Tài liệu Kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non tại thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TÔ NHI A KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI – 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TÔ NHI A KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Tâm lý học chuyên ngành Mã số: 9.31.04.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS NGUYỄN THỊ HOA HÀ NỘI – 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Tô Nhi A MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON ......... 7 1.1. Các nghiên cứu về kỹ năng...................................................................... 7 1.2. Các nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề ........................................ 11 1.3. Các nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề sƣ phạm ........................ 16 1.4. Các nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non .............................................................................................. 19 Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON ........................................... 23 2.1. Kỹ năng ................................................................................................... 23 2.1.1. Khái niệm kỹ năng ................................................................................ 23 2.1.2. Quá trình hình thành kỹ năng ................................................................ 25 2.1.3. Các tiêu chí đánh giá kỹ năng ............................................................... 30 2.1.4. Các mức độ của kỹ năng ....................................................................... 31 2.2. Kỹ năng thực hành nghề........................................................................ 34 2.2.1. Khái niệm thực hành nghề .................................................................... 34 2.2.2. Khái niệm kỹ năng thực hành nghề ...................................................... 37 2.3. Kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non ... 38 2.3.1. Nghề sư phạm mầm non ....................................................................... 38 2.3.2. Sinh viên sư phạm mầm non ................................................................. 40 2.3.3. Kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non........ 45 2.4. Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự hình thành kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non ...................................................... 57 2.4.1. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 57 2.4.2. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 58 Chƣơng 3: TỔ CHỨC VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.................. 61 3.1. Tổ chức nghiên cứu ................................................................................ 61 3.1.1. Địa bàn nghiên cứu ............................................................................... 61 3.1.2. Khách thể nghiên cứu............................................................................ 64 3.1.3. Các giai đoạn nghiên cứu ...................................................................... 65 3.2. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................... 66 3.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu........................................................... 66 3.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi..................................................... 67 3.2.3. Phương pháp quan sát ........................................................................... 75 3.2.4. Phương pháp phỏng vấn sâu ................................................................. 75 3.2.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm và thực nghiệm kiểm chứng........ 76 3.2.6. Phương pháp xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê ........................... 77 Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ..................................................................................................... 80 4.1. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non trên toàn mẫu nghiên cứu ........................................................... 80 4.1.1. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non. 80 4.1.2. Thực trạng các kỹ năng thực hành nghề thành phần của sinh viên sư phạm mầm non ................................................................................................ 