Tài liệu Kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật cạnh tranh ở việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN PHƯƠNG NHUNG KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ THEO PHÁP LUẬT CẠNH TRANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT KINH TẾ Hà Nội - 2019 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN PHƯƠNG NHUNG KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ THEO PHÁP LUẬT CẠNH TRANH Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Ngành: Luật Kinh tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. NGUYỄN NHƯ PHÁT Hà Nội - 2019 MỤC LỤC MỞ ĐẦU.......................................................................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TẬP TRUNG KINH TẾ VÀ KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ.......................................................6 1.1. Khá ́i ̣m tâ ̣p tru g ḱ h tê tro g phapật lucạ h tra h...........................................6 1.2. Tac đô ̣ g cua tâ ̣p tru g ḱ h tê va sư câ th́êt phá ḱêm soat tâ ̣p tru g ḱ h tê...................................................................................................................................................12 1.3 Nhữ g ộ́ du g cơ ba cua phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê............15 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT CẠNH TRANH VIỆT NAM VỀ KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ............................................................................34 2.1. Khá quat cac quy đị h cua phap luật về tập tru g ḱ h tê tạ́ V́ệt Nam.....34 2.2. Cac ộ́ du g cơ ba về ḱêm soat TTKT tro g phap luật cạ h tra h V́ệt Nam.................................................................................................................................37 2.3 Thưc trạ g thưc th́ phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê tạ́ V́ệt Nam.......................................................................................................................................................53 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SOÁT HÀNH VI TẬP TRUNG KINH TẾ Ở VIỆT NAM...........................................................63 3.1. Một số ǵá phap hoa th́ệ phap luật V́ệt Nam về ḱêm soat ha h v́ tập tru g ḱ h tê...............................................................................................................................63 3.2. Một số ǵá phap hằm â g cao h́ệu qua thưc th́ phap luật về ḱêm soat ha h v́ tập tru g ḱ h tê....................................................................................................69 KẾT LUẬN...............................................................................................................................................73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................74 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tập tru g ḱ h tê (TTKT) la hoạt độ g tất yêu cua cac doa h gh́ệp tro g ề ḱ h tê thị trườ g hằm tìm ḱêm một ă g lưc ḱ h doa h mớ́ dướ́ ap lưc cạ h tra h gay một ǵa tă g. Kh́ đó, tâ ̣p tru g ḱ h têthườ g đươccac doa h gh́ệp lưa chọ la “ki h” đâu tưh́ệu qua hất tro g v́ệc t́êt ḱệm guồ lưc, thâm hập thị trườ g, ǵam th́êu cac rao ca ǵa hập thị trườ g cũ g hư hằm ǵa tă g guồ lưc va sức mạ h thị trườ g cua doa h gh́ệp. Thô g qua h́ệu qua ǵa tă g cua họ, thị trườ g trở i cạ h tra h hơ , gườ́ t́iu dù g đươc hưở g lớ từ ha g hóa chất lươ g cao hơ vớ́ ǵa cô g bằ g hơ , góp phâ phat tŕê ề ḱ h tê. Tuy h́i , tro g mô ̣t số trườ g hơp, tâ ̣p tru g ḱ h tê có thê dẫ đê hạ chê cạ h tra h, lam ǵam cạ h tra h tro g một thị trườ g, thườ g la bằ g cach tạo ra hoặc tă g cườ g một vị trí thố g lĩ h tri thị trườ g cua một chu thê hất đị h. Đ́ều ay có kha ă g gây hạ́ cho đố́ thu cạ h tra h va/hoặc gườ́ t́iu dù g thô g qua v́ệc đị h ǵa cao hơ , ǵam sư lưa chọ hoặc lam ǵam qua trì h đổ́ mớ́ sa phẩm, dịch vụ. B́êu h́ệ đ́ê hì h hất cua tập tru g ḱ h tê la lam thay đổ́ cấu trúc thị trườ g theo hướ g ǵam số lươ g cua cac đố́ thu cạ h tra h tri thị trườ g va vì thê, mức độ “hoa hao” tro g cạ h tra h cũ g bị ǵam sút.