BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH
---------------------------
ÑOÃ THÒ NGA
KHAÛO SAÙT NAÊNG LÖÏC TRÍ TUEÄ CUÛA HOÏC SINH
LÔÙP 5 TAÏI THÒ XAÕ ÑOÀNG XOAØI – TÆNH BÌNH PHÖÔÙC
NAÊM HOÏC 2005 – 2006
Chuyeân ngaønh: Taâm lyù hoïc
Maõ soá: 60 31 80
LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ TAÂM LYÙ HOÏC
NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC:
PGS.TS ÑOAØN VAÊN ÑIEÀU
Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2006
LÔØI CAÛM ÔN
Toâi xin chaân thaønh caûm ôn:
Tröôøng CÑSP Bình Phöôùc, Ban chuû nhieäm khoa, caùc thaày coâ trong khoa Taâm lyù –
Giaùo duïc, Phoøng KHCN – SÑH vaø caùc phoøng ban cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh
phoá Hoà Chí Minh, ñaõ tröïc tieáp giaûng daïy, giuùp ñôõ toâi trong suoát khoùa hoïc.
Toâi xin chaân thaønh caûm ôn PGS.TS Ñoaøn Vaên Ñieàu ñaõ taän taâm chæ daãn toâi trong
suoát thôøi gian thöïc hieän luaän vaên.
Toâi xin baøy toû loøng caûm ôn tôùi baïn beø cuøng lôùp hoïc, ñoàng nghieäp, ngöôøi thaân ñaõ
ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi hoaøn thaønh luaän vaên naøy.
Tp. Hoà Chí Minh, thaùng 9 naêm 2006
Taùc giaû
Ñoã Thò Nga
LÔØI CAM ÑOAN
Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cöùu cuûa rieâng toâi, caùc soá lieäu vaø keát quaû
nghieân cöùu neâu trong luaän vaên laø trung thöïc, ñöôïc caùc ñoàng taùc giaû cho pheùp söû duïng vaø
chöa töøng ñöôïc coâng boá trong baát kyø moät coâng trình naøo khaùc.
Taùc giaû
Ñoã Thò Nga
DANH MUÏC CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT
CF
Taàn soá tích luõy (Cumulative frequency)
CFMP
Taàn soá tích luõy tính ñeán trung ñieåm cuûa ñieåm soá
(Cumulative frequency to midpoint)
CPMP
Soá phaàn traêm tích luõy ñeán trung ñieåm cuûa ñieåm soá.
Ñoä leäch tieâu chuaån (Std.Deviation)
ÑK
Ñoä khoù
ÑPC
Ñoä phaân caùch
ÑTB
Ñieåm trung bình
F
Taàn soá
HS
Hoïc sinh
N
Soá maãu xöû lyù
PR
Thöù haïng baùch phaân (Percentile rank)
r
Heä soá töông quan (Correlation Coefficient)
TH
Tieåu hoïc
TNBT
Traéc nghieäm bieân taäp
SELÑ
Soá em laøm ñuùng
X
Chæ soá trung bình
XLTT
Xeáp loaïi trí tueä
MÔÛ ÑAÀU
1. Lyù do choïn ñeà taøi
Ngaøy nay, vôùi söï tieán boä vöôït baäc cuûa khoa hoïc – kyõ thuaät, xaõ hoäi ñoøi hoûi ngaøy
caøng cao veà trình ñoä vaø khaû naêng cuûa con ngöôøi. Tröôùc tình hình ñoù, giaùo duïc Vieät Nam
ñang ñaët ra moät yeâu caàu quan troïng laø naâng cao daân trí, ñaøo taïo nhaân löïc, boài döôõng nhaân
taøi. Vì theá, coù theå noùi raèng phaùt trieån trí tueä vaø laøm sao naâng cao naêng löïc trí tueä cho con
ngöôøi laø vieäc laøm troïng yeáu, vì trí tueä con ngöôøi laø nguoàn voán quyù nhaát trong moïi nguoàn
voán – laø boä phaän trung taâm laøm neân chaát löôïng vaø söùc maïnh ngaøy caøng taêng cuûa cuoäc
soáng con ngöôøi vaø chính nguoàn löïc trí tueä ñaõ taïo ra tieàm löïc phaùt trieån cuûa moãi daân toäc,
moãi quoác gia vaø cuûa caû nhaân loaïi. Trí tueä laø taøi saûn voâ giaù maø moãi quoác gia vaø toaøn nhaân
loaïi ñeàu phaûi quan taâm, chaêm soùc, boài döôõng, phaùt trieån vaø tìm caùch phaùt huy coù hieäu
quaû treân con ñöôøng phaùt trieån ngaøy caøng vaên minh tieán boä cuûa mình. Do vaäy, phaùt trieån
trí tueä vaø laøm sao naâng cao naêng löïc trí tueä cho con ngöôøi maø ñaëc bieät laø hoïc sinh nhoû
tuoåi (tuoåi TH) – chuû nhaân töông lai cuûa ñaát nöôùc laø vaán ñeà caáp thieát.
Naêng löïc trí tueä laø yeáu toá quan troïng trong hoïc taäp. Do vaäy, trong quaù trình giaûng
daïy – giaùo duïc caàn reøn luyeän vaø phaùt trieån ñöôïc trí tueä cho hoïc sinh. Hay noùi moät caùch
toång quaùt, giaùo duïc nhaèm phaùt huy nhöõng maët maïnh, khaéc phuïc nhöõng maët yeáu cuûa trí
tueä ñeå ñaït hieäu quaû cao. Muoán bieát ñöôïc maët maïnh, maët yeáu cuûa trí tueä caàn phaûi coù duïng
cuï ño löôøng töông xöùng. Do ñoù, ñeà taøi “Khaûo saùt Naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh lôùp 5 taïi
thò xaõ Ñoàng Xoaøi – tænh Bình Phöôùc naêm hoïc 2005 – 2006” ñöôïc thöïc hieän. Ñeà taøi seõ goùp
phaàn vaøo vieäc vaïch ra nhöõng yeáu toá cuûa naêng löïc trí tueä, tìm ra nhöõng yeáu toá aûnh höôûng
ñeán quaù trình hình thaønh naêng löïc trí tueä, caùch reøn luyeän, phaùt trieån naêng löïc trí tueä cho
hoïc sinh.
2. Muïc ñích nghieân cöùu
1. Khaûo saùt naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ Ñoàng Xoaøi – tænh Bình Phöôùc
naêm hoïc 2005 – 2006.
2. Ñeà xuaát nhöõng bieän phaùp reøn luyeän phaùt huy trí tueä cho hoïc sinh.
3. Giaû thuyeát nghieân cöùu
1. Söï phaùt trieån trí tueä cuûa caùc em hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ laø bình thöôøng so vôùi caùc em
hoïc sinh cuøng lôùp ôû caùc ñòa phöông khaùc (bình thöôøng coù nghóa laø ña soá hoïc sinh coù möùc
trí tueä trung bình vaø treân trung bình).
2. Khoâng coù söï khaùc bieät veà söï phaùt trieån naêng löïc trí tueä giöõa hoïc sinh nam vaø hoïc sinh
nöõ lôùp 5.
3. Khoâng coù söï khaùc bieät veà söï phaùt trieån naêng löïc trí tueä giöõa hoïc sinh lôùp 5 cuûa caùc
tröôøng TH taïi thò xaõ.
4. Nhieäm vuï
1. Bieân taäp vaø thöû nghieäm traéc nghieäm trí tueä treân moät soá hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ. Tính
caùc tham soá caâu vaø baøi traéc nghieäm trí tueä.
