Tài liệu Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 2 giải toán có lời văn ở lớp 2a trường tiểu học thị trấn thường xuân

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THƯỜNG XUÂN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỚP 2 GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN Ở LỚP 2A TRƯỜNG TIỂU HỌC THỊ TRẤN THƯỜNG XUÂN Họ và tên: Nguyễn Thị Định Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Thị trấn Thường Xuân SKKN thuộc môn: Toán THANH HÓA NĂM 2016 Mục lục Mục 1 1.1 1.2 1.3 1.4 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.2.4 2.4 3 3.1 3.2 Nội dung Mục lục Mở đầu Lý do chọn đề tài Mục đích nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu Nội dung sáng kiến kinh nghiệm Cơ sở lí luận của vấn đề Thực trạng của vấn đề Thuận lợi Khó khăn Kết quả khảo sát học sinh Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề Chuẩn bị cho việc giải toán Hướng dẫn học sinh trình tự các bước của việc giải một bài toán có lời văn Tìm hiểu nội dung bài toán: Đọc đề, tìm hiểu kĩ đề bài toán. Hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán Hướng dẫn học sinh tìm cách giải bài toán Kiểm tra lại bài làm, chấm chữa bài Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm: Kết luận, kiến nghị Kết luận Kiến nghị Trang 1 1 2 2 2 2 2 3 3 3 4 4 4 5 6 6 7 10 10 12 12 13 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 2 giải Toán có lời văn ở lớp 2A Trường Tiểu học Thị Trấn Thường Xuân. 1. Mở đầu 1.1. Lí do chọn đề tài. Toán học là một môn khoa học nghiên cứu một số mặt của thế giới hiện thực, là một trong những môn học chính mà chúng ta cần quan tâm. Nó góp phần rất quan trọng trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận, phương pháp giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học. Phát triển trí thông minh, tư duy độc lập, linh hoạt, sáng tạo của học sinh. Nó cũng góp phần vào việc hình thành các phẩm chất cần thiết cho con người như: Cần cù, cẩn thận, ý thức vượt khó, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và tác phong khoa học. Đồng thời Toán học nó cũng là công cụ cần thiết cho việc học tập các môn học khác và để nhận thức thế giới xung quanh. Với toán học nó còn góp phần vô cùng quan trọng trong việc rèn kĩ năng sống của con người đòi hỏi phải tính đúng, chính xác. Trong môn Toán, việc giải các bài toán có lời văn có vị trí quyết định, nhằm giúp học sinh biết vận dụng những kiến thức về toán, được rèn luyện kỹ năng thực hành với những yêu cầu được thể hiện một cách đa dạng, phong phú. Giải toán có lời văn là một hoạt động bao gồm những thao tác: xác lập được mối quan hệ giữa các dữ liệu; giữa cái đã cho và cái phải tìm trong điều kiện của bài toán. Mỗi đề toán là một bức tranh thu nhỏ của cuộc sống. Khi giải mỗi bài toán, học sinh biết rút ra từ bức tranh ấy bản chất toán học của nó, phải biết lựa chọn những phép tính thích hợp, biết làm đúng các phép tính đó, biết đặt lời giải chính xác... Vì thế, quá trình giải toán sẽ giúp học sinh rèn luyện khả năng quan sát và giải quyết các hiện tượng của cuộc sống qua con mắt toán học của mình. Việc giải toán có lời văn là sự vận dụng có tính chất tổng hợp các kiến thức, kĩ năng, phương pháp về toán tiểu học với kiến thức cuộc sống. Hiện nay việc đánh giá xếp loại học sinh Tiểu học dựa vào thông tư 30 của Bộ GD&ĐT có rất nhiều điểm mới, thông tư không yêu cầu chấm điểm mà chỉ nhận xét và động viên các em. Đây cũng là lí do để giáo viên cần quan tâm tỉ mỉ và thường xuyên hơn với tất cả đối tượng học sinh trong lớp khi học sinh học các môn học trong đó có môn Toán. Là một giáo viên có nhiều năm trực tiếp chủ nhiệm và giảng dạy ở khối lớp 2, qua kinh nghiệm của bản thân và học hỏi, trao đổi kinh nghiệm cùng đồng nghiệp, tôi đã rút ra được: "Kinh nghiệm hướng dẫn học sinh lớp 2 giải toán có lời văn" để góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của nhà trường nói chung và đối với học sinh lớp 2A trường Tiểu học Thị Trấn Thường Xuân nói riêng. 