82 4.2. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non ở các nhóm sinh viên .................................................................. 112 4.2.1. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non theo kết quả thực tập sư phạm....................................................................... 112 4.2.2. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non theo kết quả học lực ...................................................................................... 115 4.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến việc hình thành kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sƣ phạm mầm non .................................................... 117 4.3.1. Yếu tố chủ quan .................................................................................. 118 4.3.2. Yếu tố khách quan ............................................................................... 121 4.3.3. Thái độ của giảng viên và giáo viên hướng dẫn đối với các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non ......... 127 4.4. Kết quả thực nghiệm tác động ............................................................ 129 4.4.1. Mô tả tiến hành thực nghiệm .............................................................. 129 4.4.2. Kết quả đạt được sau thực nghiệm ...................................................... 130 4.4.3. Kết quả so sánh giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng ............ 135 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 139 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ XUẤT BẢN ... 143 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 144 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Nội dung viết tắt 1 CĐSPTW Cao đẳng sư phạm Trung ương 2 ĐH Đại học 4 ĐHSP Đại học sư phạm 5 ĐTB Điểm trung bình 6 KN Kỹ năng 7 NXB Nhà xuất bản 8 SPMN Sư phạm mầm non 9 SV Sinh viên 10 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Phân chia các mức độ kỹ năng theo quan điểm của K.K. Platonov và G.G. Golubev ............................................................................................... 31 Bảng 2.2. Phân chia các mức độ KN trong luận án .................................................. 34 Bảng 3.1. Mô tả mẫu khách thể là SV ...................................................................... 64 Bảng 3.2. Mô tả mẫu khách thể là giảng viên ........................................................... 64 Bảng 3.3. Mô tả mẫu khách thể là giáo viên mầm non ............................................. 65 Bảng 3.4. Ý nghĩa các giá trị trung bình của thang đo nhận thức ............................. 70 Bảng 3.5. Ý nghĩa các gía trị trung bình của thang đo biểu hiện theo tiêu chí đúng đắn 71 Bảng 3.6. Ý nghĩa các gía trị trung bình của thang đo biểu hiện theo tiêu chí thuần thục ..................................................................................................... 72 Bảng 3.7. Ý nghĩa các gía trị trung bình của thang đo biểu hiện nói chung ............. 73 Bảng 3.8. Ý nghĩa các gía trị trung bình của thang đo mức độ ảnh hưởng .............. 74 Bảng 4.1. Khái quát chung về các nhóm kỹ năng thực hành nghề cơ bản ............... 80 của SV sư phạm mầm non ........................................................................................ 80 Bảng 4.2. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng lập kế hoạch chăm sóc, giáo dục trẻ theo tiêu chí đúng đắn ............................................. 83 Bảng 4.3. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng lập kế hoạch chăm sóc, giáo dục trẻ theo tiêu chí thuần thục ........................................... 85 Bảng 4.4. So sánh kết quả tự đánh giá của SV với đánh giá của giảng viên và giáo viên hướng dẫn về nhóm kỹ năng lập kế hoạch chăm sóc, giáo dục trẻ ............ 87 Bảng 4.5. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện các hoạt động chăm sóc và giáo dục trẻ theo tiêu chí đúng đắn .......... 91 Bảng 4.6: Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện các hoạt động chăm sóc và giáo dục trẻ theo tiêu chí thuần thục ........ 93 Bảng 4.7. So sánh kết quả tự đánh giá của SV với đánh giá của giảng viên và giáo viên hướng dẫn về nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện các hoạt động chăm sóc và giáo dục trẻ .............................................................................. 