2. Khaûo saùt naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ (söû duïng TNBT vaø Test
Raven).
3. Ñeà xuaát bieän phaùp reøn luyeän phaùt huy naêng löïc trí tueä cho hoïc sinh.
5. Ñoái töôïng - khaùch theå
*Ñoái töôïng: Naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ (naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh
lôùp 5 maø ñeà taøi khaûo saùt goàm nhöõng naêng löïc nhö sau:
-Naêng löïc tri giaùc khaùi quaùt
-Naêng löïc tö duy loâgic (khaùi quaùt hoùa, tröøu töôïng hoùa)
tö duy phaân tích toång hôïp
-Naêng löïc phaân tích vaïch ra nhöõng moái lieân heä toàn taïi
Khaûo saùt baèng
Test Raven
giöõa caùc söï vaät – hieän töôïng
-Naêng löïc töø vöïng vaø ngoân ngöõ.
-Naêng löïc tính toaùn vaø lyù luaän.
-Naêng löïc ghi nhôù vaø nhaän bieát.
-Kieán thöùc.
*Khaùch theå: Goàm 365 hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ.
6. Giôùi haïn – phaïm vi
Khaûo saùt baèng
TNBT
Nghieân cöùu chæ taäp trung chuû yeáu laø khaûo saùt naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh lôùp 5 taïi
thò xaõ Ñoàng Xoaøi – tænh Bình Phöôùc naêm hoïc 2005 – 2006.
7. Phöông phaùp
Trong ñeà taøi coù söû duïng nhöõng phöông phaùp chính:
1. Tham khaûo taøi lieäu: Ñoïc taøi lieäu coù lieân quan ñeán vieäc bieân taäp, thöû nghieäm, traéc
nghieäm trí tueä vaø nhöõng taøi lieäu coù lieân quan ñeán trí tueä, naêng löïc trí tueä, caùc vaán ñeà veà
trí tueä, trí tueä cuûa hoïc sinh TH...
2. Phöông phaùp ñieàu tra baèng traéc nghieäm: Söû duïng 2 baøi traéc nghieäm: TNBT (bieân
taäp – thöû nghieäm coù nghóa laø döïa vaøo Traéc nghieäm chæ soá thoâng minh cuûa taùc giaû
Nguyeãn Haïnh, NXB Treû 2004, boä traéc nghieäm naøy daønh cho hoïc sinh lôùp 5 goàm 98 caâu,
qua 3 laàn thöû nghieäm treân moät soá hoïc sinh lôùp 5 choïn ñöôïc 30 caâu coù giaù trò) vaø Test
Raven ñieàu tra treân 365 em hoïc sinh lôùp 5 taïi thò xaõ. Tuaân thuû caùc ñieàu kieän khoâng gian
vaø thôøi gian, caùch laøm baøi traéc nghieäm, phaùt cho moãi hoïc sinh 1 phieáu thoâng tin, yeâu caàu
caùc em ñieàn ñaày ñuû, sau ñoù höôùng daãn caùc em caùch laøm 2 baøi traéc nghieäm treân.
3. Phöông phaùp toaùn thoáng keâ vôùi söï trôï giuùp cuûa phaàn meàm Microsoft Excell ñeå
xöû lyù soá lieäu thu ñöôïc. Ngoaøi ra coøn duøng caùc soá thoáng keâ thoâng duïng trong traéc nghieäm
vaø xaây döïng chöông trình maùy tính ñeå phaân tích soá lieäu, tìm kieám keát quaû giuùp cho vieäc
nhaän ñònh caùc chæ soá baøi traéc nghieäm.
8. Tieán ñoä thöïc hieän
-Thaùng 10 – 11/2005: Hoaøn thaønh ñeà cöông – thöû nghieäm.
-Thaùng 12/2005: thu soá lieäu
-Thaùng 01 – 02/2006: Xöû lyù soá lieäu – Vieát cô sôû lyù luaän.
-Thaùng 03 – 04/2006: Phaân tích soá lieäu – Vieát cô sôû lyù luaän
-Thaùng 05 – 06/2006: Hoaøn thaønh cô sôû lyù luaän
-Thaùng 07 – 08/2006: Chænh söûa
-Thaùng 09/2006: Noäp vaø chuaån bò baûo veä luaän vaên
NOÄI DUNG
Chöông 1: CÔ SÔÛ LÍ LUAÄN
1.1. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu trí tueä theá giôùi vaø Vieät Nam
Chuùng ta bieát raèng theá kyû 21 laø theá kyû cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät hieän
ñaïi dieãn ra nhö vuõ baõo, ñaõ taïo neân nhöõng bieán ñoåi saâu saéc laøm thay ñoåi taän goác caùc maët
cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Vôùi cuoäc caùch maïng naøy nguoàn löïc ngöôøi trôû thaønh nguoàn
löïc chuû choát, coát loõi nhaát, ñoùng vai troø quyeát ñònh thuùc ñaåy tieán trình phaùt trieån cuûa moãi
quoác gia. Neáu nhö nguoàn löïc con ngöôøi laø nguoàn löïc cuûa moïi nguoàn löïc thì trí tueä laø boä
phaän trung taâm laøm neân chaát löôïng vaø söùc maïnh ngaøy caøng taêng cuûa nguoàn löïc vaø taïo ra
tieàm löïc phaùt trieån maïnh meõ cuûa moãi daân toäc, cuûa caû nhaân loaïi. Do vaäy, trí tueä laø taøi saûn
voâ giaù maø moãi quoác gia caàn phaûi quan taâm, chaêm soùc, boài döôõng, phaùt trieån. Theo xu theá
chung ñoù, caùc nhaø taâm lí hoïc ôû nhieàu nöôùc raát quan taâm nghieân cöùu saâu vaøo lónh vöïc naøy.
Vôùi nhöõng coâng trình nghieân cöùu lôùn ñaõ ñaït hieäu quaû cao veà maët lí luaän vaø phöông phaùp,
chaúng haïn nhö:
Nhöõng coâng trình nghieân cöùu cuûa Piagieâ vaø caùc nhaø taâm lí hoïc cuøng xu höôùng ngay
töø nhöõng naêm 1935-1959 ñaõ nghieân cöùu khaûo saùt söï hình thaønh vaø phaùt trieån trí tueä cuûa
treû em. OÂng ñaõ chæ ra ñöôïc nhöõng ñaëc tröng cuûa söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc caáu truùc
trí tueä ôû treû em, qua caùc löùa tuoåi khaùc nhau töø luùc môùi sinh cho ñeán luùc tröôûng thaønh döôùi
aûnh höôûng töï phaùt cuûa caùc ñieàu kieän xaõ hoäi [9, tr.10].
Moät soá nhaø taâm lí hoïc xoâ vieát nhö: L.X.Vögoátxki, A.N.Leâonchiep, P.Ia.Gapeârin vaø
caùc nhaø taâm lí hoïc cuøng quan ñieåm ñaõ nghieân cöùu quaù trình hình thaønh haønh ñoäng trí tueä
ôû treû em, nhôø ñoù ñaõ phaùt hieän ra cô cheá chuyeån töø haønh ñoäng vaät chaát töø beân ngoaøi vaøo
thaønh haønh ñoäng trí tueä ôû con ngöôøi. Rieâng ñoái vôùi X.L.Rubinsteâin, N.A.Menchinxcaia vaø
caùc nhaø taâm lyù hoïc khaùc ôû Lieân Xoâ tröôùc ñaây ñaõ taäp trung nghieân cöùu quaù trình tö duy,
ñaëc bieät laø caùc thao taùc cô baûn cuûa noù nhö: phaân tích toång hôïp, khaùi quaùt hoùa, tröøu töôïng
hoùa vaø ñaõ chæ ra ñöôïc quy luaät, möùc ñoä, ñaëc ñieåm cuûa hoaït ñoäng trí tueä ôû con ngöôøi.
