Tài liệu Kiểm toán chu trình bán hàng - thu tiền trong kiểm toán báo cáo tài chính do aasc thực hiện

Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Lêi nãi ®Çu Trong mçi tæ chøc , b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m lµ ®èi tîng quan t©m cua rÊt nhiÒu ngêi : C¸c chñ doanh nghiÖp , c¸c nhµ ®Çu t, c¸c c¬ quan chñ qu¶n cña Nhµ níc , nh©n viªn trong doanh nghiÖp… Do ®ã, ®Ó cã ®îc c¸c th«ng tin chÝnh x¸c vµ tin cËy lµ ®iÒu rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã th× cÇn ph¶i cã mét bªn thø ba ®éc lËp ®îc thõa nhËn réng r·i thùc hiÖn kiÓm tra vµ ®a ra c¸c kÕt luËn vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. C¸c c«ng viÖc nµy ®îc c¸c C«ng ty kiÓm to¸n thùc hiÖn vµ ®a ra c¸c ý kiÕn tin cËy vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh cña kh¸ch hµng ® îc lËp cã chÝnh x¸c kh«ng, xÐt trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu. KiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc thùc hiÖn víi tõng chu tr×nh trong chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp . C¸c chu tr×nh nµy cã mèi liªn quan trùc tiÕp víi nhau, ®Çu ra cña chu tr×nh nµy l¹i lµ ®Çu vµo cho chu tr×nh tiÕp theo, v× vËy chóng nh lµ nh÷ng m¾t xÝch trong mét sîi d©y, kh«ng thÓ thiÕu mét chu tr×nh nµo, nÕu kh«ng chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp sÏ bÞ ®øt ®o¹n vµ doanh nghiÖp ngõng ho¹t ®éng. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn lµ mét m¾t xÝch trong sîi d©y quan träng ®ã. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn cµng quan träng h¬n khi kÕt qu¶ cña nã thÓ hiÖn hµng lo¹t c¸c kho¶n môc quan träng trªn B¸o c¸o tµi chÝnh vµ lµ ®èi tîng quan t©m cña rÊt nhiÒu ngêi. NhËn thøc ®îc tÇm quan träng cña chu tr×nh, trong thêi gian thùc tËp t¹i C«ng ty dÞch vô t vÊn tµi chÝnh kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n (AASC) em ®· chän ®Ò tµi : “KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh do AASC thùc hiÖn” §Ò tµi ®îc chia lµm ba phÇn : PhÇn I : C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh. PhÇn II : Thùc tr¹ng kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh t¹i AASC. 1 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long PhÇn III : Mét sè bµi häc kinh nghiÖm rót ra tõ thùc tiÔn ho¹t ®éng cña AASC vµ kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt nh»m hoµn thiÖn chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn do AASC thùc hiÖn. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, do nh÷ng h¹n chÕ chñ quan vµ kh¸ch quan, ®Ò tµi cña em kh«ng thÓ tr¸nh khái sai sãt. V× vËy, em mong ®îc sù gãp ý cña thÇy gi¸o , c« gi¸o vµ c¸c c« chó anh chÞ t¹i AASC ®Ó em cã thÓ hoµn thiÖn ®Ò tµi tèt h¬n. Em xin göi lêi c¶m ¬n tíi thÇy gi¸o Ng« TrÝ TuÖ- ThÇy gi¸o híng dÉn em trong thêi gian thùc tËp vµ ban l·nh ®¹o AASC ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em hoµn thµnh chuyªn ®Ò. 2 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long PhÇn I C¬ së lý luËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh I. Chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. 1. §Æc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn. Trong doanh nghiÖp s¶n xuÊt, ®Ó tån t¹i vµ duy tr× c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh th× qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp ph¶i nèi tiÕp liªn tôc vµ lÆp ®i lÆp l¹i t¹o thµnh nh÷ng chu kú s¶n xuÊt. Thùc tÕ chu kú s¶n xuÊt bao gåm c¸c chuçi nghiÖp vô cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau to¹ thµnh chu kú nghiÖp vô c¬ b¶n. chu kú kinh doanh t¹i mét doanh nghiÖp thêng b¾t ®Çu tõ khi doanh nghiÖp t¹o vèn cã thÓ b»ng vèn tù cã hoÆc nguån vèn vay mîn ®Ó phôc vô cho s¶n xuÊt, kÕt thóc giai ®o¹n s¶n xuÊt th× c«ng ®o¹n cuèi cïng cña chu kú kinh doanh lµ viÖc tiªu thô s¶n phÈm ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh thu tiÒn tõ ho¹t ®éng b¸n hµng ®Ó thu håi l¹i vèn kinh doanh. Chu tr×nh ho¹t ®éng b¸n hµng - thu tiÒn chÊm døt mét qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó b¾t ®Çu qu¸ tr×nh kinh doanh tiÕp theo . Nh vËy, qu¸ tr×nh kinh doanh bao gåm c¸c chu kú diÔn ra liªn tôc, ®Òu ®Æn vµ mçi chu kú ®Òu lµ m¾t xÝch quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc. Trong ®ã kÕt qu¶ cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn kh«ng chØ ph¶n ¸nh riªng kÕt qu¶ cña chu tr×nh mµ cßn ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ qu¸ tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp. B¸n hµng vµ thu tiÒn lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÒn së h÷u cña hµng ho¸ qua qu¸ tr×nh trao ®æi hµng tiÒn. Víi ý nghÜa nh vËy, qu¸ tr×nh nµy b¾t ®Çu tõ yªu cÇu mua cña kh¸ch hµng vµ kÕt thóc b»ng viÖc chuyÓn ®æi hµng ho¸ thµnh tiÒn. Trong trêng hîp nµy, hµng ho¸ vµ tiÒn tÖ ®îc x¸c ®Þnh theo b¶n chÊt kinh tÕ cña chóng. Hµng ho¸ lµ nh÷ng tµi s¶n hay