1 1.2. Mục đích nghiên cứu. Tìm những biện pháp, qua kinh nghiệm trực tiếp giảng dạy môn Toán ở lớp 2 về dạng giải toán có lời văn để giúp các em có kĩ năng đọc đề, phân tích, tóm tắt bài toán, biết cách giải bài toán đúng, khoa học. Tăng cường sự hiểu biết cho học sinh về "Giải toán có lời văn". Giúp học sinh nắm chắc bản chất, phương pháp giải và cách trình bày bài khoa học, đúng, chính xác, ngắn gọn, đầy đủ nhằm góp phần nâng cao kĩ năng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 2A trường Tiểu học Thị Trấn Thường Xuân . 1.3. Đối tượng nghiên cứu. ư Chất lượng môn Toán về việc giải toán có lời văn của học sinh lớp 2A, Trường Tiểu học Thị Trấn Thường Xuân, huyện Thường Xuân, tỉnh Thanh Hóa. 1.4. Phương pháp nghiên cứu. Phương pháp nghiên cứu lý luận. Phương pháp điều tra, quan sát, hỏi đáp. Phương pháp thảo luận, phân tích, thực hành vận dụng. 2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm 2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm. Bậc Tiểu học là bậc học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Môn Toán cũng như những môn học khác cung cấp những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức, hoạt động tư duy và bồi dưỡng tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người. Môn Toán ở trường Tiều học là một môn độc lập, chiếm phần lớn thời gian trong chương trình học của trẻ. Nó là bộ môn khoa học nghiên cứu có hệ thống, phù hợp với hoạt động nhận thức tự nhiên của con người. Môn toán có khả năng giáo dục rất lớn trong việc rèn luyện phương pháp suy nghĩ, phương pháp suy luận lôgíc, thao tác tư duy cần thiết để con người phát triển toàn diện, hình thành nhân cách tốt đẹp cho con người lao động trong thời đại mới. Người giáo viên muốn dạy tốt phải nắm vững chương trình, nắm vững đặc trưng của phân môn toán, chuấn bị tốt các phương tiện, các đồ dùng cần thiết cho tiết học. Luôn chọn cho mình phương pháp dạy phù hợp nhất cho từng bài toán. Và bên cạnh đó người giáo viên phải nắm vững phương pháp dạy học mới theo mô hình VNEN. Các em học sinh muốn học tốt thì trước hết phải tập trung học tập, phải suy nghĩ kĩ và đọc đề toán nhiều lần. Tuy nhiên trong thực tế ý thức học tập ở 2 học sinh lớp 2 còn thấp, không chịu đọc đề vì các em còn nhỏ, đặc điểm tâm sinh lý chưa ổn định, còn ham chơi. Việc dạy học theo mô hình VNEN học sinh phải ngồi học theo nhóm nên các em dễ quay cóp khi làm bài nên từ đó suy tính ỷ lại không chịu tập trung suy nghĩ. Những bài toán có lời văn ở lớp 2 là những bài toán thực tế, nội dung bài toán thông qua những câu nói về những quan hệ tương đương và phụ thuộc, có liên quan đến cuộc sống hằng ngày. Cái khó ở đây là làm thế nào để lược bỏ những yếu tố về lời văn đã che đậy bản chất toán học của bài toán. Hay nói một cách khác làm sao phải chỉ ra được các mối quan hệ giữa các yếu tố toán học chứa đựng trong bài văn và tìm ra được những câu lời giải, phép tính thích hợp để từ đó tìm được đáp số của bài toán. 2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm. 2.2.1. Thuận lợi: Đơn vị trường được đóng trên địa bàn Thị Trấn thuộc trung tâm của huyện. Trình độ dân trí phát triển tương đối đồng đều. Điều kiện văn hóa, kinh tế, chính trị, xã hội phát triển. Trường chỉ tập trung ở một khu, không có điểm trường lẻ. Ban giám hiệu và chuyên môn nhà trường luôn quan tâm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi nhất để giáo viên và học sinh thực hiện tốt hoạt động dạy và học. Chính quyền địa phương và các cấp lãnh đạo cũng luôn quan tâm đến mọi mặt hoạt động của nhà trường. Học sinh được học 2 buổi/ ngày. Phụ huynh luôn quan tâm đến việc học tập của con em, quan tâm đến chất lượng dạy và học của nhà trường. 