A. më ®Çu
LÞch sö nh©n lo¹i ®· chøng kiÕn nhiÒu m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau.
Mçi m« h×nh ®ã lµ s¶n phÈm cña tr×nh ®é nhËn thøc nhÊt ®Þnh trong nh÷ng
®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. Song hiÖn nay, m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng lµ mét m«
h×nh kinh tÕ phæ biÕn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña
hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. M« h×nh nµy kh«ng chØ ®îc ¸p dông
ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa, mµ cßn ®îc ¸p dông ë c¸c níc ®i theo con ®êng
x· héi chñ nghÜa. Nã ®îc vËn dông ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¶ ë c¸c níc ®ang
ph¸t triÓn. ViÖt Nam còng míi sö dông m« h×nh kinh tÕ nµy ®îc kho¶ng h¬n
15 n¨m nay. Vµ cã nh÷ng thµnh tùu mµ chóng ta ®· ®¹t ®îc còng nh cã
nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng vÊn ®Ò gÆp ph¶i cÇn ®îc gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh
chuyÓn ®æi sang m« h×nh kinh tÕ míi. §iÒu nµy rÊt ®¸ng ®îc quan t©m.
Vµ hiÖn nay, chóng ta cÇn hiÓu râ vÒ t×nh h×nh kinh tÕ níc ta vµ t×nh
h×nh kinh tÕ cña thÕ giíi. NhÊt lµ ®èi víi sinh viªn khi nghiªn cøu vÒ kinh tÕ
th× ®Ò tµi nµy gióp cho chóng ta tr¶ lêi ®îc nh÷ng c©u hái: "Ph¶i ch¨ng mçi
mét quèc gia muèn cã ®îc t¨ng trëng kinh tÕ vµ n¨ng suÊt lao ®éng cao,
muèn s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm vËt chÊt cho x· héi th× nhÊt thiÕt ph¶i sö
dông m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ?", "V× sao m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng l¹i ®Æc
biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia?", "Kinh tÕ thÞ
trêng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh thÕ nµo?", "Kinh tÕ thÞ trêng bao gåm
nh÷ng nh©n tè nµo cÊu thµnh nªn vµ ho¹t ®éng cña nã ra sao?", "Bèi c¶nh
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ViÖt Nam ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña nã diÔn ra
nh thÕ nµo?", "NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã
®Æc ®iÓm g× gièng vµ kh¸c so víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c trªn
thÕ giíi?", "C¸ch thøc mµ chóng ta sö dông kinh tÕ thÞ trêng trong viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ?"…
Hµng lo¹t nh÷ng c©u hái nµy sÏ lu«n xuÊt hiÖn khi chóng ta nghiªn
cøu vÒ kinh tÕ. §Ò tµi nµy sÏ gióp cho chóng ta hiÓu ®îc thªm vÒ b¶n chÊt,
tÝnh chÊt còng nh nguån gèc h×nh thµnh cña nÒn kinh tÕ . Ngoµi ra cßn gióp
cho chóng ta biÕt thªm ®îc vÒ thùc tÕ, nh÷ng nh©n tè, nh÷ng quy luËt nµo t¸c
®éng ®Õn kinh tÕ thÞ trêng. §iÒu ®ã thùc sù bæ Ých vµ nã sÏ lu«n hç trî cho
chóng ta trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu vµ n©ng cao kiÕn thøc, tÝch luü
®îc cña b¶n th©n. Tõ ®ã gióp cho chóng ta cã ®îc c¸i nh×n tæng qu¸t h¬n,
thùc tÕ h¬n vµ nã dÇn h×nh thµnh cho chóng ta mét t duy ph©n tÝch l«gic vÒ
nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ x· héi xÈy ra hiÖn nay.
§ã chÝnh lµ lý do mµ em chän ®Ò tµi nµy, ®Ò tµi: "Sù h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam"
b. néi dung
I. nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
I.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng lµ g×?
