Tài liệu Khoá luận tốt nghiệp đặc điểm cốt truyện ivanhoe cuả walter scott

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ===o0o=== NGUYỄN THỊ MINH THÚY ĐẶC ĐIỂM CỐT TRUYỆN IVANHOE CỦA WALTER SCOTT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nƣớc ngoài HÀ NỘI - 2019 TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA NGỮ VĂN ===o0o=== NGUYỄN THỊ MINH THÚY ĐẶC ĐIỂM CỐT TRUYỆN IVANHOE CỦA WALTER SCOTT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Văn học nƣớc ngoài Ngƣời hƣớng dẫn khoa học ThS. ĐỖ THỊ THẠCH HÀ NỘI - 2019 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện khóa luận tốt nghiệp của mình, tôi đã nhận được sự giúp đỡ và chỉ bảo tận tình của các thầy cô trong khoa Ngữ VănTrường Đại học Sư Phạm Hà Nội 2, tổ bộ môn Văn học nước ngoài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới các thầy cô trong khoa, tổ và đặc biệt là cô Đỗ Thị Thạch - người đã trực tiếp hướng dẫn tôi hoàn thành khóa luận này. Tôi xin cảm ơn ủng hộ, động viên của gia đình, bạn bè đã đồng hành và chia sẻ cùng tôi trong thời gian vừa qua. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Sinh viên Nguyễn Thị Minh Thúy LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan những nội dung tôi trình bày trong khóa luận tốt nghiệp này là kết quả của quá trình nghiên cứu mà bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn của cô Đỗ Thị Thạch cũng như các thầy cô giáo trong tổ văn học nước ngoài, khoa Ngữ Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Những nghiên cứu này không hề trùng lặp với kết quả nghiên cứu của các tác giả khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Sinh viên Nguyễn Thị Minh Thúy MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 5 4. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 5 5. Phạm vi khảo sát ........................................................................................... 5 6. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 5 7. Bố cục khóa luận ........................................................................................... 5 NỘI DUNG....................................................................................................... 6 CHƢƠNG 1: CỐT TRUYỆN HƢ CẤU LỊCH SỬ ...................................... 6 1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................... 6 1.1.1. Khái niệm cốt truyện ............................................................................... 6 1.1.2. Các thành phần cốt truyện ....................................................................... 7 1.1.3. Phân loại cốt truyện ................................................................................. 8 1.2. “Lịch sử là cái đinh để treo các sự kiện” ................................................... 9 1.3. Cốt truyện có tính chất li kì ...................................................................... 13 1.4. Kết hợp khéo léo nhiều mô típ truyện...................................................... 14 1.4.1. Mô típ liên quan đến tình yêu ............................................................... 15 1.4.2. Mô típ liên quan đến tranh đấu quyền lực ............................................ 21 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 26 CHƢƠNG 2: CỐT TRUYỆN ĐA TUYẾN, LỆCH TRỌNG TÂM ......... 27 2.1. Cốt truyện đa tuyến .................................................................................. 27 2.1.1. Tuyến truyện về Ivanhoe và Rowena.................................................... 27 2.1.2. Tuyến truyện về Richard và em trai (hoàng tử John) ........................... 30 2.1.3. Tuyến truyện về cha con người do thái Isaac - Rebecca ...................... 31 2.1.4. Nghệ thuật ghép mảnh .......................................................................... 33 2.2. Cốt truyện lệch trọng tâm......................................................................... 35 2.2.1. Nhân vật chính được giấu kĩ ................................................................. 36 2.2.2. Sự quan tâm đến tuyến nhân vật phụ .................................................... 39 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 43 KẾT LUẬN .................................................................................................... 