Theo V.A.Cruchetxki, A.M. Machiuski ñaõ nghieân cöùu baûn chaát vaø söï phaùt trieån caùc
naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh trong daïy hoïc vaø ñaõ vaïch ra ñöôïc caùc ñaëc ñieåm vaø ñieàu kieän
ñeå hình thaønh naêng löïc trí tueä cuûa hoïc sinh thoâng qua caùc moân hoïc khaùc nhau, ñaëc bieät laø
toaùn hoïc.
Caùc nghieân cöùu cuûa L.V.Dancoáp, Ñ.B.Encoânhin, J.S.Bruner ñaõ nghieân cöùu trí tueä
hoïc sinh, ñaëc bieät ñi saâu phaân tích khaû naêng hoïc taäp cuûa hoïc sinh döôùi aûnh höôûng cuûa caùc
kieåu daïy hoïc khaùc nhau. Vaø ñaõ ñöa ra keát luaän ngay töø tuoåi nhoû caùc em ñaõ coù khaû naêng
lónh hoäi heä thoáng caùc khaùi nieäm khoa hoïc ñích thöïc, trong ñieàu kieän toå chöùc hoaït ñoäng
hoïc taäp cuûa caùc em theo moät qui trình thích hôïp.
Nhöõng coâng trình nghieân cöùu cuûa H.Valoâng veà vaán ñeà xuùc caûm, trong trí tueä ôû treû
em vaø quaù trình xaõ hoäi hoùa caùc naêng löïc trí tueä. Töø ñoù caùc nhaø nghieân cöùu khaùc veà trí tueä
coù theå caên cöù vaøo nghieân cöùu cuûa oâng ñeå phaân tích caùc giai ñoaïn phaùt trieån nhaân caùch noùi
chung, trí tueä noùi rieâng.
Beân caïnh ñoù coøn coù raàt nhieàu coâng trình nghieân cöùu cuûa caùc nhaø taâm lí hoïc nhö:
J.C.Raven, L.Terman, Ñ.Wechler, H.J.Eysenck… caùc nhaø taâm lí hoïc naøy ñaët söï phaùt trieån
trí tueä vaøo moät daïng haønh ñoäng nhaát ñònh. Taïo ra nhöõng moâ hình hoaït ñoäng, tình huoáng
khaùc nhau ñeå caù nhaân boäc loä naêng löïc trí tueä cuûa mình.
ÔÛ nöôùc ta coù raát nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà trí tueä cuûa hoïc sinh cuõng nhö cuûa
con ngöôøi noùi chung nhö: coâng trình cuûa Nguyeãn Keá Haøo ñaõ noùi veà söï phaùt trieån trí tueä
cuûa treû em truôùc tuoåi hoïc. Taùc giaû Phaïm Hoaøng Gia ñaõ nghieân cöùu baûn chaát cuûa trí thoâng
minh vaø cô sôû lí luaän cuûa caùch lónh hoäi khaùi nieäm cuûa hoïc sinh…
Gaàn ñaây coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu phaùt hieän boài döôõng hoïc sinh coù naêng
khieáu do Vieän Khoa hoïc Giaùo duïc ñaûm nhieäm ñaõ quy tuï ñöôïc nhieàu kinh nghieäm tuyeån
choïn vaø boài döôõng hoïc sinh coù naêng khieáu cuûa Vieät Nam. Ñieàu naøy chöùng toû Ñaûng vaø
Nhaø nöôùc ta raát quan taâm ñeán lónh vöïc trí tueä vaø ñaõ taïo ñieàu kieän thu huùt ñöôïc nhieàu
nhaân taøi cuõng nhö caùn boä nghieân cöùu coù uy tín trong nöôùc. Khai thaùc coù hieäu quaû ñöôïc
nhieàu thaønh töïu veà trí tueä treû em treân theá giôùi. Nhö taùc giaû Hoà Ngoïc Ñaïi ñaõ nghieân cöùu
moät soá traéc nghieäm taâm lí ñieån hình nhaèm giuùp hoïc sinh boäc loä nhieàu khía caïnh khaùc
nhau trong söï phaùt trieån trí tueä hoïc sinh.
Hieän nay caùc traéc nghieäm ño löôøng trí tueä ñaõ ñöôïc choïn loïc öùng duïng roäng raõi ôû
Vieät Nam bôûi nhieàu nhaø taâm lí hoïc vaø giaùo duïc hoïc coù teân tuoåi nhö: Traàn Troïng Thuûy,
Nguyeãn Khaéc Vieän, Traàn Thò Caåm, Döông Thieäu Toáng, Traàn Baù Hoaønh…
Caùc taùc giaû nghieân cöùu trí tueä cuûa treû töø 13-15 tuoåi trong caùc gia ñình töø 1-5 con
naêm 1998 nhö: Haø Nhaät Thaêng, Phan Troïng Ngoï, Döông Thieäu Hoa, Nguyeãn Thò Muøi,
Nguyeãn Thò Lan Anh vaø coäng söï.
Traàn Troïng Thuûy cuõng ñaõ thöïc hieän nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà trình ñoä trí tueä
cuûa hoïc sinh, ñaëc bieät laø hoïc sinh TH. Beân caïnh ñoù, ôû tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi 1
cuõng coù nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà caùc bieåu hieän trí tueä cuûa hoïc sinh TH vaø caùc
nghieân cöùu ñaùnh giaù söï phaùt trieån trí tueä cuûa hoïc sinh noâng thoân cuûa taùc giaû Taï Thuùy
Lan, Traàn Thò Lan, Vuõ Thò Lan Anh…
Cuøng vôùi nhöõng taùc giaû treân coù taùc giaû Nguyeãn Nhö Mai (1986) vôùi nghieân cöùu
“Thöû duøng phöông phaùp duøng tranh ñeå tìm hieåu söï phaùt trieån trí tueä cuûa hoïc sinh caáp
2,3…”. Beân caïnh ñoù, coøn coù taùc giaû Nguyeãn Huy Vaân (1986) vôùi nghieân cöùu “Tìm hieåu söï
phaùt trieån trí tueä cuûa hoïc sinh caáp 3 baèng traéc nghieäm Raven…”. Naêm 1990, taùc giaû Phaïm
Thò Thanh (Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi 1) nghieân cöùu söï phaùt trieån trí tueä cuûa hoïc sinh
baèng test Gille…
Coù raát nhieàu taùc giaû nghieân cöùu veà trí tueä töø naêm 1990 ñeán nay nhö: taùc giaû Ñoaøn
Vaên Ñieàu, Lyù Minh Tieân… (ÑHSP –TPHCM), Tröông Coâng Thanh, Nguyeãn Coâng Khanh,
Nguyeãn Huy Tuù, Ñoã Hoàng Anh… (vieän KHGD), Nguyeãn Quang Uaån, Ñoã Thò Hieàn…
(ÑHSP - Haø Noäi 1), Nguyeãn Nhö Chieán (Hoïc vieän CSND), Huyønh Vaên Sôn (CÑSP- Theå
duïc-TPHCM)…
1.2. Khaùi nieäm trí tueä
Thuaät ngöõ “trí tueä” vaø nhöõng thuaät ngöõ gaàn guõi vôùi noù nhö “trí”, “trí khoân”, “trí
thoâng minh’’, “trí löïc", “trí naêng"... laø nhöõng thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng roäng raõi trong giao
tieáp haøng ngaøy cuõng nhö trong khoa hoïc, nhöng laïi chöa bao giôø ñònh nghóa moät caùch roõ
raøng vaø thoáng nhaát.