[19] Vì vậy, cac hoạt độ g TTKT câ đươc đ́ều chỉ h bở́ khuô khổ phap lý về cạ h tra h va có sư ǵam sat, ḱêm soat cua cơ qua qua lý ha ước. Luật Cạ h tra h 2004 la luật cạ h tra h đâu t́i cua V́ệt Nam tạo lập ha h la g phap lý kha đây đu cho hoạt độ g tập tru g ḱ h tê cua cac doa h gh́ệp cũ g hư lâ đâu t́i quy đị h về ḱêm soat tâ ̣p tru g ḱ h tê va cac ha h v́ tâ ̣p tru ḱ h tê bị cấm hằm gă chă ̣ cac ha h v́ có kha ă g gây hạ chê cạ h tra h tri thị trườ g. Tro g hơ một thập kỷ qua, vớ́ v́i ̣c hộ́ hập ḱ h tê sâu rộ g, tă g cườ g thu hút đâu tư ước goá, la só g đâu tư thô g qua hoạt đô ̣ g mua ba va sa hâ ̣pdoa h gh́ệp đa g gay ca g ǵa tă g ở V́i ̣t Nam, đò́ hỏ́ cac quy đị h về ḱêm soat TTKT vừa chặt chẽ, vừa ĺ h hoạt đê đam bao mố trườ g cạ h tra h cô g bằ g, la h mạ h cho cac doa h gh́ệp hoạt độ g tri thị trườ g. Tuy h́i , 1 cac quy đị h cua phap luật về tập tru g ḱ h tê tro g Luật Cạ h tra h 2004 đã bộc lộ h́ều bất cập tro g v́ệc ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Tro g bố́ ca h đó, Luâ ̣t Cạ h tra h 2018 vừa đươc Quốc hô ̣́ thô g qua gay 16 tha g 6 ăm 2018 đã đưa ra cach t́êp câ ̣ mớ́ đố́ vớ́ v́i ̣c ḱêm soat tâ ̣p tru g ḱ h tê. Tro g đó, Luâ ̣t có q đị h cấm cac ha h v́ tâ ̣p tru g hḱtê d́ê ra tro g hoă ̣c goá lã h thổ V́i ̣t Nam êu tập tru g ḱ h tê đó có tac đô ̣ g hạ chê cạ h tra h đê thị trườ g V́i ̣t Nam. Luật cũ g cho phép cơ qua qua lý cạ h tra h đa h ǵa tac độ g hạ chê cạ h tra h cũ g hư tac độ g tích cưc cua tập tru g ḱ h tê đê quyêt đị h tập tru g ḱ h tê đươc thưc h́ệ hay khô g đươc thưc h́ệ . Từ hậ thức tri , tac ǵa lưa chọ đề tá "Kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay" lam đề tá cho luậ vă tốt gh́ệp thạc sỹ Luật cua mì h. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Ở phạm v́ gh́i cứu về ha h v́ tập tru g ḱ h tê đã có một số luậ vă , đề tá, bá v́êt gh́i cứu t́iu b́êu hư: Chuyên đề Tập trung kinh tế thuộc Đề tài cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng nội dung chương trình môn học Luật cạnh tranh ăm 2005 cua Vũ Thị La A h (Trườ g đạ́ học Luật Ha Nộ́); Luậ vă thạc sĩ Luật học "Một số vấn đề pháp lý về tập trung kinh tế theo Luật Cạnh tranh Việt Nam" ăm 2006 cua Trâ Thị Bao Á h (Trườ g Đạ́ học Luật Ha Nộ́); bá v́êt "Các khía cạnh pháp lý về tập trung kinh tế và vai trò của cơ quan quản lý cạnh tranh" ăm 2007 cua PGS.TS. Nguyê Như Phat (Tạp chí Khoa học Phap lý số 4); Luật vă thạc sĩ Luật học “Kiểm soát tập trung kinh tế theo pháp luật Việt Nam” ăm 2017 cua Nguyê La Hươ g (V́ệ Đạ́ học mở Ha Nộ́); Luậ a t́ê sĩ Luật học “Pháp luật kiểm soát tập trung kinh tế ở Việt Nam” ăm 2018 cua Ha Ngọc A h (Trườ g Đạ́ học Luật tha h phố Hồ Chí Ḿ h).v.v... Cac cô g trì h tri đã đề cập tớ́ cac vấ đề chu g hất cua ha h v́ tập tru g ḱ h tê. Tuy h́i , qua qua trì h tìm tò́, gh́i cứu, tac ǵa thấy rằ g v́ệc lam sa g tỏ vấ đề ḱêm soat tập tru g ḱ h tê vớ́ tư cach la một tro g cac ha h v́ hạ chê cạ h tra h bằ g phap luật cạ h tra h một cach có hệ thố g, la vấ đề rất câ th́êt. Tuy h́i , h́ệ ay Luật Cạ h tra h 2018 mớ́ đươc ba ha h va sẽ có h́ệu 2 lưc vao gay 1 tha g 7 ăm 2019 đã thay đổ́ hoa toa cach t́êp cậ về vấ đề ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Theo đó, tập tru g ḱ h tê khô g cò la một ha h v́ thuộc hóm ha h v́ hạ chê cạ h tra h ma đươc tach tha h một chươ g độc lập (Chươ g V cua Luật Cạ h tra h 2018). Như vậy, theo quy đị h cua Luật Cạ h tra h 2018, tập tru g ḱ h tê la một chê đị h ŕi g. Vấ đề ay chưa có cô g trì h ao gh́i cứu. Do đó, tac ǵa sẽ tập tru g gh́i cứu sư thay đổ́ cua cac quy đị h về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê cua Luật Cạ h tra h 2004 va Luật Cạ h tra h 2018. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích cua v́ệc gh́i cứu đề tá la đa h ǵa có hệ thố g hữ g vấ đề lý luậ va thưc t́ê về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê theo phap luật V́ệt Nam. Qua đó rút ra hữ g kêt luậ về hữ g kêt qua tích cưc cũ g hư phat h́ệ hữ g hạ chê, bất cập cua phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Từ đó đề xuất hữ g ǵá phap hằm hoa th́ệ phap luật cũ g hư â g cao h́ệu qua ḱêm soat tập tru g ḱ h tê ở ước ta. Nhằm thưc h́ệ hữ g mục đích tri , luậ vă phá thưc h́ệ hữ g h́ệm vụ sau: - Ngh́i cứu hữ g ộ́ du g lý luậ cơ ba về tập tru g ḱ h tê, ḱêm soat tập tru g ḱ h tê; - Phâ tích hữ g ộ́ du g phap luật về tập tru g ḱ h tê; - Phâ tích, đa h ǵa thưc trạ g phap luật va th́ ha h phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê ở V́ệt Nam h́ệ ay. - Xây dư g ǵá phap hoa th́ệ phap luật ḱêm soat tập tru g ḱ h tê, qua đó hằm â g cao h́ệu qua ḱêm soat tập tru g ḱ h tê tro g thưc t́ê . 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Đố́ tươ g gh́i cứu cua luậ vă la hữ g vấ đề lý luậ về tập tru g ḱ h tê va phap luật ḱêm soat tập tru g ḱ h tê tạ́ V́ệt Nam, tro g đó: Đề tá tập tru g lam rõ cac vấ đề phap lý cơ ba cua ḱêm soat tập tru g ḱ h tê theo phap luật ở V́ệt Nam hư: khá ́ệm, ba chất cua tập tru g ḱ h tê, phap luật ḱêm soat tập tru g ḱ h tê...; hữ g khó khă , bất câ ̣p tro gthưc t́ê thưc th́, ḱ h gh́i ̣m quốc tê về v́i ̣c ḱêm soat tâ ̣p tru g…ḱ hđêtê,từ đó có 3 hữ g đề xuất, khuyê ghị hằm hoa th́i ̣ về thê chê va cac b́i ̣ phap th́ h ḱêm soat tâ ̣p tru g ḱ h tê h́i ̣u qua hất́ệtạ́NamV. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Tro g khuô khổ cua một luậ vă thạc sỹ, đề tá x́ ǵớ́ hạ phạm v́ gh́i cứu ḱêm soat tập tru g ḱ h tê tro g Luật Cạ h tra h ăm 2004 va Luật Cạ h tra h ăm 2018 cua V́ệt Nam. Cac vă ba hướ g dẫ ch́ t́êt va thưc th́ Luật Cạ h tra h ăm 2004 va Luật Cạ h tra h ăm 2018; Cac vă ba luật có ĺi qua khac hư phap luật về doa h gh́ệp, đâu tư, chứ g khoa , gâ ha g,... đươc dù g đê bổ trơ, so sa h, lam rõ thim cac quy đị h về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê tro g phap luật cạ h tra h. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Luậ vă đươc thưc h́ệ dưa tri lý luậ cua chu ghĩa Mac - Li ́ , cac qua đ́êm cua Đa g va Nha ước ta. Cac phươ g phap gh́i cứu tro g luậ vă đươc thưc h́ệ tri ề ta g cua chu ghĩa duy vật b́ệ chứ g, duy vật lịch sử. Bi cạ h đó, luậ vă sử dụ g cac phươ g phap gh́i cứu sau: - Phươ g phap tổ g hơp, thố g ki va phâ tích Luậ vă sử dụ g phươ g phap tổ g hơp, thố g ki va phâ tích hằm hệ thố g hóa cac cô g trì h gh́i cứu, hữ g vấ đề lý luậ cơ ba va thưc t́ê ĺi qua đê cac ộ́ du g đươc Luậ vă đề cập. Từ đó, Luậ vă t́ê ha h phâ tích, lam rõ cac khá ́ệm, ộ́ du g va hữ g vấ đề lý luậ sử dụ g tro g v́ệc ḱêm soat TTKT. - Phươ g phap so sa h Phươ g phap so sa h đươc sử dụ g tro g gh́i cứu ḱ h gh́ệm ước goá về xây dư g va thưc th́ phap luật về ḱêm soat TTKT, so sa h cac quy đị h cua phap luật cạ h tra h vớ́ phap luật chuyi ga h va tro g phâ phâ tích đa h ǵa thưc trạ g hằm ḱêm chứ g tí h chí h xac cua thô g t́ đươc thu thập cũ g hư iu bật hữ g đ́êm ǵố g va khac hau, hữ g khó khă va hạ chê cua từ g vấ đề lam cơ sở cho v́ệc đa h ǵa, tổ g kêt cac kêt qua gh́i cứu va đề xuất cac khuyê ghị cua Luậ vă . 4 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Luậ vă hệ thố g hóa một cach tươ g đố́ đây đu về cac quy đị h cua phap luật tro g ước cũ g hư quốc tê về cac ộ́ dụ g cua phap luật ḱêm soat tập tru g, sư câ th́êt va vá trò cua ḱêm soat tập tru g ḱ h tê đố́ vớ́ ề ḱ h tê V́ệt Nam tro g ǵá đoạ h́ệ ay va tươ g lá. Luậ vă góp phâ bổ su g hữ g phâ tích về hữ g đ́êm mớ́ tro g v́ệc thay đổ́ cơ chê ḱêm soat ǵữa Luật Cạ h tra h 2004 va Luật Cạ h tra h 2018, đồ g thờ́ so sa h vớ́ ḱ h gh́ệm quốc tê đê từ đó thấy rõ đươc hữ g khó khă , bất cập va hữ g khoa g trố g câ hoa th́ệ cua phap luật cạ h tra h V́ệt Nam h́ệ ay về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Luậ vă có ǵa trị tham khao tro g gh́i cứu, hoa th́ệ chí h sach phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê cua V́ệt Nam h́ệ ay. 7. Kết cấu của luận văn Ngoá phâ mở đâu, kêt luậ va da h mục tá ĺệu tham khao, luậ vă gồm có 03 chươ g: Chương 1: Những vấn đề lý luận về tập trung kinh tế và kiểm soát tập trung kinh tế Chương 2: Thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng quy định về kiểm soát tập trung kinh tế tại Việt Nam Chương 3: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật kiểm soát hành vi tập trung kinh tế ở Việt Nam. 5 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TẬP TRUNG KINH TẾ VÀ KIỂM SOÁT TẬP TRUNG KINH TẾ 1.1. Khái niêm ̣ tâ ̣p trung iinh tế trrng pháp luật cạnh tranh Quy đị h về khá ́ệm TTKT tro g phap luật cạ h tra h đó g vá trò qua trọ g tro g v́ệc th́êt lập cơ chê ra soat TTKT h́ệu qua va ḿ h bạch. V́ệc đưa ra một khá ́ệm về TTKT hằm đê xac đị h loạ́ hì h ǵao dịch ao “phù hơp” câ đươc đa h ǵa dướ́ góc độ phap luật cạ h tra h, ví dụ cac ǵao dịch dẫ đê v́ệc kêt hơp ǵữa cac thưc thê độc lập có tá sa , quyề va ghĩa vụ độc lập tạo i một thưc thê mớ́ có thê tac độ g đê cấu trúc thị trườ g, cạ h tra h tri thị trườ g hoặc cac mục t́iu cua chí h sach cạ h tra h. V́ệc xac đị h cac hì h thức tập tru g ḱ h tê thuộc đố́ tươ g câ ra soat bở́ phap luật cạ h tra h đươc quy đị h khac hau tro g cac hệ thố g phap luật cạ h tra h cac ước, phụ thuộc vao v́ệc ộp hồ sơ thô g bao TTKT la cơ chê ghĩa vụ bắt buộc hoặc tư guyệ . Đị h ghĩa TTKT câ dưa tri mục t́iu, chỉ t́iu cơ học, hoặc cac t́iu chí ma g tí h ḱ h tê phù hơp vớ́ đị h ghĩa về cac ǵao dịch TTKT phat ś h về qua hệ sở hữu, ḱêm soat ǵữa cac bi tham ǵa va có thê đem lạ́ cac qua gạ́ về cạ h tra h. V́ệc đưa ra khá ́ệm TTKT va hì h thức TTKT thườ g đươc t́êp cậ theo cac cach thức sau: Cach t́êp cậ thứ hất la dưa tri “mục t́iu” cua “ǵao dịch sap hập”, dưa tri kha ă g ḱêm soat hoặc mua lạ́ cổ phâ cua một thưc thê khac, ví dụ hư một bi mua lạ́ 50% cổ phâ cua doa h gh́ệp khac hoặc mua lạ́ 25% cổ ph́êu có quyề ḱêm soat doa h gh́ệp khac, v.v. T́iu chí mục t́iu tạo i tí h chắc chắ , có thê dư đoa va ḿ h bạch tro g hệ thố g phap luật về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Cach t́êp cậ thứ há đó la sử dụ g cac t́iu chí ma g tí h ḱ h tê kh́ xem xét đa h ǵa