NÒn kinh tÕ ®îc coi nh mét hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ. Khi c¸c
quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ ®Òu biÓu hiÖn qua mua - b¸n hµng ho¸, dÞch
vô trªn thÞ trêng( ngêi b¸n cÇn tiÒn, ngêi mua cÇn hµng vµ hä ph¶i gÆp nhau
trªn thÞ trêng) th× nÒn kinh tÕ ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ c¸ch tæ chøc nÒn kinh tÕ - x· héi trong ®ã, c¸c
quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua
b¸n hµng hãa, dÞch vô trªn thÞ trêng vµ th¸i ®é c xö cña tõng thµnh viªn chñ
thÓ kinh tÕ lµ híng vµo viÖc kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh theo sù dÉn d¾t cña
thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ hµng hãa ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, khi tÊt
c¶ c¸c quan hÖ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt xuÊt hiÖn ®Òu ®îc
1
tiÒn tÖ ho¸, c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh: ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn, vèn b»ng tiÒn
vµ vèn vËt chÊt, søc lao ®éng, c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, c¸c s¶n phÈm vµ dÞch
vô t¹o ra, chÊt x¸m ®Òu lµ ®èi tîng mua b¸n, lµ hµng hãa
Ngoµi ra khi nãi vÒ kh¸i niÖm vÒ kinh tÕ thÞ trêng th× chóng ta cßn cã
thªm hai quan ®iÓm kh¸c nhau n÷a ®îc ®a ra trong héi th¶o vÒ "kinh tÕ thÞ
trêng vµ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa" do héi ®ång lý luËn trung ng tæ chøc:
Mét lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¬ng thøc vËn hµnh kinh tÕ lÊy thÞ
trêng h×nh thµnh do trao ®æi vµ lu th«ng hµng hãa lµm ngêi ph©n phèi c¸c
nguån lùc chñ yÕu; lÊy lîi Ých vËt chÊt, cung cÇu thÞ trêng vµ mua b¸n gi÷a
hai bªn lµm c¬ chÕ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã lµ ph¬ng thøc tæ
chøc vËn hµnh kinh tÕ - x· héi, kh«ng tèt mµ còng kh«ng xÊu. Tèt hay xÊu lµ
do ngêi sö dông nã. Theo quan ®iÓm nµy, kinh tÕ thÞ trêng lµ vËt "trung
tÝnh", lµ "c«ng nghÖ s¶n xuÊt" ai sö dông còng ®îc
Hai lµ, xem "Kinh tÕ thÞ trêng " lµ mét lo¹i kinh tÕ - x· héi - chÝnh trÞ,
nã in ®Ëm dÊu Ên cña lùc lîng x· héi lµm chñ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ
mét ph¹m trï ho¹t ®éng, cã chñ thÓ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, cã sù t¸c
®éng lÉn nhau cña c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng. Trong x· héi cã giai cÊp, chñ thÓ
ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ ph¶i c¸ nh©n riªng lÎ, ®ã cßn lµ
nh÷ng tËp ®oµn x· héi, nh÷ng giai cÊp. Sù t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c chñ thÓ
ho¹t ®éng ®ã cã thÓ cã lîi cho ngêi nµy, tÇng líp hay giai cÊp nµy; cã h¹i
cho tÇng líp, giai cÊp kh¸c
Tãm l¹i: Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét trong nh÷ng ph¬ng thøc tån t¹i (ph¬ng thøc ho¹t ®éng) cña nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã c¸c quan hÖ kinh tÕ ®Òu ®îc biÓu hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng ho¸ - thÞ trêng (tøc lµ mäi vÊn ®Ò cña
s¶n xuÊt vµ tiªu dïng ®Òu ®îc th«ng qua viÖc mua b¸n trªn thÞ trêng). Kinh
tÕ thÞ trêng lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸ vµ v× thÕ nã hoµn
toµn kh¸c víi kinh tÕ tù nhiªn - lµ nÒn kinh tÕ quan hÖ díi d¹ng hiÖn vËt, cha
cã trao ®æi.
I.2. TÝnh quy luËt vµ sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ trêng
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng g¾n liÒn víi
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt th«ng qua c¸c qu¸ tr×nh sau:
I.2.1. Tæ chøc ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ sù ph©n chia lao ®éng x· héi ra c¸c
ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, t¹o nªn sù chuyªn m«n ho¸ lao ®éng
vµ theo ®ã lµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt thµnh nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau
Do cã ph©n c«ng lao ®éng x· héi, mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét thø hoÆc
mét vµi thø s¶n phÈm. Song nhu cÇu cña hä l¹i bao hµm nhiÒu thø kh¸c
nhau, ®Ó tháa m·n nhu cÇu ®ßi hái cÇn cã sù trao ®æi s¶n phÈm gi÷a hä víi
nhau
Tæ chøc x· héi ho¸ cña s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç do ph©n c«ng lao ®éng
x· héi, nªn s¶n phÈm cña ngêi nµy trë nªn cÇn thiÕt cho ngêi kh¸c, cÇu cho
x· héi
Ph©n c«ng x· héi ngµy cµng s©u s¾c, chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸
ngµy cµng t¨ng, mèi quan hÖ gi÷a c¸c ngµnh,c¸c vïng ngµy cµng chÆt chÏ.
