, phồn thể: 汉语拼音方 案, Hán Việt: Hán ngữ bính âm phương án), nói tắt là bính âm, là cách thức sử dụng chữ cái Latinh để thể hiện cách phát âm các chữ Hán trong tiếng phổ thông Trung Quốc. Bính âm được phê chuẩn năm 1958 và được thi hành năm 1979 tại Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Nó đã thay thế các hệ thống Latinh hóa cũ hơn như Wade-Giles (1859, sửa đổi năm 1912), hệ thống phiên âm Bưu điện, và thay thế hệ thống Chú âm trong việc dạy cách đọc chữ Hán tại Trung Hoa lục địa [12]. Cho tới nay, bính âm Hán ngữ đã được chấp nhận bởi chính phủ Singapore, Thư viện Quốc hội Hoa Kỳ, Hội Thư viện Hoa Kỳ và hầu hết tất cả các tổ chức quốc tế. Năm 1979, Tổ chức tiêu chuẩn hoá quốc tế (ISO) đã chọn bính âm làm hệ thống latinh hóa chuẩn cho Hán ngữ (ISO-7098). Bính âm đã trở thành một công cụ hữu dụng trong việc học tiếng Trung Quốc. Vào cuối thập niên 1990, Trung Hoa Dân quốc (Đài Loan) đã lập ra bính âm thông dụng (通用拼音 tōngyòng pīnyīn) dựa trên bính âm và có một số khác biệt so với phiên âm Hán ngữ. Hệ thống này được sử dụng chính thức tại Đài Loan [13]. 1.2.2.2 Hệ thống phiên âm Latinh trong tiếng Hán hiện đại Âm tiết của tiếng Hán có thể phân tích thành 3 bộ phận: thanh mẫu, vận mẫu, thanh điệu. Âm bắt đầu là thanh mẫu, còn lại gọi là vận mẫu, thanh điệu chính là âm cao của cả âm tiết. [9] — Bảng chữ cái Bính âm sử dụng 26 chữ cái Latinh: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n,o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z. Chữ cái v chỉ dùng để phiên âm tiếng nước ngoài, tiếng dân tộc thiểu số và tiếng địa phương. — Phụ âm (thanh mẫu) Hệ thống ngữ âm Trung Quốc có 21 phụ âm (thanh mẫu), trong đó có 18 phụ âm đơn, 3 phụ âm kép, trong phụ âm đơn có một phụ âm uốn lưỡi (âm “r”). ƒ 18 phụ âm đơn: b, p, m, f, d, t, n, l, g, k, h, j, q, x, z, c, s, r. ƒ 3 phụ âm kép : zh, ch, sh Dựa theo phương thức phát âm những phụ âm này có thể được phân loại như sau: ƒ Phụ âm môi môi : b, p, m. ƒ Phụ âm môi răng: f ƒ Phụ âm đầu lưỡi giữa : d, t, n, l ƒ Phụ âm gốc lưỡi : g, k , h. ƒ Phụ âm mặt lưỡi : j, q, x . ƒ Phụ âm mặt lưỡi sau: zh, ch, sh, r. ƒ Phụ âm mặt lưỡi trước: z, c, s — Vận mẫu (nguyên âm) Hệ thống ngữ âm Trung Quốc có 36 nguyên âm (vận mẫu), gồm 6 nguyên âm đơn, 13 nguyên âm kép, 16 nguyên âm mũi và 1 nguyên âm uốn lưỡi. ƒ 6 nguyên âm đơn : a, o, e, i, u, ü ƒ 13 nguyên âm kép : ai, ei, ao, ou, ia, ie, ua, uo, üe, iao, iou, uai, uei. ƒ 1 nguyên âm uốn lưỡi :"er" là một nguyên âm đặc biệt. "er" là một âm tiết riêng, không thể ghép với bất cứ nguyên âm và phụ âm nào. ƒ 16 nguyên âm mũi: an, en, in, ün, ian, uan, üan, uen, ang, eng, ing, ong, iong, iang, uang, ueng. Vận mẫu phức tạp nhất do 3 bộ phận : giới âm, nguyên âm chính và vần đuôi tạo thành. Vần đuôi có thể là phụ âm cũng có thể là nguyên âm. — Dấu thanh (thanh điệu) Hệ thống ngữ âm tiếng Trung phổ thông có 4 thanh điệu cơ bản. Trong bính âm, các thanh điệu này được ký hiệu là: ƒ Thanh thứ nhất: cũng gọi là "âm bình", là thanh cao, rất đều. Ký hiệu trong bính âm là "¯". ƒ Thanh thứ hai: cũng gọi là "dương bình", là thanh cao, đều, từ thấp lên cao…Ký hiệu trong bính âm là “/ ”. ƒ Thanh thứ ba: cũng gọi là "thượng thanh", là thanh thấp, xuống thấp lại lên cao. Ký hiệu trong bính âm là "ˇ". ƒ Thanh thứ tư: cũng gọi là "khứ thanh", là thanh từ cao xuống thấp. Ký hiệu trong bính âm là "ˋ". Ngoài ra còn một thanh nữa, gọi là thanh "nhẹ" (軽声, khinh thanh). Thanh này chỉ dùng khi muốn làm nhẹ một âm phía trước. Trong bính âm, thanh nhẹ không có ký hiệu, nhưng trong chú âm thì nó được ký hiệu là “。” (một dấu khuyên nhỏ). Trong các bộ phận cấu thành âm tiết: thanh mẫu, vận mẫu (giới âm, nguyên âm chính và vần đuôi) thanh điệu chỉ có nguyên âm chính và thanh điệu là không thể thiếu, còn các bộ phận còn lại không nhất thiết phải xuất hiện [13]. Chương II: CƠ SỞ VÀ PHƯƠNG PHÁP LỢI DỤNG ÂM HÁN VIỆT KHI HỌC TỪ VỰNG TIẾNG HÁN HIỆN ĐẠI 2.1 Cơ sở lợi dụng 2.1.1 Cơ sở lịch sử 2.1.