Tài liệu Khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa giáo dục học viện quản lý giáo dục

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------- Nguyễn Thị Thanh Huyền KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT KHOA GIÁO DỤC - HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------- Nguyễn Thị Thanh Huyền KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT KHOA GIÁO DỤC - HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 04 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM THỊ THU HOA HÀ NỘI - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới hướng dẫn của Tiến sĩ Phạm Thị Thu Hoa. Các số liệu, kết quả nêu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Học viên Nguyễn Thị Thanh Huyền LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được gửi lời cảm ơn đến tất cả quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình Cao học Tâm lý học khóa 2012 - 2014, Đại học Khoa học xã hội nhân văn, những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về Tâm lý học làm cơ sở cho tôi thực hiện tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Phạm Thị Thu Hoa đã tận tình hướng dẫn cho tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù trong quá trình thực hiện luận văn có giai đoạn không được thuận lợi nhưng những gì cô đã hướng dẫn, chỉ bảo đã cho tôi nhiều kinh nghiệm trong thời gian thực hiện đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các thầy cô đang giảng dạy tại Khoa Giáo dục - Học viện Quản lý Giáo dục đã tận tình giúp đỡ trong việc tham gia phỏng vấn cũng như góp ý về những thiếu sót trong bảng khảo sát. Và cảm ơn các bạn sinh viên năm thứ nhất của khoa Giáo dục đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Sau cùng tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình và bạn bè đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt quá trình học cũng như thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học chưa nhiều nên luận văn còn nhiều thiếu, rất mong nhận được ý kiến góp ý của thầy/cô và các bạn học viên. Hà Nội, tháng 10 năm 2014. Học viên Nguyễn Thị Thanh Huyền MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 Chương 1: .................................................................................................. 4 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HỌC TẬP ...... 4 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề................................................... 4 1.1.1. Ở nước ngoài ....................................................................... 4 1.1.2. Ở Việt Nam........................................................................... 6 1.2. Một số vấn đề lý luận của đề tài .......................................................... 10 1.2.1. Học tập của sinh viên Học viện Quản lý giáo dục ............. 10 1.2.2. Khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên Học viện Quản lý giáo dục .................................................................................... 18 Chương 2: ................................................................................................ 28 TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................ 28 2.1. Nghiên cứu lý luận ................................................................................ 28 2.1.1. Mục đích nghiên cứu lý luận ............................................. 28 2.1.2. Nội dung nghiên cứu lý luận ............................................. 28 2.1.3. Phương pháp nghiên cứu .................................................. 28 2.2. Nghiên cứu thực tiễn ............................................................................. 28 2.2.1. Giai đoạn thiết kế bảng hỏi ................................................ 