2.2.2. Khó khăn: Qua thực tế giảng dạy ở lớp 2, tôi nhận thấy mạch kiến thức "Giải toán có lời văn" là mạch kiến thức khó nhất đối với học sinh. Ở lớp 1 đến tuần 23 học sinh mới tập giải toán có lời văn với mức độ đơn giản như: nhìn tranh nêu phép tính, tập nêu tiếp câu hỏi để hoàn chỉnh đề toán, tập viết câu lời giải ở dạng đơn giản và chưa yêu cầu lời giải hay, chính xác. Trong khi thời gian dành cho cả tiết học là không quá 40 phút, với nhiều yêu cầu kiến thức khác nhau nên các em chưa được rèn luyện nhiều. Vì vậy, khi lên lớp 2 những tuần đầu khi học đến phần giải toán có lời văn, nhiều em còn lúng túng kể cả một số em có lực học khá. Mặc dù giáo viên đã hướng dẫn các em nêu đề toán, tìm hiểu đề và gợi ý nêu miệng lời giải nhưng cách trình bày, sự trau truốt lời giải của các em chưa được thành thạo. Đối với một số học sinh do vốn từ, vốn hiểu biết, khả năng đọc hiểu, khả năng tư duy lôgic của các em còn hạn chế nên khi giải toán có lời văn thường rất chậm so với các mạch kiến thức khác. Khi giải toán có lời văn các em thực sự lúng túng: các em chưa đọc kĩ đề hoặc đọc mà không hiểu đề bài toán, chưa biết phân tích đề toán để tìm ra cách giải, chưa biết tóm tắt bài toán, đặt lời giải chưa đúng, ghi đáp số sai. 3 Một số thuật ngữ toán học học sinh chưa hiểu rõ. Phần tóm tắt bài toán, tìm cách giải, cách trình bày bài giải còn hạn chế. 2.2.3. Kết quả khảo sát học sinh: Tôi đã khảo sát đầu năm kĩ năng giải toán của 28 học sinh lớp 2A và thu được kết quả như sau: Sĩ số 28 Giải thành thạo SL 9 TL 32,14 % Kĩ năng giải chậm SL 9 TL 32,14 % Chưa nắm được cách giải SL TL 35,72 % 10 2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề. 2.3.1. Chuẩn bị cho việc giải toán. Dạy học theo mô hình trường học mới VNEN đòi hỏi người giáo viên khi chia nhóm, mỗi nhóm phải có đầy đủ các đối tượng học sinh để các em có điều kiện giúp đỡ lẫn nhau trong học tập cũng như các hoạt động khác. Khi học tập làm việc theo nhóm các em thường mạnh dạn, tự tin trao đổi ý kiến, biết đánh giá ý kiến của bạn. Để giúp cho học sinh có kĩ năng trong việc giải toán thì chúng ta không chỉ hướng dẫn học sinh trong giờ hoc toán khi các em cần cứu trợ mà một yếu tố không kém phần quan trọng đó là luyện cho các em kĩ năng nói trong các tiết học ở môn Tiếng Việt. Như chúng ta đã biết, học sinh lớp 2 còn thụ động, rụt rè trong giao tiếp. Chính vì vậy, khi dạy học theo chương trình VNEN các em được hòa đồng cùng bạn bè, học hỏi ở bạn bè và mạnh dạn đưa ra thẻ cứu trợ khi chưa hiểu bài. Giáo viên phải luôn gần gũi, khuyến khích các em trong giao tiếp, tổ chức các trò chơi để các em luyện nói nhiều trong các giờ Tiếng việt giúp các em có vốn từ để giao tiếp. Bên cạnh đó, người giáo viên cần phải chú ý nhiều đến kĩ năng đọc cho học sinh: Đọc nhanh, đúng, tốc độ, ngắt nghỉ đúng chỗ giúp học sinh có kĩ năng nghe, hiểu được những yêu cầu mà các bài tập nêu ra. Tóm lại: Để giúp học sinh giải toán có lời văn thành thạo, tôi luôn luôn chú ý rèn luyện kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho các học sinh trong các giờ học Tiếng Việt, bởi vì học sinh đọc thông, viết thạo là yếu tố "đòn bẩy" giúp học sinh hiểu rõ đề và tìm cách giải toán một cách thành thạo. Hiểu được những thiếu sót đó của các em, ở những tiết toán có bài toán giải tôi thường dành nhiều thời gian hơn để hướng dẫn kĩ và kết hợp trình bày mẫu nhiều bài giúp các em ghi nhớ và hình thành kĩ năng. Ví dụ: (Bài 8- Trang 19 sách hướng dẫn học Toán 2). "Thùng cam có 34 quả, thùng quýt có 53 quả. Hỏi hai thùng có tất cả bao nhiêu quả cam và quýt ?". 4 Sau khi học sinh làm xong, chia sẻ trong nhóm. Giáo viên yêu cầu các nhóm chia sẻ kết quả trước lớp theo các yêu cầu sau: Học sinh tập nêu bằng lời để tóm tắt bài toán: Thùng cam có: 34 quả Thùng quýt có: 53 quả. Hai thùng có : ...? quả. Học sinh nêu miệng câu lời giải: Cả hai thùng số quả cam và quýt là: (Hoặc Hai thùng có tất cả số quả cam và quýt là:) Học sinh nêu miệng phép tính: 34 + 53 = 87 (quả) Học sinh nêu miệng đáp số: Đáp số: 87 quả Học sinh trình bày bài giải: Bài giải Cả hai thùng số quả cam và quýt là: 34 + 53 = 87 (quả) Đáp số: 87 quả Tiếp theo, học sinh được làm quen với việc đặt đề bài toán theo tóm tắt rồi giải bài toán. Ở dạng bài này nhằm nâng cao một bước năng lực của học sinh trong hoạt động giải toán. Bằng hệ thống câu hỏi phát vấn, dẫn dắt học