95 Bảng 4.8: Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng quản lý .......... 99 lớp học theo tiêu chí đúng đắn .................................................................................. 99 Bảng 4.9. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng quản lý lớp học theo tiêu chí thuần thục ....................................................................... 100 Bảng 4.10. So sánh tự đánh giá của SV và đánh giá của giảng viên, giáo viên hướng dẫn về nhóm kỹ năng quản lý lớp học ............................................ 102 Bảng 4.11. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng đánh giá theo tiêu chí đúng đắn ................................................................................ 105 Bảng 4.12. Tự đánh giá của SV sư phạm mầm non về nhóm kỹ năng đánh giá theo tiêu chí thuần thục .............................................................................. 107 Bảng 4.13. So sánh tự đánh giá của SV và đánh giá của giáo viên ........................ 109 hướng dẫn, giảng viên về nhóm kỹ năng đánh giá của SV sư phạm mầm non ...... 109 Bảng 4.14. Tự đánh giá KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non ............... 112 theo kết quả thực tập sư phạm................................................................................. 112 Bảng 4.15. Tự đánh giá KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non theo ....... 115 kết quả học lực ........................................................................................................ 115 Bảng 4.16. Mục tiêu nghề nghiệp ảnh hưởng đến việc hình thành KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non................................................................. 118 Bảng 4.17. Nhận thức về nghề nghiệp ảnh hưởng đến việc hình thành KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non ........................................................ 120 Bảng 4.18. Ảnh hưởng của chương trình đào tạo đối với việc hình thành KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non ........................................................ 122 Bảng 4.19. Ảnh hưởng của điều kiện cơ sở vật chất đến việc hình thành .............. 124 KN thực hành nghề của SV sư phạm mầm non ...................................................... 124 Bảng 4.20. Tương quan giữa các nhóm kỹ năng và các yếu tố ảnh hưởng ............ 125 Bảng 4.21. So sánh kết quả trước và sau đối chứng của nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện các hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ........................................ 130 Bảng 4.22. So sánh trước và sau khi tác động thực nghiệm ................................... 132 Bảng 4.23. So sánh sau quá trình thực nghiệm của nhóm đối chứng và ................ 136 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1. Đánh giá của giảng viên và giáo viên hướng dẫn về các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển KNTHN của SV sư phạm mầm non 127 Biểu đồ 4.2: So sánh kết quả trước và sau thực nghiệm của nhóm kỹ năng tổ chức thực hiện hoạt động chăm sóc, giáo dục trẻ ...............................................134 Biểu đồ 4.3. So sánh trước và sau thực nghiệm của nhóm đối chứng ....................135 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1. SV tổ chức vệ sinh cho trẻ sau thực nghiệm ...........................................131 Hình 4.2. Sinh viên tập hợp trẻ - tổ chức chia nhóm ..............................................134 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Vai trò của kỹ năng thực hành nghề đối với hiệu quả hoạt động nghề Trong mọi hoạt động nghề nghiệp, để có thể hoàn thành công việc có hiệu quả, kỹ năng thực hành nghề (tay nghề) luôn là một trong những yếu tố quan trọng cần được đảm bảo ở người lao động [57]. Kỹ năng này ở người lao động thường được hình thành trong quá trình đảo tạo nghề ở cơ sở đào tạo, được củng cố và phát triển nhờ rèn luyện và thực hành trong hoạt động nghề. Tầm quan trọng của đào tạo kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non Đối với giáo viên sư phạm nói chung, giáo viên sư phạm mầm non nói riêng, kỹ năng thực hành nghề vô cùng quan trọng vì tính chất đặc biệt của nghề - nghề giáo dục thế hệ trẻ - thế hệ tương lai của đất nước. Theo khung chương trình đào tạo Ngành Sư phạm Mầm Non của trường CĐSPTW TP.HCM, có 