dÞch vô chøa ®ùng gi¸ trÞ vµ cã thÓ b¸n ®îc : tiÒn tÖ lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n nhê ®ã mäi ngêi quan hÖ giao dÞch ®îc gi¶i quyÕt tøc 3 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long thêi. Tuy nhiªn ranh giíi cña b¸n hµng - thu tiÒn ®îc thÓ chÕ ho¸ trong tõng thêi kú vµ tõng ®èi tîng cô thÓ kh¸c nhau. Theo chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh cña ViÖt Nam, qu¸ tr×nh tiªu thô ®îc thùc hiÖn khi hµng ho¸, dÞch vô ®· ®îc chuyÓn giao cho ngêi mua vµ ngêi mua tr¶ tiÒn hoÆc chÊp nhËn thanh to¸n. vÒ b¶n chÊt, b¸n hµng - thu tiÒn lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña s¶n phÈm, hµng ho¸, dÞch vô ®ång thêi t¹o vèn ®Ó t¸i s¶n xuÊt më r«ng. Thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh nay, doanh nghiÖp míi cã thÓ thu håi vèn vµ cã l·i -mét nguån thu quan träng ®Ó tÝch luü vµ ng©n s¸ch vµ c¸c quü cña doanh nghiÖp nh»m më réng quy m« s¶n xuÊt vµ n©ng cao ®êi sèng ngêi lao ®éng. Díi gãc ®é kiÓm to¸n, chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn liªn quan ®Õn nhiÒu chØ tiªu trong b¶ng c©n ®èi kÕ to¸n vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. §©y lµ nh÷ng chØ tiªu c¬ b¶n mµ nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp dïng ®Ó ph©n tÝch kh¶ n¨ng thanh to¸n, hiÖu qu¶ kinh doanh , triÓn väng ph¸t triÓn còng nh rñi ro tiÒm tµng trong t¬ng lai, v× thÕ c¸c chØ tiªu nµy thêng bÞ ph¶n ¸nh sai lÖch. §Ó cã thÓ cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ chu tr×nh th× tríc hÕt ph¶i n¾m ®îc c¸c ®Æc ®iÓm cña chu tr×nh. C¸c ®Æc ®iÓm cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn gåm cã : - MËt ®é ph¸t sinh cña c¸c nghiÖp vô lµ t¬ng ®èi lín. - Cã liªn quan ®Õn c¸c ®èi tîng bªn ngoµi doanh nghiÖp. - ChÞu ¶nh hëng m¹nh mÏ cña quy luËt cung - cÇu. - C¸c chØ tiªu dÔ bÞ ph¶n ¸nh sai lÖch. - C¸c quan hÖ thanh to¸n trong mua b¸n rÊt phøc t¹p, chiÕm dông vèn cña nhau c«ng nî d©y da khã ®ßi. Tuy nhiªn, viÖc lËp dù phßng khã ®ßi l¹i mang tÝnh chñ quan vµ thêng dùa vµo íc ®o¸n cña ban gi¸m ®èc nªn rÊt khã kiÓm tra vµ thêng bÞ lîi dông ®Ó ghi t¨ng chi phÝ. - Rñi ro ®èi víi c¸c kho¶n môc trong chu kú x¶y ra theo nhiÒu chiÒu híng kh¸c nhau cã thÓ ghi t¨ng , ghi gi¶m hoÆc võa ghi t¨ng võa ghi gi¶m theo ý ®å cña doanh nghiÖp hoÆc mét sè c¸ nh©n. V× thÕ viÖc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn t¬ng ®èi tèn kÐm vµ mÊt thêi gian. Víi chøc n¨ng x¸c minh vµ c¸c th«ng tin vÒ chu tr×nh nãi riªng th× kiÓm toan viªn kh«ng thÓ kh«ng xem xÐt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chu tr×nh vµ ¶nh hëng cña nã tíi ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n. 4 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long 2. Chøc n¨ng cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn. §Ó thùc hiÖn tèt chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn , trong doanh nghiÖp cã c¸c bé phËn chøc n¨ng kh¸c nhau thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh ® îc b¾t ®Çu tõ viÖc ph¸t sinh nhu cÇu mua hµng tõ gi¸ kh¸ch hµng ®Õn kh©u tiÕp theo nh viÖc phª chuÈn c¸c ph¬ng thøc b¸n hµng , c¸ch thøc thanh to¸n vµ viÖc tiªu thô hµng ho¸ s¶n phÈm. Th«ng thêng chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn thùc hiÖn 7 chøc n¨ng c¬ b¶n sau: (1) Xö lý ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng: khi nhËn ®îc ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng göi ®Õn th× doanh nghiÖp ph¶i thùc xem xÐt cã nhÊt trÝ viÖc cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô cho kh¸ch hµng kh«ng. ViÖc chÊp nhËn hay kh«ng lµ tuú thuéc vµo nhu cÇu hµng ho¸ cña kh¸ch hµng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp cña doanh nghiÖp vµ c¸c yÕu tè kh¸c nh gi¸ c¶, ph¬ng thøc thanh to¸n. (2) XÐt duyÖt b¸n chÞu : §èi víi ph¬ng thøc b¸n chÞu cho kh¸ch, hµng sÏ ®îc chuyÓn ®i sau khi cã sù phª chuÈn cña ngêi cã thÈm quyÒn trong doanh nghiÖp . ViÖc phª chuÈn ph¬ng thøc b¸n chÞu ®îc thùc hiÖn tèt sÏ gióp cho doanh nghiÖp qu¶n lý tèt c¸c kho¶n nî ph¶i thu. (3) ChuyÓn giao hµng : Khi hµng ho¸ ®îc chuyÓn ®i th× chøng tõ vËn chuyÓn sÏ ®îc lËp, ®Êy lµ ®iÒu cÇn thiÕt cho viÖc tÝnh tiÒn ®óng sè hµng chuyÓn giao. (4) Göi ho¸ ®¬n cho kh¸ch hµng vµ ghi râ nghiÖp vô b¸n hµng . Ho¸ ®¬n ph¶i ®îc lËp ngay sau khi giao hµng, ho¸ ®¬n lµ ph¬ng thøc chØ râ cho kh¸ch hµng sè tiÒn vµ thêi h¹n thanh to¸n ®ång thêi lµ c¨n cø ghi sæ nhËt ký b¸n hµng vµ theo dâi c¸c kho¶n ph¶i thu. (5) Xö lý vµ ghi sè c¸c kho¶n thu tiÒn : Sau khi thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vÒ b¸n hµng cïng ghi sæ kÕ to¸n c¸c kho¶n nµy cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng thu tiÒn c¶ trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng vµ kh«ng b×nh thêng. Trong mäi trêng hîp ®Òu cÇn xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n th«ng thêng vÒ thu tiÒn b¸n hµng. (6) Xö lý vµ ghi