Töø thôøi xöa, “trí” theo Maïnh Töû, coù maàm moáng baåm sinh laø caùi “Ta saün coù ñoù vaäy,
nguoàn goác cuûa trí laø loøng”. Nhö vaäy, trí khoâng nhöõng laø trí thoâng minh maø coøn laø taâm trí,
laø taám loøng bieát caân nhaéc, bieát suy xeùt; theo tieáng Vieät thì coù nghóa laø vöøa khoân, vöøa
ngoan. Theo Tuaân Töû thì “caùi bieát trong ngöôøi goïi laø tri, tri maø hôïp vôùi caùi gì ôû beân ngoaøi
goïi laø trí”. Nhö vaäy, nguoàn goác cuûa trí tueä laïi laø söï phuø hôïp giöõa noäi taâm vaø hieän thöïc
beân ngoaøi, laø lyù trí thöïc haønh, quan nieäm naøy baây giôø ñang thònh haønh trong neàn kinh teá
tri thöùc nhö hieän nay [14, tr.179-180].
Thuaät ngöõ “trí tueä” ñöôïc duøng ñeå moâ taû caáu truùc hoaït ñoäng trí oùc, nhaèm ñaûm baûo
söï thích öùng cuûa chuû theå vôùi nhöõng thay ñoåi cuûa ñieàu kieän soáng [14, tr.10].
Theo taùc giaû Nguyeãn Khaéc Vieän “trí khoân”, “trí thoâng minh” cuõng laø trí tueä, trí
khoân ñöôïc hieåu veà phöông dieän phaùt sinh, phaùt trieån ôû treû aáu thô. Hay noùi caùch khaùc trí
khoân duøng ñeå chæ quaù trình hình thaønh trí tueä cuûa treû em ôû nhöõng thôøi kyø aáu thô. Khi trí
khoân ñaït tôùi möùc coù tö duy tröøu töôïng thì goïi laø trí tueä. Khi trí tueä phaùt trieån ôû möùc cao coù
phaåm chaát tö duy tích cöïc, ñoäc laäp, linh hoaït saùng taïo tröôùc nhöõng vaán ñeà lí luaän, thöïc
tieãn coù lieân quan ñeán trình ñoä hoïc vaán, vaên hoùa cuûa moãi ngöôøi, khi ñoù trí tueä coøn ñöôïc
goïi laø trí thoâng minh. Coøn thuaät ngöõ “trí löïc” cuõng laø trí tueä nhöng noùi veà naêng löïc hoaït
ñoäng trí tueä cuûa caù nhaân trong hoaøn caûnh nhaát ñònh.
Nhö vaäy, thuaät ngöõ “trí khoân”, “ trí thoâng minh”, “trí löïc”, “trí tueä”… coù nhieàu
ñieåm truøng nhau, nhöng khoâng ñoàng nhaát vôùi nhau. Vì vaäy, trong giôùi haïn ñeà taøi naøy chæ
söû duïng thuaät ngöõ “trí tueä”.
Khi noùi ñeán trí tueä coù raát nhieàu ñònh nghóa veà noù, vì coù nhieàu nhaø taâm lyù hoïc
nghieân cöùu, moãi ngöôøi laïi ñöa ra moät ñònh nghóa khaùc nhau. Nhöng nhìn chung laïi coù theå
chia ra 3 loaïi ñònh nghóa khaùc nhau döïa treân 3 quan nieäm veà trí tueä.
-Quan nieäm thöù 1: coi trí tueä laø naêng löïc nhaän thöùc, lieân quan ñeán vaán ñeà hoïc taäp
cuûa moãi caù nhaân.
-Quan nieäm thöù 2: coi trí tueä laø naêng löïc tö duy tröøu töôïng.
-Quan nieäm thöù 3: coi trí tueä laø naêng löïc thích öùng cuûa caù nhaân.
Ñoái vôùi quan nieäm thöù nhaát caùc nhaø taâm lyù hoïc nghieân cöùu moái quan heä giöõa hoïc
taäp vaø trí tueä cuûa hoïc sinh. Nhöng moái quan heä naøy khoâng ñoàng nhaát vôùi nhau. Treân thöïc
teá, phaàn lôùn hoïc sinh coù chæ soá IQ cao thì ñaït keát quaû hoïc taäp cuõng cao, song cuõng coù moät
soá hoïc sinh khaùc coù chæ soá IQ cao nhöng keát quaû hoïc taäp laïi thaáp hoaëc ngöôïc laïi
[13,tr.25].
Theo coâng trình nghieân cöùu cuûa A.Binet vaøo naêm 1905 cho raèng quan heä giöõa trí
tueä vaø naêng löïc hoïc taäp khoâng phaûi laø quan heä töông öùng 1:1, oâng cho raèng nhöõng hoïc
sinh hoïc keùm coù theå do khaû naêng trí tueä vaø cuõng do löôøi hoïc hay do nguyeân nhaân khaùc.
Quan nieäm thöù 2 coi trí tueä laø naêng löïc tö duy tröøu töôïng, coù caùc nhaø taâm lyù hoïc
nhö: L.Terman, X.L.Rubinsteâin… Theo Rubinsteâin haït nhaân cuûa trí tueä laø caùc thao taùc tö
duy, phaân tích toång hôïp, khaùi quaùt hoùa… nhö vaäy theo quan nieäm naøy chöùc naêng cuûa trí
tueä laø söû duïng coù hieäu quaû caùc khaùi nieäm vaø töôïng tröng. Quan nieäm naøy ñaõ thu heïp caû
khaùi nieäm laãn phaïm vi theå hieän cuûa trí tueä.
Quan nieäm thöù ba coi trí tueä laø naêng löïc thích öùng cuûa caù nhaân vôùi moâi tröôøng loaïi
quan nieäm naøy ñöôïc hieåu roäng raõi hôn vaø ñöôïc nhieàu nhaø nghieân cöùu taùn thaønh nhaát.
Theo quan nieäm naøy coù caùc nhaø taâm lyù hoïc nhö: V.V.Stern, Ñ. Wechler, P. K. Anokhin…
caùc oâng cho raèng trí tueä ñöôïc theå hieän trong moái quan heä giöõa chuû theå vaø moâi tröôøng vaø
cuõng khoâng theå ñònh nghóa trí tueä beân ngoaøi söï taùc ñoäng qua laïi giöõa caù nhaân vaø moâi
tröôøng. Tuy nhieân söï taùc ñoäng qua laïi ñoù phaûi ñöôïc xem xeùt nhö laø noät söï thích öùng tích
cöïc, coù hieäu quaû nhaèm caûi taïo moâi tröôøng cho phuø hôïp vôùi muïc ñích cuûa con ngöôøi, chöù
khoâng phaûi laø söï thích öùng thuï ñoäng ñôn giaûn.
Vaø ñieàu naøy cuõng hoaøn toaøn deã hieåu taïi sao raát khoù ñöa ra moät ñònh nghóa cho khaùi
nieäm “trí tueä”, tuy nhieân coù theå nhaän xeùt chung nhö sau:
-Trí tueä vaø caùc khaùi nieäm töông ñöông nhö trí, trí thoâng minh… ñeàu thuoäc phaïm truø
tö duy, thuoäc lónh vöïc nhaän thöùc.