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Lý do khoa học Walter Scott (1771 - 1832) là tiểu thuyết gia và thi hào lỗi lạc của Scotland. Từ nhỏ, ông đã ham đọc truyện cổ nước Anh và các tác phẩm của những nhà văn lớn thời Phục hưng nước Pháp và nước Ý. Ông thường đi thăm nhiều di tích lịch sử miền Bắc nước Anh, nên sau này ông thích viết về đề tài lịch sử của dân tộc. Scott bước chân vào làng văn với các tác phẩm dịch của hai thi sĩ Đức là Goethe và Berggoltz. Sau đó, ông làm nhiều thơ, ba thi phẩm có giá trị của ông là: “Bài hát của người ca công cuối cùng”, “Marmion” và “Công nương trên hồ”. Về sau ông chuyên viết tiểu thuyết. Những tập tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông là “Truyện Waverly”, “Thời xưa bất tử”, “Ivanhoe”, “Chiếc gậy thần”. Ivanhoe là tiểu thuyết nổi tiếng nhất của Scott. Tác giả đã dựa vào một bi kịch cũ, ít giá trị, là Runnamede của Logan nhưng thay hẳn cốt truyện và lồng vào một chủ đề mới. Đó là câu chuyện xảy ra vào khoảng thế kỉ XII, dưới triều đại vua Richard đệ nhất. Cốt truyện đóng một vai trò rất quan trọng trong các tác phẩm văn học, cốt truyện hay sẽ thu hút được bạn đọc. Mặc dù, là một tiểu thuyết lịch sử nhưng nó không hề khô khan thay vào đó Walter Scott đã tạo ra một cốt truyện mới hấp dẫn đặc biệt. Đó là một cốt truyện có tính chất li kì, nhưng không rối rắm. Tình tiết trong truyện tuy phức tạp nhưng không có sự việc nào thừa, tất cả đều tạo điều kiện làm nổi bật tâm lí nhân vật, phục vụ cho nội dung của tác phẩm. Trí tưởng tượng của tác giả kết hợp với óc khoa học đưa ta một thế giới vừa thực vừa kì lạ, đúng với thực tế lịch sử, song rộng lớn hơn, phong phú hơn, lộng lẫy hơn và hấp dẫn hơn nhiều. Tiểu thuyết Ivanhoe đã làm nên tên tuổi của Walter Scott, là một trong những tác phẩm văn học lãng mạn phương Tây tiêu biểu của ông. Tác phẩm này mang giá trị về phong cách văn học lãng mạn, văn hóa Anh quốc cổ và giá trị lịch sử nhiều hơn là về con người và nội dung. Ivanhoe của Walter 1 Scott đưa chúng ta quay về thời kỳ Trung Cổ đầy tối tăm nhưng trong đó vẫn sáng lên tinh thần cao thượng nghĩa của các hiệp sỹ anh hùng. Những đức tính cao quý như tinh thần ưa chuộng công lí, lòng vị tha, đức hi sinh, lòng dũng cảm, tinh thần nhân đạo trong tác phẩm gần gũi với truyền thống nhân đạo tiếp thu từ Shakespeare thời đại Phục Hưng. Hơn thế, tác phẩm không chỉ cho ta thấy tinh thần nghĩa hiệp của các hiệp sĩ mà qua đó còn đề cao những nhân vật xuất thân từ quần chúng, cho ta thấy bản chất tốt đẹp của người bình dân, họ cũng có tinh thần yêu tự do, họ cũng thông minh, dũng cảm. Tiểu thuyết đã miêu tả xuất sắc về những cuộc chiến tay đôi trên đấu trường cũng như những cuộc chiến đẫm máu và hào hùng đậm chất thời Trung cổ. Ivanhoe đã giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về bức tranh xã hội phương Tây trong cuộc Thập Tự Chinh vĩ đại. Cũng như các tác phẩm khác của nhà văn Walter Scott thì tiểu thuyết Ivanhoe cũng thu hút khá nhiều giấy mực của nhiều nhà nghiên cứu. Tác giả vẫn là “mảnh đất màu mỡ” để chúng ta có thể khai thác cái hay của tác phẩm. Vì vậy, khi nghiên cứu về đặc điểm cốt truyện của tiểu thuyết này là vấn đề khá hấp dẫn. Vậy nên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Đặc điểm cốt truyện Ivanhoe cuả Walter Scott” với mong muốn hiểu thêm những đặc sắc về cốt truyện, về nội dung tác phẩm cũng như tài năng nghệ thuật của tác giả. 1.2. Lý do sư phạm Văn học nước ngoài, cụ thể là văn học Anh đã có mặt ở trong chương trình dạy học Ngữ Văn ở trung học phổ thông từ rất lâu khoảng từ 1954 cho đến nay. Việc đưa văn học nước ngoài vào dạy vào nhà trường phổ thông nói riêng và văn học Anh nói chung giúp cho các em học sinh có thể mở rộng tầm nhìn, có điều kiện tiếp xúc với những tinh hoa văn hóa của nhân loại. Việc tìm hiểu tiểu thuyết của Walter Scott giúp người giáo viên có những hiểu biết sâu sắc về bối cảnh xã hội nước Anh lúc bấy giờ. Từ đó người giáo viên có thể định hướng, mở rộng khi dạy các tác phẩm văn học Anh khác trong chương trình. Hơn nữa, qua việc tìm hiểu tiểu thuyết này, giáo viên còn giúp cho học sinh thấy được tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và đức tính thượng võ cao quý của người Anh thời cổ, giúp các em biết trân trọng, gìn giữ những nét đẹp văn hóa của dân tộc. 2 Xuất phát từ những lí do đó, chúng tôi chọn đề tài: “Đặc điểm cốt truyện Ivanhoe của Walter Scott” với hi vọng có thể khám phá thêm về đất nước Anh, con người Anh nói chung và tài năng nghệ thuật của Walter Scott nói riêng. 