Tõ ®ã xo¸ bá tÝnh tù tóc, tù cÊp, b¶o thñ, tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt vµ lao ®éng
Sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra trong néi bé ngµnh; trong c¸c ngµnh
víi nhau
Do sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña khoa häc - c«ng nghÖ, mèi liªn hÖ gi÷a
c¸c ph©n xëng, gi÷a c¸c c«ng ®o¹n trong néi bé xÝ nghiÖp ngµy cµng mËt
thiÕt, tinh vi h¬n; hµng v¹n c«ng nh©n, c«ng tr×nh s, c¸c nhµ khoa häc ph¶i
hiÖp ®ång thèng nhÊt, cïng nhau nç lùc míi lµm cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt tiÕn
hµnh tr«i ch¶y ®îc, ph¹m vi ph©n c«ng hîp t¸c ®· vît xa qu¸ tr×nh gia c«ng
trùc tiÕp ®èi tîng lao ®éng, vµ trë thµnh qu¸ tr×nh toµn bé bao gåm nghiªn
2
cøu khoa häc ph¸t minh s¸ng chÕ, thiÕt kÕ lËp ch¬ng tr×nh, tù ®éng ®iÒu
khiÓn, sö lý th«ng tin, chÕ t¹o, b¶o dìng thiÕt bÞ….§ång thêi t×nh h×nh ®ßi
hái ngµy cµng nhiÒu nh÷ng xÝ nghiÖp kh¸c nhau cung cÊp m¸y mãc thiÕt bÞ,
linh kiÖn, nguyªn liÖu, cßn s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ph¶i chuyÓn nhanh ngay
®Õn nh÷ng thÞ trêng cã lîi ngµy cµng xa h¬n. §iÒu ®ã cho thÊy tÝch tô vµ tËp
trung t b¶n cµng lín th× s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ngµy cµng x· héi ho¸
C¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ sau chiÕn tranh ®· ®Èy qu¸ tr×nh
ph©n c«ng x· héi t b¶n vµ chuyªn m«n ho¸ lªn ®Õn tr×nh ®é s©u réng cha
tõng thÊy. H×nh thµnh sù ph©n c«ng gi÷a c¸c bé phËn lÊy thµnh qu¶ khoa häc
lµm c¬ së, lµm cho chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm ngµy cµng s©u s¾c, h×nh thµnh
chuyªn m«n ho¸ linh kiÖn, chuyªn m«n ho¸ c«ng nghÖ, chuyªn m«n ho¸ kü
thuËt, b¶o dìng thiÕt bÞ vµ hËu cÇn s¶n xuÊt. Liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c xÝ
nghiÖp ngµy cµng mËt thiÕt, lµm t¨ng cêng tÝnh phô thuéc lÉn nhau, qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp c¸ biÖt hoµn toµn dung hîp thµnh mét qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt thèng nhÊt
Chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn th× quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c xÝ
nghiÖp, c¸c khu vùc ngµy cµng mËt thiÕt, hiÖp t¸c trao ®æi th¬ng phÈm trªn
thÞ trêng ph¸t triÓn thµnh quan hÖ hiÖp t¸c ngµy cµng bÒn v÷ng
Ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trªn thÕ giíi còng
më réng nhanh. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, c¸c níc ngµy cµng liªn
hÖ chÆt chÏ víi nhau, lÖ thuéc vµo nhau, sù giao lu t b¶n, trao ®æi mËu dÞch
ngµy cµng phong phó.