28 2.2.2. Giai đoạn điều tra chính thức ............................................ 29 2.2.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng toán thống kê. ................ 36 Chương 3: ................................................................................................ 40 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HỌC TẬP CỦA SINH VIÊN NĂM THỨ NHẤT KHOA GIÁO DỤC - HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC ............................... 40 3.1. Khó khăn tâm lý biểu hiện ở mặt nhận thức trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. ......... 40 3.2. Khó khăn tâm lý biểu hiện ở mặt thái độ trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. ......... 44 3.3. Khó khăn tâm lý biểu hiện ở hành vi học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục .......................... 46 3.4. Hiệu quả học tập do ảnh hưởng của các khó khăn tâm lý ở sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục .......... 53 3.5. Nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. ................... 55 3.6. Các biện pháp khắc phục khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục ........... 61 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 65 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................... 68 PHỤ LỤC ................................................................................................ 71 DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT CĐSP : Cao đẳng sư phạm ĐH, CĐ : Đại học, cao đẳng GD ĐT : Giáo dục đào tạo GV : Giáo viên HVQLGD : Học viện Quản lý giáo dục KHXHNV : Khoa học xã hội nhân văn KKTL : Khó khăn tâm lý KTX : Ký túc xá SV : Sinh viên DANH MỤC BẢNG Tên bảng Nội dung Trang Bảng 3.1 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm nhất biểu hiện qua 41 nhận thức Bảng 3.2 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm nhất biểu hiện qua 44 thái độ Bảng 3.3 Khu vực thường trú của SV 45 Bảng 3.4 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong đọc 46 sách Bảng 3.5 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong nghe 48 giảng và ghi chép Bảng 3.6 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong thuyết 49 trình, thảo luận Bảng 3.7 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong ôn tập 50 bài Bảng 3.8 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong nghiên 51 cứu khoa học Bảng 3.9 Khó khăn tâm lý của sinh viên năm thứ nhất trong tự 52 kiểm tra, đánh giá Bảng 3.10 Hiệu quả hoạt động học tập do ảnh hưởng của các khó 53 khăn tâm lý ở sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục – HVQLGD Bảng 3.11 Nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý trong hoạt động học 56 tập của SV năm thứ nhất khoa Giáo dục – HVQLGD Bảng 3.12 Các biện pháp khắc phục khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục HVQLGD. 61 DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Tên bảng Biểu đồ 3.1 Nội dung Thời gian tự học trong 1 ngày sau những giờ lên lớp Trang 62 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đối với mỗi người, học tập là một trong những hình thức hoạt động chính không thể thiếu nhằm tiếp thu, lĩnh hội tri thức, kinh nghiệm xã hội - lịch sử của loài người đã được tích lũy qua nhiều thế hệ. Đối với sinh viên đại học, học tập là một dạng hoạt động cơ bản mà thông qua nó người sinh viên có thể “nắm vững kiến thức chuyên môn, kỹ năng thực hành về nghề, có khả năng phát hiện và giải quyết các vấn đề thông thường thuộc chuyên ngành đào tạo”, trở thành chuyên gia trong lĩnh vực đào tạo, có khả năng lao động nghề, nuôi sống bản thân và đóng góp, phục vụ cho xã hội trong tương lai. Do đó hoạt động học tập cần sự quan tâm, nghiên cứu, tìm hiểu nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cũng như giảm bớt những khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên. Đối với sinh viên năm thứ nhất, để phát triển, xây dựng và hoàn thiện nhân cách, hình thành bước đầu kinh nghiệm về tương lai, họ phải tiến hành hoạt động học tập với sự làm quen, thích nghi với một môi trường học tập mới hoàn toàn so với ở bậc phổ thông. Trong quá trình này sẽ nảy sinh ra nhiều khó khăn, gây cản trở sự thích ứng với hoạt động học tập của họ, dẫn đến hiệu quả trong học tập không cao. Như vậy, khó khăn tâm lý trong học tập chính là những nét tâm lý cá nhân, nảy sinh, tồn tại trong hoạt động học tập của người sinh viên, gây cản trở, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình và hiệu quả hoạt động học tập của chính người sinh viên đó. Học tập ở trường đại học là một dạng hoạt động cơ bản của sinh viên. Thông qua hoạt động này, sinh viên tiếp thu được hệ thống tri thức khoa học và kỹ năng thực hành, kỹ năng vận dụng những điều đã học và việc giải quyết các vấn đề đặt ra trong thực tiễn. Nhưng không phải lúc nào việc học tập của sinh viên cũng diễn ra một các suôn sẻ, có nhiều lúc bị trì hoãn, bị cản trở, làm ảnh hưởng không tốt đến kết quả học tập của các em. Ngoài ra, việc thay đổi môi trường học tập đã gây ra nhiều khó khăn cho sinh viên năm thứ nhất nói chung, sinh viên năm thứ nhất Khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục nói riêng. Học viện Quản lý giáo dục là một trong số các trường đào tạo theo hình thức niên chế. Mỗi chương trình đào tạo của một ngành học được quy định đào tạo trong một số năm nhất định. Sinh viên học hết thời gian quy định nếu không 1 - bị lưu ban, dừng tiến độ học tập thì được cấp bằng tốt nghiệp đại học, được ra trường. Ngoài ra, chương trình đào tạo theo niên chế có khối kiến thức giáo dục đại cương và khối kiến thức giáo dục chuyên nghiệp, các khối kiến thức này được bố trí theo một tỷ lệ nhất định. Trong đào tạo theo niên chế áp dụng rất nhiều phương pháp giảng dạy như thuyết trình, giảng dạy dựa trên vấn đề, semina, thảo luận nhóm, thực hành, đi thực tập thực tế cộng đồng, thực tập tốt nghiệp. Tuy đã có rất nhiều hội thảo về đổi mới công tác giảng dạy nhưng phương pháp học tập của sinh viên ở trên lớp vẫn còn thụ động, chủ yếu là nghe giảng, ghi chép, học thuộc lòng, ít tham gia vào bài giảng. Chính vì vậy, hình thức học này cũng đã khiến sinh viên năm thứ nhất gặp những khó khăn tâm lý nhất định trong việc học tập của mình. Xuất phát từ những lý do trên, tôi đã lựa chọn và nghiên cứu đề tài “Khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục”. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Làm rõ các khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục và các nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý này. Trên cơ sở đó đề xuất một số kiến nghị để tháo gỡ những khó khăn tâm lý trong học tập của các em, đồng thời góp phần vào việc nâng cao hiệu quả học tập ở sinh viên. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa và xây dựng cơ sở lý luận về khó khăn tâm lý, những biểu hiện của khó khăn tâm lý, nguyên nhân khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên. - Làm rõ thực trạng khó khăn tâm lý và những nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý trong học tập ở sinh viên. - Đề xuất một số kiến nghị nhằm giảm bớt những khó khăn tâm lý trong học tập của SV năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. 4. Đối tượng nghiên cứu Khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục Học viện Quản lý giáo dục và tác động của các yếu tố này đến việc học tập của các em. 2 - 5. Khách thể nghiên cứu 160 sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. 