ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
KHOA HÓA HỌC
--------
NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10
(CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG THPT
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƢ PHẠM
Sinh viên thực hiện
: Đƣờng Thị Thanh Hoa
Lớp
: 14SHH
Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Lan Anh
Đà Nẵng – 2018
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐHSP
KHOA HÓA
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập – Tự do – Hạnh phúc
NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Họ và tên sinh viên: Đƣờng Thị Thanh Hoa
Lớp: 14SHH
1. Tên đề tài: Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học tiết
thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ở trƣờng THPT
2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị: Phần mềm hỗ trợ thiết kế gồm: PowerPoint,
ChemDraw
3. Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng
cao chất lƣợng dạy học Hóa học ở trƣờng THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng
thực hành cho học sinh
4. Giáo viên hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh
5. Ngày giao đề tài: Tháng 8 năm 2017
6. Ngày hoàn thành: Tháng 4 năm 2018
Chủ nhiệm khoa
(Ký và ghi rõ họ, tên)
Giáo viên hướng dẫn
(Ký và ghi rõ họ, tên)
Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về Khoa ngày … tháng … năm …
Kết quả điểm đánh giá
Ngày … tháng … năm …
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG
(Ký và ghi rõ họ, tên)
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn, tác giả đã nhận được
rất nhiều sự quan tâm, động viên và giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô giáo, gia
đình, bạn bè và các em học sinh.
Đầu tiên, xin gửi lời tri ân sâu sắc đến ThS. Nguyễn Thị Lan Anh, cô đã chia
sẻ những kinh nghiệm, ý kiến cũng như đôn đốc, nhắc nhở để tác giả hoàn thành tốt
luận văn.
Xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô giáo khoa Hóa học, trường Đại học Sư
phạm – Đại học Đà Nẵng đã giúp tác giả mở rộng kiến thức chuyên môn và có
những lời khuyên ý nghĩa.
Xin cảm ơn thầy cô và học sinh các trường THPT Ông Ích Khiêm, THPT
Phạm Phú Thứ, THPT Ngô Quyền, THPT Nguyễn Thượng Hiền, THPT Trần Phú,
THPT Hòa Vang, THPT Ngũ Hành Sơn, … đã ủng hộ, giúp đỡ và tạo điều kiện hết
sức trong thời gian nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm.
Cuối cùng xin cảm ơn sự động viên, khuyến khích và cảm thông sâu sắc của
gia đình.
Một lần nữa xin chân thành cảm ơn!
Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018
Tác giả
Đƣờng Thị Thanh Hoa
MỤC LỤC
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................1
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .....................................................................1
3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................1
3.2. Khách thể nghiên cứu.......................................................................................1
4. Giả thiết khoa học .................................................................................................2
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ........................................................................2
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................2
5.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................2
6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................2
6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận .............................................................2
6.2. Các phương pháp thực tiễn ..............................................................................3
6.3. Các phương pháp thống kê toán học ...............................................................3
7. Đóng góp mới của đề tài .......................................................................................3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN.....................................................................................4
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................4
1.1.1. Các tài liệu hướng dẫn về thực hành Hóa học ............................................4
1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học .........................4
1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học................................7
1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu .......................................................................................7
1.2.2. ự đổi mới hoạt đ ng c
giáo viên h
1.2.3. ự đổi mới hoạt đ ng học tập c
học................................................7
học sinh..................................................8
1.2.4. Đổi mới các h nh thức tổ chức ạ học và s
ụng phương tiện ạ học ..9
1.2.5.
ụng phối hợp m t cách inh hoạt các phương pháp đ c th c
h
học .............................................................................................................................9
1.3. Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ...............................................10
1.3.1. h nghiệm h
học .....................................................................................10
1.3.1.1. Khái niệm .................................................................................................10
1.3.1.2. Vai trò của thí nghiệm trong dạy học Hóa học .......................................11
1.3.1.3. Phân loại thí nghiệm Hóa học .................................................................12
1.3.1.4. Những yêu cầu sư phạm về kĩ thuật biểu diễn thí nghiệm và biện pháp
đạt các yêu cầu đó ................................................................................................14
1.3.2. ài thực hành h
học ................................................................................15
1.3.2.1. Khái niệm .................................................................................................15
1.3.2.2. Ý nghĩa của các bài thực hành Hóa học ..................................................15
1.3.2.3. Yêu cầu sư phạm của tiết thực hành Hóa học .........................................16
1.3.2.4. Điều kiện để tổ chức tốt tiết thực hành Hóa học .....................................16
1.3.2.5. Viết tường trình tiết thực hành Hóa học ..................................................17
1.3.3.