I.2.2. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt
Së h÷u lµ h×nh thøc x· héi lÞch sö nhÊt ®Þnh cña sù chiÕm h÷u
C¸c h×nh thøc së h÷u: H×nh thøc ®Çu tiªn lµ c«ng h÷u, sau ®ã do sù
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, cã s¶n phÈm d thõa, cã kÎ chiÕm lµm cña
riªng, xuÊt hiÖn t h÷u. §ã lµ hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n thÓ hiÖn ë møc ®é,
quy m« vµ ph¹m vi së h÷u kh¸c nhau, phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
lùc lîng s¶n xuÊt vµ lîi Ých cña chñ së h÷u chi phèi. Ch¼ng h¹n, c«ng h÷u
thÓ hiÖn th«ng qua së h÷u cña nhµ níc, së h÷u toµn d©n, së h÷u t nh©n thÓ
hiÖn ë t b¶n t h÷u lín, t h÷u nhá. Ngoµi ra cßn cã h×nh thøc së h÷u hçn hîp.
Nã ph¸t sinh tÊt yÕu do yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt còng nh qu¸
tr×nh x· héi ho¸ nãi chung ®ßi hái. §ång thêi, nh»m tho¶ m·n nhu cÇu, lîi
Ých ngµy cµng t¨ng vµ kh¾c phôc sù bÊt lùc, yÕu kÐm cña chñ thÓ kinh tÕ
trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Së h÷u hçn hîp h×nh thµnh th«ng qua
hîp t¸c, liªn doanh, liªn kÕt tù nguyÖn, ph¸t hµnh mua b¸n cæ phiÕu
Së h÷u nhµ níc: lµ h×nh thøc së h÷u mµ nhµ níc lµ ®¹i diÖn cho nh©n
d©n së h÷u nh÷ng tµi nguyªn, tµi s¶n, nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ nh÷ng
cña c¶i cña ®Êt níc. Së h÷u nhµ níc nghÜa lµ nhµ níc lµ chñ së h÷u, cßn
quyÒn sö dông giao cho c¸c tæ chøc, ®¬n vÞ kinh tÕ vµ c¸c c¸ nh©n ®Ó ph¸t
triÓn mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt
Së h÷u tËp thÓ: lµ së h÷u cña nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ (c¸ nh©n ngêi lao
®éng) tù nguyÖn tham gia. Së h÷u tËp thÓ biÓu hiÖn ë së h÷u tËp thÓ c¸c hîp
t¸c x· trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, x©y dùng, vËn t¶i,…. ë c¸c nhãm, tæ,
®éi vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn
Së h÷u hçn hîp: lµ h×nh thøc phï hîp, linh ho¹t vµ hiÖu qu¶ trong thêi
k× qu¸ ®é. Mçi chñ thÓ cã thÓ tham gia mét hoÆc nhiÒu ®¬n vÞ tæ chøc kinh
tÕ, khi thÊy cã lîi
Së h÷u t nh©n cña s¶n xuÊt nhá: lµ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt cña b¶n
th©n ngêi lao ®éng. Chñ thÓ cña së h÷u nµy lµ n«ng d©n, c¸ thÓ, thî thñ
c«ng, tiÓu th¬ng. Hä võa lµ chñ së h÷u ®ång thêi lµ ngêi lao ®éng. ë quy m«
vµ ph¹m vi réng h¬n lµ t h÷u cña tiÓu chñ, chñ trang tr¹i cã lao ®éng
Së h÷u t nh©n t b¶n: lµ h×nh thøc së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vµo c¸c
ngµnh, lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh cña nÒn kinh tÕ
3
I.2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt vµ c«ng
nghÖ lµm xuÊt hiÖn c¸c thÞ trêng míi
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø nhÊt lµ cuéc c¸ch m¹ng kü