6. Giả thuyết khoa học của đề tài Đa số sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục đều gặp phải những khó khăn tâm lý trong học tập ở cả ba mặt: nhận thức, thái độ và hành vi. Trong đó, khó khăn ở mặt hành vi là nhiều nhất. Sinh viên chưa có phương pháp học tập hợp lý là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc sinh viên gặp khó khăn tâm lý trong học tập. 7. Giới hạn nội dung, phạm vi nghiên cứu của đề tài 7.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Trong đề tài này, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu một số KKTL trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục biểu hiện ở ba mặt: nhận thức, thái độ, hành vi. Nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý trong học tập, các biện pháp khắc phục khó khăn tâm lý trong học tập. Trên cơ sở đó, đề xuất một số kiến nghị nhằm tháo gỡ những khó khăn tâm lý trong học tập của SV năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý Giáo dục. 7.2 Giới hạn về phạm vi nghiên cứu Chỉ nghiên cứu thực trạng khó khăn tâm lý trong học tập của 160 sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý giáo dục. 8. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu đề tài, chúng tôi sử dụng các phương pháp sau đây: - Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phương pháp phỏng vấn - Phương pháp thống kê toán học 9. Cấu trúc luận văn Luận văn gồm: Danh mục bảng biểu; Phần Mở đầu; Nội dung (3 chương: chương 1: Cơ sở lý luận về khó khăn tâm lý trong học tập; Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu; Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất khoa Giáo dục - Học viện Quản lý Giáo dục); Kết luận; Danh mục tài liệu tham khảo. 3 - Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KHÓ KHĂN TÂM LÝ TRONG HỌC TẬP 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề Trong lịch sử nghiên cứu, vấn đề khó khăn tâm lý đã được nhiều nhà tâm lý xem xét dưới nhiều góc độ, nhiều loại khách thể với nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu phát hiện ra những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất đã được đề cập nhưng chưa nhiều. Ở Việt Nam các tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu những khó khăn tâm lý trong giao tiếp, ngoài ra còn một số tác giả xem xét nghiên cứu những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập nhưng chưa đi sâu vào các mặt cụ thể. 1.1.1. Ở nước ngoài Đối với con người, học tập là phương thức để tiếp thu tri thức, kỹ năng nhằm mục đích nhận biết, tác động, cải tạo thế giới hiện thực, phục vụ cho lợi ích của con người. Loài người đã chứng minh, chỉ thông qua con đường học tập, những di sản văn hoá vật chất, tinh thần từ thế hệ trước mới được lưu truyền cho thế hệ sau và cũng nhờ đó mà những giá trị này mới còn tồn tại. Tuy nhiên, học tập không phải là một hoạt động đơn giản. Trong quá trình biến tri thức của nhân loại thành vốn kinh nghiệm riêng của cá nhân mỗi con người đã gặp không ít khó khăn, trong đó khó khăn về mặt tâm lý cũng nằm trong số đó. Nghiên cứu KKTL trong học tập là công việc được nhiều nhà khoa học quan tâm. Người ta đã đưa ra nhiều loại khó khăn tâm lý trong học tập. Trước tiên, chúng tôi đề cập đến nghiên cứu của tác giả A.V. Petrovxki. Khi bàn về KKTL của trẻ em đi học lớp 1, ông cho rằng có 3 loại khó khăn: [7] Loại 1: Những khó khăn có liên quan đến đặc điểm của chế độ học tập. Loại 2: Khó khăn trong việc thiết lập quan hệ giao tiếp mới với thầy cô và bạn bè. Loại 3: Khó khăn trong việc thích nghi với hoạt động mới, lúc đầu trẻ được sự chuẩn bị của gia đình, nhà trường và xã hội nên trẻ có tâm lý vui, thích, sẵn sàng đi học, về sau giảm dần khát vọng và chán học. Bên cạnh đó, tác giả đề cập những nguyên nhân dẫn đến khó khăn và ảnh hưởng của