2. Lịch sử vấn đề Xuất bản lần đầu tiên vào năm 1820, đã mấy thế kỉ trôi qua nhưng cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của nhà văn Walter Scott cho tới nay vẫn có sức hấp dẫn đối với bạn đọc. Ivanhoe như điều bí ẩn của văn học thế giới về thể loại tiểu thuyết và được khá nhiều các nhà nghiên cứu trên thế giới cũng như ở Việt Nam khai thác về tác phẩm. Walter Scott đã nổi tiếng là một thi sĩ trước khi ông chuyển sang viết tiểu thuyết. Ba tác phẩm trường ca đầu tiên của ông: Tiếng ca của người hát rong cuối cùng (The Lay of the Last Minstrel, 1805), Marmion (1808, viết bằng thể thơ bốn chữ về cuộc tình giữa Marmion và quý cô giàu có Clare), và Công nương bên hồ (The Lady of the Lake, 1810), tất cả đều là sách bán chạy nhất thời đó. Chúng có giá trị hơn bất cứ điều gì khác trong việc tạo ra các ý tưởng về đất nước Scotland lãng mạn, và như một chất dẫn xuất cho ngành du lịch Scotland. Công nương bên hồ đã khiến bao nhiêu du khách Anh đổ xô đến địa danh Trossachs để tận mắt ngắm nhìn những phong cảnh tuyệt đẹp được mô tả trong bài thơ. Cuốn tiểu thuyết Ivanhoe đã ra đời cách đây rất lâu và được sự đón nhận nồng nhiệt của độc giả cũng như các nhà nghiên cứu. Nhìn chung cuốn tiểu thuyết được đánh giá rất cao. Tuy nhiên, do có hạn về ngoại ngữ chưa đáp ứng được nên chúng tôi chỉ có thể khảo sát tài liệu tiếng Việt và những tài liệu dịch ra tiếng Việt. Trên trang báo Công an nhân dân online do Phương Hà viết với tựa đề “Nhà văn Anh Walter Scott: Làm việc không mệt mỏi”, một trong những yêu cầu đối với những nhà văn dự giải là các sự kiện mà họ mô tả trong sách của mình phải ở cách thời điểm đương đại ít nhất là 60 năm. Tác phẩm mẫu để so sánh xét giải là cuốn sách được coi là tiểu thuyết lịch sử đầu tay của Walter Scott và cũng là tiểu thuyết lịch sử đầu tiên của nước Anh "Waverley", in năm 1814. Tuổi thơ của nhà văn tương lai đã trôi qua ở đấy và cũng tại đó, cậu bé Walter đã được nghe vô số những câu chuyện dân gian hấp dẫn về các anh 3 hùng thảo khấu Scotland. Cũng ở đó, Walter đã tự trau dồi học vấn của mình qua sách vở mặc dù cậu bị thọt chân bẩm sinh. Ngay từ lúc còn nhỏ, Walter đã khiến cho mọi người phải đặc biệt chú ý tới vốn kiến thức sâu rộng và trí nhớ tuyệt vời của cậu. Tất cả những gì thấy được và nghe được đều được in sâu vào trong trí nhớ của Walter ngay lập tức. Trong tương lai, để viết tiểu thuyết hay truyện ngắn, Walter Scott không cần phải lục lọi trong kho sách thư viện mà chỉ cần dựa vào trí nhớ vô song của mình… Cường độ làm việc như tự sát của ông không ngừng nghỉ, di sản văn học mà Scott để lại cho hậu thế rất đồ sộ. Và cho tới thế kỷ XXI, ảnh hưởng của ông đối với nền văn học Anh và thế giới vẫn còn rất lớn. Trong cuốn “Từ điển văn học” nhà nghiên cứu Phùng Văn Tửu đã khẳng định giá trị của cuốn tiểu thuyết này “Ivanhoe của Walter Scott đã vẽ lên được một bức tranh xã hội đậm nét với những màu sắc lịch sử khá trung thực”. Đó là giá trị lịch sử mà tác phẩm đem đến cho chúng ta. Bên cạnh đó, ở cuốn sách “Văn học Phương Tây”, Đặng Anh Đào đã khẳng định “Với trí tưởng tượng bay bổng và cảm hứng lãng mạn, Scott đã làm cho các nhân vật sống động với những khát vọng, những mộng ước và đam mê của con người thời đại mình. Chất anh hùng ca trong các tiểu thuyết của Scott hòa lẫn với lí tưởng đạo đức làm cho người đọc hướng tới một thế giới tốt lành hơn”. Về tác phẩm Ivanhoe đây chính là đỉnh cao trong sáng tác văn học của ông, kể về cuộc đấu tranh giữa người Norman từ Pháp tới với người Saxon cũng như về những đụng độ tranh giành quyền lực trong giới quý tộc Anh. Chính nhờ Ivanhoe mà một năm sau đó, Scott đã được phong tặng tước hiệu nam tước và trở thành Sir Walter Scott. Như vậy, qua một số công trình nghiên cứu kể trên, chúng ta có thể thấy tác giả của một số bài viết đề cập đến vấn đề về tác giả, xoay quanh về những nhân vật, xoay quanh chủ đề, giá trị nội dung của tác phẩm. Những nghiên cứu trên đề cập đến khía cạnh này hay khía cạnh khác, nhưng đó cũng chỉ là một vấn đề trong tác phẩm. Vì vậy, nghiên cứu đặc điểm cốt truyện trong tiểu thuyết Ivanhoe vẫn là điều mới mẻ. Chính vì thế, qua việc thu thập và khảo sát tài liệu về tác phẩm Ivanhoe, chúng tôi nhận thấy rằng chưa có đề 4 tài hay công trình nghiên cứu nào nghiên cứu về đặc điểm cốt truyện Ivanhoe của Walter Scott. Vì vậy với khóa luận này, tôi xin được đề cập và đi sâu vào nghiên cứu đặc điểm cốt truyện Ivanhoe qua đó thấy được những đặc sắc về nghệ thuật cũng như tài năng của tác giả. 3. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu đề tài: “Đặc điểm cốt truyện Ivanhoe của Walter Scott” hướng tới tìm ra những điểm mới, những sự sáng tạo hấp dẫn trong cốt truyện của Walter Scott. Qua việc tìm hiểu cốt truyện cũng thấy được tác giả đề cao những đức tính cao quý cũng như tinh thần ưa chuộng công lí, lòng vị tha, đức hi sinh, lòng dũng cảm, tính cương trực… dưới hình thức những phong tục mã thượng đẹp đẽ thời cổ. Đề tài thêm một hướng khám phá tác phẩm và thấy được tài năng của Walter Scott cùng những đóng góp của ông với nền văn học nước Anh nói riêng và nền văn học thế giới nói chung. 4. Đối tƣợng nghiên cứu Đặc điểm cốt truyện trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott. 5. Phạm vi khảo sát Khảo sát đặc điểm cốt truyện trong tiểu thuyết Ivanhoe của Walter Scott. Văn bản chúng tôi sử dụng cho đề tài nghiên cứu này là: Ivanhoe Walter Scott, Trần Kiêm (dịch). 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Vận dụng kết hợp nhiều phương pháp: - Khảo sát tác phẩm. - Phương pháp phân tích. - Phương pháp so sánh, đối chiếu. - Phương pháp tổng hợp. 7. Bố cục khóa luận Ngoài phần Mở đầu và phần Kết luận, nội dung của khóa luận chia làm hai chương: Chương 1: Cốt truyện hư cấu lịch sử Chương 2: Cốt truyện đa tuyến, lệch trọng tâm 5 NỘI DUNG Chƣơng 1: CỐT TRUYỆN HƢ CẤU LỊCH SỬ 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm cốt truyện Nói đến tác phẩm tự sự người ta không thể không nhắc tới một thành phần có vai trò quan trọng không thể thiếu đó là cốt truyện. Từ xa xưa tác phẩm tự sự truyền thống rất coi trọng vai trò của cốt truyện. Đến đầu thế kỉ XX, vai trò của cốt truyện có xu hướng giảm đi thế nhưng cho đến nay nhiều nhà nghiên cứu phê bình văn học vẫn khẳng định rằng cốt truyện luôn giữ vai trò quan trọng thiết yếu. Cốt truyện có chức năng giúp bạn đọc nhận ra những vấn đề bản chất của cuộc sống và con người, từ đó giúp chúng ta nhận thức, suy ngẫm và rút ra những bài học chân lí. Cốt truyện là một khái niệm phức tạp, nên mỗi nhà văn, nhà nghiên cứu, phê bình văn học đưa ra cho mình cách hiểu khác nhau. Qua việc tìm hiểu một vài sách lí luận văn học, từ điển… có thể đưa ra một số khái niệm về cốt truyện như sau: Theo cuốn “Từ điển Tiếng Việt” thì “Cốt truyện là hệ thống sự kiện làm nòng cốt cho sự diễn biến các mối quan hệ và sự phát triển tính cách của nhân vật trong tác phẩm văn học loại tự sự hoặc trong kịch” [7-tr.276]. Theo “Từ điển thuật ngữ Văn học” (Lê Bá Hán; Trần Đình Sử), thì cốt truyện là “Hệ thống các sự kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành một bộ phận cơ bản quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc loại tự sự và kịch” [5-tr.88]. Trong cuốn “150 thuật ngữ Văn học” (Lại Nguyên Ân) thuật ngữ cốt truyện được hiểu là: “Sự phát triển hành động, tiến trình các sự việc, các biến cố trong tác phẩm tự sự và kịch đôi khi cả trong tác phẩm trữ tình” [2-tr.13]. Qua các định nghĩa trên có thể thấy cốt truyện có thể hiểu ở hai phương diện gắn bó hữu cơ với nhau. Một mặt cốt truyện là phương diện bộc lộ tính nhân văn, mặt khác cốt truyện là phương tiện để nhà văn tái hiện các xung đột xã hội. 6 Sách “Lí luận văn học” (Hà Minh Đức) cũng định nghĩa về cốt truyện và khái quát cách hiểu về cốt truyện ở hai phương diện trên: “Cốt truyện là một hệ thống các sự kiện phản ánh những diễn biến của cuộc sống và nhất là các xung đột xã hội một cách nghệ thuật, qua đó có các tính cách hình thành và phát triển trong những mối quan hệ qua lại của chúng nhằm làm sáng tỏ tư tưởng tác phẩm” [4-tr.137]. Trong cuốn “Bàn về văn học” Gorki đã khẳng định: “Vai trò của cốt truyện là những mối liên hệ, những mâu thuẫn, những thiện cảm và ác cảm nói chung là những mối quan hệ qua lại của con người, lịch sử, phát triển, và tổ chức của tính cánh này hay