44 tín chỉ liên quan đến chuyên ngành và việc thực hiện các hoạt động liên quan đến chăm sóc, giáo dục trẻ. Đồng thời chuẩn đầu ra ngành Giáo dục Mầm Non của trường ĐH Sư phạm TP.HCM cũng nhấn mạnh đến khả năng chăm sóc trẻ, bao gồm: Giữ vệ sinh môi trường sinh hoạt, đảm bảo các hoạt động học tập, vệ sinh trong ăn uống, phòng chống một số bệnh cơ bản,…Và năng lực giáo dục trẻ, như: Vận dụng kiến thức để triển khai, tạo môi trường học tập phù hợp, khuyến khích trẻ hoạt động tích cực, có khả năng quản lý lớp, nhóm hiệu quả,… Vì vậy, việc hình thành và phát triển kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non trong quá trình học tập ở trường Cao đẳng/Đại học sư phạm rất cần thiết và rất có giá trị. Về mặt lý luận, cũng như thực tiễn cho thấy, hoạt động thực tập sự phạm ở các cơ sở giáo dục – các trường mầm non - trong thời gian sinh viên được đào tạo ở cao đẳng, đại học sư phạm có ý nghĩa rất lớn đối với việc hình thành, củng cố kỹ năng thực hành nghề của họ. Ở đó, họ bắt đầu được làm quen với hoạt động nghề một cách thực tế, sinh động với các tình huống sư phạm phong phú và đầy thử thách. Điều đó tạo cho họ động lực, hứng thú để vận dụng kiến thức đã được học ở trường, phát huy năng lực của bản thân, đồng thời, họ được trải nghiệm, được thử thách để củng cố và nâng 1 cao kỹ năng nghề. Ở đó, họ hiểu hơn về giá trị nghề, cũng như những khó khăn, hạn chế của nghề sư phạm mầm non để có những quyết định lựa chọn công việc phù hợp sau khi ra trường. Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non nói chung và của sinh viên sư phạm mầm non thành phố Hồ Chí Minh hiện nay còn hạn chế và còn ít được nghiên cứu Thành phố Hồ Chí Minh là một thành phố lớn của Việt Nam, một thành phố công nghiệp năng động đang thu hút một lực lượng lớn lao động trẻ. Ở đó, nhu cầu gửi con vào các trường mầm non của phụ huynh rất lớn. Đồng thời, yêu cầu về chất lượng chăm sóc trẻ mầm non, trong đó bao gồm chất lượng tay nghề của giáo viên mầm non cao. Trái lại, thực tế cho thấy, ở đội ngũ giáo viên mầm non mới ra trường kỹ năng thực hành nghề chưa cao, chưa đáp ứng mong đợi của phụ huynh nói riêng và xã hội nói chung. Tại hội thảo “Nâng cao hiệu quả đào tạo giáo viên mầm non” tại TP.HCM diễn ra vào tháng 06/2018, nhiều giảng viên và giáo viên hướng dẫn thực tập đã bày tỏ: “Thực tế, trong quá trình hướng dẫn sinh viên lập kế hoạch giáo dục, chúng tôi nhận thấy sinh viên thường gặp khó khăn khi đọc hiểu, phân tích chương trình mầm non; lúng túng trong lựa chọn, điều chỉnh nhằm cụ thể hoá các nội dung rèn luyện kỹ năng phù hợp với lứa tuổi của trẻ” [85]. Trong khi đó, còn ít nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non tại các trường cao đẳng, đại học Thành phố Hồ Chí Minh. Những lý do trên đây đã thôi thúc nghiên cứu sinh thực hiện đề tài luận án: Kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh; cũng như phân tích những yếu tố ảnh hưởng đến thực tiễn này. Từ đó, đề xuất các biện pháp tâm lý sư phạm nhằm nâng cao trình độ kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh. 2 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Tổng quan các nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm và kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non. Xây dựng cơ sở lý luận kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non. Nghiên cứu thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đề xuất các biện pháp tâm lý sư phạm và tiến hành thực nghiệm nâng cao kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biểu hiện và mức độ kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non, các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về khách thể nghiên cứu: Luận án được tiến hành trên sinh viên sư phạm mầm non ở các trường đại học, cao đẳng sư phạm mầm non, giảng viên chuyên ngành giáo dục mầm non tại các trường Đại học Sư phạm TP.HCM, Đại học Sài Gòn và trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương TP.HCM, 5 quản lý trường mầm non (hiệu phó hoặc hiệu trưởng nhà trường) trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Về địa bàn nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện tại trường Đại học Sư phạm TP.HCM; Trường Đại học Sài Gòn; Trường Cao Đẳng Sư phạm Trung Ương TP.HCM. Về thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong thời gian tháng 9/2015 đến 8/2018. 