chúng đến đời sống của trẻ đồng thời đề xuất biện pháp giải quyết khó 4 - khăn cho trẻ. Như vậy, tác giả đã đi sâu nghiên cứu khó khăn tâm lý đối với hoạt động học tập nhưng nó mới chỉ dừng lại ở nghiên cứu học sinh lớp 1. Theo Binaka Zazzo cùng cộng sự của bà thuộc trung tâm nghiên cứu trẻ em của đại học Paris, 10 công trình nghiên cứu về bước chuyển từ mẫu giáo lên lớp 12 của trẻ em. Tác giả đã chỉ ra KKTL lớn nhất mà trẻ gặp phải làm cản trở đến sự thích ứng với hoạt động học tập của trẻ là: “Sự thay đổi môi trường hoạt động một cách triệt để, gọi là chuyển dạng hoạt động chủ đạo, vừa chơi trở thành hoạt động đa dạng, tính tùy tự do tùy hứng của cá nhân nặng hơn là tính chỉ đạo của giáo viên. Bước sang lớp 1, học tập chủ đạo của học sinh phải nghiêm chỉnh theo sự chỉ đạo của giáo viên, theo nguyên tắc lớp học”[17]. Trong công trình nghiên cứu của G.M.Andreva khi phân tích chức năng thông tin về giao tiếp đã chỉ ra một vài nguyên nhân làm nảy sinh các khó khăn tâm lý trong quá trình giao tiếp. Tác giả cho rằng những khó khăn này có thể nảy sinh do sự khác biệt về tôn giáo, ngôn ngữ, nghề nghiệp, thiếu đồng nhất trong nhận thức tình huống giao tiếp giữa các thành viên tham gia giao tiếp hoặc do đặc điểm tâm lý cá nhân. [30] Như vậy, ở các công trình nghiên cứu này các tác giả đã phát hiện ra 1 số nguyên nhân làm nảy sinh các khó khăn tâm lý trong giao tiếp, nhưng để đưa ra khái niệm khó khăn tâm lý trong giao tiếp là gì thì tác giả chưa đề cập tới. Đến năm 1987, E.V.Sucanova đã đánh dấu một mốc quan trọng trong công việc nghiên cứu vấn đề khó khăn tâm lý trong giao tiếp bằng việc đã ra cuốn sách “Những khó khăn của giao tiếp liên nhân cách”. Trong công trình này tác giả có đề cập đến những vấn đề sau: - Bản chất tâm lý của những khó khăn trong giao tiếp liên nhân cách. - Vị trí của hiện tượng giao tiếp, khó khăn trong cấu trúc của vấn đề tâm lý xã hội. - Những đặc điểm của việc nhận thức các nguyên nhân gây ra khó khăn trong giao tiếp công việc. - Nghiên cứu thực nghiệm về ảnh hưởng của các yếu tố khó khăn đến quá trình giao tiếp công việc. 5 - Qua quá trình nghiên cứu này, tác giả đã phát hiện được một số khó khăn tâm lý trong giao tiếp và nguyên nhân nảy sinh chúng. Nhưng ông chưa đưa ra được các định nghĩa về khó khăn tâm lý trong giao tiếp và chưa phân loại chúng một cách cụ thể. [37]. Một số tác giả như Maurice Debesse, Bianka Zazzo…đã nghiên cứu về khó khăn tâm lý của trẻ khi đi học lớp 1. Các tác giả đã phát hiện được khó khăn tâm lý và đã xác định được một số nguyên nhân làm cản trở trẻ thích ứng với hoạt động mới, hoạt động học tập. Tóm lại, các tác giả nước ngoài khi nghiên cứu về khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học sinh ít nhiều chỉ ra được vấn đề lí luận trong bản chất của khó khăn tâm lý, nguyên nhân dẫn đến khó khăn đó, đồng thời tác giả cũng chỉ ra được ảnh hưởng của nó tới hoạt động học tập của học sinh… Tuy nhiên so với các lĩnh vực khác, vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập còn ít được các nhà khoa học nước ngoài quan tâm nghiên cứu. Đặc biệt, nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm nhất chưa được nghiên cứu nhiều. Mặc dù đây là vấn đề quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập của sinh viên. Vì vậy, nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên nói chung và sinh viên năm nhất nói riêng cần các nhà khoa học nghiên cứu nhiều hơn và toàn diện hơn. 1.1.2. Ở Việt Nam Ở Việt Nam, các công trình nghiên cứu về lĩnh vực này chưa nhiều. Các nhà khoa học như Nguyễn Khắc Viện, Nguyễn Thị Nhất, Trần Trọng Thủy, Phạm Thị Đức, Nguyễn Xuân Thức đều có chung nhận định: “trẻ em khi đi học lớp 1 có gặp và gặp nhiều những khó khăn tâm lý cản trở hoạt động của trẻ ở