sæ c¸c kho¶n hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i vµ bít gi¸ . TÊt c¶ c¸c kho¶n nµy ph¶i tr¶ ®îc phª chuÈn ®óng ®¾n bëi nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm vµ ph¶i ®îc ghi sè kÕ to¸n mét cachs chÝnh x¸c vµ nhanh chãng. (7) Dù phßng nî khã ®ßi vµ xo¸ sæ c¸c kho¶n ph¶i thu kh«ng thu håi ®îc: Tríc khi kho¸ sæ c¸c tµi kho¶n vµ chuÈn bÞ lËp BCTC ph¶i tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ phÝ tån 5 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long kho cho c¸c kho¶n ph¶i thu kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi ®îc qua ®ã tiÕn hµnh lËp dù phßng cho c¸c kho¶n ®ã. Cßn nh÷ng kho¶n kh«ng thÓ thu håi ®îc th× ph¶i xo¸ sæ kÕ to¸n cho c¸c kho¶n nµy. 3. Tæ chøc kÕ to¸n b¸n hµng - thu tiÒn. B¸n hµng - thu tiÒn lµ mét giai ®o¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Lµ giai ®o¹n thø hai sau qu¸ tr×nh mua hµng vµ thanh to¸n ®èi víi doanh nghiÖp th¬ng m¹i vµ lµ giai ®o¹n tiÕp theo giai ®o¹n s¶n xuÊt ®èi v¬i c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt. Do vËy, còng gièng nh c¸c giai ®o¹n kh¸c, tæ chøc kÕ to¸n b¸n hµng - thu tiÒn gåm c¸c néi dung sau : (1) Tæ chøc chøng tõ kÕ to¸n : §ã lµ qu¸ tr×nh thiÕt kÕ khèi lîng chøng tõ vµ quy tr×nh h¹ch to¸n trªn chøng tõ theo chØ tiªu h¹ch t¸n vµ ®¬n vÞ h¹ch to¸n c¬ së. Tæ chøc chøng tõ kÕ to¸n cho chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn ®îc chia lµm hai trêng hîp : Trêng hîp 1 : Hµng ho¸ b¸n ra lµ s¶n phÈm vËt chÊt Bé phËn cung øng Thñ tr­ëng, KTT Bé phËn qu¶n lý hµng KÕ to¸n thanh to¸n L­u tr÷ Nhu cÇu b¸n hµng LËp chøng tõ b¸n hµng Ký duyÖt ho¸ ®¬n Giao nhËn hµng Ghi sæ vµ theo dâi thanh to¸n 6 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long * Trêng hîp 2 : Hµng ho¸ b¸n ra lµ s¶n phÈm phi vËt chÊt Bé phËn kinh doanh KTT Thñ quü Bé phËn cung cÊp KÕ to¸n b¸n hµng L­u tr÷ Nhu cÇu giao hµng LËp ho¹t ®éng C2 d vô Ký duyÖt ho¸ ®¬n Thu tiÒn Cung cÊp dÞch vô Ghi sæ doanh thu (2) C¸c tµi kho¶n sö dông Bé tµi kho¶n ®ã bao gåm c¸c tµi kho¶n sau : TK511 : Doanh thu b¸n hµng TK512 : Doanh thu b¸n hµng néi bé TK531 : Hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i TK532 : Gi¶m gi¸ hµng b¸n TK131 : Ph¶i thu kh¸ch hµng TK3387 : Doanh thu nhËn tríc TK139 : Dù phßng ph¶i thu khã ®ßi TK641 : Chi phÝ b¸n hµng TK642 : Chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp TK3331 : ThuÕ VAT ®Çu ra TK111 : TiÒn mÆt t¹i quü TK112 : TiÒn göi ng©n hµng TK004 : Nî khã ®ßi ®· xö lý (3) HÖ thèng sæ s¸ch sö dông Trong trêng hîp doanh nghiÖp ¸p dông h×nh thøc sæ nhËt ký chung th× hÖ thèng sæ s¸ch gåm cã - Sæ nhËt ký chung - Sæ nhËt ký thu tiÒn 7 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long - Sæ c¸c kho¶n ph¶i thu - Sæ chi tiÕt kh¸ch hµng nî - Sæ chi tiÕt doanh thu b¸n hµng (4) Quy tr×nh h¹ch to¸n kÕ to¸n chu tr×nh b¸n hµng -thu tiÒn TK333 TK511,512 ThuÕ XK, tiªu thô TK111,112,131 Doanh thu ¸p dông ph¬ng ph¸p Dthu b¸n hµng ph¸t sinh tÝnh thuÕ VAT trùc tiÕp (tæng gi¸ thanh to¸n) §vÞ ¸p dông pp VAT khÊu trõ TK3331 VAT ®Çu ra TK531,532 TK3387 Dthu hµng b¸n Cuèi kú K/c bÞ tr¶ l¹i DT gi¶m gi¸ Dthu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i hoÆc gi¶m gi¸ ph¸t sinh trong Doanh thu Kú nµy Doanh thu ghi nhËn tríc TK131,136 Doanh thu cha TK911 TK642 Xo¸ nî ph¶i thu thu tiÒn khã ®ßi TK004 Cuèi kú K/c doanh thu thuÇn ®ång thêi ghi TK139 Tr×nh lËp dù phßng Ph¶i thu khã ®ßi Hoµn nhËp Dù phßng ph¶i thu khã ®ßi Khi hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i hoÆc gi¶m gi¸ hµng b¸n ph¸t sinh 4. HÖ thèng kiÓm to¸n néi bé víi chu tr×nh b¸n hµng - Thu tiÒn 8 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Trong mçi doanh nghiÖp, ho¹t ®éng cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ kh¸c nhau, tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm vµ quy m« cña doanh nghiÖp ®ã. Víi môc ®Ých chung cña c¸c doanh nghiÖp khi tæ chøc, x©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé nh»m ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm to¸n kiÓm so¸t vµ qua ®ã cã thÓ cung cÊp nh÷ng nguån th«ng tin nhanh chãng vµ ®¸ng tin cËy, gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý cã thÓ chØ ®¹o tèt ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ m×nh ®em l¹i thµnh c«ng trong c«ng viÖc. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé lµ mét hÖ thèng chÝnh s¸ch, c¸c thñ tôc kiÓm so¸t do ®¬n vÞ lËp nh»m thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c môc tiªu ®Ò ra cña ®¬n vÞ. - B¶o vÖ tµi s¶n cña ®¬n vÞ - B¶o ®¶m ®é tin cËy c¸c th«ng tin - B¶o ®¶m viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é ph¸p lý - B¶o ®¶m hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ n¨ng lùc qu¶n lý HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña C«ng ty. Còng nh vËy ®èi víi chu tr×nh b¸n hµng vµ thu tiÒn, hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé gióp cho viÖc ®Òiu hµnh gi¸m s¸t vµ hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng cña chu tr×nh. HÖ thèng kiÓm so¸t néi bé gåm 4 yÕu tè cÊu thµnh chÝnh : - M«i trêng kiÓm so¸t - HÖ thèng kÕ to¸n - C¸c thñ tôc kiÓm so¸t - KiÓm to¸n néi bé ChÝnh v× vËy, viÖc x©y dùng vµ ®iÒu hµnh tèt hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé sÏ gióp cho nhµ l·nh ®¹o thµnh c«ng trong viÖc ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ m×nh. 9 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long II. KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh 1.Môc tiªu kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn : Trong viÖc thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn cña kiÓm to¸n b¸o c¸o tai chÝnh ph¶i x¸c ®Þnh râ ph¹m vi c«ng viÖc vµ môc tiªu cña cuéc kiÓm to¸n. Víi chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn còng vËy, ph¶i x¸c ®Þnh râ môc tiªu vµ ph¹m vi c«ng viÖc ®Ó lµm c¬ së cho viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó lµm c¬ së ®a ra ý kiÕn cña m×nh vÒ b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n theo chuÈn mùc kiÓm to¸n sè 200 th× “môc tiªu kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh lµ gióp cho kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®a ra ý kiÕn x¸c nhËn nhËn r»ng b¸o c¸o tµi chÝnh cã ®îc lËp trªn c¬ së chuÈn mùc vµ chÕ ®é kÕ to¸n hiÖn hµnh hoÆc ®îc chÊp nh¹an cã tu©n thñ ph¸p luËt vµ cã ph¶n ¸nh trung thùc vµ hîp lý trªn c¸c khÝa c¹nh träng yÕu hay kh«ng ? C¸c môc tiªu cña kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ víi nh÷ng x¸c nhËn cña ban qu¶n trÞ. Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn tèt cuéc kiÓm to¸n cÇn ph¶i hiÓu ®îc nh÷ng x¸c nhËn ®ã. N¨m lo¹i x¸c nhËn cña kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn gåm : - X¸c nhËn vÒ sù hiÖn h÷u : Doanh thu trªn b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh trao ®æi vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô thùc tÕ ®· x¶y ra c¸c kho¶n ph¶i thu trong b¶ng c©n ®èi lµ cã thùc vµo ngµy lËp c¸c c©n ®èi kÕ to¸n. - X¸c nhËn vÒ tÝnh ®Çy ®ñ : TÊt c¶ doanh thu vÒ dÞch vô, hµng ho¸, c¸c kho¶n thu vµ ®· thu ®Òu ®îc ghi sæ vµ ®a vµo b¸o c¸o tµi chÝnh. - X¸c nhËn vÒ quyÒn së h÷u : Hµng ho¸ vµ c¸c kho¶n ph¶i thu cña doanh nghiÖp vµo ngµy lËp b¶ng c©n ®èi tµi s¶n ®Òu thuéc quyÒn së h÷u cña doanh nghiÖp. - X¸c nhËn vÒ sù ®¸nh gi¸ vµ ph©n lo¹i : C¸c kho¶n ph¶i thu kho¶n doanh thu ®îc ph©n lo¹i ®óng b¶n chÊt vµ ®îc tÝnh ®óng ®¾n. - X¸c nhËn vÒ sù tr×nh bµy : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc tr×nh bµy trung thùc vµ ®óng ®¾n trªn b¶ng c©n ®èi tµi s¶n hay trªn b¸o c¸o tµi chÝnh theo ®óng hÖ thèng kÕ to¸n cña doanh nghiÖp vµ theo c¸c quy ®Þnh kÕ to¸n hiÖn hµnh. 10 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Bªn c¹nh c¸c x¸c nhËn cña ban qu¶n trÞ cña doanh nghiÖp th× c¸c môc tiªu chung vµ môc tiªu ®Æc thï cña kiÓm to¸n cÇn ph¶i ®îc xem xÐt. Môc tiªu chung gåm 2 lo¹i : - Môc tiªu hîp lý chung : Môc tiªu nµy gióp kiÓm to¸n viªn ®¸nh gi¸ sè liÖu trªn c¸c sè d trªn tµi kho¶n ph¶i thu kh¸ch hµng… cã hîp lý hay kh«ng xÐt theo tÊt c¶ c¸c th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn cã ®îc vÒ c«ng viÖc kinh doanh kh¸ch hµng. - C¸c môc tiªu chung kh¸c bao gåm : + Cã c¨n cø hîp lý : Sè tiÒn ghi sæ vµ ghi trªn b¸o c¸o tµi chÝnh thùc sù lµ sè tiÒn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh x¶y ra nghiÖp vô b¸n hµng vµ c¸c nghiÖp vô cã liªn quan. + TÝnh ®Çy ®ñ : TÊt c¶ c¸c nghiÖp vô ph¸t sinh ®Òu ®îc ghi sæ + QuyÒn së h÷u : Sè tiÒn hoÆc tµi s¶n ®îc ghi thuéc quyÒn së h÷u cña doanh nghiÖp t¹i ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh. + Sù ®¸nh gi¸ : TiÒn vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp ph¶i ®îc ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n phï hîp víi gi¸ trÞ hiÖn t¹i trªn thÞ trêng vµ ®îc ghi trªn ho¸ ®¬n vµ trªn sæ s¸ch chÝnh x¸c hîp lý theo tõng kú. + Sù ph©n lo¹i : Sè tiÒn ®îc ghi trªn sæ ph¶i ®îc ph¶n ¸nh ®óng ®¾n ghi ®óng néi dung tµi kho¶n vµ c¸c tµi kho¶n ph¶i ®îc tr×nh bµy ®óng ®¾n trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. + Ghi chÐp ®óng kú: C¸c nghiÖp vô kinh tÕ ph¸t sinh ®Òu ®îc ghi chÐp ®óng thêi gian ph¸t sinh nghiÖp vô, tr¸nh mäi hiÖn tîng b¸o c¸o thõa hoÆc thiÕu. + Môc tiªu ®Æc thï cña chu tr×nh b¸n hµng -thu tiÒn bao gåm : + Cã c¨n cø hîp lý: Doanh thu tiÒn mÆt vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®Òu ph¶i hiÖn h÷u vµo ngµy lËp b¸o c¸o tµi chÝnh. - TÝnh ®Çy ®ñ : C¸c kho¶n doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu hiÖn cã ®îc tÝnh vµ ghi vµo tµi kho¶n cã liªn quan. + QuyÒn së h÷u : Doanh nghiÖp cã quyÒn së h÷u ®èi víi c¸c kho¶n doanh thu, thu nhËp kh¸c vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ph¸t sinh trong kú. + Sù ®¸nh gi¸: TÝnh gi÷a ®¬n gi¸ vµ sè lîng hµng ho¸ ph¶i ®îc tÝnh ®óng vµ sè liÖu trªn c¸c sæ chi tiÕt ph¶i ®îc céng dån chÝnh x¸c. 11 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long + ChÝnh s¸ch chiÕt khÊu phï hîp : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu thùc tÕ ph¸t sinh phï hîp víi c¸c chÝnh s¸ch chiÕt khÊu cña ®¬n vÞ ®Ò ra. + Sù ph©n lo¹i : Doanh thu ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®óng ®¾n thµnh c¸c lo¹i doanh thu b¸n ra vµ doanh thu néi bé, doanh thu hµng b¸n bÞ tr¶ l¹i doanh thu nhËn tríc. C¸c kho¶n ph¶i thu néi bé vµ c¸c kho¶n ph¶i thu kh¸c … + TÝnh ®óng kú : Doanh thu vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc ghi chÐp ®óng kú, kh«ng cã hiÖn tîng ghi gi¶m doanh thu vµ ghi t¨ng c¸c kho¶n ph¶i thu vµ ngîc l¹i. + Tr×nh bµy vµ thÓ hiÖn : Doanh thu tiÒn mÆt vµ c¸c kho¶n ph¶i thu ®îc tr×nh bµy chÝnh x¸c vµ hîp lý trªn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh theo ®óng chÕ ®é. 2. Quy tr×nh kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh Sau khi kiÓm to¸n viªn ®· hoµn thµnh viÖc x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu kiÓm to¸n ®Æc thï cho chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn, yÕu tè cÊu thµnh cña b¸o c¸o tµi chÝnh th× kiÓm to¸n viªn b¾t ®Çu c¸c giai ®o¹n kiÓm to¸n cô thÓ. Do chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn cã nh÷ng kho¶n môc lµ yÕu tè cÊu thµnh b¸o c¸o tµi chÝnh nªn khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n còng ph¶i tu©n thñ theo quy tr×nh kiÓm to¸n chung cña mét cuéc kiÓm to¸n ®Ó ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt. Quy tr×nh kiÓm to¸n lµ mét hÖ thèng ph¬ng ph¸p râ rµng cña tæ chøc mét cuéc kiÓm to¸n nh»m gióp cho kiÓm to¸n viªn hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh theo ®óng c¸c môc tiªu ®Ò ra. 12 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Quy tr×nh kiÓm to¸n gåm 3 giai ®o¹n : Giai ®o¹n 1 LËp kÕ ho¹ch thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n cña chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn Giai ®o¹n 2 Thùc hiÖn kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn Giai ®o¹n 3 Hoµn tÊt c«ng t¸c kiÓm to¸n vµ c«ng bè b¸o c¸o kiÓm to¸n Giai ®o¹n 1: LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n (1) LËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n : KiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn lµ mét chu tr×nh cña kiÓm to¸n tµi chÝnh. V× vËy, nhiÖm vô chung cña kiÓm to¸n chu tr×nh lµ triÓn khai c¸c chøc n¨ng kiÓm to¸n th«ng qua viÖc vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n thÝch hîp víi ®Æc thï cña phÇn hµnh nµy th«ng qua c¸c bíc trong quy tr×nh kiÓm to¸n. §Ó cso kÕ ho¹ch kiÓm to¸n cô thÓ cho mét kh¸ch hµng nãi chung vµ kÕ ho¹ch kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng, kiÓm to¸n viªn thêng thùc hiÖn c¸c bíc sau : Bíc 1 : ChuÈn bÞ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn: Trong bíc nµy ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau: - Thø nhÊt, ph¶i x¸c ®Þnh môc tiªu vµ ph¹m vi kiÓm to¸n. Môc tiªu vµ ph¹m vi kiÓm to¸n cÇn ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ ®èi víi tõng môc kiÓm to¸n . Môc tiªu kiÓm to¸n lµ c¸i ®Ých cÇn ®¹t tíi ®ång thêi lµ thíc ®o kÕt qu¶ kiÓm to¸n cho mçi chu tr×nh kiÓm to¸n cô thÓ. Môc tiªu chung ph¶i g¾n víi môc tiªu riªng yªu cÇu cña qu¶n lý. Do vËy, môc tiªu cña kiÓm to¸n ph¶i tuú thuéc vµo quan hÖ gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ kiÓm to¸n, tuú thuéc vµo lo¹i h×nh cô thÓ. Ph¹m vi kiÓm to¸n lµ sù giíi h¹n vÒ kh«ng gian vµ thêi gian cña ®èi tîng kiÓm to¸n, thêng ®îc x¸c ®Þnh 13 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long ®ång thêi víi môc tiªu kiÓm to¸n vµ lµ mét híng cô thÓ x¸c ®Þnh môc tiªu nµy víi mét kh¸ch thÓ kiÓm to¸n cÇn x¸c ®Þnh râ ®èi tîng cô thÓ cña kiÓm to¸n : B¶ng c©n ®èi tµi s¶n hay toµn bé c¸c b¶ng khai tµi chÝnh… - Thø hai, chØ ®Þnh ngêi phô tr¸ch c«ng viÖc kiÓm to¸n vµ chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt c¬ b¶n. §Ó thùc hiÖn tèt vµ cã hiÖu qu¶ cuéc kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh th× l·nh ®¹o c«ng ty kiÓm to¸n cÇn bè trÝ ®éi ngò nh©n viªn cã tr×nh ®é nghÒ nghiÖp tuú thuéc vµo nhu cÇu cña cuéc kiÓm to¸n, hay tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña cuéc kiÓm to¸n ®ã. - Thø ba, lËp hîp ®ång kiÓm to¸n. Sau khi thùc hiÖn xong c¸c bíc c«ng viÖc trªn th× C«ng ty kiÓm to¸n vµ kh¸ch hµng sÏ lËp hîp ®ång kiÓm to¸n. Hîp ®ång kiÓm to¸n lµ tµi liÖu nªu râ tr¸ch nhiÖm cña C«ng ty kiÓm to¸n, tr¸ch nhiÖm cña C«ng ty kh¸ch hµng, thêi gian tiÕn hµnh cuéc kiÓm to¸n , gi¸ phÝ kiÓm to¸n hay ph¹m vi cuéc kiÓm to¸n. - Thø t, thu thËp nh÷ng th«ng tin phôc vô cho viÖc kiÓm to¸n: §Ó thùc hiÖn tèt c«ng viÖc kiÓm to¸n nãi chung vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng th× kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña kh¸ch hµng vµ kiÕn thøc vÒ lÜnh vùc kinh doanh cña C«ng ty kh¸ch hµng. Khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n cã rÊt nhiÒu c¸ch kh¸c nhau ®Ó thu thËp th«ng tin c¬ së. Th«ng th êng th«ng tin c¬ së ®îc thu thËp díi c¸c h×nh thøc sau : • Qua t×m hiÓu vÒ doanh nghiÖp: kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh t×m hiÓu vÒ doanh nghiÖp ®Ó thu thËp nh÷ng th«ng tin vÒ c¬ cÊu tæ chøc, lo¹i h×nh kinh doanh hat ph¬ng ph¸p kÕ to¸n ¸p dông t¹i doanh nghiÖp. • Qua tham quan nhµ xëng: TÊt c¶ nh÷ng th«ng tin thu thËp ®îc qua t×m hiÓu doanh nghiÖp chñ yÕu trªn giÊy tê, tµi liÖu ë v¨n phßng cña C«ng ty. Do ®ã, tham quan nhµ xëng sÏ gióp cho kiÓm to¸n viªn cã c¸ch nh×n thùc tÕ h¬n vÒ c¸c ph¬ng tiÖn vËt chÊt, gióp cho viÖc hiÓu biÕt ®îc c«ng t¸c b¶o vÖ tµi s¶n vµ gióp cho viÖc thuyÕt minh sè liÖu kÕ to¸n b»ng c¸ch ®a ra mét khung tham gia qua ®ã h×nh dung ra nh÷ng tµi s¶n nµy nh: s¶n phÈm ®ang chÕ t¹o vµ m¸y mãc thiÕt bÞ, ph©n xëng ®Ó chÕ t¹o ra hµng ho¸ . • Xem xÐt qua c¸c chÝnh s¸ch cña C«ng ty: NhiÒu chÝnh s¸ch cña C«ng ty ®îc ph¶n ¸nh trªn b¸o c¸o tµi chÝnh lµ mét phÇn cña c¬ cÊu kiÓm so¸t néi bé. 14 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long • Qua pháng vÊn : KiÓm to¸n viªn cã thÓ thu ®îc nh÷ng th«ng tin c¬ së qua viÖc pháng vÊn trong n«i bé C«ng ty hoÆc bªn ngoµi. Thu thËp nh÷ng th«ng tin vÒ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña kh¸ch hµng ®Ó lµm c¬ së phôc vô cho kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn. C¸c th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña kh¸ch hµng ®îc tr×nh bµy trªn c¸c tµi liÖu nh : + Hå s¬ thµnh lËp : §©y lµ tµi liÖu vÒ th«ng tin cña doanh nghiÖp vÒ qu¸ tr×nh thµnh lËp C«ng ty kh¸ch hµng, vÒ vèn thµnh lËp c¬ cÊu cña bé m¸y qu¶n lý. + Biªn b¶n c¸c cuéc häp : Biªn b¶n sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin quan träng ®Ó x¸c ®Þnh xem c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®ã cã thËt ®óng kh«ng? + Hîp ®ång : §©y lµ nh÷ng tµi liÖu cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ nghÜa vô ph¸p lý cña C«ng ty kh¸ch hµng trong viÖc thùc hiÖn c«ng viÖc kinh doanh, viÖc cung cÊp c¸c dÞch vô, hµng ho¸ mµ C«ng ty kh¸ch hµng ®· ký kÕt víi b¹n hµng cña hä, ®©y còng lµ b»ng chøng thiÕt thùc nãi lªn qu¸ tr×nh kinh doanh cña ®¬n vÞ cã ®îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú kÕ to¸n hay kh«ng. Bíc 2: §¸nh gi¸ träng yÕu vµ rñi ro trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh nãi chung vµ kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng - thu tiÒn nãi riªng: NÕu ë c¸c bíc trªn, kiÓm to¸n vien míi chØ thu thËp th«ng tin mang tÝnh kh¸ch quan vÒ kh¸ch hµng th× ë bíc nµy, kiÓm to¸n viªn sÏ c¨n cø vµo c¸c th«ng tin ®· thu thËp ®Ó ®¸nh gi¸, nhËn xÐt nh»m ®a ra mét kÕ ho¹ch kiÓm to¸n phï hîp. * §¸nh gi¸ tÝnh träng yÕu: Träng yÕu lµ kh¸i niÖm vÒ tÇm cì (hay quy m«) vµ b¶n chÊt cña c¸c sai ph¹m (kÓ c¶ bá sãt) cña c¸c th«ng tin tµi chÝnh hoÆc ®¬n lÎ, hoÆc lµ tõng nhãm mµ trong bèi c¶nh cô thÓ nÕu dùa vµo c¸c th«ng tin nµy ®Ó xÐt ®o¸n th× kh«ng thÓ chÝnh x¸c hoÆc lµ sÏ rót ra kÕt luËn sai lÇm. KiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ møc träng yÕu cho toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh vµ ph©n bæ møc ®¸nh gi¸ nµy cho tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. - ¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu : Møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu lµ lîng tèi ®a mµ kiÓm to¸n viªn tin r»ng ë møc ®ã c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cã thÓ sai lÖch nhng vÉn cha ¶nh hëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh cu¶ ngêi sö dông th«ng tin tµi chÝnh. 15 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long ¦íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu gióp cho kiÓm to¸n viªn lËp kÕ ho¹ch thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp. Tuy nhiªn ®Ó x©y dùng ®îc c¸c íc lîng ban ®Çu kh«ng ph¶i lµ ®iÒu dÔ dµng mµ ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph¸n xÐt x¸c ®¸ng vÒ chuyªn m«n: Cho nªn khi tiÕn hµnh c«ng viÖc nµy, nh÷ng kiÓm to¸n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cao thêng ®îc chñ ®Þnh thùc hiÖn. Khi x©y dùng møc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu, kiÓm to¸n viªn cÇn lu ý nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng sau: + TÝnh träng yÕu lµ mét kh¸i niÖm t¬ng ®èi h¬n lµ mét kh¸i niÖm tuyÖt ®èi, nã g¾n liÒn víi quy m« cña C«ng ty kh¸ch hµng. Do vËy, viªc x¸c ®Þnh vµ chØ dÉn ra mét møc gi¸ trÞ cô thÓ b»ng tiÒn cho sù íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu ¸p dông cho tÊt c¶ kh¸ch hµng lµ ®iÒu kh«ng thÓ lµm ®îc. + YÕu tè ®Þnh lîng cña tÝnh träng yÕu: Quy m« sai ph¹m lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó xem xÐt liÖu c¸c sai ph¹m cã träng yÕu hay kh«ng. Tuy