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển từ vay mượn gốc Hán nói chung và từ Hán Việt nói riêng Sau hàng chục thế kỷ dưới sự cai trị và đồng hóa của người Hán, người Việt vẫn giữ được tiếng nói và nhiều phong tục riêng của mình. Tuy vậy, vẫn có sự ảnh hưởng nhất định về văn hóa, thể chế chính trị của Trung Quốc đối với người Việt, kể cả trong tư tưởng triết học và ngôn ngữ. Trong quãng thời gian lịch sử dài như vậy, chữ Hán và hệ thống ngữ pháp văn ngôn tiếng Hán đã được sử dụng với quy mô lớn trong tất cả các lĩnh vực xã hội của Việt Nam như: giáo dục, khoa học, văn bản hành chính, công hàm ngoại giao, sáng tác văn học, ghi chép lịch sử…Cùng với sự phát triển của lịch sử, tiếng Việt đã dung nạp một lượng lớn từ mượn gốc Hán thông qua quá trình giao lưu văn hóa và tiếp xúc ngôn ngữ, các học giả Việt Nam gọi bộ phận từ vựng này là “từ vay mượn tiếng Hán”. Từ vay mượn gốc Hán có số lượng rất lớn trong nhóm từ ngoại lai ở Việt Nam, quá trình tiếp xúc lâu đời đến khoảng 2000 năm, hoàn cảnh vay mượn cũng rất phức tạp. Từ sau khi tiếng Hán truyền vào Việt Nam, trong quá trình từ thuần Việt và từ gốc Hán cùng tồn tại và tác động lẫn nhau, giữa chúng tồn tại một mối quan hệ cạnh tranh. Cụ thể mà nói dưới sự tác động của nhân tố lịch sử khách quan những từ vay mượn gốc Hán đã dần thay thế cho một số từ thuần Việt. Mặt khác những từ vay mượn gốc Hán cũng đã chịu ảnh hưởng về mặt ngữ âm và ngữ nghĩa và dần dần bị thay đổi. Dựa vào lịch sử và tình hình diễn biến của ngữ âm và ngữ nghĩa có thể chia sự xâm nhập của từ vay mượn gốc Hán vào Việt Nam thành hai giai đoạn lớn: ƒ Giai đoạn thứ nhất: khoảng từ thời Tây Hán đến đầu thời Đường (ước chừng từ năm 180 trước công nguyên đến thế kỷ thứ 8). Đây là thời kỳ hình thành từ tiền Hán Việt (còn gọi là “từ cổ Hán Việt”) ƒ Giai đoạn thứ hai : khoảng đầu thời Đường đến hiện nay ( khoảng thế kỷ 8 đến ngày nay). Từ Hán Việt (còn gọi là “tiếng Hán Việt”) và hệ thống âm Hán Việt đã dần dần hình thành và phát triển từ thế kỷ 8 đến thế kỷ 10. Từ sau thế kỷ 10 đến ngày nay, từ Hán Việt không ngừng thay đổi trên cả hai phương diện ngữ âm và ngữ nghĩa, trong quá trình đó từ Hán Việt đã có những đổi khác do chịu ảnh hưởng của tiếng Việt, kết quả dẫn đến sự hình thành của từ hậu Hán Việt ( còn gọi là “ Hán Việt Việt hóa”) tồn tại song song với từ Hán Việt. 2.1.1.2 Diễn biến nghĩa của từ trong quá trình phát triển của từ Hán Việt Đây là một hiện tượng rất đáng được quan tâm. Nhìn nhận từ góc độ thay đổi nghĩa của từ, theo kết quả so sánh, phân tích quan hệ về mặt ý nghĩa giữa từ Hán Việt và từ tiếng Hán từ “Nghiên cứu so sánh từ Hán Việt song âm tiết và từ vựng tiếng Hán hiện đại” (Nguyễn Phúc Lộc (Luận án Tiến sỹ), 2003, Đại học sư phạm Bắc Kinh)[8] thì 5274 từ Hán Việt song âm tiết đã được chia thành 3 loại: „ Từ Hán Việt có ý nghĩa cơ bản tương đồng với từ tiếng Hán tương ứng chiếm 62,8% số từ được điều tra. „ Từ Hán Việt có ý nghĩa cơ bản khác biệt với từ tiếng Hán tương ứng chiếm 8,5 % số từ được điều tra. „ Từ Hán Việt có ý nghĩa không hoàn toàn giống với từ tiếng Hán tương ứng chiếm 28,7% số từ điều tra. „ Kết quả này cho thấy giữa từ Hán Việt và từ tiếng Hán có quan hệ mật thiết.