tính cách khác” [Tr.196]. Pospelop trong cuốn “Dẫn luận nghiên cứu văn học” đã khẳng định rằng: “Các cốt truyện được hình thành chủ yếu là nhờ các hành động của nhân vật”. Ông cũng chỉ ra rằng trong văn học có nhiều kiểu cốt truyện được xậy dựng trên cơ sở miêu tả các hành động dứt khoát của nhân vật, trên các thời điểm “nút” bước ngoạt trong cuộc đời nhân vật. Có rất nhiều khái niệm về cốt truyện, nhưng với đề tài khóa luận này chúng tôi xin sử dụng khái niệm cốt truyện trong cuốn “Từ điển thuật ngữ Văn học” (Lê Bá Hán; Trần Đình Sử), thì cốt truyện là “Hệ thống các sự kiện cụ thể được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành một bộ phận cơ bản quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn học thuộc loại tự sự và kịch” [5-tr.88]. 1.1.2. Các thành phần cốt truyện Trong cốt truyện, các giai đoạn của hành động và xung đột làm cơ sở được vạch ra rõ ràng. Đó là những thành phần của cốt truyện. Theo cuốn “Dẫn luận nghiên cứu văn học” của Pospelop thì cốt truyện bao gồm các thành phần chính: Trình bày, thắt nút, phát triển, đỉnh điểm, kết thúc. Trình bày là sự miêu tả đời sống của nhân vật ở thời kì trước thắt nút. Thắt nút là thời điểm có thể phát hiện và làm gay gắt các mâu thuẫn đã có từ trước trong đời sống nhân vật hay tự nó tạo ra các xung đột nào đó. Trong trường hợp này có thể gọi là thắt nút xung đột. Phát triển là mâu thuẫn tiếp tục diễn ra ngày càng gay gắt hơn. Đoạn đỉnh điểm thường đứng trước phần kết 7 thúc là thời điểm chấm dứt các hành động, kết thúc có khi mâu thuẫn được giải quyết hoàn toàn nhưng không phải bao giờ cũng vậy. Kết thúc hành động mâu thuẫn giữa nhân vật vẫn còn, thậm chí còn gay gắt hơn. Đôi khi tác phẩm không có đầy đủ các thành phần trên, hoặc có thể thêm một số thành phần khác. Vấn đề không phải là xác định một cách hình thức mỗi thành phần quan trọng là thâm nhập sâu sắc nội dung cụ thể của tác phẩm, khảo sát các chặng đường có ý nghĩa quyết định với số phận nhân vật, nhất là nhân vật trung tâm. Có như thế, việc phân tích cốt truyện mới đem lại hiệu quả. 1.1.3. Phân loại cốt truyện Từ thời Cổ đại Arixtot đã cho rằng có hai loại cốt truyện. Đó là cốt truyện biên niên và cốt truyện đồng tâm. Đến nay, các nhà nghiên cứu lý luận phê bình văn học cho rằng có nhiều cách phân loại cốt truyện. Ví dụ Lê Huy Bắc dựa vào các tiêu chí như sự kiện, thời gian, nhân vật đã chia ra mười ba loại cốt truyện. Theo tiêu chí sự kiện có cốt truyện phân đoạn, cốt truyện liền mạch, cốt truyện huyền ảo, cốt truyện ghép mảnh, cốt truyện siêu văn bản. Theo tiêu chí thời gian có cốt truyện tuyến tính, cốt truyện khung, cốt truyện gấp khúc. Dựa trên nhân vật chia ra cốt truyện đơn tuyến, cốt truyện đa tuyến, cốt truyện hành động, cốt truyện tâm lí, cốt truyện dòng ý thức. Ngoài ra các nhà nghiên cứu còn đề xuất các cách phân loại khác dựa trên tiêu chí nội dung, kết cấu, trường phái để chia ra nhiều cốt truyện khác. Song người ta đồng ý nhiều hơn cả với ý kiến của tác giả Nghệ thuật thi ca là có hai loại cốt truyện biên niên và đồng tâm. Đồng thời, họ cũng khẳng định sự tồn tại của cốt truyện đơn tuyến và cốt truyện đa tuyến, cốt truyện kịch tính. Cốt truyện biên niên là cốt truyện có mối liên hệ thời gian lấn át trong các sự kiện. Tính biên niên khiến các sự kiện và hành động không thật gắn bó với nhau, mở ra khả năng miêu tả thực tại nhiều bình diện phù hợp với tác phẩm cỡ lớn. Trong những năm gần đây, cấu tạo cốt truyện biên niên phong phú lên, xâm chiếm các thể loại nhỏ hơn. Cốt truyện đồng tâm là cốt truyện trong đó giữa các sự kiện, mối liên hệ nhân quả chiếm ưu thế. Tính đồng tâm của cốt truyện cho phép nhà nghiên 8 cứu chăm chú vào xung đột nào đó. Nó là cơ sở tạo nên sự thống nhất của hình thức tác phẩm. Đôi khi cốt truyện đồng tâm và biên niên tồn tại cùng một tác phẩm: Các nhà văn rời khỏi tuyến hành động chính, miêu tả các sự kiện gắn bó gián tiếp với nhau. Cốt truyện đa tuyến là cốt truyện trình bày một hệ thống sự kiện phức tạp, nhằm tái hiện nhiều bình diện của đời sống ở một thời kì lịch sử, tái hiện những con đường phức tạp của nhiều nhân vật, do đó có dung lượng lớn. Cốt truyện kịch tính là cốt truyện mà người kể luôn đặt sự việc trong thế đối lập tốt - xấu, cao cả - thấp hèn. Cách làm này hàm chứa trong đó cái nhìn di động: Đi từ đau thương bất hạnh đến hạnh phúc sung sướng. 