nh thành và r n u ện
năng thực hành h
học cho học sinh phổ
thông .......................................................................................................................17
1.3.3.1. Kĩ năng thực hành....................................................................................17
1.3.3.2. Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học ..............................18
1.4. Đánh giá xếp loại chất lƣợng giờ học bậc trung học .....................................20
1.4.1. êu c u về đánh giá gi
ạ ........................................................................20
1.4.2. iêu chu n về đánh giá ếp loại gi
ạ ....................................................20
1.4.2.1. Tiêu chuẩn................................................................................................20
1.4.2.2. Cách xếp loại ...........................................................................................21
1.4.3. Nh ng êu c u c n ch
trong đánh giá và ếp oại gi
ạ ...................21
1.4.3.1. Tiêu chuẩn đánh giá xếp loại có tính tổng quát ......................................21
1.4.3.2. Đánh giá xếp loại giờ dạy đúng các yêu cầu trong tiêu chuẩn ...............22
1.4.3.3. Kết hợp đánh giá định tính và định lượng ...............................................22
1.4.3.4. Đánh giá từng yêu cầu theo từng mức độ................................................22
1.4.4. Đánh giá và ếp oại gi
ạ thực hành .....................................................22
1.5. ài thực hành trong chƣơng trình hóa học THPT .......................................24
1.5.1.
ệ thống ài thực hành h
học trong chương tr nh h
học
......24
1.5.1.1. Chương trình chuẩn .................................................................................24
1.5.1.2. Chương trình nâng cao ............................................................................25
1.5.2.
ệ thống ài thực hành trong chương tr nh h
học ớp 10 chương tr nh
chu n) .....................................................................................................................26
1.6. Thực trạng dạy học tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................27
1.6.1.
ục đ ch điều tr .........................................................................................27
1.6.2. Đối tượng và phương pháp điều tr ............................................................27
1.6.3. ết quả điều tr ............................................................................................28
1.6.3.1. Thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở trường THPT .........................28
1.6.3.2. Đánh giá chung về thực trạng dạy tiết thực hành ở trường THPT .........33
1.6.3.3. Những khó khăn trong việc dạy học tiết thực hành ở trường THPT .......35
1.6.3.4. Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành
ở trường THPT......................................................................................................36
CHƢƠNG 2: MỘT SỐ IỆN PH P NÂNG C O CHẤT LƢỢNG Ạ HỌC
TIẾT THỰC HÀNH H
HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN Ở
TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ TH NG ..............................................................39
2.1. Cơ sở khoa học của việc đề xuất các biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết
thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................................................................39
2.1.1. Các iến thức về t m
học .........................................................................39
2.1.1.1. Nhu cầu của người học ............................................................................39
2.1.1.2. Động cơ của người học............................................................................39
2.1.1.3. Hứng thú của người học ..........................................................................39
2.1.2. Các iến thức về giáo ục học – phương pháp ạ học .............................40
2.1.2.1. Hệ thống các nguyên tắc dạy học ............................................................40
2.1.2.2. Phương pháp dạy học mới .......................................................................41
2.1.3. u thực tế ạ học và qu điều tr thực trạng các tiết thực hành h
học
...................................................................................................................44
2.2. Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở
trƣờng THPT ...........................................................................................................44
2.2.1. ổ chức ạ học hiệu quả tiết thực hành h
học .....................................44
2.2.2. ăng cư ng n toàn và ph ng đ c trong ph ng th nghiệm .....................45
2.2.2.1. Nội quy phòng thí nghiệm ........................................................................46
2.2.2.2. Các kí hiệu cảnh báo về an toàn khi làm thí nghiệm ...............................47
2.2.2.3. Một số hóa chất độc hại cần chú ý và cách xử lý một số chất khí độc hại
khi làm thí nghiệm.................................................................................................48
2.2.2.4. Cách cứu chữa khi bị tai nạn hay nhiễm độc ..........................................48
2.2.3.