4. Giả thuyết nghiên cứu Kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non nói chung đạt mức trung bình; biểu hiện qua các hoạt động lập kế hoạch chăm sóc và giáo dục trẻ, tổ chức thực hiện việc chăm sóc và giáo dục trẻ, quản lý lớp học, đánh giá. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non trong đó mục tiêu nghề nghiệp của sinh viên, chương trình đào tạo và phương pháp giảng dạy của giáo viên tại trường sư phạm có ảnh hưởng rõ rệt. 3 Nếu tổ chức bồi dưỡng rèn luyện kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh bằng cách thay đổi phương pháp hình thành – rèn luyện kỹ năng trong các giờ học thực hành sẽ giúp sinh viên nâng cao mức độ kỹ năng thực hành nghề. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Các nguyên tắc phương pháp luận Tiếp cận hoạt động – nhân cách Nhân cách nói chung, kỹ năng nói riêng chỉ được hình thành và phát triển trong hoạt động. Như vậy, kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non chỉ được hình thành, củng cố và phát triển trong hoạt động học tập, đặc biệt, trong hoạt động thực tập sư phạm tại các cơ sở giáo dục mầm non - các trường mầm non. Tác giả nghiên cứu kỹ năng thực hành nghề sư phạm mầm non của sinh viên sư phạm mầm non trong thời gian thực tập sư phạm tại các trường mầm non trên Thành phố Hồ Chí Minh. Nguyên tắc hệ thống Nhân cách con người là một thể thống nhất, trong đó các thành tố, các mặt tâm lý có mối liên hệ chặt chẽ, chi phối lẫn nhau, tác động qua lại với nhau. Song song đó, nhân cách con người còn chịu tác động của các yếu tố khách quan của môi trường sống bên ngoài. Do đó, khi nghiên cứu kỹ năng thực hành nghề của SV sư phạm mầm non cần xem xét chúng trong mối quan hệ tác động qua lại giữa các yếu tố chủ quan và khách quan. 5.2. Các phương pháp nghiên cứu của đề tài Việc nghiên cứu đề tài luận án được thực hiện bởi các phương pháp sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. - Phương pháp phỏng vấn sâu. - Phương pháp quan sát. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học. 4 6. Đóng góp mới về khoa học của luận án Đóng góp về mặt lý luận: Luận án đã góp phần hoàn thiện xây dựng cơ sở lý luận về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non, bao gồm: Xác lập hệ thống khái niệm cơ bản về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non, bao gồm kỹ năng, kỹ năng thực hành nghề, kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non; Xác định các kỹ năng thành phần của kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non bám sát theo đặc thù nghề nghiệp và chuyên ngành giáo dục mầm non, đồng thời việc phân chia kỹ năng thành phần đảm bảo bao quát toàn bộ quy trình làm việc tạo trường mầm non của giáo viên; Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non, gồm cả các yếu tố chủ quan về phía sinh viên và các yếu tố khách quan về phía đơn vị đào tạo chuyên môn. Đóng góp về mặt thực tiễn: Luận án đã làm sáng tỏ thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non: Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non một cách khái quát; Thực trạng từng kỹ năng thành phần, mức độ biểu hiện của chúng và so sánh các biểu hiện cụ thể của từng nhóm kỹ năng; Thực trạng kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non ở các nhóm sinh viên khác nhau. Luận án cũng chỉ rõ các yếu tố chủ quan và khách quan ảnh hưởng đến kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non, là tiền đề cho các thực nghiệm tác động nhằm tìm hiểu phương pháp cải thiện kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm mầm non. 7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Ý nghĩa về mặt lý luận Kết quả nghiên cứu của luận án bổ sung vào kho tư liệu tâm lý học, tâm lý học giáo dục, tâm lý học sư phạm một số vấn đề lý luận về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên sư phạm mầm non. 5 Ý nghĩa về mặt thực tiễn Kết quả nghiên cứu thực tiễn của luận án là tài liệu tham khảo bổ ích cho các trường đại học sư phạm, các trường cao đẳng sư phạm, các khoa giáo dục mầm non. Là một cơ sở góp phần vào việc cải tiến chương trình đào tạo giáo viên mầm non nói chung và đào tạo kỹ năng thực hành nghề cho sinh viên sư phạm nói riêng một cách có hiệu quả. 8. Kết cấu của luận án Ngoài phần Mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận án bao gồm 4 chương: Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non Chương 2: Cơ sở lý luận về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non Chương 