1.2. “Lịch sử là cái đinh để treo các sự kiện” Walter Scott sinh ra và lớn lên vào một thời đại có nhiều biến cố lịch sử làm rung chuyển cả đất nước. Những biến cố đó có ảnh hưởng sâu sắc đến cuộc đời cũng như sự nghiệp sáng tác của ông, hơn hết là trong lĩnh vực tiểu thuyết. Walter Scott là người chịu ảnh hưởng không nhỏ của tinh thần Cách Mạng của nhân dân Anh thế kỷ 19 khi giai cấp tư sản phát triển mạnh mẽ và Anh quốc vừa chiến thắng Napoleon đệ nhất sau nhiều năm cuộc xâm lăng của vị hoàng đế độc tài này đã kiềm nén và “bảo hộ” Anh cũng như các nước Châu Âu. Chính vì vậy đã tạo nên kiểu cốt truyện lịch sử trong sáng tác của ông. Cốt truyện lịch sử được dựng nên từ những sự kiện lịch sử. Không phải ngẫu nhiên những sự kiện lịch sử, những nhân vật lịch sử đó đi vào trang văn của Walter Scott mà ông phải là người trực tiếp chứng kiến nó, rồi phác họa lại qua tiểu thuyết của mình một cách sâu sắc như vậy. Qua cốt truyện lịch sử trong tiểu thuyết Ivanhoe đã mang đến cho người đọc bức tranh xã hội phương Tây trong cuộc Thập Tự Chinh vĩ đại và cũng gửi gắm những những tư tưởng của mình vào trong tác phẩm. Đối với Walter Scott ông cho rằng: “Lịch sử là cái đinh để treo các sự kiện”. Vì vậy dù viết các câu chuyện hư cấu nhưng nó vẫn bám sát vào lịch sử. Lịch sử là một đề tài quan trọng và to lớn đối với các tác phẩm của ông. 9 Tiểu thuyết Ivanhoe được viết vào khoảng thế kỉ XIX, nó được dựa vào một câu chuyện có thật xảy ra vào khoảng thế kỉ XII, dưới triều đại vua Richard đệ nhất. Vua Richard trị vì từ năm 1157 đến năm 1199 sau Công Nguyên, được mệnh là “Mãnh Hổ”vì ông rất dũng cảm, gan dạ ngoài chiến trường và rất mộ đạo Gia - tô. Câu chuyện mô tả năm 1194 sau khi thất bại của cuộc Thập Tự Chinh thứ 3, nhiều kẻ tham gia thập tự quay trở lại Châu Âu. Vua Richard đã bị bắt bởi công tước Áo trên đường trở về cố quốc. Tiểu thuyết Ivanhoe đã mô tả giai đoạn lịch sử nước Anh khi hai chủng tộc người Saxon và Norman mâu thuẫn với nhau gây ra những cuộc chiến tranh đẫm máu. Dân tộc Saxon sinh sống trên mảnh đất Anh khoảng vài thế kỉ, còn Norman là chủng tộc mới đến sau này khoảng thế kỉ XI. Chủng tộc người Norman đóng vai trò chính trị, quân sự và văn hóa quan trọng ở châu Âu, và thậm chí Cận Đông thời trung cổ. Ảnh hưởng của người Norman trải rộng từ các trung tâm đó tới các quốc gia Thập tự chinh ở miền Cận Đông, tới Scotland, Wales, và Ireland. Chủng tộc người Saxon luôn khao khát khôi phục lại đất nước. Mâu thuẫn giữa hai dân tộc trở nên gay gắt hơn bởi sau trận Hasting mọi quyền lực đều thuộc vào tay quý tộc Norman, còn vương công quý tộc Saxon bị tước đoạt hết tài sản. Những triều đại vua thuộc dòng Norman hậu đãi thần dân Norman, còn dân Saxon thì phải chịu đựng những luật lệ hà khắc chính vì vậy người dân Saxon nuôi chí chống lại Norman. Đối với người dân tộc Saxon, vết thương chiến bại vẫn còn rớm máu vì họ luôn so sánh tình hình nô dịch hiện tại với quá khứ tự do của họ. Walter Scott cũng đã mô tả đúng những phong tục, tập quán, y phục, hành vi, thói quen của những nhân vật thuộc nhiều dạng người thời Trung Cổ như: Qúy tộc, kị sĩ, thầy tu, kẻ cướp… Tác giả miêu tả trang phục của một tu sĩ cao cấp: mặc y phục dòng tu Cistercian, áo choàng và mũ trùm may bằng vải xứ Flanders, rộng lòa xòa thành những nếp. Cerdic mặc trang phục đậm chất của người Saxon “ông ta vận một cái áo dài màu xanh lá cây, hàng khuy áo ngoài để mở, bên trong lộ ra một bộ áo chẽn, khít người, đỏ sẫm, chân đi dép, thứ dép theo kiểu thông thường của nông dân song đóng bằng da tốt, ngang lưng ông thắt lưng da có tán nhiều đanh bằng đồng, cạnh sườn gài một thanh gươm ngắn, mũi nhọn hai lưỡi” [8-tr.31]. 