nhà trường tiểu học, những khó khăn tâm lý này nhìn một cách khái quát là sự không phù hợp giữa đặc điểm tâm lý và hành vi ứng xử của nhân cách trẻ với nội dung, đối tượng, hoàn cảnh hoạt động mới mẻ của trẻ được biểu hiện ở các dấu hiệu nhận thức - xúc cảm - hành vi ứng xử của trẻ em khi đi học lớp 1. Khó khăn tâm lý thể hiện ở các dạng hoạt động khác nhau của trẻ trong nhà trường tiểu học, trong đó hoạt động học tập là chủ yếu. Một số công trình nghiên cứu KKTL trong học tập. Chẳng hạn như: 6 - Năm 1992, Nhà giáo dục Nguyễn Thị Nhất trong tác phẩm "6 tuổi vào lớp 1" đã phát hiện ra nhiều khó khăn tâm lý mà trẻ lớp một phải vượt qua. Tác giả cho rằng "trong quá trình lớn lên của trẻ em có những bước ngoặt chuyển tư giai đoạn này sang giai đoạn khác đòi hỏi trẻ em phải thay đổi phương thức sinh hoạt một cách triệt để". Đồng thời tác giả cũng nêu ra một số khó khăn tâm lý cụ thể mà trẻ lớp một phải vượt qua: Trẻ phải rời bỏ cuộc sống thoải mái, đa dạng, vui nhộn, hoạt động tùy hứng ở mẫu giáo và khép mình vào kỷ luật nghiêm khắc của lớp học phổ thông; Trẻ gặp khó khăn trong quan hệ với giáo viên; Trẻ bị "vỡ mộng" khi vào học lớp một vì sự hân hoan hồi hộp chờ đón những điều hấp dẫn được thay bằng những điều khác xa với tưởng tượng của trẻ. [18]. Năm 1995, tác giả Nguyễn Minh Hải trong bài “Những khó khăn tâm lý trong quá trình giải toán của học sinh tiểu học” đã đề cập đến các nguyên nhân khác nhau hạn chế năng lực giải toán của học sinh tiểu học. [10, tr.25]. Năm 1998, Tác giả Nguyễn Thanh Sơn, trong bài viết “Những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam” [21] đã phân tích những khó khăn của của học sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam và chỉ ra những khó khăn mà học sinh gặp phải là: - Hoàn cảnh giao tiếp thông tin của học sinh miền núi bị hạn chế. - Vốn từ ngữ của học sinh miền núi còn thiếu và yếu. - Năng lực cảm thụ một câu thơ, một đoạn thơ yếu… Theo tác giả, nguyên nhân của những khó khăn của học sinh miền núi khi học tác phẩm văn học cổ điển Việt Nam là do tầm văn hoá, vốn sống, vốn hiểu biết của các em còn hạn chế. Vì vậy muốn nâng cao năng lực cảm thụ văn học của các em phải mở rộng tầm hiểu biết cuộc sống, xã hội cho các em. Những hoạt động ngoại khoá, du lịch, câu lạc bộ văn hoá.. là những hoạt động có tác dụng tốt đối với học sinh. Năm 2000, trong tác phẩm "Nỗi khổ của con em chúng ta", bác sĩ Nguyễn Khắc Viện đã nêu ra những khó khăn tâm lý mà học sinh lớp một gặp phải đó là: Trẻ phải giữ kỷ luật lớp học; trẻ phải học một chương trình nặng hơn so với tuổi mẫu giáo; trẻ ít được bố mẹ vỗ về âu yếm hơn trước và trẻ luôn chịu sự kiểm tra, đánh giá của bố mẹ. [26] 7 - Năm 2001, tác giả Nguyễn Thị Nhân Ái với luận văn "Tìm hiểu những khó khăn tâm lý trong quá trình giải bài tập hình học của học sinh lớp 11 trung học phổ thông”. Đề tài này, tác giả đã nêu ra những khó khăn tâm lý mà học sinh gặp phải là những yếu tố bên ngoài, như điều kiện, phương tiện hoạt động… có thể là những yếu tố bên trong như: sự thiếu hiểu biết sâu sắc đối tượng, việc chủ thể thực hiện các thao tác, hành động không thích hợp. Tác giả tập trung vào những khó khăn trong việc giải bài tập, chứ không tập trung vào những khó khăn khác. [1]. Ngoài ra, có một số công trình nghiên cứu về KKTL trong học tập của sinh viên năm thứ nhất, chẳng hạn như: Năm 2002, tác giả Nguyễn Thị Thu Huyền với đề tài "Thực trạng khó khăn tâm lý trong quá trình giải bài tập thực hành các thao tác kỹ thuật của sinh viên trường CĐSP Kỹ Thuật Vinh". Luận văn của tác giả đề cập đến những khó khăn mà sinh viên trong trường kỹ thuật gặp phải trong quá trình giải các bài tập thực hành. Cũng giống với luận văn của Nguyễn Thị Nhân Ái là tập trung vào khó khăn trong