sinh đến với đề toán, giáo viên cũng cần cho học sinh luyện nêu miệng đề toán nhiều lần để các em ghi nhớ một bài toán. Ví dụ: Tóm tắt: Lần đầu bán: 28 kg gạo. Lần sau bán: 15 kg gạo. Cả hai lần: …kg gạo ? Tôi cho học sinh đọc thầm, đọc miệng tóm tắt rồi nêu đề toán bằng lời theo yêu cầu. Học sinh: Lần đầu cửa hàng bán được 28 kg gạo, lần sau bán được 15 kg gạo. Hỏi cả hai lần cửa hàng bán được bao nhiêu ki-lô-gam gạo ? Sau đó cho các em luyện cách trả lời miệng: Cả hai lần cửa hàng bán được số ki-lô-gam gạo là: 28 + 15 = 43 (kg gạo) Rồi tự trình bày bài giải: Bài giải Cả hai lần cửa hàng bán được số ki-lô-gam gạo là: 28 + 15 = 43 (kg gạo) Đáp số: 43 (kg gạo) 2.3.2. Hướng dẫn học sinh trình tự các bước của việc giải một bài toán có lời văn: 5 Để hướng dẫn học sinh giải toán có lời văn theo mô hình trường học mới VNEN đạt kết quả cao thì điều cần thiết và không thể xem nhẹ là giáo viên cho các em trong nhóm thực hiện tốt phần hoạt động cơ bản. Từ đó mới phát triển được tư duy suy luận của các em để phần hoạt động thực hành các em nắm chắc bài và làm bài tốt hơn. Giáo viên cần phải quan sát hoạt động của các nhóm, nếu có một nhóm giơ thẻ cứu trợ (hoặc hoàn thành) thì giáo viên đến nhóm đó để hướng dẫn (hoặc kiểm tra). Trường hợp nếu có nhiều nhóm cùng giơ thẻ cứu trợ thì giáo viên yêu cầu cả lớp cùng chú ý lên bảng nghe giáo viên hướng dẫn. Thông thường khi dạy giải toán có lời văn, tôi dạy theo các bước sau: Bước 1: Hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung bài toán. Bước 2: Hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán. Bước 3: Hướng dẫn học sinh tìm cách giải và trình bày bài giải. Bước 4: Hướng dẫn học sinh kiểm tra lại bài làm, chấm chữa bài. 2.3.2.1. Tìm hiểu nội dung bài toán: Đọc đề, tìm hiểu kĩ đề bài toán. Đây là một bước rất quan trọng, để học sinh hiểu và giải đúng thì giáo viên cần nhắc nhở cho học sinh đọc kĩ đề, đọc nhiều lần (đọc thầm trong nhóm) để hiểu rõ đề toán cho biết gì? Bài toán hỏi cái gì? Bài toán thuộc dạng nào? Học sinh dùng bút chì gạch chân hoặc ghi vào vở nháp những điều đã biết và cái phải tìm. Khi đọc bài toán phải hiểu thật kĩ một số từ, thuật ngữ quan trọng chỉ rõ tình huống Toán học bị che lấp bởi cái vỏ ngôn ngữ thông thường như: "tất cả", "cả hai", "nhiều hơn", "ít hơn", ... Việc này tôi giao nhiệm vụ cho các nhóm trưởng hướng dẫn các bạn trong nhóm hoạt động. Giáo viên phải quan sát, nếu có một nhóm giơ thẻ cứu trợ thì giáo viên đến nhóm đó để hướng dẫn. Trường hợp nếu có nhiều nhóm cùng giơ thẻ cứu trợ thì giáo viên yêu cầu cả lớp cùng chú ý lên bảng nghe giáo viên hướng dẫn cách tìm hiểu nội dung bài toán. Ví dụ : (Bài 4 - Trang 28 sách hướng dẫn học Toán 2). Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Bình có nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa . Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa? Sau khi các nhóm tìm hiểu và chia sẻ kết quả trước lớp xong, tôi yêu cầu học sinh đọc lại đề bài toán. Sau đó Giáo viên đặt câu hỏi để khai thác nội dung bài toán, gạch chân các từ ngữ quan trọng như trên. Bài toán cho biết gì? (bạn Hòa có: 4 bông hoa, bạn Bình có nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa). Bài toán hỏi gì? Bài toán yêu cầu làm gì? Bài toán yêu cầu tìm gì? (bạn Bình có mấy bông hoa?). Cho học sinh phân tích ngược : Bài toán hỏi gì? (bạn Bình có mấy bông hoa?). Bài toán cho biết gì? (bạn Hòa có: 4 bông hoa, bạn Bình có nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa). 