ụng đ ng và hiệu quả các ụng cụ, h
ch t trong ph ng th nghiệm
.................................................................................................................................49
2.2.3.1. Sử dụng dụng cụ thủy tinh .......................................................................49
2.2.3.2. Sử dụng đèn cồn .......................................................................................49
2.2.3.3. Lấy hoá chất.............................................................................................49
2.2.3.4. Sử dụng chất dễ cháy (cồn, dầu hoả, xăng, benzen, axeton…) ...............49
2.2.3.5. Sử dụng chất dễ nổ (muối clorat, nitrat và các hỗn hợp của chúng với
photpho, lưu huỳnh…) ..........................................................................................49
2.2.3.6. Sử dụng axit, kiềm ....................................................................................49
2.2.4.
m iếm th
thế m t số h
ch t đơn giản ..............................................50
2.2.5. Cải tiến m t số th nghiệm trong ài thực hành h
học ớp 10 chương
trình chu n) ............................................................................................................51
2.2.5.1. Thí nghiệm 1: Điều chế khí clo. Tính tẩy màu của khí clo ẩm (Bài thực
hành số 2)..............................................................................................................51
2.5.2.2. Thí nghiệm 2: So sánh tính oxi hóa của brom và iot (Bài thực hành số 3)
...............................................................................................................................52
2.5.2.3. Thí nghiệm 3: Tính oxi hóa của lưu huỳnh (Bài thực hành số 4) ............53
2.5.2.4. Thí nghiệm 4: Điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua (Bài
thực hành số 5) .....................................................................................................53
2.5.2.5. Thí nghiệm 5: Tính khử của lưu huỳnh đioxit (Bài thực hành số 5)........54
2.5.2.6. Thí nghiệm 6: Tính oxi hóa của axit sunfuric đặc (Bài thực hành số 5) .55
2.5.2.7. Thí nghiệm 7: Ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản
ứng (bài thực hành số 6) .......................................................................................56
2.2.6. hiết ế m t số th nghiệm mô phỏng h trợ việc ạ học tiết thực hành
h
học
ớp 10 chương tr nh chu n) ................................................................57
2.2.6.1. Một số phần mềm sử dụng trong thiết kế thí nghiệm mô phỏng ..............57
2.2.6.2. Các bước thiết kế một thí nghiệm mô phỏng bằng Microsoft PowerPoint
...............................................................................................................................59
2.2.6.3. Hệ thống các thí nghiệm mô phỏng chương trình Hóa học lớp 10
(chương trình chuẩn) ............................................................................................60
2.3. Vận dụng các biện pháp đ đề xuất để thiết kế một số giáo án thực hành
Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ...................................................................69
TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..........................................................................................70
CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .........................................................71
3.1. Mục đích thực nghiệm .....................................................................................71
3.2. Đối tƣợng thực nghiệm ....................................................................................71
3.3. Tiến trình thực nghiệm ....................................................................................71
3.3. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm .......................................................72
3.3.1. h n t ch định ượng ...................................................................................72
3.3.2. h n t ch định tính ......................................................................................74
3.4. Xử lý kết quả thực nghiệm ..............................................................................75
3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................77
3.5.1. h n t ch định ượng ...................................................................................77
3.5.2. h n t ch định tính ......................................................................................77
TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ..........................................................................................79
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................80
1. Kết luận ................................................................................................................80
2. Kiến nghị ..............................................................................................................81
3. Hƣớng phát triển của đề tài ...............................................................................82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................84
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
THPT
: Trung học phổ thông
PT
: Phổ thông
THCS
: Trung học cơ sở
ĐHSP
: Đại học Sư phạm
CĐSP
: Cao đẳng Sư phạm
TN