10 Tiểu thuyết phản ánh tinh thần nhân dân nước Anh trong khoảng đầu thế kỉ XIX. Khi giai cấp tư sản đang phát triển, chiến thắng cuộc xâm lăng của đế quốc Pháp dưới thời đế chế Napoleon I. Cedric tiêu biểu cho những người Saxon thuần túy, có ý thức dân tộc mạnh mẽ, đương đầu mới bọn quý tộc Norman, đại diện cho bọn xâm lược. Với tinh thần yêu nước, khát vọng tự do và mưu đồ khôi phục đất nước Cedric là người rất cương quyết, ông đã dám hi sinh quyền lợi của gia đình để lo cho tiền đồ của dân tộc người Saxon. Ông phản đối tình cảm của Ivanhoe và Rowena là vì ông nghĩ hai con người thuộc dòng dõi vương tộc Saxon lại có thể chỉ đòi thỏa mãn những tình cảm cá nhân mà cắt đứt mọi ràng buộc có liên quan đến vận mệnh chung của dân tộc. Đối với Cedric dân tộc Saxon là trên hết, ông sẵn sàng hi sinh bản thân mình cho dân tộc. Giá trị lịch sử còn thể hiện ở những nhân vật và sự kiện lớn trong truyện như Richard, John, cuộc Thập Tự Chinh, việc Richard bị cầm tù, cuộc hội võ, sự áp bức bóc lột của bọn quý tộc, tình trạng xã hội hỗn độn, đen tối… đều là những sự thực lịch sử. Vua Richard có thực trong lịch sử, ông là con trai của vua Henry II và Eleanor xứ Aquitaine. Ông sở hữu năng lực chính trị và quân sự kiệt xuất tham vọng cao nhất của Richard là tham gia cuộc Thập tự chinh lần thứ ba - sau khi Jerusalem bị Saladin chiếm đóng năm 1187. Richard đã bán cả chức quan chưởng ấn và các chức quan khác để có tiền tài trợ cho cuộc hành trình. Năm 1190 ông lên đường tới vùng Đất Thánh (Jerusalem). Đến tháng 5, ông tới đảo Síp và kết hôn với Berengaria, con gái vua xứ Navarre. Tháng 6/1191 ông tới Jerusalem và tháng 7 tới Acre. Đến tháng 9, ông giành thắng lợi tại trận Arsuf, giúp quân thập tự chinh chiếm được Joppa. Mặc dù Richard đã tiến đến rất gần mục tiêu chính của cuộc thập tự chinh, Jerusalem vẫn ở ngoài tầm với. Hơn nữa, mối bất hòa sâu sắc giữa quân đội Pháp, Đức và Anh còn phát sinh thêm nhiều rắc rối. Sau một năm bế tắc, Richard và Saladin đạt được một thỏa thuận ngừng bắn, và Richard bắt đầu trở về quê nhà. Trong tác phẩm Richard được hiện lên là một vị vua anh minh, tài giỏi và vị tha. Walter Scott đã tái hiện lại cuộc hội võ gay cấn, nhưng cũng hết sức hấp dẫn. Hội võ được tổ chức ở Ashby thuộc quận Leicester, do hoàng tử 11 John làm chủ tọa. Trong cuộc hội võ có những luật lệ như: Các hiệp sĩ phải đấu với bất kì người nào yêu cầu tỉ thí; hiệp sĩ nào muốn đấu có thể tùy chọn đối thủ bằng cách gõ đầu thương vào cái khiên của người này (nếu gõ cán thương vào khiên thì gọi là cuộc tỉ thí hữu nghị, còn lấy mũi thương gõ vào khiên thì gọi là cuộc đấu tử chiến); hiệp sĩ nào thắng được năm người sẽ là người chiến thắng và sẽ nhận được một con ngựa đẹp, điều vinh dự hơn là người đó sẽ được lựa chọn bà chúa Tình yêu và Sắc đẹp để trao phần thưởng cho người chiến thắng... Tác giả tái hiện lại được cuộc hội võ lịch sử nhưng với tài năng của mình, ông đã khiến nó trở thành cuộc hội võ đáng nhớ trong lòng người đọc. Ông đã sử dụng khéo léo các sự kiện lịch sử để tiểu thuyết của mình vừa thực, nhưng cũng vừa hư cấu khi thêm các chi tiết truyện khiến tác phẩm trở nên đặc sắc hơn. Chúng ta có thể thấy rõ giá trị lịch sử còn thể hiện rõ nhất ở sự áp bức bóc lột của quý tộc. Bọn quý tộc người Norman luôn muốn chuộc lợi về mình, chúng tìm mọi cái để vơ vét tài sản của những dân tộc khác, chúng lên kế hoạch bắt cóc để đòi tiền chuộc. Tiêu biểu cho sự áp bức đó là bọn Đầu bò, chúng đã lên kế hoạch bắt cóc Rebecca cô gái người Do Thái nhằm bắt cha của nàng cống nộp hết tài sản cho họ, chúng nó bắt Isaac nộp một nghìn cân bạc. Tên Đầu Bò dùng những lời lẽ thô bạo, dọa nạt để bắt lão Do Thái nộp tiền chuộc “Ta chỉ khẽ ra hiệu, là chúng sẵn sàng dùng thuốc độc, cọc nhọn, dao găm, thừng chão để thi hành mệnh lệnh với ngươi” [8-tr.249]. Thấy sự khốn khổ của lão Do Thái tên quý tộc vẫn nụ cười lạnh lùng, lòng dạ sắt đá, không thèm để ý đến hắn. Khi lão cương quyết không nộp tiền chuộc vì bọn chúng không tha cho con gái của hắn, tên quý tộc Norman cho người lột quần áo và xích Isaac lên trên những gióng sắt. Sự tra tấn dã man tàn bạo, vì muốn có quyền lợi về mình bọn này không từ bỏ mọi thủ đoạn thậm chí ra giết người. Một tác phẩm xuất sắc là bắt nguồn từ lịch sử, Walter Scott đã làm được điều đó trong tác phẩm của mình. Tiểu thuyết của ông vừa có yếu tố hư cấu nhưng vẫn mạng đậm những sự thực lịch sử. Chính những sự thực lịch sử đó khiến cho tác phẩm sâu sắc hơn và thể hiện được những dụng ý của tác giả. Scott đã thành công trong việc đặt các nhân vật trong bối cảnh lịch sử, thể hiện các biến cố lịch sử, mô tả tỉ mỉ những phong tục tập quán, ngôn ngữ một cách chân thực nhất. 12 Qua kiểu cốt truyện lịch sử trong tiểu thuyết Ivanhoe Walter Scott đã thể hiện được tinh thần yêu nước của người Anh đồng thời diễn tả sinh động những mâu thuẫn của