6 2.3.2.2. Hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán Sau khi tìm hiểu nội dung yêu cầu bài toán xong giáo viên cần hướng dẫn cho học sinh biết cách tóm tắt bài toán bằng lời, sơ đồ, mẫu vật... Thời gian đầu giáo viên vừa hỏi học sinh giáo viên vừa tóm tắt trên bảng. Đối với học sinh lớp 2 tóm tắt bằng lời và sơ đồ, mẫu vật là thuận lợi cho học sinh nhận diện bài toán. Mức độ nâng dần lên về sau với hình thức học sinh tự đọc hiểu, phân tích và tóm tắt bài toán dưới sự giúp đỡ hướng dẫn của giáo viên. Bước tóm tắt bài toán giúp các em nhận diện được bài toán, từ đây các em có cơ sở để đặt phép tính đúng cho bài toán. Thông qua hệ thống câu hỏi tìm hiểu nội dung bài toán giáo viên dẫn dắt các em cách tóm tắt cho phù hợp với bài toán. Với dạng bài toán về "nhiều hơn", "it hơn" giáo viên cần định hướng cho các em tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng để học sinh dễ nhận biết yêu cầu cần tìm và giải quyết vấn đề dựa vào sơ đồ. Ví dụ: Bài toán: "Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Bình nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa. Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa?" ( Hướng dẫn học Toán 2 trang 28). Giáo viên cần dẫn dắt bằng các câu hỏi để học sinh nhận biết đoạn thẳng biểu thị số bông hoa của bạn Hòa ngắn hơn đoạn thẳng biểu thị số bông hoa của bạn Bình. Khi vẽ đoạn thẳng biểu thị số bông hoa của bạn Hòa, giáo viên cần giải thích cho học sinh hiểu vì sao vẽ đoạn thẳng biểu thị số bông hoa của bạn Bình phải dài hơn đoạn thẳng biểu thị số bông hoa bạn Hòa. Bởi vì số hoa bạn Bình nhiều hơn số hoa của bạn Hòa. Đoạn thẳng thứ nhất để biểu thi số hoa bạn Hòa, đoạn thằng thứ hai dài hơn đoạn thẳng thứ nhất biểu thị số bông hoa bạn Bình. Lưu ý: Độ dài các đoạn thẳng phải cân đối và phù hợp. Tóm tắt: 4 bông hoa Hòa 2 bông hoa Bình ? bông hoa Cũng có bài toán không tóm tắt bằng sơ đồ mà tóm tắt bằng lời học sinh dễ hiểu hơn. Ví dụ: Bài toán "Mỗi can có 3l dầu ăn. Hỏi 7 can như thế có tất cả bao nhiêu lít dầu ăn?" (sách Hướng dẫn học Toán 2 trang 15). Tóm tắt: 1 can có: 3 l dầu ăn 7 can có: ... l dầu ăn? 7 Với các dạng bài toán khác nhau giáo viên tìm cách tóm tắt như thế nào để học sinh dễ hiểu, từ đó học sinh nhìn vào tóm tắt để giải được bài toán đúng và viết phép tính đúng với yêu cầu. 2.3.2.3. Hướng dẫn học sinh tìm cách giải bài toán: Ví dụ 1: (Bài 4 - Trang 28 sách hướng dẫn học Toán 2). "Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Bình nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa. Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa?". Sau khi các em đã xác định được đề toán như cái gì đã cho và cái gì phải tìm cần giúp học sinh chọn phép tính thích hợp: Chọn "Phép cộng" nếu bài toán yêu cầu: "Nhiều hơn" hoặc "gộp", "Tất cả". Chọn tính trừ nếu đề toán ra là "bớt" hoặc "tìm phần còn lại", "ngắn hơn" hay là "ít hơn". Nhưng vẫn có bài toán "nhiều hơn" thì làm phép tính trừ, " ít hơn" làm phép tính cộng, vì vậy khi giải bài toán cần nhắc các em phải đọc kĩ đề bài để tìm mối liên hệ giữa cái đã cho và cái cần tìm. Ví dụ 2: Bài toán: "Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Hòa nhiều hơn bạn Bình 2 bông hoa. Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa?" Lập kế hoạch giải toán nhằm xác định trình tự giải quyết, thực hiện phép tính. Từ tóm tắt đề toán, một lần nữa cho học sinh nắm lại mối liên hệ giữa đề toán đã cho và cái cần tìm. Trong lớp GV phải quan sát, nếu có một nhóm giơ thẻ cứu trợ thì giáo viên đến nhóm đó để hướng dẫn . Trường hợp nếu có nhiều nhóm cùng giơ thẻ cứu trợ thì giáo viên yêu cầu cả lớp cùng chú ý lên bảng nghe giáo viên hướng dẫn . Ta có thể hướng dẫn cho học sinh suy luận từ câu hỏi bài toán đến dữ kiện đã cho như sau: Chọn phép tính giải thích hợp: Ví dụ 1: (Bài 4 - Trang 28 sách hướng dẫn học Toán 2). "Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Bình nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa. Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa?". Để giải được bài toán này, học sinh cần phải tìm được mối liên hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm. Hướng dẫn học sinh suy nghĩ giải toán thông qua các câu hỏi gợi ý như: Bài toán cho biết gì? ( Bạn Hòa có 4 bông hoa) Bài toán còn cho biết gì nữa? (Bạn Bình nhiều hơn bạn Hòa 2 bông hoa) Bài toán hỏi gì? (Bạn Bình có mấy bông hoa?) Muốn biết bạn Bình có mấy bông hoa em làm thế nào? (Ta lấy số hoa của bạn Hòa cộng với số hoa nhiều hơn của bạn Bình). Ở bước này giáo viên không nên hỏi muốn tìm số hoa của bạn Bình ta làm phép tính gì? Nếu đặt câu hỏi như thế sẽ không phát huy được tư duy của các em. Ví dụ 2: Bài toán: "Bạn Hòa có 4 bông hoa, bạn Hòa nhiều hơn bạn Bình 2 bông hoa. Hỏi bạn Bình có mấy bông hoa?" 8 Để giải được bài toán này, học sinh cần phải tìm được mối liên hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm. Hướng dẫn học sinh suy nghĩ giải toán thông qua các câu hỏi gợi ý như: Bài toán cho biết gì? ( Bạn Hòa có 4 bông hoa) Bài toán còn cho biết gì nữa? (Bạn Hòa nhiều hơn bạn Bình 2 bông hoa) Bài toán hỏi gì? (Bạn Bình có mấy bông hoa?) Muốn biết bạn Bình có mấy bông hoa em làm thế nào? (Ta lấy số hoa của bạn Hòa cộng với số hoa nhiều hơn của bạn Bình). Qua ví dụ 1 và ví dụ 2, tôi hướng dẫn học sinh so sánh rút ra nhận xét: Trong ví dụ 1 ta dùng từ "nhiều hơn" còn trong ví dụ 2 ta dùng từ "ít hơn" nhưng lời giải và phép tính giống nhau, chứ không phải cứ "nhiều hơn" là làm tính cộng và "ít hơn" là làm tính trừ. Đặt câu lời giải thích hợp. Thực tế giảng dạy cho thấy việc đặt câu lời giải phù hợp là bước vô cùng quan trọng và khó khăn nhất đối với học sinh lớp 2. Chính vì vậy việc hướng dẫn học sinh lựa chọn và đặt câu lời giải hay cũng là một khó khăn lớn đối với người dạy. Tuỳ từng đối tượng học sinh mà tôi lựa chọn các cách hướng dẫn sau: Cách 1: (Được áp dụng nhiều nhất và dễ hiểu nhất): Dựa vào câu hỏi của bài toán rồi bỏ bớt từ đầu “hỏi” và từ cuối “mấy” rồi thêm từ “là” để có câu lời giải: “Bạn Bình có bông hoa là :” Cách 2: Nêu miệng câu hỏi: “Bạn Bình có mấy bông hoa ?” Để học sinh trả lời miệng: “Bạn Bình có số bông hoa là:” Ở bước này giáo viên không nên máy móc rập khuôn bắt học sinh viết theo một mẫu lời giải, mà phải để học sinh phát huy tính sáng tạo. Giáo viên cần gọi nhiều học sinh nêu câu lời giải của mình rồi hướng dẫn uốn nắn các em tìm ra câu lời giải chính xác. Hướng dẫn cách trình bày bài giải. Hướng dẫn cách trình bày bài giải cũng rất quan trọng vì giáo dục học sinh có tính cẩn thận. Đối với bước này giáo viên cần quy định cụ thể ngay từ đầu năm với tất cả các bài toán giải, cụ thể như sau: Trước hết viết bài giải giữa vở, xuống dòng lùi vào 3 ô li viết lời giải, sau đó xuống dòng lùi vào 4 ô li viết phép tính, xuống dòng lùi vào 5 ô li viết đáp số. Ví dụ: Bài giải Bạn Bình có số bông hoa là: 4 + 2 = 6 ( bông hoa ) Đáp số: 6 bông hoa Tóm lại: Tuỳ từng đối tượng, từng trình độ học sinh mà hướng dẫn các em cách lựa chọn, viết câu lời giải cho phù hợp. 9 Trong một bài toán, học sinh có thể có nhiều cách viết câu lời giải khác nhau. Song trong khi giảng dạy, ở mỗi một dạng bài cụ thể tôi đều cho các em suy nghĩ, thảo luận theo bàn, nhóm để tìm ra các câu lời giải đúng và hay nhất phù hợp với câu hỏi của bài toán đó. Tuy nhiên, có nhiều cách viết câu lời giải khác nhau vẫn đúng nhưng chưa hay nên giáo viên cần hướng dẫn học sinh lựa chọn cách viết câu lời giải hay nhất phù hợp với yêu cầu của bài toán để ghi vào bài làm của mình. 2.3.2.4. Kiểm tra lại bài làm, chấm chữa bài: Kiểm tra lại bài làm : Qua quá trình quan sát học sinh giải toán, chúng ta dễ dàng thấy rằng học sinh thường coi bài toán đã giải xong khi tính ra đáp số hay tìm được câu trả lời, nhưng khi giáo viên hỏi để khẳng định lại kết quả thì các em còn lúng túng. Vì vậy việc kiểm tra này nhằm phân tích cách giải đúng hay sai, sai chỗ nào để sửa chữa, kiểm tra lại trình tự các bước giải, thử lại phép tính đã thực hiện trong bài giải... Từ đó giúp các em có thói quen kiểm tra đánh giá lại bài. Khi giải xong từng thành viên báo cáo nhóm trưởng, trình bày bài giải của mình trước nhóm, cả nhóm nghe trao đổi bổ sung cho nhau tạo sự hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các đối tượng học sinh trong nhóm. Học sinh trong nhóm trao đổi ý kiến về cách làm bài hoặc giải bài toán rồi thống nhất ý kiến cả nhóm (học sinh tự suy nghĩ hoặc thảo luận nhóm để tìm ra hướng giải bài toán, lựa chọn cách giải hay nhất, phù hợp nhất) rồi nhóm trưởng mới giơ thẻ báo cáo hoàn thành với giáo