việc giải bài tập. [13] Năm 2004, tác giả Nguyễn Văn Diệp với luận văn thạc sĩ tâm lý học “Những khó khăn tâm lý trong học tập của sinh viên năm thứ nhất Trường cao đẳng sư phạm Điện Biên” đã nêu ra nhóm các trở ngại tâm lý cản trở đến hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất. Đồng thời tác giả cũng chỉ ra nhóm nguyên nhân gây ra các cản trở tâm lý trong hoạt động học tập. Năm 2005, tác giả Đỗ Văn Bình với luận văn “Nghiên cứu khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất Cao đẳng sư phạm Quảng Trị”, tác giả đã đưa ra nhận định rằng, tất cả sinh viên năm thứ nhất của trường đều gặp phải khó khăn tâm lý trong học tập. Các khó khăn này rất đa dạng và phức tạp, diễn ra ở tất cả các khâu của hoạt động học tập. Sinh viên gặp khó khăn nhiều nhất là mặt nhận thức, tiếp đến là khó khăn về mặt hành vi, sau cùng là khó khăn về mặt xúc cảm. Cũng trong năm 2005, luận văn thạc sĩ “Một số khó khăn tâm lí trong hoạt động học tập của học sinh lớp 1 học kém ở thành phố Lạng Sơn” cũng nghiên cứu 8 - tới vấn đề khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập nhưng là nghiên cứu trên những học sinh lớp 1 học kém. Năm 2006, tác giả Nguyễn Xuân Thức, trong bài viết "Các nguyên nhân dẫn đến khó khăn tâm lý của học sinh đi học lớp một" đã nêu ra các nguyên nhân cụ thể sau: Các nguyên nhân chủ quan: Trẻ chưa hiểu rõ nội quy; trẻ được chuẩn bị quá kỹ trước khi tới trường; trẻ không được chuẩn bị tâm lý sẵn sàng đi học; do tính cách của trẻ; do trẻ chưa đủ tuổi đến trường; do trẻ mắc một số bệnh bẩm sinh. Các nguyên nhân khách quan: Nhóm nguyên nhân thuộc về gia đình; nhóm nguyên nhân thuộc về nhà trường; nhóm nguyên nhân thuộc về xã hội. Tác giả cho rằng, các nguyên nhân chủ quan là những nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý nhiều hơn cho học sinh lớp một. Ngoài ra tác giả cũng đưa ra một số giải pháp sư phạm để tháo gỡ những khó khăn tâm lý cho trẻ. Tác giả cho rằng, các nguyên nhân chủ quan là những nguyên nhân gây ra khó khăn tâm lý nhiều hơn cho học sinh lớp một. Ngoài ra tác giả cũng đưa ra một số giải pháp sư phạm để tháo gỡ những khó khăn tâm lý cho trẻ [23, tr.12 - 15]. Năm 2007, luận văn thạc sĩ “Những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của SV các dân tộc thiểu số năm thứ nhất trường CĐSP Sơn La”. Mục đích của luận văn này chính là phát hiện những khó khăn tâm lý trong học tập của SV các dân tộc thiểu số năm thứ nhất, nguyên nhân của những khó khăn đó, từ đó đưa ra các biện pháp, cách thức tác động nhằm hạn chế những khó khăn. Năm 2007, luận văn thạc sĩ “Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm nhất Đại học sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh”. Luận văn này tìm hiểu một số khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm giảm bớt những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên. [15] Năm 2008, tác giả Nguyễn Xuân Thức với luận văn “Khó khăn tâm lí trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trường Đại học sư phạm Hà Nội”[22]. Mục đích của luận văn cũng là tìm ra những khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm nhất trường sư phạm. 9 - Năm 2011, luận văn “Khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của sinh viên năm nhất trường Học viện Hậu cần” [20]. Luận văn này phân tích thực trạng khó khăn tâm lý trong hoạt động học tập của học viên năm thứ nhất ở Học viện Hậu cần. Trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp nhằm giảm bớt những khó khăn trong học tập của sinh viên trong trường quân đội. Có thể thấy, các công trình nghiên cứu được đề cập ở trên phần nào đã nói đến những khó khăn tâm lý trong học tập. Tuy nhiên, đối tượng ở đây tập trung nhiều vào học sinh tiểu học, phổ thông. Những vấn đề về khó khăn tâm lý đối với học tập của SV còn chưa được nghiên cứu nhiều và sâu. Tóm lại, các nghiên cứu ở trong và ngoài nước mới chỉ đề cập được một số khía cạnh về khó khăn tâm lý nói chung và khó khăn tâm lý trong học tập nói riêng. Các tác giả mới chỉ dừng ở việc nghiên cứu khó khăn tâm lý trong học tập của học sinh mà chưa chú ý đến đối tượng sinh viên, đặc biệt là sinh viên Học viện Quản lý giáo dục. Mặt khác, khi nghiên cứu về khó khăn tâm lý trong học tập, đòi hỏi chúng ta phải xem xét nó trên từng mặt của học tập. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề này từ phương diện tâm lý học thực sự cần thiết, có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn. 1.2. Một số vấn đề lý luận của đề tài 1.2.1.Học tập của sinh viên Học viện Quản lý giáo dục 1.2.1.1. Khái niệm sinh viên Sinh viên: Thuật ngữ sinh viên có nguồn gốc từ tiếng La Tinh “student”, là người đang học tập hoặc đang tham gia tại một cơ sở giáo dục, có nghĩa là người làm việc, học tập nhiệt tình, tìm kiếm, khai thác tri thức. [17, tr.44]. Sinh viên là người học tập tại các trường đại học, cao đẳng hay trung cấp chuyên nghiệp. Ở đó họ được truyền đạt kiến thức bài bản về một ngành nghề, chuẩn bị cho công việc sau này của họ. Họ được xã hội công nhận qua những bằng cấp đạt được trong quá trình học. Quá trình học của họ theo hệ chính quy, tức là họ đã phải trải qua các bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân: mầm non, tiểu học, trung học, trung học phổ thông. Quy chế công tác học sinh, sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng (Ban hành kèm theo Quyết định số 1584/GD-ĐT ngày 27 tháng 7 năm 1993 của 10 - Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) nêu rõ: “Người đang học trong hệ đại học và cao đẳng gọi là sinh viên”. Ngày nay, “Học, học nữa, học mãi”(Lê Nin) là khẩu hiệu của toàn xã hội và học tập là công việc suốt đời. Các trường Cao đẳng và Đại học mở rộng cửa cho tất cả những ai có nguyện vọng và điều kiện không phân biệt lứa tuổi, giới tính, giàu nghèo... đều có thể học bằng nhiều con đường, hình thức khác nhau: Chính quy, chuyên tu, tại chức, liên thông, văn bằng 2. Do đó, với khái niệm sinh viên như trên thì ngoại diên của nó rất rộng. Tuy nhiên, trong giới hạn của đề tài này, chúng tôi chỉ nghiên cứu với đối tượng là sinh viên hệ chính quy. Vì vậy, tôi sử dụng khái niệm sinh viên trong quy chế công tác học sinh, sinh viên trong các trường đại học, cao đẳng làm khái niệm công cụ. Có thể thu hẹp nội hàm của khái niệm này như sau: - Đó là những người đã tốt nghiệp trung học phổ thông. - Họ đã vượt qua kỳ thi tuyển sinh vào trường Đại học, Cao đẳng và đỗ vào trường. - Họ thuộc nhóm thanh niên, nam nữ từ 18 trở lên - Họ chưa có nghề nghiệp, việc làm xác định, vì vậy lệ thuộc gia đình về kinh tế. - Họ là nhóm xã hội đặc biệt gồm những thanh niên từ các tầng lớp xã hội khác nhau đang trong quá trình học tập, chuẩn bị nghề nghiệp chuyên môn để bước vào một nhóm xã hội mới là tầng lớp tri thức trẻ. 1.2.1.2. Đặc điểm tâm lý của sinh viên Học viện Quản lý giáo dục * Đặc điểm tâm lý tuổi sinh viên Theo các nhà tâm lý học, sinh viên, những người thuộc lứa tuổi từ 18 đến 25, đã đạt đến mức độ trưởng thành cơ bản của con người cả về thể chất lẫn tinh thần. Chính sự hoàn thiện này cho phép sinh viên có thể chọn lựa và thực hiện những gì có ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách của họ một cách độc lập như chọn nghề sau khi kết thúc học tập ở trường phổ thông, xác định lý tưởng … B.G.Ananhev đã nhận định, sinh viên có khả năng lập kế hoạch và thực hiện hoạt động một cách độc lập, có sự biến đổi mạnh mẽ về động cơ, về thang giá trị xã hội có liên quan đến nghề nghiệp, xác định con đường sống tích cực, nắm vững 11 -