nhiªn do träng yÕu mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi nªn viÖc cã ®¬ck c¸c c¬ së ®Ó quyÕt ®Þnh xem mét quy m« cña sai ph¹m nµo cã lµ träng yÕu hay kh«ng lµ mét ®iÒu cÇn thiÕt. + YÕu tè ®Þnh tÝnh cña tÝnh träng yÕu : Trong thùc tÕ, ®Ó ®¸nh gi¸ mét sai ph¹m cã träng yÕu hay kh«ng, kiÓm to¸n viªn ph¶i ®¸nh gi¸ c¶ vÒ mÆt quy m« vµ b¶n chÊt. Mét hµnh vi gian lËn lu«n ®îc coi lµ träng yÕu bÊt kÓ quy m«. - Ph©n bæ íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho c¸c kho¶n môc: Sau khi kiÓm to¸n viªn ®· cã ®îc íc lîng ban ®Çu vÒ tÝnh träng yÕu cho toµn bé b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n bæ møc íc lîng nµy cho tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. §ã còng chÝnh lµ sai sè cã thÓ chÊp nhËn ®îc ®èi víi tõng kho¶n môc. Môc ®Ých cña viÖc ph©n bæ nµy lµ ®Ó gióp kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh ®îc sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp ph¶i thu thËp ®èi víi tõng tµi kho¶n ë møc chi phÝ thÊp nhÊt mµ vÉn cã thÓ ®¶m b¶o c«ng viÖc. * §¸nh gi¸ rñi ro: Trong giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch, kiÓm to¸n viªn vµ C«ng ty kiÓm to¸n ph¶i x¸c ®Þnh møc ®é rñi ro kiÓm to¸n cã thÓ x¶y ra lµ cao hay thÊp bao gåm ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng (rñi ro cè h÷u), rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn. 16 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Rñi ro kiÓm to¸n (AR) lµ rñi ro do C«ng ty kiÓm to¸n vµ kiÓm to¸n viªn ® a ra ý kiÕn nhËn xÐt kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm to¸n cßn cã nh÷ng sai sãt träng yÕu. Rñi ro kiÓm to¸n bao gåm rñi ro cè h÷u, rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn. • Rñi ro cè h÷u (IR) lµ kh¶ n¨ng tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh cã chøa ®ùng sai so¸t träng yÕu khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï cã hay kh«ng cã hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé. §Ó ®¸nh gi¸ rñi ro cè h÷u kiÓm to¸n viªn dùa vµo c¸c yÕu tè ¶nh hëng sau: - B¶n chÊt kinh doanh cña kh¸ch hµng - TÝnh trung thùc cña ban gi¸m ®èc - KÕt qu¶ c¸c lÇn kiÓm to¸n tríc - Hîp ®ång kiÓm to¸n lÇn ®Çu vµ hîp ®ång kiÓm to¸n dµi h¹n - C¸c nghiÖp vô kinh tÕ kh«ng thêng xuyªn - C¸c íc tÝnh kÕ to¸n - Quy m« cña c¸c sè d tµi kho¶n. Nh vËy, kiÓm to¸n viªn cÇn ®¸nh gi¸ lÇn lît c¸c yÕu tè trªn vµ quyÕt ®Þnh møc rñi ro cè h÷u thÝch hîp ®èi víi tõng kho¶n môc trªn b¸o c¸o tµi chÝnh. • Rñi ro kiÓm so¸t (CR): lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai ph¹m träng yÕu do hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ kh¸ch hµng kh«ng ho¹t ®éng hoÆc ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qña do ®ã ®· kh«ng ph¸t hiÖn vµ ng¨n chÆn c¸c sai ph¹m nay. Rñi ro kiÓm so¸t lµ cao trong c¸c trêng hîp : - HÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé kh«ng ®îc ¸p dông ®óng - ViÖc ®¸nh gi¸ sù ¸p dông cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé ®îc xem lµ kh«ng ®ñ. • Rñi ro ph¸t hiÖn (DR): Lµ kh¶ n¨ng x¶y ra c¸c sai so¸t hoÆc gian lËn trªn b¸o c¸o tµi chÝnh mµ kh«ng ®îc ng¨n chÆn hay ph¸t hiÖn bëi hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ còng kh«ng ®îc kiÓm to¸n viªn ph¸t hiÖn trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. Trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, rñi ro ph¸t hiÖn ph¸t sinh do ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè sau: + C¸c bíc kiÓm to¸n kh«ng thÝch hîp + Ph¸t hiÖn ra b»ng chøng nhng kh«ng nhËn thøc ®îc sai sãt 17 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long + KiÓm to¸n viªn hoµn toµn kh«ng ph¸t hiÖn ra sai ph¹m do cã sù th«ng ®ång, gian lËp gi÷a c¸c cÊp. - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro : Gi÷a rñi ro kiÓm to¸n víi rñi ro ph¸t hiÖn, rñi ro cè h÷u, rñi ro kiÓm so¸t cã mèi quan hÖ víi nhau. Mèi quan hÖ ®îc thÓ hiÖn qua c«ng thøc : AR = IR x DR x CR Ngoµi ra , rñi ro ph¸t hiÖn, rñi ro cè h÷u vµ rñi ro kiÓm so¸t còng cã mèi quan hÖ víi nhau. Mèi quan hÖ ®ã ®îc thÓ hiÖn qua b¶ng díi ®©y: §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn §¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ rñi ro tiÒm tµng (rñi ro cè h÷u) Cao Trung b×nh ThÊp vÒ rñi ro kiÓm so¸t (1) (2) (2) (3) (3) (4) (3) (4) (5) Sù biÕn ®æi cña rñi ro ph¸t hiÖn th«ng qua ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn vÒ rñi ro cè h÷u vµ rñi ro kiÓm so¸t ®îc thÓ hiÖn b»ng con sè (tõ (1) → (5) ) ë b¶ng trªn. Rñi ro ph¸t hiÖn cã 5 møc: (1) ThÊp nhÊt (2) ThÊp (3) Trung b×nh (4) Cao (5) Cao nhÊt Nh vËy møc ®é rñi ro ph¸t hiÖn tû lÖ nghÞch víi møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t. * Mèi quan hÖ gi÷a träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n: Møc träng yÕu vµ rñi ro kiÓm to¸n cã mèi quan hÖ ngîc chiÒu nhau nghÜa lµ nÕu møc träng yÕu cµng cao th× rñi ro kiÓm