thuËt diÔn ra vµo nöa sau cña thÕ kØ XVIII. Cuéc c¸ch m¹ng lµm xuÊt hiÖn
c«ng cô m¸y mãc ®Ó thaythÕ c«ng cô thñ c«ng. §¹i c«ng nghiÖp m¸y mãc
®· dÉn ®Õn sù biÕn ®æi to lín trong c¬ cÊu ngµnh nghÒ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn
to lín cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi còng nh nÒn chÝnh trÞ x· héi ®· dÉn ®Õn
sù ra ®êi cña chñ nghÜa t b¶n trªn ph¹m vi thÕ giíi
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø hai næ ra vµo nöa sau thÕ kØ
XIX. Cuéc c¸ch m¹ng lÇn nµy cã tiªu chÝ chñ yÕu lµ vËn dông réng r·i søc
®iÖn vµ sù ph¸t minh ra ®éng c¬ ®èt trong, khiÕn cho loµi ngêi bíc vµo thêi
®¹i ®iÖn khÝ ho¸. Më ra con ®êng tù ®éng ho¸ s¶n xuÊt. Cuéc c¸ch m¹ng ®Èy
qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt cña c¸c níc t b¶n chñ nghÜa lªn tr×nh ®é cao
h¬n, quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ më réng nhanh chãng
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø ba næ ra sau chiÕn tranh
thÕ giíi II. Tiªu chÝ chñ yÕu cña cuéc c¸ch m¹ng nµylµ sù ph¸t triÓn vµ ¸p
dông réng r·i kü thuËt nguyªn tö vµ ®iÖn tö. Khoa häc - c«ng nghÖ trë thµnh
lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, më ®Çu thêi ®¹i tù ®éng ho¸ toµn bé
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ thóc ®Èy sù x· héi hµng lo¹t
ngµnh nghÒ míi vµ lµm cho nh÷ng ngµnh nghÒ cò ®îc c¶i t¹o. Cuéc c¸ch
m¹ng lµm cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ cña c¸c níc cã sù thay ®æi lín. Trong thêi
k× kinh tÕ t¨ng trëng nhanh sau chiÕn tranh, c«ng nghiÖp ho¸ dÇu lµ tæ hîp
ngµnh nghÒ míi, cã t¸c dông quan träng. Ngµy nay nh÷ng ngµnh nghÒ míi
xuÊt hiÖn nhê cã sù ph¸t triÓn s©u s¾c cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ
®· kh«ng chØ cã mét hai ngµnh mµ xuÊt hiÖn hµng lo¹t ngµnh c«ng nghiÖp
míi nh c«ng nghiÖp ®iÖn tö, c«ng nghiÖp quang häc, c«ng nghiÖp nguyªn tö,
c«ng nghiÖp sinh vËt, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp tÇu vò trô….. ph¸t
triÓn m¹nh mÏ. Sù xuÊt hiÖn c¸c tæ hîp ngµnh nghÒ míi, c¸c ngµnh nghÒ cò
kh«ng bÞ xo¸ bá, mµ ®îc c¶i t¹o mét c¸ch triÖt ®Ó. ViÖc sö dông réng r·i
m¸y dÖt kh«ng cã thoi, ®Çu m¸y h¬i níc, sù ph¸t triÓn réng r·i cña lß luyÖn
thÐp ®iÖn vµ ®óc gang thÐp liªn hoµn, sù t¨ng vät cña hÖ thèng m¸y c«ng cô
®iÒu khiÓn vµ ngêi m¸y c«ng nghiÖp… .TÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã khiÕn cho c¸c
ngµnh c«ng nghiÖp cò nh: dÖt, xe löa, gang thÐp, m¸y c«ng cô… ®Òu ®æi míi
vÒ chÊt lîng. Sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ gióp cho c¸c
ngµnh nghÒ míi vµ c¸c ngµnh nghÒ cò ngµy cµng kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau.