cac ǵao dịch có thê gây a h hưở g t́iu cưc tớ́ cạ h tra h va tập tru g vao v́ệc ǵao dịch TTKT đó có thê kh́ê doa h gh́ệp mua lạ́ có kha ă g thưc h́ệ cac quyêt đị h ma g tí h a h hưở g li doa h gh́ệp bị mua lạ́. Hệ thố g phap luật khac hau sẽ đị h ghĩa khac hau về đị h ghĩa “tac độ g ma g tí h quyêt đị h (dećśve ́ flue ce)”, “a h hưở g đa g kê (śg ́f́ca t ́ flue ce)”, “a h 6 hưở g thưc tê (mateŕal ́ flue ce)” hoặc “tac độ g cạ h tra h đa g kê (compet́t́vely śg ́f́ca t ́ flue ce)”. Tuy h́i , cach t́êp cậ ay tạo i tí h khô g chắc chắ va th́êu ḿ h bạch hơ cach t́êp cậ thứ hất kh́ yêu tố ay đươc xac đị h bở́ cơ qua cạ h tra h. Do đó, cac ước sử dụ g cach t́êp cậ ay thườ g phá ba ha h cac vă ba hướ g dẫ về cach thức xac đị h hằm ḿ h bạch hóa qua trì h xem xét cac vụ v́ệc TTKT. Cach t́êp cậ thứ ba đó la sử dụ g kêt hơp há t́iu chí êu tri tro g quy đị h cua phap luật cạ h tra h về ḱêm soat tập tru g ḱ h tê. Một số quốc ǵa sử dụ g kêt hơp t́iu chí mục t́iu va t́iu chí ḱ h tê, ví dụ, mua lạ́ 25% cổ phâ hoặc 50% cổ phâ cua doa h gh́ệp khac va có thê “ḱêm soat” doa h gh́ệp đó; có thê đưa ra quyêt đị h ma g tí h hạ chê cạ h tra h đa g kê li doa h gh́ệp khac, va/hoặc phâ lớ tá sa cua doa h gh́ệp khac, đều đươc câ hắc tro g qua trì h ra soat cac vụ v́ệc tập tru g ḱ h tê. Từ g yêu tố tri đươc xem xét một cach độc lập hằm xac đị h rằ g ǵao dịch đó có phá la hì h thức TTKT hay cò gọ́ la “mua ba , sap hập” thuộc đố́ tươ g đ́ều chỉ h cua phap luật cạ h tra h. * Khái niệm tập trung iinh tế trrng pháp luật của một số quốc gia - Luật mẫu về cạ h tra h (Model law o compet́t́o cua Tổ chức Thươ g mạ́ va Phat tŕê Ĺi H́ệp quốc (UNCTAD), tạ́ mục c khoa I Chươ g II quy đị h “Sap hập va mua lạ́” la trườ g hơp há hay h́ều doa h gh́ệp thưc h́ệ hoạt độ g hơp phap theo đó cac doa h gh́ệp hơp hất quyề sở hữu đố́ vớ́ tá sa đã từ g thuộc quyề ḱêm soat ŕi g cua mỗ́ một doa h gh́ệp. Nhữ g trườ g hơp hư ó́ tri bao gồm ca v́ệc mua lạ́ cổ phâ , ĺi doa h có tí h tập tru g va cac hì h thức mua lạ́ quyề ḱêm soat khac hư ḱim h́ệm chức vụ. [59, tr54]. - Đ́ều 3 Quy chê 139/2004 cua Ủy ba Châu Âu đưa ra đị h ghĩa về hoạt độ g tập tru g ḱ h tê thuộc phạm v́ đ́ều chỉ h cua Quy chê, đó la hữ g hoạt độ g sap hập, hơp hất va cac hì h thức khac ma qua đó một hoặc h́ều doa h gh́ệp lam thay đổ́ lâu dá cơ cấu quyề ḱêm soat cua toa bộ hoặc một phâ cua một hoặc h́ều doa h gh́ệp khac”.[58] - Cac khoa từ 92 tớ́ 113 cua Luật Cạ h tra h Ca ada quy đị h rằ g cac hì h thức tập tru g ḱ h tê gồm: Sap hập đươc h́êu la v́ệc mua lạ́ hoặc tha h lập, 7 một cach trưc t́êp hoặc ǵa t́êp, bở́ một hoặc h́ều gườ́, cho dù bằ g cach mua hoặc cho thui cổ phâ hay tá sa , thô g qua sư hơp hất hoặc kêt hơp hoặc bằ g cach khac, sư ḱêm soat hoặc có lớ ích đa g kê đố́ vớ́ toa bộ hoặc một phâ cua hoạt độ g ḱ h doa h cua đố́ thu cạ h tra h, ha cu g cấp, khach ha g hoặc gườ́ ao khac; Hơp hất theo đề xuất ǵữa há hay h́ều phap hâ đê thưc h́ệ cô g v́ệc ḱ h doa h ma khô g thô g qua một cô g ty ao êu một hay h́ều tro g số hữ g phap hâ đó dư đị h đó g góp vao vụ hơp hất tá sa cấu tha h toa bộ hay một phâ cua hoạt độ g ḱ h doa h đươc thưc h́ệ bở́ hữ g phap hâ đó, hoặc cac cô g ty chịu sư ḱêm soat cua hữ g phap hâ đó; Mua lạ́ theo đề xuất phâ vố tham ǵa tro g một vụ hơp hất đa g thưc h́ệ một hoạt độ g ḱ h doa h ma khô g thô g qua một cô g ty. - Theo quy đị h tạ́ Đ́ều L430-1 Bộ Luật thươ g mạ́ Cộ g hòa Phap, TTKT la v́ệc: (́) Há hoặc h́ều doa h gh́ệp độc lập sáp nhập hoặc hợp nhất vớ́ hau; (́́) Một hoặc h́ều doa h gh́ệp, hoặc hữ g gườ́ đa g ắm quyề ḱêm soat hữ g doa h gh́ệp đó, t́ê ha h nắm lấy quyền kiểm soát đố́ vớ́ một phâ hoặc toa bộ một hoặc h́ều doa h gh́ệp khac, một cach trưc t́êp hoặc ǵa t́êp, dướ́ hì h thức góp vố , mua lạ́ tá sa , ký kêt hơp đồ g hoặc dướ́ bất kỳ hì h thức ao khac. [53, tr4]. Ngoá cac hì h thức TTKT iu tri , Đ́ều L430-1 Bộ luật thươ g mạ́ Cộ g hòa Phap cò quy đị h thim một hì h thức khac tạ́ Khoa 2: “V́ệc tha h lập một doa h gh́ệp chu g hằm thưc h́ệ một cach lâu dá tất ca cac chức ă g cua một chu thê ḱ h tê độc lập la một ha h v́ TTKT theo quy đị h tạ́ Đ́ều ay.” - Mục 50 Luật Cạ h tra h va bao vệ gườ́ t́iu dù g Úc quy đị h cấm cac vụ v́ệc sap hập có tac độ g, hoặc có kha ă g gây tac độ g lam ǵam đa g kê cạ h tra h tri thị trườ g tri lã h thổ ba g, thuộc địa hoặc lã h thổ Úc. Theo quy đị h tạ́ Phụ lục 2, Mục 50 quy đị h ap dụ g đố́ vớ́ cac hì h thức ǵao dịch sap hập va mua lạ́. Theo đó, “sap hập” ghĩa la cac cổ đô g cua há doa h gh́ệp trở tha h cổ đô g cua doa h gh́ệp hì h tha h sau sap hập. “Mua lạ́” ghĩa la một doa h gh́ệp mua lạ́ cổ phâ , hoặc tá sa cua một doa h gh́ệp khac. [28, tr54]. 