3: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non Chương 4: Kết quả nghiên cứu về kỹ năng thực hành nghề của sinh viên ngành sư phạm mầm non tại Thành phố Hồ Chí Minh 6 Chƣơng 1 TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ KỸ NĂNG THỰC HÀNH NGHỀ CỦA SINH VIÊN NGÀNH SƢ PHẠM MẦM NON 1.1. Các nghiên cứu về kỹ năng Vấn đề kỹ năng từ lâu đã được nhiều nhà khoa học thuộc các lĩnh vực khác nhau quan tâm nghiên cứu. Sau khi lý thuyết về hoạt động của nhà tâm lý học nổi tiếng A.N. Leonchiev ra đời, các nghiên cứu về kỹ năng được khai thác ở mức độ sâu hơn, nhấn mạnh hơn đến những điều kiện hình thành, các giai đoạn phát triển. Ngày nay, vấn đề kỹ năng vẫn được các nhà khoa học ở phương Tây lẫn phương Đông tiếp tục đào sâu nghiên cứu. Các nghiên cứu về kỹ năng có thể được phân chia thành các hướng như sau:  Hướng xem kỹ năng là mặt kỹ thuật của thao tác, hành động, hoạt động Khi đưa ra định nghĩa về kỹ năng, một số tác giả đã xem kỹ năng là sự vận dụng kỹ thuật hành động phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và yêu cầu của hoạt động. Các tác giả tiêu biểu ở khuynh hướng này có thể kể đến như A.A.Xmiecnop, A.N.Leonchieve, X.I.Rubinxtein, B.M.Chieplop, A.G.Covaliov, B.Ph.Lomov [5, tr.24]. Cụ thể hơn, N.D.Levitov (1971), P.A.Rudic (1980) cho rằng kỹ năng là mặt kỹ thuật của từng thao tác. Còn V.A.Kruchetxki (1981), Hargie O.D.W (1986), Trần Hữu Luyến (2008) thì quan niệm kỹ năng là kỹ thuật của hành động, tức là kỹ thuật của các thao tác, là sự kết hợp nhiều thao tác theo một trật tự phù hợp với mục đích và điều kiện của hoạt động [dẫn theo 37]. Ph.N.Gônôbôlin (1977), quan niệm: “Kỹ năng là những phương thức tương đối hoàn chỉnh của việc thực hiện những hành động bất kỳ nào đó. Các hành động này được hình thành trên cơ sở các tri thức và kỹ xảo - những cái được con người lĩnh hội trong quá trình hoạt động” [47]. Từ điển Tâm lý học của Mỹ do tác giả J.P.Chapin chủ biên (1971) định nghĩa kỹ năng là “Thực hiện một trật tự cao cho phép chủ thể tiến hành hành động một cách trôi chảy và đúng đắn” [75]. 7 Theo V.A. Cruchexki (1981): “Kỹ năng là các phương thức thực hiện hoạt động – những cái mà con người đã nắm vững. Chỉ cần nắm vững phương thức thực hiện hoạt động là con người đã có kỹ năng [dẫn theo 15]. Theo tác giả P.A Rudich (1986), ông đề cao kết quả hành động của kỹ năng. Theo tác giả, ở mức độ kỹ năng thì các thao tác đã có, nhưng chưa hoàn thiện. Chỉ khi chuyển sang mức độ kỹ xảo thì các thao tác mới thật sự hoàn thiện [dẫn theo 51]. Còn theo tác giả G. Theodorson (1971), ban đầu kỹ năng chỉ là tập hợp các thao tác riêng lẻ, chưa hoàn thiện. Thông qua quá trình rèn luyện, chúng trở thành các hành động nhanh chóng, chính xác, sau đó trở thành kỹ xảo [82]. V.S.Cudin và A.G.Covaliop cho rằng: “Kỹ năng là phương thức thực hiện hành động thích hợp với mục đích và điều kiện hành động” [54]. Tác giả Trần Trọng Thủy (1978) trong quyển “Tâm lý học lao động” cũng cho rằng “Kỹ năng là mặt kỹ thuật của hành động, con người nắm được cách hành động tức là có kỹ thuật của hành động, có kỹ năng” Còn theo tác giả Lã Văn Mến, khi nghiên cứu về kỹ năng giải quyết tình huống sư phạm của SV Cao đẳng Sư phạm Nam Định, cho rằng “Kỹ năng là sự thực hiện hợp lý và có kết quả ổn định một hành động với những điều kiện xác định” [63]. Tóm lại, các tác giả nêu trên đã rất chú ý và nhấn mạnh đến biểu hiện kỹ thuật của kỹ năng. Các nghiên cứu tập trung vào việc tìm hiểu kỹ năng theo hướng quan sát và đánh giá các thao tác cụ thể. Điều này có nghĩa là, kỹ năng được xác định dựa trên việc thực hiện các nhiệm vụ có đúng với qui chuẩn hành động, đảm bảo thứ tự của các thao tác, sự liên kết giữa các thao tác có chặt chẽ và thuần thục hay không. Như vậy, hướng nghiên cứu này không quan tâm đến mối tương quan giữa kỹ năng và quá trình tiếp nhận tri thức, kinh nghiệm trước đó hoặc với trạng thái cảm xúc, thái độ của chủ thể trong quá trình thực hiện nhiệm vụ hoạt động. Đồng thời, hướng nghiên cứu trên cũng chưa cho thấy việc thừa nhận kỹ năng là một biểu hiện năng lực của con người; đó chỉ đơn thuần là việc thực hiện các chuỗi thao tác được yêu cầu và kỹ năng được hình thành là kết quả của quá trình lặp đi lặp lại 1 chuỗi thao tác quen thuộc. 