: Thực nghiệm
ĐC
: Đối chứng
HS
: Học sinh
GV
: Giáo viên
TB
: Trung bình
PTHH
: Phương trình Hóa học
PTPƯ
: Phương trình phản ứng
GD & ĐT
: Giáo dục và Đào tạo
NXB
: Nhà xuất bản
ThS
: Thạc sĩ
TS
: Tiến sĩ
PTS
: Phó tiến sĩ
PGS.TS
: Phó giáo sư – Tiến sĩ
PPDH
: Phương pháp dạy học
PTN
: Phòng thí nghiệm
TNSP
: Thực nghiệm sư phạm
TP. HCM
: Thành phố Hồ Chí Minh
TP
: Thành phố
SGK
: Sách giáo khoa
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1 : Hệ thống bài thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ………26
Bảng 1.2 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát GV ………………………………28
Bảng 1.3 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát HS ……………………………… 28
Bảng 1.4 : Ý kiến giáo viên về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ………28
Bảng 1.5 : Ý kiến của giáo viên về thực tế công việc đến tiết thực hành ……….29
Bảng 1.6 : Công tác chuẩn bị của giáo viên cho tiết thực hành …………………29
Bảng 1.7 : Công việc của giáo viên trong giờ thực hành ………………………. 29
Bảng 1.8 : Mức độ thành thạo của giáo viên về công tác cơ bản phòng thí
nghiệm ……………………………………………………………… 30
Bảng 1.9 : Ý kiến của học sinh về thực tế công việc đến tiết thực hành …………
31
Bảng 1.10 : Ý kiến học sinh về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ……… 31
Bảng 1.11 : Mức độ yêu thích của học sinh đối với các giờ thực hành Hóa học …31
Bảng 1.12 : Mức độ nghiên cứu tài liệu hướng dẫn của học sinh trước khi đến
PTN ………………………………………………………………… 32
Bảng 1.13 : Công tác chuẩn bị của học sinh cho tiết thực hành ………………… 32
Bảng 1.14 : Công việc của học sinh trong giờ thực hành …………………………32
Bảng 1.15 : Ý kiến học sinh đối với việc làm thí nghiệm …………………………33
Bảng 1.16 : Mong muốn của học sinh đối với một tiết thực hành ………………. 33
Bảng 2.1 : Thang điểm đánh giá bài thực hành ………………………………….44
Bảng 3.1 : Danh sách các trường và GV tham gia thực nghiệm …………………71
Bảng 3.2 : Bảng phân phối kết quả thực nghiệm ………………………………...75
Bảng 3.3 : Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích kết quả thực
nghiệm xi …………………………………………………………… 75
Bảng 3.4 : Bảng phân loại kết quả thực nghiệm …………………………………76
Bảng 3.5 : Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng ……………………………… 77
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ
Hình 2.1
: Một số cảnh báo nguy hiểm …………………………………………
47
Hình 2.2
: Thí nghiệm 1 đã cải tiến ……………………………………………52
Hình 2.3
: Thí nghiệm 2 đã cải tiến ……………………………………………53
Hình 2.4
: Thí nghiệm 3 đã cải tiến ……………………………………………53
Hình 2.5
: Thí nghiệm 4 chưa cải tiến (a) và đã cải tiến (b) ……………………54
Hình 2.6
: Thí nghiệm 5 đã cải tiến …………………………………………….55
Hình 2.7
: Thí nghiệm 6 đã cải tiến …………………………………………….56
Hình 2.8
: Thí nghiệm 7 đã cải tiến …………………………………………….57
Hình 2.9
: Các bước chèn dụng cụ thí nghiệm bằng ChemDraw ………………58
Hình 2.10 : Một số hình ảnh dụng cụ thí nghiệm có sẵn trong ChemDraw …… 58
Hình 2.11 : Công cụ vẽ và hiệu ứng chính sử dụng …………………………….59
Hình 2.12 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit …………… 60
Hình 2.13 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối ……………60
Hình 2.14 : Thí nghiệm phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường axit ………...61
Hình 2.15 : Thí nghiệm điều chế khí clo – tính tẩy màu của khí clo ẩm ……….61
Hình 2.16 : Thí nghiệm điều chế axit clohiđric ………………………………….62
Hình 2.17 : Thí nghiệm bài tập thực nghiệm phân biệt các dung dịch …………62
Hình 2.18 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo ………………….63
Hình 2.19 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot ………………… 63
Hình 2.20 : Thí nghiệm tác dụng giữa iot và hồ tinh bột ………………………...
64
Hình 2.21 : Thí nghiệm điều chế khí oxi ………………………………………...64
Hình 2.22 : Thí nghiệm tính oxi hóa của oxi ……………………………………65
Hình 2.23 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh …………………………….65
Hình 2.24 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh ………………………………...65
Hình 2.25 : Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđrosunfua …….66
Hình 2.26 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh đioxit ………………………….66
Hình 2.27 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit ……………………...66
Hình 2.28 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm thẳng…67
Hình 2.29 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm chữ Y...67
Hình 2.30 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng ………….68
Hình 2.31 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng ………….68
Hình 2.32 : Thí nghiệm ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng …69
Hình 3.1
: Đồ thị đường lũy tích kết quả thực nghiệm …………………………76
Hình 3.2
: Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm …………………………… 76
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Bước vào thời đại mới, thời đại của khoa học - kỹ thuật và công nghệ, tri thức
con người giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế và xã hội. Nắm
bắt được diều đó, Đảng và Nhà nước ta đã đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí quốc
sách hàng đầu, coi con người vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Từ
đó, yêu cầu đặt ra đối với người học ngày càng cao, con người phải không ngừng
học hỏi để nâng cao kiến thức. Nó cũng đồng nghĩa với việc, chất lượng dạy và học
phải ngày càng được nâng cao để đáp ứng yêu cầu đặt ra từ xã hội.