8 - Chươ g IV Luật Chố g độc quyề Nhật Ba khô g có đ́ều khoa cụ thê phâ loạ́ cac hì h thức TTKT ma đưa ra cac đ́ều khoa ap dụ g đố́ vớ́ v́ệc mua lạ́ cổ ph́êu (Đ́ều 10), sap hập (Đ́ều 15), ch́a tach cô g ty (Đ́ều 15.2), chuyê hươ g cổ phâ (Đ́ều 15.3) va mua lạ́ doa h gh́ệp (Đ́ều 16). Theo đó, Luật Chố g độc quyề sẽ cấm thưc h́ệ hoạt độ g mua lạ́ cổ ph́êu, sap hập, ch́a tach cô g ty, chuyê hươ g cổ phâ va mua lạ́ doa h gh́ệp êu doa h gh́ệp có hữ g ha h v́ đươc ĺệt ki tro g Luật. [54]. - Mục 54 (2) cua Luật Cạ h tra h Ś gapore đươc thô g qua ăm 2004, có h́ệu lưc từ gay 01 tha g 01 ăm 2006 đươc xây dư g tri mô hì h Luật Cạ h tra h cua A h, tạ́ mục 54 – 60 quy đị h ha h v́ TTKT la cac ha h v́: (́) Há hoặc h́ều doa h gh́ệp, trước đây độc lập vớ́ hau, t́ê ha h sap hập; (́́) Một hay h́ều chu thê hoặc doa h gh́ệp khac đươc ḱêm soat trưc t́êp hoặc ǵa t́êp toa bộ, hoặc một phâ , cua một hoặc h́ều doa h gh́ệp khac; hoặc (́́́) Một doa h gh́ệp mua lạ́ cac tá sa (bao gồm ca lớ thê thươ g mạ́), hoặc một phâ đa g kê cac tá sa cua một doa h gh́ệp khac, kêt qua la doa h gh́ệp mua lạ́ đươc đặt tro g vị thê thay thê hoặc thay thê một cach đa g kê hoạt độ g ḱ h doa h (hoặc một phâ ĺi qua đê hoạt độ g ḱ h doa h) cua doa h gh́ệp bị mua lạ́. [55]. Luật Cạ h tra h Ś gapore cũ g quy đị h v́ệc chuyê hươ g hoặc đó g góp tá sa cũ g đươc có la tập tru g ḱ h tê. Theo đó, v́ệc tạo ra một ĺi doa h, tri cơ sở lâu dá va vớ́ tất ca cac chức ă g cua một thưc thê ḱ h tê tư chu, cũ g đươc có la hoạt độ g sap hập va do đó ằm tro g phạm v́ đ́ều chỉ h cua Luật Cạ h tra h. Như vậy, TTKT theo Luật Cạ h tra h Ś gapore bao gồm cac hì h thức chu yêu la mua ba , chuyê hươ g va ĺi doa h. - Đ́ều 22 Luật Chố g độc quyề Tru g Quốc quy đị h “hoạt độ g tập tru g ḱ h tê” thuộc phạm v́ đ́ều chỉ h cua Đ́ều 22 la: (́) Sư sap hập cua cac doa h gh́ệp; (́́) V́ệc mua lạ́ tá sa hoặc cổ phâ sở hữucua một doa h gh́ệp đê ắm quyề ḱêm soat một doa h gh́ệp khac. (́́́) V́ệc mua lạ́ cua doa h gh́ệp đê ắm quyề ḱêm soat hoặc có kha ă g đưa ra cac quyêt đị h gây a h hưở g đố́ vớ́ cac doa h gh́ệp khac bằ g hơp đồ g hoặc cac hì h thức khac [52]. 9 - Đ́ều 16 Luật Cạ h tra h ăm 2004 va Khoa 1 Đ́ều 29 Luật Cạ h tra h 2018 cua V́ệt Nam khô g ǵá thích khá ́ệm TTKT ma chỉ ĺệt ki cac ha h v́ đươc có la tập tru g ḱ h tê, cụ thê TTKT bao gồm: (i) sáp nhập doanh nghiệp; (ii) hợp nhất doanh nghiệp; (iii) mua lại doanh nghiệp; (iv) liên doanh giữa các doanh nghiệp; và (v) các hành vi tập trung khác theo quy định của pháp luật. Như vậy, cho dù đươc hì hữ g gô hậ từ h́ều góc độ khac hau va d́ê ta bằ g gữ phap lý khac hau, so g về cơ ba , ba chất cua TTKT đươc h́êu bằ g hữ g ộ́ du g sau: Thứ nhất, chu thê cua TTKT la cac doa h gh́ệp hoạt độ g tri thị trườ g. Ḱ h tê học đã chỉ ra rằ g, cac doa h gh́ệp tham ǵa TTKT có thê la cac doa h gh́ệp hoạt độ g tro g cù g hoặc khô g cù g thị trườ g ĺi qua . Từ ba chất ay, hoạt độ g TTKT đươc ch́a tha h cac dạ g TTKT theo ch́ều dọc, ch́ều ga g va hỗ hơp. Thứ hai, hì h thức TTKT rất đa dạ g hư g thườ g b́êu h́ệ dướ́ cac hì h thức phổ b́ê la sap hập, hơp hất, mua lạ́ va ĺi doa h ǵữa cac doa h gh́ệp hoặc bằ g một hì h thức “ḱêm soat” cua một doa h gh́ệp đố́ vớ́ một doa h gh́ệp khac. Chí h vì lẽ đó, có h́ều khá ́ệm khac hau đê chỉ h́ệ tươ g ay hư “tập tru g ḱ h tê” hay “sap hập va mua lạ́” (M&A) hay “sap hập” (merger). Phâ tích ba chất cua cac h́ệ tươ g TTKT cho thấy TTKT khô g phá la ha h v́ đơ phươ g cua một doa h gh́ệp ma d́ê ra ǵữa cac doa h gh́ệp. Bằ g v́ệc sap hập, hơp hất, ĺi doa h, mua lạ́, cac doa h gh́ệp tham ǵa TTKT đã chu độ g tích tụ cac guồ lưc ḱ h tê hư vố , lao độ g, kỹ thuật, ă g lưc qua lý, tổ chức ḱ h doa h… ma chú g đa g ắm ǵữ ŕi g lẻ đê hì h tha h một khố́ thố g hất hoặc phố́ hơp hì h tha h cac hóm doa h gh́ệp, cac tập đoa ḱ h tê. Dấu h́ệu ay ǵúp khoa học phap lý phâ b́ệt TTKT vớ́ v́ệc tích tụ tư ba tro g ḱ h tê học. Theo từ đ́ê t́ê g V́ệt, tích tụ tư ba la tăng thêm tư bản dựa vào tích lũy giá trị thặng dư, biến một phần giá trị thặng dư thành tư bản. Có thê thấy rằ g, tích tụ tư ba la qua trì h phat tŕê nội sinh cua một doa h gh́ệp theo thờ́ ǵa bằ g kêt qua ḱ h doa h. Theo đó, bằ g v́ệc sử dụ g ǵa trị thặ g dư tro g ḱ h doa h (lớ huậ ) đê tá đâu tư tă g vố , doa h gh́ệp đã dâ dâ 10 â g cao đươc ă g lưc ḱ h doa h. Tuy h́i , qua trì h doa h gh́ệp có thê tích tụ tư ba đê có đươc vị trí đa g kê tri thị trườ g đò́ hỏ́ thờ́ ǵa kha dá. Tro g kh́ đó, TTKT cũ g có dấu h́ệu cua sư tích tụ hư g khô g từ kêt qua ḱ h doa h ma từ ha h v́ “thâu tóm” hoặc “kêt hơp” cua cac doa h gh́ệp (tích tụ ngoại sinh). Thứ ba, TTKT đã hoặc có kha ă g hì h tha h i doa h gh́ệp có ă g lưc cạ h tra h tổ g hơp hoặc ĺi kêt tha h hóm doa h gh́ệp, tập đoa ḱ h tê, từ đó lam thay đổ́ cấu trúc