-Trí tueä laø moät naêng löïc chung cuûa nhaân caùch ñöôïc hình thaønh thoâng qua hoaït ñoäng
coù muïc ñích, coù töông taùc vôùi moâi tröôøng xung quanh theo höôùng thích nghi tích cöïc ñeå
ñaït muïc ñích, gaén boù vôùi hai lónh vöïc khaùc cuûa nhaân caùch laø caûm xuùc vaø taâm vaän ñoäng.
-Trí tueä ñöôïc phaùt trieån trong moät quaù trình töø thaáp leân cao. Möùc ñoä taêng giaù trò vaø
tính môùi meû cuûa söï khaùi quaùt vaø cuûa coâng cuï söû duïng, tính chuû ñoäng cuûa hoaït ñoäng tö duy
coù theå coi laø caùc tieâu chí veà chaát löôïng, hieäu quaû cuûa trí tueä.
-Vieäc nghieân cöùu trí tueä phaûi laáy khaùi nieäm hoaït ñoäng coù ñoái töôïng laøm khaùi nieäm
then choát, coi con ngöôøi ñöôïc laøm chuû, laøm chuû ñöôïc vaø töï laøm chuû laø tö töôûng trung taâm,
söû duïng phöông phaùp luaän döïa vaøo haønh ñoäng laøm ñôn vò cuûa ñôøi soáng taâm lyù con ngöôøi,
raát chuù troïng ñeán saûn phaåm vaø ngaøy nay coøn nhaán maïnh tính hieäu quaû.
Nhö vaäy coù theå coi trí tueä laø naêng löïc tö duy, ñöôïc hình thaønh thoâng qua hoaït ñoäng
coù muïc ñích, coù töông taùc vôùi moâi tröôøng xung quanh vôùi tinh thaàn töï chuû, naêng ñoäng cao,
coù chaát löôïng vaø hieäu quaû, coù tính môùi meû vaø saùng taïo, phuïc vuï muïc ñích hoaït ñoäng,
ñoàng thôøi taïo ñöôïc tieán boä trong naêng löïc trí tueä vaø nhaân caùch con ngöôøi [14, tr.181].
Caùc quan ñieåm treân ñaây veà trí tueä khoâng loaïi tröø laãn nhau. Moãi quan ñieåm ñeàu
xuaát phaùt töø moät daáu hieäu naøo ñoù ñöôïc cho laø quan troïng nhaát, söï khaùc bieät giöõa caùc quan
nieäm chæ laø ôû choã khía caïnh naøo ñöôïc nhaán maïnh vaø nghieân cöùu saâu hôn. Roõ raøng laø
khoâng moät ñònh nghóa naøo trong caùc ñònh nghóa treân chöùa ñöïng ñöôïc heát baûn chaát cuûa caùc
hieän töôïng phöùc taïp nhö trí tueä cuûa con ngöôøi. Vì vaäy, muoán hieåu veà trí tueä chuùng ta phaûi
coù caùch nhìn toång quaùt vaø toaøn veïn vaán ñeà, tröôùc heát laø caàn tính ñeán nhöõng ñaëc tröng cuûa
noù:
1. Trí tueä laø yeáu toá taâm lyù coù tính ñoäc laäp töông ñoái vôùi caùc yeáu toá taâm lyù khaùc cuûa
caù nhaân.
2. Trí tueä coù chöùc naêng ñaùp öùng moái quan heä taùc ñoäng qua laïi giöõa chuû theå vôùi moâi
tröôøng soáng, taïo ra söï thích öùng tích cöïc cuûa caù nhaân.
3. Trí tueä ñöôïc hình thaønh vaø bieåu hieän trong hoaït ñoäng cuûa chuû theå.
4. Söï phaùt trieån cuûa trí tueä chòu aûnh höôûng cuûa yeáu toá sinh hoïc cuûa cô theå vaø chòu
söï cheá öôùc cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa – xaõ hoäi [26, tr.43].
Nhö vaäy, töø nhöõng ñònh nghóa veà trí tueä ôû treân, ta coù theå hieåu trí tueä nhö sau: trí tueä
(hay trí thoâng minh) laø coù trí löïc toát, hieåu nhanh, tieáp thu nhanh, hoïc taäp toát, nhanh trí,
khoân kheùo trong caùch öùng ñaùp, ñoái phoù [2, tr.8].
1.3. Moät soá quan ñieåm veà caáu truùc trí tueä
Ñeå hieåu roõ veà trí tueä, tröôùc heát ta caàn tìm hieåu moät soá quan ñieåm veà caáu truùc trí
tueä, vì suy cho cuøng baûn chaát cuûa trí tueä theå hieän trong caáu truùc cuûa noù, töùc laø ta phaûi
vaïch ra ñöôïc moái quan heä giöõa caùc yeáu toá caáu taïo neân trí tueä [13, tr.13].
Hieän nay coù raát nhieàu quan ñieåm veà caáu truùc trí tueä. Song nhìn chung, ta coù theå xeáp
vaøo hai loaïi quan ñieåm:
-Loaïi quan ñieåm thöù nhaát laø quan ñieåm veà caáu truùc trí tueä ña nhaân toá.
-Loaïi quan ñieåm thöù hai laø quan ñieåm veà caáu truùc trí tueä hai thaønh phaàn.
Theo quan ñieåm thöù nhaát, coù caùc nhaø taâm lyù hoïc nhö: A.Binet, E.Thorndike,
H.J.Esysenck, J.P.Guiford, L.A.Venghe… Theo L.L.Thurstone vaø L.A.Binet cho raèng trí
tueä bao goàm caùc naêng löïc chuù yù, töôûng töôïng, phaùn ñoaùn vaø suy lyù. Coøn J.P.Guiford quan
nieäm raèng trí tueä goàm 120 yeáu toá ñöôïc hình thaønh töø ba bình dieän: khaû naêng nhaän thöùc,
nhöõng saûn phaåm cuûa nhaän thöùc ôû nhöõng daïng khaùc nhau, caùc thao taùc trí tueä.
Coøn theo caáu truùc trí tueä cuûa L.L.Thurstone thì trí tueä caù nhaân goàm baûy nhaân toá: 1.
söï lónh hoäi ngoân ngöõ (Verbal – comprehension –V ), 2. söï hoaït baùt ngoân ngöõ (word –
fluency –w) , 3. khaû naêng thao taùc baèng con soá (Number-N) , 4. khaû naêng töôûng töôïng
khoâng gian (Space-S), 5. trí nhôù (Memory-M), 6. khaû naêng tri giaùc (Perceptual –P ), 6.
khaû naêng suy luaän (Reasoniing –R) [25, tr.10].
Vôùi caáu truùc naøy oâng ñaõ bao haøm ñöôïc trong trí tueä caùc yeáu toá veà ngoân ngöõ, tri
thöùc, caùc chöùc naêng phaûn aùnh cuûa caù nhaân (tri giaùc, trí nhôù, töôûng töôïng…). Tuy nhieân,
oâng ñaõ boû qua nhieàu yeáu toá trong caáu truùc trí tueä nhö khaû naêng phaân tích baèng tö duy, khaû
naêng khaùi quaùt hoùa… Hôn nöõa, caùc chöùc naêng phaûn aùnh caûm tính nhö tri giaùc hay trí nhôù…
bao giôø cuõng ñöôïc bieåu hieän trong caùc thao taùc trí tueä nhö phaân tích, toång hôïp, khaùi quaùt
suy luaän…
Caáu truùc trí tueä theo quan ñieåm cuûa L.A.Venghe coù nhieàu ñaëc ñieåm caàn chuù yù: theo
oâng coù 5 yeáu toá ñeå xeùt ñoaùn trí tueä laø:
-Thao taùc ñoàng nhaát hoùa
-Thao taùc ñoái chieáu vôùi vaät laøm maãu
-Thao taùc moâ hình hoùa coù tính tröïc giaùc
-Thao taùc tö duy hình aûnh
-Thao taùc tö duy loâgic [2, tr.10].