viên. Chấm chữa bài: Trong các môn học việc chấm chữa là không thể thiếu, chấm chữa theo thông tư 30 của Bộ GD&ĐT năm 2014 có nhiều điểm mới đó là không chấm điểm bài làm học sinh bằng điểm số mà chỉ nhận xét đánh giá. Thông qua nhận xét, đánh giá giáo viên sẽ đưa ra biện pháp hỗ trợ cho từng học sinh cụ thể với từng môn học. Đây là điều kiện thuận lợi để giáo viên giúp đỡ trực tiếp đến từng đối tượng học sinh, giúp các em học tập tốt hơn. Trong các bước giải toán thì bước chấm, chữa bài không thể thiếu. Việc chấm chữa diễn ra song song với việc các em làm bài, tránh để học sinh làm xong các bài mới chấm một lần. Nếu làm như vậy học sinh khó phát hiện ra việc mình giải sai ở chỗ nào, nhiều bài quá học sinh sẽ nhầm bài này với bài khác. Từ đó các em sẽ khó nhận biết bài này vì sao sai, bài khác sai ở chỗ nào ... Vì vậy, chúng ta nên áp dụng thông tư 30 của BGD&ĐT hướng dẫn. Từ đó các em sẽ nhận biết cách giải bài tiếp theo đối với các bài đồng dạng. Khi chấm chữa giáo viên cần chấm cụ thể từng em và từng bài cụ thể sai đâu sửa đó. Khi chữa bài giáo viên không nêu phép tính hoặc đọc cho học sinh viết lại bài giải mà cần định hướng, giảng lại để học sinh tự nhận ra điểm sai và tự giải lại, làm như vậy mới phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của các em và các em sẽ nhớ lâu hơn . 10 2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục, với bản thân, đồng nghiệp nhà trường. Với những giải pháp trên, bản thân tôi đã thực hiện trong suốt năm học, tôi nhận thấy học sinh lớp 2A nói riêng và học sinh trong khối hai nói chung các em phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo dưới sự tổ chức hướng dẫn của giáo viên. Các giải pháp trên bản thân tôi thường xuyên trao đổi với giáo viên trong khối thông qua các buổi sinh hoạt chuyên môn của khối, các giáo viên đã vận dụng và có hiệu quả tốt trong dạy học toán. Giáo viên cùng học sinh luôn luôn họat động nhịp nhàng và đạt kết quả cao. Đa số các em yêu thích học toán, biết tự tìm hiểu và phân tích bài toán. Từ đó các em đã tự tin khi giải các bài toán, viết được các câu lời giải đúng, có kĩ năng nhận dạng bài toán nhanh hơn so với đầu năm học. Hướng dẫn học sinh giải toán lời văn với những biện pháp cụ thể là một việc mà giáo viên dạy học ở tiểu học nên làm. Với những giải pháp trên các khối lớp ở cấp Tiểu học có thể vận dụng và nâng dần lên với các lớp học trên. Hiệu quả đề tài cho thấy sự tiến bộ của học sinh được thể hiện qua kết quả sau: Chất lượng đầu năm: (Bảng 1) Sĩ số Giải thành thạo SL 9 28 TL 32,14 % Kĩ năng giải chậm SL 9 TL 32,14 % Chưa nắm được cách giải SL TL 35,72 % 10 Chất lượng cuối học kì I: (Bảng 2) Sĩ số Giải thành thạo SL 13 28 TL 46,42 % Kĩ năng giải chậm SL 10 TL 35,72 % Chưa nắm được cách giải SL TL 17,86 % 5 Chất lượng giữa học kì II: (Bảng 3) Sĩ số 28 Giải thành thạo SL 17 TL 60,71 % Kĩ năng giải chậm SL 10 TL 35,72 % Chưa nắm được cách giải SL TL 3,57 % 1 Từ kết quả (bảng 2) so với kết quả của (bảng 1) ta thấy, qua một học kì số lượng giải thành thạo đã tăng lên đạt 46,42%; chưa nắm được cách giải đã giảm một nửa so với đầu năm chỉ còn 17,86%. Kết quả (bảng 3) so với kết quả (bảng 2) cho ta thấy việc giải thành thạo đã tăng lên đat 60,71%, kĩ năng giải chận đã được nâng lên, đặc biệt chưa nắm được cách giải vẫn còn. 11 Để có được kết quả như trên, bản thân tôi đã cố gắng rất nhiều, tôi mong muốn làm sao từ kinh nghiệm này ở những năm tiếp theo hoặc trong thời gian tới tôi sẽ khắc phục, giải quyết được số học sinh chưa nắm được cách giải, tăng số học sinh giải thành thạo tăng lên không chỉ dừng lại ở 60,71% mà tôi sẽ cố gắng đạt trên 80%. 