thị trườ g va tươ g qua cạ h tra h h́ệ có tri thị trườ g [20]. Cac hì h thức sap hập, hơp hất sẽ lam cấu trúc thị trườ g thay đổ́ theo hướ g ǵam đ́ số lươ g doa h gh́ệp đa g hoạt độ g bằ g cach dồ tất ca ă g lưc vao một doa h gh́ệp duy hất (doa h gh́ệp đươc sap hập hoặc doa h gh́ệp mớ́ hì h tha h). V́ệc mua lạ́ hoặc ĺi doa h sẽ hì h tha h i cac ĺi kêt ǵữa cac doa h gh́ệp độc lập theo mô hì h sở hữu đê tạo ra hóm ḱ h doa h theo ḱêu tập đoa . Vì vậy, cho dù TTKT đươc thưc h́ệ theo mô hì h tích tụ hay ĺi kêt ă g lưc ḱ h doa h thì cuố́ cù g đều dẫ đê kêt qua la tươ g qua cạ h tra h tri thị trườ g sau kh́ TTKT sẽ thay đổ́ so vớ́ trước đó. Bở́ lúc ay, thị trườ g đột gột xuất h́ệ doa h gh́ệp, hoặc hóm doa h gh́ệp có t́ềm lưc ḱ h doa h lớ hơ trước ma khô g phá trá qua qua trì h tích tụ tư ba . Câ phá khẳ g đị h rằ g, v́ệc TTKT khô g lam cho thị phâ cua cac doa h gh́ệp cò lạ́ tri thị trườ g ǵam đ́, so g lạ́ lam thay đổ́ vị trí cạ h tra h cua chú g kh́ so sa h vớ́ doa h gh́ệp đươc hì h tha h từ TTKT. Một tro g hữ g guyi hâ cơ ba kh́ê cac doa h gh́ệp thườ g có xu hướ g TTKT la mo g muố “tă g trưở g”. Bằ g h́ều phươ g thức khac hau hư phat tŕê hoạt độ g sa xuất, ap dụ g cô g ghệ mớ́, cá t́ê bộ may qua lý, â g cao chất lươ g sa phẩm… hay ó́ cach khac la thưc h́ệ qua trì h “tă g trưở g ộ́ ś h”, cac doa h gh́ệp có thê â g cao ă g lưc cạ h tra h cua mì h tri thị trườ g. Thưc h́ệ tă g trưở g ộ́ ś h sẽ gây tố kém về mặt thờ́ ǵa va ch́ phí cho cac doa h gh́ệp va có thê khô g đạt h́ệu qua êu cac doa h gh́ệp khô g có ch́ê lươc phat tŕê phù hơp. Thay vao đó, cac doa h gh́ệp có thê t́ê ha h tập tru g theo phươ g thức “tă g trưở g goạ́ ś h” thê h́ệ qua cac ha h v́ hư sap hập, hơp hất, mua lạ́ hoặc ĺi doa h. 11 Tuy h́i , kh́ thưc h́ệ qua trì h ay, cac doa h gh́ệp có kha ă g t́ê tớ́ thê độc quyề hoặc ǵữ vị trí thố g lĩ h tri thị trườ g, từ đó dê xay ra ha h v́ lạm dụ g vị trí thố g lĩ h hoặc vị trí độc quyề đê gây hạ́ đê cac doa h gh́ệp khac, a h hưở g đê trật tư cạ h tra h va quyề lớ cua gườ́ t́iu dù g. Lúc ay, TTKT đươc h́êu la cac ha h v́ cua cac doa h gh́ệp đê thưc h́ệ qua trì h tă g trưở g goạ́ ś h gây hạ chê cạ h tra h va câ đươc phap luật đ́ều chỉ h. 1.2. Tác đô ̣ng của tâ ̣p trung iinh tế và sự cân thiết phhi iiim srát tâ trung iinh tế 1.2.1 Mục tiêu của kiểm soát TTKT Ở mỗ́ quốc ǵa, chí h sach ḱêm soat tập tru g ḱ h tê la một bộ phậ tro g tổ g thê cac chí h sach cua Chí h phu, bao gồm chí h sach cô g, chí h sach ḱ h tê va chí h sach cạ h tra h. La một bộ phậ cua chí h sach cạ h tra h ó́ chu g, chí h sach ḱêm soat TTKT đươc cụ thê hóa la một tro g ba lĩ h vưc đ́ều chỉ h cua Luật Cạ h tra h, bao gồm: thỏa thuậ hạ chê cạ h tra h, lạm dụ g vị trí thố g lĩ h/độc quyề va ḱêm soat TTKT. Cac quy đị h về ḱêm soat TTKT có tac độ g tiền kiểm, hằm gă chặ cac vụ v́ệc TTKT có kha ă g lam phươ g hạ́ tớ́ cạ h tra h. V́ệc đưa cac quy đị h về TTKT vao Luật Cạ h tra h la do: - Thứ nhất, TTKT gay lập tức loạ́ bỏ ap lưc cạ h tra h ǵữa cac bi tham ǵa vao vụ v́ệc va lam ǵam số lươ g cac đố́ thu cạ h tra h tri thị trườ g. Kh́ tac độ g loạ́ bỏ cạ h tra h cua vụ v́ệc TTKT đu lớ , thị trườ g sẽ mất dâ đị h hướ g h́ệu qua ḱ h tê; đồ g thờ́ tro g một số trườ g hơp, doa h gh́ệp tha h lập sau vụ v́ệc TTKT khô g câ thưc h́ệ cac ha h v́ có thê v́ phạm cac quy đị h ma g tí h hậu ḱêm cua Luật Cạ h tra h ma vẫ có thê loạ́ bỏ đươc cac đố́ thu cạ h tra h va thu lớ từ thị trườ g. - Thứ hai, khô g phá v́ phạm ao cũ g có thê bị phat h́ệ va xử lý. Do đó, v́ệc ap dụ g cac b́ệ phap t́ề ḱêm có thê ǵúp ǵam bớt ap lưc cho cơ qua thưc th́ Luật. Ngoá ra, gay ca kh́ có thê thưc h́ệ cac b́ệ phap khắc phục ở khâu hậu ḱêm đố́ vớ́ cac vụ v́ệc TTKT bị phat h́ệ có tac độ g xấu tớ́ cạ h tra h, thì cac b́ệ phap ay cũ g rất tố kém. 12 Như vậy, chí h sach ḱêm soat TTKT la hằm mục đích gă gừa v́ệc thay đổ́ cấu trúc thị trườ g có thê dẫ đê v́ệc lam tổ hạ́ tớ́ độ g lưc cạ h tra h tri thị trườ g, từ đó lam suy ǵam h́ệu qua ḱ h tê va xâm hạ́ tớ́ lớ ích cua gườ́ t́iu dù g. 1.2.2. Vai trò của việc kiểm soát hoạt động tập trung kinh tế đối với nền kinh tế Tro g một ề ḱ h tê, v́ệc một doa h gh́ệp, hóm doa h gh́ệp có vị trí thố g lĩ h thị trườ g, sẽ dẫ đê hạ chê cạ h tra h va êu tồ tạ́ doa h gh́ệp có vị trí độc quyề thì chắc chắ sẽ dẫ đê thu t́iu cạ h tra h. Vì thê, Nha ước câ có cơ chê đê ḱêm soat cac qua trì h dẫ đê v́ệc hì h tha h doa h gh́ệp, hóm doa h gh́ệp có vị trí thố g lĩ h thị trườ g. Vớ́ tí h chất la một ś h hoạt ḱ h tê, tư do cạ h tra h tư ó có thê dẫ tớ́ guy cơ ca trở hoặc t́iu huỷ cạ h tra h. Nha ước có thê lưa chọ h́ều phươ g cach đê ứ g xử vớ́ h́ệ tươ g ay: - T́ vao sư tư đ́ều chỉ h cua thị trườ g, t́ vao sư hơp lý cua qua trì h TTKT hướ g