Caáu truùc trí tueä theo quan ñieåm cuûa Robert Sternberg (1984) goàm ba loaïi naêng löïc
khaùc nhau:
Trí tueä phaân tích (Analytical or componential) laø loaïi trí tueä gioáng vôùi loaïi trí tueä
ñöôïc thöøa nhaän trong caùc lyù thuyeát truyeàn thoáng veà trí tueä. Noù phaûn aùnh chuû yeáu naêng
löïc suy luaän ngoân ngöõ cuûa chuùng ta, naêng löïc naøy giuùp cho hoaït ñoäng ôû nhaø tröôøng.
Ngöôøi coù loaïi trí tueä naøy seõ laøm toát caùc traéc nghieäm ñoøi hoûi phaân tích moät vaán ñeà thaønh
caùc thaønh toá cuûa noù.
Trí tueä saùng taïo (Creative or Experiential Intelligence) laø naêng löïc keát hôïp
nhöõng kinh nghieäm khaùc nhau theo nhöõng caùch thöùc saùng taïo ñeå giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà
môùi. Loaïi trí tueä naøy phaûn aùnh söï saùng taïo, ñöôïc theå hieän nhö ôû caùc ngheä só, caùc nhaø saùng
taùc aâm nhaïc hay caùc nhaø khoa hoïc. Theo Robert Sternberg, nhöõng thieân taøi saùng taïo nhö
Leonardo da Vinci vaø Albert Einstein ñaõ coù nhöõng trình ñoä ñaëc bieät cao veà loaïi thrí tueä
naøy.
Trí tueä ngöõ caûnh (Contextual Intelligence) laø naêng löïc hoaït ñoäng trong caùc tình
huoáng xaõ hoäi thöïc tieãn, haøng ngaøy. Noù phaûn aùnh söï “loõi ñôøi” (Street Smarts), ví nhö loaïi
trí tueä naøy thöôøng khoâng ñöôïc caùc ñieåm cao nhaát trong caùc traéc nghieäm tieâu chuaån hoùa,
vaø hoï cuõng khoâng phaûi laø nhöõng ngöôøi saùng taïo ôû möùc caàn thieát. Robert Sternberg cho
raèng trí tueä ngöõ caûnh laø “taát caû nhöõng gì cöïc kì quan troïng maø baïn khoâng heà ñöôïc daïy ôû
nhaø tröôøng”.
Thuyeát 3 nhaân toá thöøa nhaän raèng chuùng ta coù theå hoaït ñoäng ñöôïc trong nhöõng hoaøn
caûnh khaùc vôùi nhaø tröôøng. Hôn nöõa, chuùng ta coù theå xuaát saéc trong moät loaïi trí tueä naøy
maø khoâng xuaát saéc trong 2 loaïi kia. OÂng tin töôûng raèng moãi loaïi trí tueä treân ñeàu coù theå
ñöôïc taêng cöôøng nhôø söï luyeän taäp ñaëc bieät vaø oâng ñang soaïn thaûo nhöõng caùch traéc
nghieäm vaø taêng cöôøng moãi trí tueä ñoù (Robert Sternberg, 1986). Duø raèng lyù thuyeát cuûa
Robert Sternberg ñaõ vöôït ra ngoaøi caùc lyù thuyeát truyeàn thoáng baèng söï thöøa nhaän trí tueä
saùng taïo veà thöïc haønh, cuõng nhö trí tueä nhaø tröôøng, coøn caàn phaûi nghieân cöùu nhieàu hôn
ñeå xaùc ñònh nhöõng giaù trò cuûa noù (Lester M. Sdorow,1993) [13, tr.9].
Quan ñieåm cuûa Howard Gardner veà caáu truùc trí tueä nhö sau:
Theo Howard Gardner coù 7 kieåu trí tueä khaùc nhau, moãi moät kieåu ñöôïc phaùt trieån
ñeán moät möùc ñoä khaùc nhau trong moãi con ngöôøi. Ñoù laø:
-Trí tueä ngoân ngöõ (Linguistic Intelligence) ñoù laø naêng löïc dieãn taû ngoân ngöõ deã
daøng baèng caùch noùi hay vieát. Caùc nhaø thô, nhaø vaên, nhaø baùo laø nhöõng thí duï roõ nhaát veà
loaïi trí tueä ngoân ngöõ. Hoï raát nhaïy caûm vôùi aâm thanh, nhòp ñieäu vaø nghóa cuûa töø, nhaïy
caûm vôùi nhöõng chöùc naêng khaùc nhau cuûa ngoân ngöõ. Trí tueä ngoân ngöõ naèm ôû phaàn naõo
traùi: thuøy traùn traùi kieåm soaùt caùc khaû naêng noùi, coøn thuøy traùn döông traùi ñieàu khieån söï
hieåu bieát ngoân ngöõ.
-Trí tueä logíc – toaùn hoïc (Logical – Mathematical Intelligence) laø naêng löïc tính
toaùn phöùc taïp vaø lyù luaän saâu saéc. Tieâu bieåu laø caùc nhaø toaùn hoïc vaø caùc nhaø khoa hoïc noùi
chung. Nhöõng nhaø khoa hoïc lôùn coù taøi nhìn thaáu suoát vaán ñeà phöùc taïp vaø caûm nhaän ñöôïc
giaûi phaùp tröôùc khi ñöa ra baèng chöùng. Trí tueä naøy naèm trong baùn caàu naõo traùi, nhöng
khoâng coù lieân heä chuyeân bieät vôùi moät vuøng naøo caû. Cho neân, noù deã bò aûnh höôûng do söï
suy thoaùi toaøn boä hôn laø do caùc toån thöông, tai bieán cuûa naõo. Tröôøng hôïp nhöõng ngöôøi
chaäm phaùt trieån trí tueä laïi coù theå thöïc hieän caùc pheùp toaùn vôùi toác ñoä cöïc nhanh (Idiots
Savants) ñaõ chöùng toû söï töï trò cuûa loaïi trí tueä naøy.
-Trí tueä aâm nhaïc (Musical Intelligence), ñoù laø naêng löïc taïo ra vaø thöôûng thöùc caùc
nhòp ñieäu, cung baäc (cuûa noát nhaïc), aâm saéc, bieát thöôûng thöùc caùc daïng bieåu caûm cuûa aâm
nhaïc. Loaïi trí tueä naøy ñoäc laäp roõ hôn caùc loaïi khaùc. Moät ngöôøi taàm thöôøng veà aâm nhaïc coù
theå ñaëc bieät xuaát saéc ôû caùc lónh vöïc khaùc. Moät soá treû töï kyû laïi coù khaû naêng chôi toát moät
nhaïc cuï naøo ñoù. Tieâu bieåu cho loaïi trí tueä naøy laø caùc nhaø soaïn nhaïc, caùc ngheä só bieåu
dieãn vioâloâng. Coù leõ ñaây laø loaïi trí tueä phaùt trieån sôùm nhaát ôû treû con. Loaïi trí tueä naøy chuû
yeáu naèm ôû baùn caàu naõo phaûi, nhöng khu truù keùm chính xaùc hôn ngoân ngöõ vaø coù theå maát
ñi do nhöõng toån thöông ôû naõo.