Là bộ môn khoa học thực nghiệm, Hóa học cần phải có sự gắn kết, quan hệ
chặt chẽ giữa lý thuyết với thực tiễn, thực hành. Trong đó, tiết thực hành Hóa học
giữ vai trò đặc biệt quan trọng, giúp hình thành thế giới quan duy vật, phát triển tư
duy, tạo hứng thú học tập, rèn luyện tính độc lập, sáng tạo ở học sinh. Để đạt được
những điều đó, ngoài việc nâng cao chất lượng dạy học các bài lý thuyết trên lớp,
thì việc nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành cũng cần có sự quan tâm xác
đáng.
Từ thực tiễn dạy học “Tiết thực hành Hóa học” ở trường THPT, chúng tôi
nhận thấy cần phải nâng cao tính tự giác, tích cực, sự chủ động, khả năng tự học, tự
rèn luyện và phát triển tư duy cho HS, để từ đó nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa
học và chất lượng giáo dục cho HS THPT. Vì vậy, chúng tôi quyết định chọn đề tài:
“Nghiên cứu m t số biện pháp nâng cao ch t ượng dạy học tiết thực hành
Hóa học lớp 10 chương tr nh chu n)
trư ng THPT”.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học
Hóa học ở trường THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS.
3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hoá học ở trường
THPT.
3.2. Khách thể nghiên cứu
1
Quá trình dạy học Hóa học ở trường THPT.
4. Giả thiết khoa học
Nếu đề xuất được các biện pháp có tính hiệu quả, khả thi để nâng cao chất
lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT thì sẽ góp phần nâng cao chất
lượng dạy học môn Hóa học.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về “Một số biện pháp nâng cao chất
lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường THPT”.
- Nghiên cứu hệ thống thí nghiệm ở trường THPT và nội dung chi tiết các bài
thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).
- Tìm hiểu thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở một số trường THPT trên
địa bàn TP Đà Nẵng.
- Nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp nhằm góp phần tổ chức có hiệu quả
tiết thực hành và rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS. Đặc biệt là thiết kế một số
thí nghiệm mô phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa học ở lớp 10 (chương
trình chuẩn).
- Nghiên cứu quá trình thiết kế các thí nghiệm Hóa học mô phỏng.
- Nghiên cứu các phần mềm và cách sử dụng các phần mềm để thiết kế thí
nghiệm Hóa học mô phỏng như PowerPoint, ChemOffice, …
- Thiết kế một số thí nghiệm mô phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa
học ở lớp 10 (chương trình chuẩn).
- Tìm hiểu thực trạng sử dụng, hiệu quả của việc sử dụng các thí nghiệm mô
phỏng thí nghiệm Hóa học chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Các bài thực hành thí nghiệm trong chương trình Hóa học lớp 10 (chương
trình chuẩn).
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
6.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận
- Đọc và nghiên cứu tài liệu.
2
- Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống
hóa trong nghiên cứu các tài liệu liên quan.
6.2. Các phƣơng pháp thực tiễn
Quan sát, điều tra, khảo sát ý kiến học sinh và các giáo viên.
6.3. Các phƣơng pháp thống kê toán học
Thu thập và xử lý số liệu, kết quả điều tra, thực nghiệm.
7. Đóng góp mới của đề tài
Đề xuất được những biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành
Hóa học ở trường THPT:
- Đề xuất hình thức tổ chức tiết thực hành Hóa học phù hợp với điều kiện thực
tế ở trường THPT.
- Đặc biệt, xây dựng bộ hình ảnh dụng cụ thí nghiệm đơn giản, dễ sử dụng và
hệ thống những thí nghiệm mô phỏng giúp GV thuận tiện trong việc hướng dẫn HS
làm thực hành.
3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Các tài liệu hƣớng dẫn về thực hành Hóa học
1. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 10” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc,
NXB Giáo dục (2007).
2. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 11” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc,
NXB Giáo dục (2007).
3. Tài liệu “Thí nghiệm Hóa học ở trường phổ thông” của nhóm tác giả
PGS.TS Nguyễn Thị Sửu, Hoàng Văn Côi, NXB Khoa học và Kỹ thuật (2008).
4. “Vở thực hành Hóa học 12 nâng cao” của nhóm tác giả Đặng Thị Oanh,
Hoàng Văn Côi, NXB Đại học Sư phạm (2009).
5. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm thực hành trường THPT chuyên môn Hóa
học” của tác giả Đông Đức Thiện, NXB Giáo dục (2007). Bộ gồm 3 quyển dành
cho ba khối lớp 10, 11 và 12.
Ngoài ra còn rất nhiều tài liệu hướng dẫn thực hành Hóa học khác.
Nhìn chung, các tài liệu trên đã phần nào khái quát được hệ thống các thí
nghiệm cần biểu diễn và đưa ra một số phương án thực hiện giúp cho giáo viên có
được sự lựa chọn tiến hành thí nghiệm phù hợp với điều kiện và nhu cầu dạy học
thực tế. Đây là những tư liệu quý, có giá trị về thực tiễn đối với việc dạy và học thí
nghiệm Hóa học, từ đó có thể rút ra nhiều điều bổ ích và những gợi ý quan trọng.
Chúng tôi đã vận dụng một số ý tưởng của các tài liệu trên để phục vụ cho đề tài.
1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học
Ngoài các tài liệu trên, chúng tôi còn tham khảo ý tưởng trong một số luận văn
khác đã nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học ở trường THPT:
1. Luận án PTS Khoa học Sư phạm – Tâm lý “Hoàn thiện hệ thống thí nghiệm
Hóa học để nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS Việt Nam” của tác giả
Trần Quốc Đắc (1992), trường ĐHSP Hà Nội.
Luận án có 3 chương: Nội dung gồm các phần:
- Xác định hệ thống thí nghiệm hoá học ở trường THCS gồm 105 thí nghiệm
biểu diễn và 27 thí nghiệm thực hành.
4
- Đề xuất 13 dụng cụ thí nghiệm cải tiến và cách sử dụng chúng.
- Đề xuất 13 thí nghiệm cải tiến và phương pháp tiến hành có kết quả các thí
nghiệm đó.
Những kết quả thu được từ công trình rất bổ ích và thiết thực, nhưng chỉ
nghiên cứu ở chương trình THCS.
2. Luận án TS Khoa học giáo dục “Hoàn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng
thí nghiệm Hóa học và thiết bị dạy học để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn
Hóa học ở các trường phổ thông miền núi” của tác giả Nguyễn Phú Tuấn (2000),
trường ĐHSP Hà Nội.
Luận án có 3 chương. Nội dung gồm các phần:
- Điều tra thực trạng trang thiết bị đồ dùng dạy học ở các trường phổ thông
miền núi.
- Đề xuất phương hướng nghiên cứu hoàn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng
thí nghiệm trong dạy học hoá học (Cải tiến, chế tạo một số dụng cụ thí nghiệm, giới
thiệu một số hóa chất gần gũi, dùng những dụng cụ tự tạo để thực hiện 13 thí
nghiệm).
- Sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng đổi mới phương pháp dạy học.
Đây là một công trình nghiên cứu vừa có tính khoa học cao vừa có giá trị thực
tiễn lớn. Những kết quả thu được từ công trình rất bổ ích và thiết thực, không chỉ
phù hợp với các trường phổ thông miền núi mà còn rất nhiều khả năng mở rộng
hướng nghiên cứu ra một số điều kiện trường lớp khác.
Ngoài các tài liệu trên còn có một số tài liệu khác đã nghiên cứu thí nghiệm ở
trường THPT:
3. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hoàn thiện kĩ thuật và phương pháp tiến
hành thí nghiệm thực hành bộ môn phương pháp giảng dạy Hóa học ở trường
ĐHSP và CĐSP Quy Nhơn”, của tác giả Nguyễn Thị Kim Chi (2001).
4. Luận văn thạc sĩ giáo dục “Sử dụng thí nghiệm và phương tiện kĩ thuật dạy
học để nâng cao tính tích cực, chủ động của HS trong học tập Hóa học lớp 10, lớp
11 trường THPT ở Hà Nội”, của tác giả Nguyễn Thị Hoa (2003).