tớ́ độc quyề ma chu trươ g khô g ca dư (chu ghĩa tư do); - Ca th́ệp đê tạo đ́ều ḱệ cho cạ h tra h d́ê ra bằ g cach gă chặ độc quyề , ch́a hỏ doa h gh́ệp độc quyề , cấm thoa thuậ đê tạo vị thê thố g lĩ h thị trườ g (qua đ́êm ca th́ệp đê duy trì cạ h tra h); - Chấp hậ vị trí thố g lĩ h thị trườ g hoặc độc quyề cua một số doa h gh́ệp so g ǵam sat, gă gừa sư lạm dụ g vị trí đó (qua đ́êm ǵam sat đê đ́ều t́êt); - Cô g hữu hoa doa h gh́ệp có vị trí độc quyề , đặt chú g dướ́ sư qua lý cua cac cơ qua cô g qua va đị h hướ g hoạt độ g cua chú g vì lớ ích chu g (qua đ́êm cô g hoa đê đ́ều t́êt). Tri thưc tê, cac quốc ǵa đều tìm cach phố́ hơp cac phươ g cach kê tri . Tro g đó, ǵá phap chí h vẫ la phố́ hơp ǵữa b́ệ phap ca th́ệp đê duy trì cạ h tra h va kh́ độc quyề đã d́ê ra, tìm cach ǵam sat đê đ́ều t́êt, hạ chê v́ệc lạm dụ g vị thê độc quyề . Từ hữ g ăm 1970, ở Hoa Kỳ xuất h́ệ h́ều học thuyêt về cạ h tra h mớ́ va cũ, tro g đó có đề cập vá trò cua Nha ước tro g ḱêm soat TTKT. Tro g cac học thuyêt đó, trườ g phá Ch́cago về ḱêm soat độc quyề đã gây đươc a h hưở g 13 mạ h mẽ. Theo trườ g phá ay, cạ h tra h la cuộc chạy đua đê xac đị h hữ g doa h gh́ệp hoạt độ g h́ệu qua hất, Nha ước có vá trò đam bao trật tư chu g va chỉ i ca th́ệp vao cạ h tra h một cach hạ chê. Đê đam bao lớ ích cua gườ́ t́iu dù g, cac cơ qua ḱêm soat độc quyề (tro g đó có ḱêm soat TTKT) i xem xét a h hưở g cua ha h v́ độc quyề dướ́ há t́iu chí cơ ba : (́) đố́ vớ́ sư phâ bổ có h́ệu qua cua mọ́ guồ lưc ḱ h tê; va (́́) đố́ vớ́ h́ệu qua sa xuất ḱ h doa h cua doa h gh́ệp – xét về ch́ phí ǵao dịch hoặc quy mô sa xuất. Ngoá ra, cò có cac trườ g phá khac, ví dụ hư trườ g phá Harvard mở rộ g mục đích cua cạ h tra h. Theo đó, cạ h tra h khô g chỉ phục vụ lớ ích cua gườ́ t́iu dù g ma cò có h́ều chức ă g khac hư phâ phố́, xac đị h hu câu, khuyê khích phat tŕê cô g ghệ va ph́ tập tru g hoa quyề lưc ḱ h tê. Bở́ vậy, cac trườ g phá ay yiu câu Nha ước ca th́ệp mạ h mẽ va ĺ h hoạt hơ , ví dụ ǵa tă g ǵam sat thoa thuậ hạ chê cạ h tra h, ḱêm soat sap hập va thô tí h, thưc h́ệ chí h sach ch́a hỏ doa h gh́ệp có vị trí độc quyề . Xac đị h luậ cứ cho v́ệc ḱêm soat TTKT một phâ hằm mục đích đặt ra ǵớ́ hạ đ́ều t́êt cua Nha ước đố́ vớ́ cac h́ệ tươ g TTKT. Tro g cac ǵá đoạ cua thị trườ g, TTKT luô xuất h́ệ từ hữ g cơ sở lý luậ cơ ba sau: Một là, do sức ép cua cạ h tra h tro g đờ́ số g ḱ h doa h. Có há mức độ TTKT có thê xay ra la: (1) cac ha ḱ h doa h tìm mọ́ cach vớ́ thờ́ ǵa gắ hất đê có đươc vị trí cạ h tra h tố́ ưu tri thị trườ g; va (2) cac doa h gh́ệp đa g yêu thê câ tập hơp tha h ĺi ḿ h hoặc đơ vị lớ hơ hằm tìm ḱêm cơ hộ́ tồ tạ́ trước đố́ thu lớ đa g chè ép họ. Ca há trườ g hơp ó́ tri đều dẫ đê kêt qua la cac doa h gh́ệp đa g từ đố́ đâu trở tha h hữ g đơ vị ĺi kêt va khô g cò cạ h tra h vớ́ hau ữa. Bở́ vậy, TTKT bắt guồ ở cạ h tra h hư g kêt qua cua ó lạ́ la t́iu d́ệt cạ h tra h. Hai là, do sức ép cua cac cuộc khu g hoa g ḱ h tê. Lịch sử đã chứ g ḿ h rằ g, mỗ́ kh́ thị trườ g xay ra khu g hoa g thì một tro g hữ g ǵá phap h́ệu qua ma cac doa h gh́ệp thườ g sử dụ g la tập tru g lạ́ đê ươ g tưa vao hau hằm tìm ḱêm cơ hộ́ tồ tạ́. 14 Ba là, do hu câu phat tŕê ă g lưc ḱ h doa h cua thị trườ g. Dướ́ góc độ phap lý, TTKT đươc cac doa h gh́ệp thưc h́ệ dưa tri hữ g guyi tắc că ba ma phap luật đã thừa hậ , đó la: quyề tư do ḱ h doa h ma H́ê phap va cac vă ba phap luật thừa hậ đã tạo ra chu quyề cho doa h gh́ệp trước Nha ước va phap luật. Chu quyề cua doa h gh́ệp đươc thê h́ệ cơ ba ở há ộ́ du g: (́) Doa h gh́ệp có quyề đị h đoạt cac vấ đề phat ś h tro g ộ́ bộ hư: quy mô ḱ h doa h, ga h ghề, kê hoạch va phươ g hướ g ḱ h doa h, lao độ g,…; (́́) Doa h gh́ệp có quyề tư do ĺi kêt tro g ḱ h doa h, theo đó quyề tư do khê ước bao gồm sư tư chu tro g v́ệc ĺi kêt đâu tư đê mua doa h gh́ệp khac hoặc ĺi ḿ h góp vố tha h lập cac chu thê ḱ h doa h mớ́. Đồ g thờ́, phap luật về doa h gh́ệp cua tất ca cac quốc ǵa đều đã trao cho doa h hâ (tro g đó có cac doa h gh́ip) quyề đươc thay đổ́ quy mô theo hu câu ḱ h doa h. Tri cơ sở đó, cac b́ệ phap tổ chức lạ́ hư sap hập, hơp hất, chuyê đổ́ hì h thức ḱ h doa h,….