-Trí tueä khoâng gian (Spatial Intelligence) bao goàm caùc khaû naêng tieáp nhaän theá
giôùi thò giaùc – khoâng gian moät caùch chính xaùc vaø khaû naêng thöïc hieän nhöõng bieán ñoåi ñoái
vôùi caùc söï tri giaùc ban ñaàu cuûa mình. Noù cho pheùp töôûng töôïng hình daïng cuûa caùc söï vaät
vôùi goùc nhìn khaùc vôùi ngöôøi khaùc. Loaïi trí tueä naøy caàn thieát cho vieäc ñònh höôùng vaø trí
nhôù thò giaùc cuûa chuùng ta, ñaëc bieät laø söï ñònh höôùng tröøu töôïng trong khoâng gian vaø thôøi
gian. Ngöôøi coù loaïi trí tueä naøy coù theå dieãn taû tö töôûng vaø döï ñònh cuûa mình döôùi daïng kí
hoïa. Ñieån hình cho loaïi trí tueä naøy laø caùc nhaø haøng haûi, caùc kyø thuû, hoïa só vaø caùc nhaø
ñieâu khaéc. Loaïi trí tueä naøy chuû yeáu naèm ôû sau baùn caàu naõo phaûi. Söï toån thöông cuûa vuøng
naõo naøy coù theå laøm cho ngöôøi beänh khoâng nhaän ra ñöôïc ngöôøi thaân vaø nôi choán raát quen
thuoäc tröôùc ñaây.
-Trí tueä vaän ñoäng – cô theå (Body-Kinesthetic Intelligence) goàm caùc thaønh toá cô
baûn laø caùc naêng löïc kieåm soaùt caùc vaän ñoäng cuûa cô theå mình vaø caàm naém caùc ñoái töôïng
moät caùch kheùo leùo. ÔÛ ñaây cô theå tham gia tröïc tieáp vaøo vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà,
thöôøng nhanh hôn caû trí oùc, nhaát laø trong caùc tình huoáng nguy hieåm vaø trong khi chôi theå
thao. Ñieån hình cho loaïi trí tueä naøy laø caùc ngheä só muùa, caùc nhaø theå duïc duïng cuï, caùc
ngheä só kòch caâm. Loaïi trí tueä naøy naèm ôû trung khu vaän ñoäng cuûa baùn caàu naõo traùi (ñoái
vôùi phaàn cô theå beân phaûi) vaø cuûa baùn caàu naõo phaûi (ñoái vôùi phaàn cô theå beân traùi). Caùc toån
thöông naõo boä thöôøng chæ aûnh höôûng ñeán söï chæ huy moät phaàn cô theå.
-Trí tueä veà baûn thaân (Intrapersonal Intelligence) bao goàm caùc naêng löïc ñaùnh giaù
caùc caûm xuùc cuûa baûn thaân mình, naêng löïc phaân bieät giöõa caùc caûm xuùc aáy vaø ñöa chuùng
vaøo höôùng daãn haønh vi; söï hieåu bieát veà nhöõng ñieåm maïnh vaø ñieåm yeáu cuûa baûn thaân
mình, veà nhöõng theøm muoán vaø trí thoâng minh cuûa mình. Ngöôøi coù trí tueä loaïi naøy laø ngöôøi
hieåu bieát baûn thaân mình moät caùch caën keõ vaø chính xaùc. Tuy nhieân, loaïi trí tueä naøy coù ôû
moïi ngöôøi vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau. Thuøy traùn laø trung taâm cuûa loaïi trí tueä naøy. Toån
thöông ôû phaàn döôùi thuøy traùn daãn ñeán söï kích thích hay höng phaán, toån thöông ôû phaàn
treân thì taïo ra thôø ô vaø voâ caûm.
-Trí tueä veà ngöôøi khaùc (Interpersonal Intelligence) bao goàm nhöõng naêng löïc nhaän
thöùc roõ raøng vaø ñaùp öùng laïi caùc taâm traïng, khí chaát, ñoäng cô vaø caùc theøm muoán cuûa
ngöôøi khaùc moät caùch thích hôïp. Ngöôøi coù loaïi trí tueä naøy coù khaû naêng xaâm nhaäp vaøo tö
töôûng cuûa ngöôøi khaùc, coù khaû naêng khích leä vaø naâng ñôõ ngöôøi khaùc. Tieâu bieåu cho loaïi trí
tueä naøy laø nhöõng nhaø trò lieäu, ngöôøi baùn haøng, caùc linh muïc, nhaø sö phaïm… Thuøy traùn
cuõng coù vai troø quan troïng ñoái vôùi loaïi trí tueä naøy. Caùc toån thöông ôû thuøy traùn coù theå laøm
maát khaû naêng thaáu hieåu ngöôøi khaùc vaø laøm thay ñoåi hoaøn toaøn nhaân caùch. Söï laõo suy coù
theå laøm maát ñi taát caû moïi khaû naêng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi.
Maëc duø Howard Gardner minh hoïa caùc loaïi trí tueä caù nhaân vôùi söï moâ taû nhöõng
ngöôøi noåi tieáng, ñieàu quan troïng caàn nhôù raèng moãi con ngöôøi chuùng ta veà lyù thuyeát ñeàu
chöùa ñöïng cuøng loaïi trí thoâng minh, maëc duø baûy loaïi trí tueä ñöôïc trình baøy rieâng bieät.
Gardner cho raèng nhöõng trí tueä rieâng bieät naøy khoâng hoaït ñoäng ñoäc laäp. Thoâng
thöôøng, baát kyø hoaït ñoäng xoay quanh moät soá loaïi trí tueä ñeàu cuøng nhau hoaït ñoäng. Moâ
hình trí tueä cuûa Gardner daãn ñeán nhieàu tieán boä trong hieåu bieát cuûa chuùng ta veà baûn chaát
trí tueä. Ví duï, keát quaû töï nhieân cuûa moät moâ hình laø söï phaùt trieån nhöõng muïc traéc nghieäm
trong ñoù coù hôn moät caâu traû lôøi ñuùng, taïo ra cô hoäi chöùng minh suy nghó saùng taïo. Theo
nhöõng tieáp caän naøy, nhieàu loaïi trí tueä khaùc nhau seõ taïo ra nhöõng caâu traû lôøi khaùc nhau
nhöng coù giaù trò töông ñöông ñoái vôùi cuøng moät caâu hoûi.
Thuyeát ña trí tueä ñaõ gaây ra moät tieáng vang trong giôùi sö phaïm ôû Myõ. Moät soá nhaø
giaûng daïy vaø nghieân cöùu sö phaïm chaáp nhaän moät phaàn lyù thuyeát cuûa Gardner. Chính
Gardner cuõng ñaõ khoâng giaáu gieám raèng quan nieäm cuûa mình khoâng giaûi thích ñöôïc taát caû.