to¸n cµng thÊp vµ ngîc l¹i. KiÓm to¸n viªn ph¶i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ nµy khi x¸c ®Þnh b¶n chÊt thêi gian, ph¹m vi cña thñ tôc kiÓm to¸n cÇn thùc hiÖn. Bíc 3: T×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t. 18 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Trong kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ rñi ro kiÓm so¸t kh«ng chØ ®Ó x¸c minh tÝnh h÷u hiÖu cña kiÓm so¸t néi bé mµ cßn lµm c¬ së cho viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm c¬ b¶n trªn sè d vµ nghiÖp vô cña ®¬n vÞ. ChuÈn mùc kiÓm to¸n ViÖt Nam sè 400 còng quy ®Þnh “KiÓm to¸n viªn” ph¶i cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n néi bé cña kh¸ch hµng ®Ó lËp kÕ ho¹ch kiÓm to¸n vµ x©y dùng c¸ch tiÕp cËn kiÓm to¸n cã hiÖu qu¶”. ViÖc t×m hiÓu hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng vµ ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®îc thùc hiÖn nh sau: * T×m hiÓu hÖ th«ng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng: Trong c«ng viÖc nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn t×m hiÓu vÒ kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng trªn 2 mÆt chñ yÕu sau : ThiÕt kÕ kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng liªn tôc vµ cã hiÖu lùc cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. Còng gièng nh viÖc t×m hiÓu ho¹t ®éng kinh doanh cña kh¸ch hµng, c¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n viªn thêng ¸p dông lµ: - Dùa vµo kinh nghiÖm tríc ®©y cña kiÓm to¸n viªn víi kh¸ch hµng - ThÈm vÊn nh©n viªn cña C«ng ty kh¸ch hµng - Xem xÐt sæ tay vÒ thñ tôc vµ chÕ ®é cña C«ng ty kh¸ch hµng. - KiÓm tra c¸c chøng tõ vµ sæ s¸ch ®· hoµn tÊt - Quan s¸t c¸c mÆt ho¹t ®éng vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña C«ng ty kh¸ch hµng. * §¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t: Dùa trªn sù hiÓu biÕt vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh¸ch hµng, kiÓm to¸n viªn cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t ®èi víi c¬ së dÉn liÖu cho tõng sè d tµi kho¶n hoÆc c¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu. KiÓm to¸n viªn thêng ®¸nh gi¸ rñi ro kiÓm so¸t lµ cao ®èi víi c¬ së dÉn liÖu cña BCTC trong trêng hîp : - HÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ®Çy ®ñ - HÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng hiÖu qu¶ - KiÓm to¸n viªn kh«ng ®îc cung cÊp ®Çy ®ñ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ sù ®Çy ®ñ vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña kh¸ch hµng. 19 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp NguyÔn Th¨ng Long Qua ba bíc trªn, sau khi ®· thu nhËp ®ñ th«ng tin kiÓm to¸n viªn sÏ x©y dùng kÕ to¸n kiÓm to¸n tæng qu¸t. Trong bíc tiÕp theo cña giai ®o¹n nµy, dùa vµo c¸c yÕu tè ®· x¸c ®Þnh trong kÕ ho¹ch kiÓm to¸n tæng qu¸t. KiÓm to¸n viªn sÏ thiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n. (2) ThiÕt kÕ ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n vµ thñ tôc kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn. Ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n lµ c¸ch thøc mµ kiÓm to¸n viªn sÏ ®a ra ®Ó thu nhËp vµ ®¸nh gi¸ b»ng chøng thu ®îc trong kiÓm to¸n chu tr×nh b¸n hµng thu tiÒn ®Ó chøng minh cho ý kiÕn ®a ra trong b¸o c¸o kiÓm to¸n. C¸c ph¬ng ph¸p kiÓm to¸n ®îc vËn dông theo c¸c phÐp tr¾c nghiÖm - Tr¾c nghiÖm ®¹t yªu cÇu cña c«ng viÖc : Lµ tr×nh tù vµ so¸t c¸c thñ tôc kÕ to¸n hay thñ tôc qu¶n lý cã liªn quan ®Õn ®èi tîng qu¶n lý. - Tr¾c nghiÖm ®é v÷ng ch·i cña c«ng viÖc : Lµ tr×nh tù rµ so¸t c¸c th«ng tin vÒ gi¸ trÞ trong tr×nh tù kÕ to¸n. - Tr¾c nghiÖm trùc tiÕp sè d : Lµ c¸ch thøc kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p c©n ®èi, ph©n tÝch, ®èi chiÕu trùc tiÕp víi kiÓm kª vµ ®iÒu tra thùc tÕ ®Ó x¸c minh ®é tin cËy cña c¸c sè d cuèi kú (hoÆc tæng sè ph¸t sinh) ë sæ c¸i ghi vµo b¶ng c©n ®èi tµi s¶n hoÆc vµo b¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh. - Tr¾c nghiÖm ph©n tÝch : Lµ c¸ch thøc xem xÐt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ vµ xu híng biÕn ®éng cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ th«ng qua viÖc kÕt hîp gi÷a ®èi chiÕu trùc tiÕp, ®èi chiÕu logic…gi÷a c¸c trÞ sè (b»ng tiÒn) cña c¸c chØ tiªu hoÆc cña c¸c bé phËn cÊu thµnh chØ tiªu. ViÖc thiÕt kÕ c¸c lo¹i h×nh tr¾c nghiÖm kiÓm to¸n trªn ®Çu gåm bèn néi dung : - X¸c ®Þnh c¸c thñ tôc kiÓm to¸n : c¸c thñ tôc kiÓm to¸n cÇn ®îc sö dông lµ nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n c¸ biÖt ë mét thêi ®iÓm kiÓm to¸n nµo ®ã trong khi tiÕn hµnh kiÓm to¸n. - Quy m« mÉu chän : KiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh chän mÉu theo ph¬ng ph¸p khoa häc ®Ó chän mÉu cã tÝnh ®¹i diÖn, ph¶n ¸nh ®Æc trng c¬ b¶n cña tæng thÓ. - Kho¶n môc ®îc chän : Khi quyÕt ®Þnh sè lîng mÉu chän th× ph¶i chän ®îc mÉu cã tÝnh ®¹i diÖn. 20