8  Hướng cho rằng kỹ năng là biểu hiện của năng lực con người Ở khuynh hướng nghiên cứu này, các tác giả cho rằng, kỹ năng là một dạng năng lực; năng lực này cho phép con người thực hiện một công việc có kết quả trong những điều kiện và thời gian nhất định. Chính vì kỹ năng được định vị là một dạng năng lực nên sẽ có sự khác nhau giữa các chủ thể thực hiện hành động dù cùng lúc chịu tác động của những điều kiện như nhau. Một số tác giả tiêu biểu theo hướng nghiên cứu này là N.D.Levitôv, K.K.Platônov, A.V.Petrôvxki, Kixegof …. Trong nghiên cứu của mình, N.D.Lêvitôv cho rằng kỹ năng là sự thực hiện có kết quả một động tác nào đó hay một hoạt động phức tạp hơn bằng cách lựa chọn và áp dụng những cách thức đúng đắn, có chiếu cố đến những điều kiện nhất định [33]. Vẫn là ở khuynh hướng nghiên cứu này, nhưng theo một cách khác đi, tác giả X.I. Kixegof (1977) kết luận rằng có hai loại kỹ năng là kỹ năng bậc thấp (kỹ năng nguyên sinh) và kỹ năng bậc cao (kỹ năng thứ sinh). Kỹ năng nguyên sinh được hình thành ở giai đoạn đầu bằng việc thực hiện các hành động đơn giản, sao chép nguyên si và là cơ sở để hình thành kỹ xảo. Kỹ năng thứ sinh là kỹ năng được hình thành ở giai đoạn hai, sau khi trải qua giai đoạn một cùng với sự ứng dụng các tri thức được cung cấp, hoạt động lúc này được thực hiện một cách nhanh chóng, đúng đắn và hiệu quả hơn [dẫn theo 31]. Cùng hướng nghiên cứu xem kỹ năng là biểu hiện của năng lực, tác giả V.V.Tsưbưsêva (1973) đã nhấn mạnh đến tính tích cực của người học trong quá trình hình thành kỹ năng. Ông khẳng định: Các quá trình nhận thức trong học tập càng tích cực bao nhiêu, thì kỹ năng, kỹ xảo càng hình thành nhanh chóng và hoàn thiện hơn bấy nhiêu. Ông cho rằng: khi huấn luyện, nếu giảm dần vai trò của nhà giáo dục để người học tự làm lấy thì kỹ năng sẽ hình thành nhanh chóng và ổn định hơn. Điều này có nghĩa là, chính tính chủ động, tích cực của người học mới là yếu tố mang tính thúc đẩy và có giá trị đối với việc hình thành kỹ năng; hay nói cách khác, kỹ năng chính là một kết quả trực tiếp của nỗ lực ý chí và sự sẵn sàng về tâm thế khi chủ thể tiếp nhận các hướng dẫn để hoàn thành nhiệm vụ. [70] Ở các nghiên cứu của mình về kỹ năng, K.K.Platonop (1974) nhấn mạnh về kết quả của hành động: “Kỹ năng là năng lực của con người thực hiện công việc có 9 kết quả với một chất lượng cần thiết trong những điều kiện khác nhau. Kỹ năng bao hàm cả tri thức và kỹ xảo và được hình thành trên cơ sở của chúng. Cơ sở tâm lý của kỹ năng là sự thông hiểu mối liên hệ giữa mục đích hành động, các điều kiện và phương thức hành động” [46, tr.101]. Đặc biệt hơn, khi nói đến mối quan hệ giữa kỹ năng và kỹ xảo, tác giả còn khẳng định: Không có tri thức và kỹ xảo thì sẽ không có kỹ năng. Như vậy, khi nghiên cứu về kỹ năng, tác giả đặc biệt chú trọng đến quá trình cung cấp kiến thức để thực hiện kỹ năng đó và kết quả chuyển hóa kiến thức thành tri thức của riêng chủ thể tâm lý; vốn tri thức này kết hợp với việc thấu hiểu mục đích của hành động thì sẽ dẫn đến việc thực hiện, hình thành kỹ năng. Hai nhà nghiên cứu K.K.Platonov và G.G.Golubev (1974), cũng cho rằng: kỹ năng là năng lực của một người thực hiện công việc có kết quả với một chất lượng cần thiết trong những điều kiện mới và trong một khoảng thời gian tương ứng. Đồng thời, “kỹ năng luôn được nhận thức. Cơ sở tâm lý của nó là sự hiểu biết về mối quan hệ qua lại giữa mục đích hành động, các điều kiện và phương thức thực hiện hành động” [46]. Theo từ điển Tâm lý học, kỹ năng là “năng lực vận dụng có kết quả những tri thức về phương thức hành động đã được chủ thể lĩnh hội để thực hiện những nhiệm vụ tương ứng. Ở mức độ kỹ năng, công việc được hoàn thành trong điều kiện hoàn cảnh không thay đổi, chất lượng chưa cao, thao tác chưa thuần thục, và còn phải tập trung chú ý căng thẳng. Kỹ năng được hình thành qua luyện tập” [17]. Tựu chung lại, theo những quan điểm trên, kỹ năng là năng lực vận dụng tri thức nhằm thực hiện hiệu quả nhiệm vụ. Nói một cách khác, kỹ năng được hình thành trên cơ sở chủ thể hiểu về vấn đề, nhận diện được các mục tiêu cần đạt được của hành động. Kỹ năng lúc này là những biểu hiện bên ngoài, là kết quả của quá trình nhận thức, là khả năng mà chủ thể tâm lý chuyển hóa từ lý thuyết sang hành động cụ thể để giải quyết vấn đề. Ở hướng nghiên cứu này, ta thấy các tác giả đã khai thác đầy đủ hơn về kỹ năng. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là hai hướng nghiên cứu đã có những kết luận phủ định nhau khi cùng trình bày về một vấn đề; chỉ đơn giản đó là sự tiếp cận nội dung nghiên cứu theo những chiều kích khác nhau. 10