đời sống Anh trước sự thử thách của lịch sử. Qua đó cũng thể hiện được những mâu thuẫn của dân tộc, giữa chủ nghĩa yêu nước chân chính, tinh thần anh hùng của nhân dân với những con người có thái độ hời hợt. 1.3. Cốt truyện có tính chất li kì Ivanhoe là một tiểu thuyết hư cấu lịch sử nên trong tác phẩm các yếu tố lịch sử đã làm hấp dẫn được người đọc. Và hơn hết bằng tài năng của mình Walter Scott đã làm mới cốt truyện và lồng vào đó là một chủ đề mới. Câu chuyện kể về Cedric một hào trưởng, dõng dõi quý tộc Saxon nước Anh, ông rất căm thù quân xâm lược Norman, và mưu đồ khôi phục đất nước. Và ông có một người con trai là Ivanhoe theo Richard đệ nhất dự cuộc Thập Tự Chinh ở Palestine. Tuy vua Richard thuộc dòng dõi Norman nhưng là người công bằng yêu nước. Từ Palestine, Richard và Ivanhoe bí mật về nước, cải trang dự hội võ, đánh thắng bọn hiệp sĩ, tay chân của hoàng tử John - em trai Richard đang cầm quyền nhiếp chính, nhưng phản bội anh và thông đồng với ngoại quốc hại Richard, mưu đồ chiếm ngôi. Ivanhoe bị thương nặng và được Rebecca, một thiếu nữ đẹp, con một người do Thái giàu có là Isaac cứu chữa. Sau đó thì bọn tay chân của John bắt cóc Cedric, Isaac và Rebecca để cưỡng bức nàng và bắt cả bọn nộp tiền chuộc. Ivanhoe với người yêu là Rowena cũng bị bắt. Tất cả bị giam vào một lâu đài kiên cố. Ở ngoài, Richard cùng bọn lục lâm người Saxon, vì lòng yêu nước và yêu chuộng công lí, tổ chức công phá lâu đài để giải phóng họ. Nhưng Rebecca bị một tên hiệp sĩ Norman là de Bosi - Guilbert phá vòng vây mang nhốt tại một tu viện. Việc bại lộ, tên giáo trưởng buộc tội nàng có tà thuật mê hoặc giáo sĩ, định bắt thiêu sống trên giàn lửa. Mặc dầu đang ốm, Ivanhoe vẫn hi sinh thân mình để chiến đấu cứu Rebecca. De Boi - Guilbert chết một cách kì lạ, Rebecca thoát nạn và bè đảng phản quốc cuả John bị tiêu diệt. Các tình tiết, các sự kiện đều làm nổi bật tâm lí của nhân vật, phục vụ cho nội dung tác phẩm. Trong tác phẩm ta không chỉ thấy được những cuộc chiến đấu mà còn thấy được tình yêu, niềm ao ước... Tác giả đã đưa chúng ta 13 vào những tình tiết li kì như: Cuộc hội võ, tất cả mọi người đều muốn biết người hiệp sĩ thắng trận kia là ai mà dũng mãnh đánh thắng hết bọn hiệp sĩ còn lại. Nhưng tác giả cũng không cho chúng ta biết mặt mũi và tên tuổi của hiệp sĩ đó luôn. Vì người hiệp sĩ sau khi kèn hiệu nổi lên và xướng lệnh gọi tên đến hai lần không thấy đâu hết. Và mãi sau người hiệp sĩ xuất hiện, Walter Scott đã để lộ danh tính của Ivanhoe bằng chi tiết “Mấy viên giám trận bất kể ý muốn riêng của chàng, không biết vì họ tôn trọng nguyên tắc hay cũng vì tò mò, học bèn lấy dao cắt đứt những sợi dây buộc mũ của chàng, và tháo những kháo cài ở cổ ra. Chiếc mũ sắt vừa lật ra, người ta thấy hiện ra khuôn mặt một thanh niên khoảng hai mươi lăm tuổi, nét mặt khôi ngô, làm da rám nắng, mớ tóc cắt ngắn rất đẹp phủ lòa quanh đầu” [8-tr.146]. Đến đây thì mọi người đã nhận ra chàng hiệp sĩ đó chính là Ivanhoe con trai của Cedric. Nếu như chúng ta để ý thì ngay từ đầu tác phẩm Ivanhoe cũng không xuất hiện và mãi đến cuộc hội võ mới thấy. Mở đầu tác phẩm chỉ thấy câu chuyện của anh chăn lợn Gurth và Wamba. Điều này cũng tạo ta sự hấp dẫn của tác phẩm, người đọc muốn biết câu chuyện xảy ra như thế nào, muốn biết nhân vật chính trong tác phẩm ra sao thì phải đọc các chương tiếp theo. Và càng đọc càng thấy sự li kì của nó, đấy cũng chính là sự thành công trong việc sáng tạo cốt truyện của Walter Scott. 1.4. Kết hợp khéo léo nhiều mô típ truyện Tiểu thuyết Ivanhoe là một tác phẩm nổi bật khi nhắc đến tên tuổi Walter Scott. Bên cạnh mặt nội dung hấp dẫn thì bạn đọc vẫn muốn chiêm ngưỡng đặc sắc nghệ thuật cuả ông. Walter Scott đã thực sự chi phối bạn đọc đặc điểm cốt truyện trong cuốn tiểu thuyết và đặc biệt nổi lên là sự kết hợp khéo léo các mô típ truyện. Về khái niệm “Mô típ” theo “Từ điển thuật ngữ”: Từ Hán Việt là mẫu đề, có thể chuyển thành các từ “khuôn”, “dạng”, “kiểu” trong Tiếng Việt; nhằm chỉ những thành tố, những bộ phận lớn hoặc nhỏ đã được hình thành ổn định, bền vững và được sử dụng nhiều lần trong văn học nghệ thuật, nhất là trong văn học dân gian. Có thể tìm thấy mô típ “người đội lốt cóc, lốt quả thị”, “cục thịt bọc trứng sinh ra người” trong thần thoại của nhiều dân tộc. 14