3. Kết luận, kiến nghị 3.1. Kết luận. Với chất lượng khảo sát đầu năm của lớp 2A, tỉ lệ học sinh biết giải toán có lời văn là rất thấp đó là nổi trăn trở, lo lắng của bản thân. Nhưng qua việc làm, từ biện pháp của cá nhân tôi, phối kết hợp với gia đình với sự cố gắng của học sinh, sự quan tâm chỉ đạo của chuyên môn nhà trường, cùng với sự học hỏi đồng nghiệp và kết quả cho thấy, đầu năm là một điều lo lắng thì cuối học kì II đã có những thành công nhất định. Qua những vướng mắc thực tế, cùng với lòng say mê, nhiệt tình nghiên cứu và áp dụng thực tế vào lớp học do tôi chủ nhiệm đã giúp tôi hoàn thành ý tưởng của mình. Mỗi lần thực hiện, vận dụng vào thực tế lớp học tôi lại rút ra được một vài kinh nghiệm sau: Phải thực sự có lòng nhiệt tình, say mê với nghề nghiệp với lương tâm trách nhiệm của người thầy. Trong quá trình giảng dạy phải luôn nắm bắt, đúc rút những vướng mắc, khó khăn thực tế ở lớp mình dạy, để từ đó nghiên cứu tìm ra hướng giải quyết tốt nhất. Hướng dẫn học sinh trong từng nhóm trước khi làm toán phải đọc đề bài và tìm hiểu đề bài thật kĩ. Đây là bước quan trọng giúp các em tìm ra hướng giải quyết bài toán. Chính cách dạy học theo kiểu mới này, việc học theo nhóm các em có điều kiện phát huy hết khả năng của mình trong việc bàn bạc trao đổi tìm ra cách giải để đi đến kết quả. Phải luôn theo dõi đến từng nhóm, chấm bài thường xuyên để nắm bắt phần sai sót của học sinh, uốn nắn sửa chữa từng bài, từng lời văn trong bài làm của các em một cách kịp thời, tránh để các sai lầm dồn lại sẽ khó giải quyết. Trong các giờ học, khi khởi động cần áp dụng những trò chơi để khắc sâu kiến thức cho các em, đồng thời làm cho các em hăng say trong học tập, gây hứng thú trong giờ học. Chính vì điều đó sẽ đem lại kết quả cao. Quan tâm đến tất cả các đối tượng học sinh. Khi chấm bài phát hiện những em hổng kiến thức, ghi tên vào sổ riêng của giáo viên để tiếp tục phụ đạo. Kết hợp với gia đình: Thường xuyên nhắc nhở học sinh về nhà làm phần hoạt động ứng dụng, để từ đó phụ huynh quan tâm hơn đến việc học của con em mình, học sinh có kiến thức sâu hơn, chắc hơn. 12 Trong quá trình hướng dẫn giải toán có lời văn (ở lớp 2) cần lưu ý hơn nữa tới việc hướng dẫn cho các em cách đặt câu lời giải cho hay, cho xúc tích. Vì việc thực hiện phép tính các em đều có thể nêu được ngay sau khi đọc xong đề toán. Để giúp học sinh có kĩ năng giải toán thành thạo, cần chú ý nhiều đến kĩ năng: nghe - đọc - nói - viết trong môn Tiếng việt. Luyện kĩ năng hỏi - đáp giúp các em có vốn từ để giao tiếp tốt hơn, giúp các em dễ dàng đặt câu lời giải cho bài toán. Điều rất quan trọng nữa là sự mềm mỏng, kiên trì uốn nắn học sinh trong mọi lúc của giờ học. Trong từng tiết học cần tìm ra nhiều biện pháp, nhiều hình thức hoạt động học tập như: Làm việc chung với lớp, làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm… và tập trung chú ý tới tất cả các đối tượng học sinh để giúp các em học tốt hơn. Phải luôn có ý thức học hỏi và trau dồi kiến thức để đáp ứng với yêu cầu ngày một đổi mới của xã hội. Muốn thế, phải giành nhiều thời gian để nghiên cứu, tự tìm tòi trong các tài liệu có liên quan, tham gia tích cực vào các lớp nghiệp vụ do ngành, trường tổ chức. Với một vài kinh nghiệm này, tôi mong muốn được đóng góp một phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng dạy học nói chung và dạy học “Giải toán có lời văn” trong môn Toán 2 nói riêng. 3.2. Kiến nghị: Với Nhà trường: Tạo nhiều cơ hội hơn cho hội thảo chuyên sâu về giải toán có lời văn ở Tiểu học nói chung, ở lớp 2 nói riêng để có kết quả tốt hơn. Với Phòng GD&ĐT: Cần phổ biến nhiều hơn những kinh nghiện hay của các đề tài về nội dung này, để chúng tôi có điều kiện học tập kinh nghiện. Để hoàn thành tốt đề tài này, bản thân tôi đã có nhiều nỗ lực nhiều cố gắng. Song trình độ và kinh nghiệm của bản thân còn có nhiều hạn chế chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, của hội đồng khoa học và các đồng chí lãnh đạo để đề tài sáng kiến của tôi được hoàn thiện và vận dụng vào thực tế giảng dạy đạt hiệu quả cao hơn, phù hợp với phương pháp đổi mới hiện nay, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học. XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ Thanh Hóa, ngày 16 tháng 03 năm 2016 Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình viết, không sao chép nội dung của người khác. Người viết Nguyễn Thị Định 13 14