5
5. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học
theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS trong dạy học hóa vô cơ ở
trường trung học phổ thông”, của tác giả Cao Ngọc Sằng (2004), trường ĐHSP
Huế.
6. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học
của HS nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong quá trình giảng dạy hóa vô cơ lớp
10, 11, 12 ở trung tâm giáo dục thường xuyên”, của tác giả Nguyễn Văn Lưu
(2005), trường ĐHSP Huế.
7. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hình thành và phát triển khái niệm các loại
phản ứng Hóa học thông qua sử dụng thí nghiệm và bài tập Hóa học trong chương
trình Hóa học lớp 10 trung học phổ thông”, của tác giả Thái Hạ Quyên (2007),
trường ĐHSP Huế.
8. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Lựa chọn sử dụng khai thác thí nghiệm Hóa
học để khắc sâu kiến thức Hóa học phần phi kim trong chương trình trung học phổ
thông”, của tác giả Nguyễn Kháng (2007), trường ĐHSP Huế.
9. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn
luyện kiến thức – kĩ năng thí nghiệm trong chương trình Hóa học 10 nâng cao cho
HS theo hướng dạy học tích cực”, của tác giả Đ Thị Bích Ngọc (2009), trường
ĐHSP TP.HCM.
10. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa
lớp 10, 11 trường trung học phổ thông tỉnh Dăk Lăk”, của tác giả Võ Phương Uyên
(2009), trường ĐHSP TP.HCM.
11. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm Hóa học để tổ chức
hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 Trung học phổ thông” của tác giả
Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), trường ĐHSP TP.HCM.
Qua việc tìm hiểu các tài liệu và luận văn trên, tác giả nhận thấy rằng, việc
nghiên cứu về thực hành thí nghiệm Hóa học trong dạy học đã và đang thu hút được
khá nhiều sự quan tâm. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu để phát triển một cách đồng
bộ và hệ thống các cơ sở dữ liệu cho việc giảng dạy, học tập và kiểm tra đánh giá
chưa nhiều.
6
Với lý do đó, tác giả chọn hướng nghiên cứu đề tài này với mong muốn góp
phần nâng cao chất lượng dạy học thực hành Hóa học nói riêng và dạy học Hóa học
nói chung ở trường THPT.
1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học [5]
1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu
Trước yêu cầu ngày mới ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi ngành giáo dục
phải thay đổi mục tiêu giáo dục để đào tạo ra những con người có đầy đủ phẩm
chất, năng lực, kiến thức, … để đáp ứng với nhu cầu của xã hội và bản thân người
học.
Trong mục tiêu giáo dục của các cấp học, bậc học đã có điểm mới là tập trung
hơn nữa vào việc hình thành năng lực cho HS đó là: năng lực nhận thức, năng lực
hành động (năng lực giải quyết vấn đề), năng lực thích ứng với điều kiện xã hội.
Trong mục tiêu của môn Hóa học đã xác định rõ: “Ngoài những kiến thức, kĩ
năng Hóa học cơ bản HS phải đạt được, cần chú ý nhiều hơn tới việc hình thành các
kĩ năng vận dụng kiến thức, kĩ năng tiến hành nghiên cứu khoa học Hóa học như:
quan sát, phân loại, thu thập thông tin, dự đoán khoa học, đề ra giả thuyết, giải
quyết vấn đề, tiến hành thí nghiệm từ đơn giản đến phức tạp…để HS có thể tự phát
hiện và giải quyết một cách chủ động, sáng tạo các vấn đề thực tế có liên quan tới
Hóa học”.
1.2.2. Sự đổi mới hoạt động của giáo viên hóa học
Hoạt động dạy học của GV là quá trình thiết kế, tổ chức, điều khiển các hoạt
động của người học, để người học đạt được những mục tiêu cụ thể của từng bài học.
Với yêu cầu đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS
thì hoạt động của GV Hóa học cũng phải có sự đổi mới. Để đạt được những mục
tiêu đó, người GV Hóa học cần thực hiện các hoạt động cụ thể sau:
- hiết ế giáo án – thiết kế các hoạt động dạy học, trong đó phân chia cụ thể
hoạt động của HS theo các mục tiêu cụ thể của m i bài học Hóa học mà HS cần đạt
được. Lập hệ thống câu hỏi và bài tập để định hướng cho HS hoạt động.
7
- Xem thêm -