đươc gh́ hậ hư la cac b́ệ phap că ba đê doa h hâ chu độ g thích ứ g cac b́ê độ g thị trườ g, phù hơp vớ́ ă g lưc ḱ h doa h cua mì h. Như vâ ̣y, tro g khoa học phap lý khô g có h́ều tra h luâ ̣ về lý do hay cơ sở đê th́êt lâ ̣p cơ chê ḱêm soat TTKT. Sư khac b́i ̣t tro g phap luâ ̣t cua cac q ǵa va sư khac b́i ̣t ay tạo i đă ̣c thù cua phap luâ ̣t cho từ g quốc ǵa la phươ thức va cơ sở đê Nha ước va phap luâ ̣t ḱêm soat cac vụ v́i ̣c, cac h́i ̣ t TTKT tri thị trườ g. 1.3 Những nội dung cơ bhn của pháp luật về iiim srát tập trung iinh tế Mục t́iu cua v́ệc đa h ǵa cac vụ v́ệc TTKT theo quy đị h cua phap luật cạ h tra h hằm xac đị h va gă gừa, hoặc đưa ra cac b́ệ phap khắc phục đố́ vớ́ hữ g vụ v́ệc có kha ă g gây hạ chê cạ h tra h một cach đa g kê tri thị trườ g. Đê xử lý h́ệu qua cac vụ v́ệc TTKT có kha ă g gây hạ chê cạ h tra h một cach đa g kê, chí h sach va quy đị h ḱêm soat TTKT câ xây dư g đươc một khu g đa h ǵa toa d́ệ . Tri cơ sở đó, cơ qua cạ h tra h cũ g câ đam bao tí h toa d́ệ kh́ đa h ǵa cac yêu tố ǵúp đưa ra quyêt đị h một vụ v́ệc TTKT có kha ă g gây hạ chê cạ h tra h một cach đa g kê hay khô g. 15 Xuất phat từ ba chất ḱ h tê cua TTKT vừa có tac độ g tích cưc vừa có tac độ g hạ chê cạ h tra h, phap luật cạ h tra h h́ều quốc ǵa xây dư g cơ chê ḱêm soat TTKT thô g qua há cơ chê đó la: (́) cấm cac trườ g hơp TTKT có tac độ g hạ chê cạ h tra h tri thị trườ g; va (́́) ḱêm soat cac trườ g hơp có kha ă g gây tac độ g hạ chê cạ h tra h tri thị trườ g. 1.3.1 Quy định về hình thức kiểm soát TTKT Đê hậ dạ g ba chất cua ha h v́ tập tru g ḱ h tê, goá v́ệc phâ tích khá ́ệm, cac lý thuyêt ḱ h tê va cac luậ thuyêt cua phap luật cạ h tra h cũ g đò́ hỏ́ phá hậ dạ g hữ g hì h thức b́êu h́ệ cua chú g. Tro g ḱ h tê học, tồ tạ́ h́ều t́iu chí đê xem xét về hì h thức cua tập tru g ḱ h tê. Dưa vao mức độ ĺi kêt từ ha h v́ TTKT gườ́ ta ch́a tha h há loạ́ la TTKT chặt chẽ (hoặc cò gọ́ la tổ hơp) va tập tru g khô g chặt chẽ (gọ́ la ĺi ḿ h lý tá).[5, tr31]. Hì h thức tập tru g chặt chẽ hay cò gọ́ la hì h thức tờ- rớt (trust) la v́ệc cac doa h gh́ệp tham ǵa TTKT chấm dứt tồ tạ́ đê hì h tha h i một doa h gh́ệp thố g hất. Như vậy, v́ệc thố g hất đã hoa tha h ca ở phươ g d́ệ phap lý lẫ qua trị doa h gh́ệp. Hì h thức TTKT ay thườ g đươc thưc h́ệ bằ g b́ệ phap sap hập, hơp hất cac doa h gh́ệp. Hì h thức tập tru g khô g chặt chẽ la v́ệc cac doa h gh́ệp tham ǵa vẫ la hữ g chu thê độc lập dướ́ góc độ phap luật, so g chú g chịu sư ch́ phố́ bở́ cac doa h gh́ệp khac. Bằ g cac ha h v́ mua lạ́ hoặc ĺi doa h, cac doa h gh́ệp đã th́êt lập đươc mố́ qua hệ vớ́ hau đê tạo tha h một ĺi ḿ h hoặc một hóm doa h gh́ệp theo mô hì h tập đoa . Tro g đó, bằ g quyề cua chu sở hữu, cac doa h gh́ệp có thê ch́ phố́ cac doa h gh́ệp khac ma ó có phâ vố góp hoặc cổ phâ . Dưa vao vị trí cua cac doa h gh́ệp tham ǵa TTKT tro g cac cấp độ ḱ h doa h cua ga h ḱ h tê – kỹ thuật, TTKT bao gồm tập tru g theo ch́ều ga g, tập tru g theo ch́ều dọc hoặc tập tru g theo đườ g chéo (tập tru g hỗ hơp), cụ thê: (i) Tập trung kinh tế theo chiều ngang Hì h thức ay bao gồm cac vụ v́ệc TTKT cua cac doa h gh́ệp tham ǵa cu g ứ g cù g một loạ́ sa phẩm hoặc cac sa phẩm có kha ă g thay thê mật th́êt 16 cho hau. Khá ́ệm TTKT theo ch́ều ga g gâm ý rằ g cac doa h gh́ệp tồ tạ́ tri cù g một cấp tro g chuỗ́ sa xuất, cu g ứ g sa phẩm. Trước kh́ thưc h́ệ tập tru g ḱ h tê, cac doa h gh́ệp ay thườ g la hữ g đố́ thu cạ h tra h trưc t́êp hoặc đố́ thu t́ềm ă g cua hau. Mục t́iu chí h cua hì h thức ay la thực hiện hiệu quả theo quy mô (economies of scale), thực hiện mục tiêu chiến lược thị trường (khống chế thị trường hoặc tạo rào cản thị trường)... TTKT theo ch́ều ga g có thê tạo ra hữ g tac độ g tích cưc va t́iu cưc. Theo lý thuyêt cạ h tra h thì sư ǵa tă g tập tru g theo ch́ều ga g sẽ tạo đ́ều ḱệ thuậ lớ cho v́ệc phố́ hơp ha h độ g ǵữa cac doa h gh́ệp va từ đó dẫn đến hạn chế cạnh tranh về giá. Về guyi tắc, kh́ số lươ g doa h gh́ệp hoạt độ g tri thị trườ g ca g lớ (hoặc mức độ TTKT ca g hỏ) thì guy cơ đê xuất h́ệ một thê lưc khố g chê tri thị trườ g ca g hỏ. Chí h vì vậy, kh́ v́ệc TTKT tạo ra doa h gh́ệp có qú mô vươt qua một mức ǵớ́ hạ ao đó thì v́ệc Nha ước ḱêm soat sư tập tru g đó, đa h ǵa tac độ g cua ó la cưc kỳ qua trọ g đê từ đó có thê quyêt đị h cho phép hay khô g cho phép cac doa h gh́ệp ay tập tru g vớ́ hau. Sap hập theo ch́ều ga g đươc có la có kha ă g gây qua gạ́ đê cạ h tra h tri thị trườ g hất do v́ệc TTKT trưc t́êp lam suy ǵam số lươ g đố́ thu cạ h tra h độc lập tri thị trườ g. (ii) Tập trung kinh tế theo chiều dọc Hì h thức ay bao gồm cac vụ v́ệc TTKT ǵữa cac doa h gh́ệp ở cấp độ khac hau tro g cù g một chuỗ́ sa xuất, cu g ứ g sa phẩm. Nó́ cach khac, cac vụ v́ệc ay phat ś h kh́ cac doa h gh́ệp đa g hoặc sẽ có mố́ qua hệ mua - ba sa phẩm thưc h́ệ tập tru g ḱ h tê. Khô g ǵố g hư cac vụ v́ệc TTKT theo ch́ều ga g, cac vụ TTKT theo ch́ều dọc khô g lam ǵam số lươ g đố́ thu cạ h tra h tri thị trườ g ĺi qua , tuy h́i , cũ g có thê gây ra hữ g qua trườ g. Qua gạ́ đa g kê đố́ vớ́ cạ h tra h tri thị gạ́ gh́im trọ g hất ĺi qua tớ́ cạ h tra h la kh́ vụ v́ệc TTKT gây ra tac độ g đó g cửa thị trườ g, ví dụ, trườ g hơp một doa h gh́ệp sa xuất t́ê ha h TTKT vớ́ cac ha cu g cấp guyi ĺệu đâu vao th́êt yêu va từ chố́ cu g 17