Moät soá loaïi trí tueä cuûa Gardner ñöôïc ño baèng caùc traéc nghieäm trí tueä truyeàn thoáng
– ñoù laø trí tueä ngoân ngöõ, trí tueä logíc – toaùn, trí tueä khoâng gian. Coøn caùc loaïi khaùc ñeàu
khoâng ñöôïc ñaùnh giaù baèng traéc nghieäm trí tueä truyeàn thoáng. Cho ñeán nay, taùc giaû vaãn
chöa laøm saùng toû ñöôïc tính oån ñònh vaø tính öùng nghieäm cuûa vieäc thöïc hieän caùc traéc
nghieäm veà nhöõng lónh vöïc trí tueä môùi naøy (Ulric Neisser et al, 1996). Maët khaùc, nhöõng söï
pheâ phaùn nhö cuûa Sandra Scarr (1985) chaúng haïn, ñaõ phaûn baùc laïi Gardner. Nhöõng pheâ
phaùn naøy cho raèng Gardner thöïc teá ñang noùi veà caùc taøi naêng (talants), chöù khoâng phaûi veà
caùc trí tueä [13, tr.11-12].
Theo quan ñieåm thöù hai: caáu truùc trí tueä hai thaønh phaàn trí tueä chia ra hai yeáu toá:
theo C.Spearman (1863 – 1945), trong caáu truùc cuûa trí tueä ôû moïi caù nhaân ñeàu coù moät
nhaân toá chung – nhaân toá G (General) giöõ vai troø chuû ñaïo vaø lieân quan ñeán caùc yeáu toá sinh
hoïc, ñoàng thôøi cuõng coù moät nhaân toá rieâng khaùc – nhaân toá S (Special) bao goàm yeáu toá taâm
lyù xaõ hoäi. Giöõa hai nhaân toá naøy khoâng coù söï phuï thuoäc vaøo nhau.
Nhö vaäy, theo Spearman, moãi caù nhaân coù moät khaû naêng trí tueä toång quaùt, ñònh
höôùng chung cho caùc hoaït ñoäng cuûa hoï vaø khaû naêng rieâng, ñaûm baûo cho söï thaønh coâng
cuûa caùc hoaït ñoäng rieâng. Maëc duø lyù thuyeát cuûa Spearman ít coù giaù trò thöïc tieãn nhöng oâng
ñaõ môû ra höôùng môùi trong nghieân cöùu trí tueä, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc soaïn thaûo caùc traéc
nghieäm ño löôøng noù: phöông phaùp phaân tích nhaân toá.
Theo N.A.Menchixkaia vaø E.N. Cabanova – Menle thì trí tueä laø caáu truùc hai thaønh
phaàn: tri thöùc veà ñoái töôïng (caùi ñöôïc phaûn aùnh) vaø caùc thuû thuaät trí tueä (phöông thöùc phaûn
aùnh).
Tri thöùc veà ñoái töôïng: laø nguyeân lieäu, ñieàu kieän, phöông tieän cuûa hoaït ñoäng trí tueä
ñöôïc bieåu hieän ôû soá löôïng khaùi nieäm khoa hoïc, caùch keát hôïp vaø ñoä beàn cuûa noù.
Thuû thuaät trí tueä: laø heä thoáng caùc thao taùc ñöôïc hình thaønh moät caùch ñaëc bieät ñeå
giaûi quyeát nhieäm vuï theo moät kieåu nhaát ñònh.
Ñoùng goùp cuûa oâng laø chæ ra nhieäm vuï phaùt trieån trí tueä cho treû em, khoâng chæ taêng
soá löôïng tri thöùc hoaëc chæ nhaèm vaøo caùc thuû thuaät trí tueä maø phaûi quan taâm phaùt trieån caû
hai thaønh phaàn ñoù, tuy nhieân lyù thuyeát naøy vaãn coøn nhieàu haïn cheá, nhaát laø chæ ñeà caäp ñeán
caùc thao taùc trí oùc, coøn haøng loaït caùc thao taùc khaùc chöa ñöôïc ñeà caäp [2, tr.11-12].
1.4. Vai troø cuûa trí tueä
Töø thôøi xa xöa, khi con ngöôøi chöa hieåu bieát maáy veà trí tueä cuûa mình, nhöng trí tueä
luoân luoân giöõ moät vai troø raát quan troïng maõi cho ñeán ngaøy nay. Nhôø trí tueä vaø haønh vi trí
tueä giuùp con ngöôøi toàn taïi vaø phaùt trieån.
Haønh vi trí tueä luoân luoân ñöôïc ñònh höôùng nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï hoaëc
giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà gaëp phaûi trong cuoäc soáng hoaëc taïo ra nhöõng saûn phaåm coù yù
nghóa ñoái vôùi caù nhaân vaø xaõ hoäi. Töø caùch nhìn theo quan ñieåm tieán hoùa, haønh vi trí tueä
giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà thích öùng, laøm taêng soáng soùt vaø taêng khaû naêng sinh saûn. Töø quan
ñieåm ño löôøng taâm lyù truyeàn thoáng, moïi ngöôøi söû duïng trí tueä cuûa mình ñeå laøm thoûa maõn
nhöõng mong muoán vaø traùnh nhöõng gì sôï haõi. Töø quan ñieåm nhaän thöùc, trí tueä ñöôïc duøng
ñeå am hieåu veà theá giôùi. Töùc laø söû duïng caùc kyõ naêng nhaän thöùc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà hoaëc
ñaït caùc muïc tieâu mong muoán.
Trí tueä cho pheùp con ngöôøi nhaän thöùc veà theá giôùi saâu saéc, ñaày ñuû vaø toaøn dieän seõ
giuùp cho vieäc nhaän thöùc theá giôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi vôùi nhöõng qui luaät toàn taïi cuûa noù.
Khoâng coù trí tueä con ngöôøi khoâng theå hieåu vaø naém baét caùc qui luaät töï nhieân vaø xaõ hoäi.
Muoán saùng taïo phaûi döïa treân cô sôû trí tueä, maø khoâng coù saùng taïo thì loaøi ngöôøi khoâng theå
taïo ra nhöõng caùi môùi, khoâng theå caûi taïo theá giôùi khaùch quan ñeå laøm cho ñôøi soáng con
ngöôøi ngaøy caøng thích öùng vôùi töï nhieân vaø xaõ hoäi.
Trí tueä ñoùng vai troø voâ cuøng caàn thieát khoâng theå thieáu cuûa moãi quoác gia, nguoàn löïc
trí tueä trôû thaønh nguoàn löïc chuû choát coát loõi ñoùng vai troø quyeát ñònh thuùc ñaåy tieán trình
phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Trí tueä laø boä phaän trung taâm laøm neân chaát löôïng vaø söùc maïnh
ngaøy caøng taêng cuûa nguoàn löïc con ngöôøi, trí tueä taïo ra söùc maïnh vaø tieàm löïc phaùt trieån
maïnh meõ cuûa daân toäc vaø cuûa caû nhaân loaïi. Trí tueä laø taøi saûn voâ giaù maø moãi quoác gia vaø
toaøn nhaân loaïi ñeàu phaûi quan taâm, chaêm soùc, boài döôõng, phaùt trieån, phaûi tìm caùch phaùt
huy coù hieäu quaû treân con ñöôøng phaùt trieån ngaøy caøng vaên minh, tieán boä cuûa mình. Do vaäy
caàn phaûi ñaàu tö phaùt trieån trí tueä laø coâng vieäc cô baûn nhaát, caàn thieát nhaát cho söï phaùt trieån
theo chieàu saâu, laâu daøi vaø beàn vöõng.
Ñaëc bieät laø xaõ hoäi ngaøy nay caøng phaùt trieån thì vai troø trí tueä caøng quan troïng. Caùc
nhaø töông lai hoïc ñeàu tieân ñoaùn “theá kyû XXI seõ laø theá kyû cuûa trí tueä”. Caùc nhaø kinh teá
- Xem thêm -
.PDF 
107 
879 
125 