C¸c ngµnh míi lÊy c«ng nghiÖp truyÒn thèng lµm chç dùa vµ thÞ trêng chñ
yÕu cho sù ph¸t triÓn cña m×nh, c¸c ngµnh cò th× dùa vµo c¸c ngµnh c¶i t¹o
kü thuËt mµ t¨ng thªm søc m¹nh míi
MÆt kh¸c c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ cßn t¹o ra mét lo¹t thÞ trêng míi nh: thÞ trêng c«ng nghÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng
tµi chÝnh tiÒn tÖ…TÊt c¶ nh÷ng thÞ trêng nµy ®Òu cã mèi quan hÖ mËt thiÕt
víi nhau, vµ sù ph¸t triÓn cña chóng ®Òu phô thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña
khoa häc - c«ng nghÖ
I.2.4. Sù ph¸t triÓn ph©n c«ng vµ trao ®æi ë ph¹m vi quèc tÕ
Do ph©n c«ng lao ®éng nªn mçi ngêi chØ s¶n xuÊt mét hay mét vµi s¶n
phÈm nhÊt ®Þnh. Song nhu cÇu s¶n xuÊt vµ tiªu dïng cña mçi ngêi cÇn cã
nhiÒu lo¹i s¶n phÈm. V× vËy, ®ßi hái hä ph¶i cã mèi liªn hÖ trao ®æi s¶n
phÈm cho nhau, phô thuéc vµo nhau. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao,
ph©n c«ng lao ®éng ®îc më réng th× dÇn dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸
Quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ngêi s¶n xuÊt,
lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ngêi s¶n
xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ngêi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi
s¶n phÈm lao ®éng cho nhau
4
Tõ 1980 ®Õn nay, xu híng toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, l«i cuèn
nhiÒu níc ë kh¾p c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi vµo thÞ trêng quèc tÕ. §Æc trng
cña hiÖn tîng nµy lµ sù chuyÓn ®éng nguån t b¶n quèc tÕ khæng lå, sù h×nh
thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ lµn sãng ngêi di c. Sù t¸c ®éng cña toµn
cÇu ho¸ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, t ph¸p ho¹t ®éng
mang tÝnh khu vùc vµ quèc tÕ ra ®êi
Khi c¸ch m¹ng c«ng cô s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× sÏ
t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi thóc ®Èy c¸c ngµnh, lÜnh
vùc kinh tÕ vµ hÖ thèng giao th«ng vËn t¶i ph¸t triÓn ®ång bé. Sù ph¸t triÓn
®ã ph¸ vì tÝnh tù cÊp,tù tóc, më réng thÞ trêng giao lu, trao ®æi hµng ho¸
kh«ng chØ trong ph¹m vi quèc gia mµ cßn diÔn ra trªn thÞ trêng khu vùc vµ
thÕ giíi. Lóc nµy nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c kh«ng chØ ®îc ®¸p øng b»ng
n¨ng lùc s¶n xuÊt cña tõng quèc gia riªng lÎ, mµ cßn ®îc cung cÊp tõ c¸c níc kh¸c trªn thÕ giíi vµ khu vùc
Sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ tµi nguyªn, khÝ hËu vµ m«i trêng dÉn ®Õn sù
kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, thu nhËp, møc sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn.
§©y lµ nguyªn nh©n cña nh÷ng lµn sãng di d©n tõ vïng cã mËt ®é d©n sè
cao, ®iÒu kiÖn kiÕm viÖc lµm khã kh¨n, thu nhËp thÊp, ®êi sèng khã kh¨n
®Õn n¬i cã d©n c tha thít, dÔ kiÕm viÖc lµm, thu nhËp cao, m«i trêng sèng tèt
h¬n. §iÒu ®ã diÔn ra thêng xuyªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi
ngêi
MÆt kh¸c con ngêi ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan
hiÕm tµi nguyªn b»ng c¸ch giao th¬ng, trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸ tiªu dïng
vµ c¸c lo¹i tµi nguyªn kho¸ng s¶n nh»m khai th¸c nguån lùc d thõa cña c¸c
níc ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm, thiÕu hôt nguån lùc cña níc m×nh.
Nh÷ng yÕu tè nµy t¹o nªn xu thÕ tÊt yÕu phôc vô cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña
tÊt c¶ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v× trªn thÕ giíi kh«ng cã mét quèc gia
nµo cã ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè nguån lùc ®Ó tù m×nh x©y dùng mét nÒn kinh tÕ
ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Nh vËy toµn cÇu ho¸ kinh tÕ nh»m kh¾c phôc t×nh tr¹ng khan hiÕm vµ ph©n
bè tµi nguyªn kh«ng ®Òu, ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng cña con ngêi ngµy cµng
cao vµ sè lîng d©n c ngµy mét nhiÒu. Nhng nhiÖm vô ®ã chØ ®îc diÔn ra khi
mµ khoa häc - c«ng nghÖ vµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao
Do thµnh tùu cña c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt, sù bïng næ th«ng tin
vµ tù ®éng ho¸ ë tr×nh ®é cao, xu thÕ quèc tÕ ho¸ lùc lîng s¶n xuÊt ®· t¹o
®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ xu híng s¸p nhËp c¸c
c«ng ty nhá thµnh c¸c c«ng ty cã quy m« khæng lå ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh, nh»m ®éc chiÕm vai trß chi phèi thÞ trêng quèc tÕ vµ khu vùc ®ang
ngµy mét t¨ng nhanh
I.3. C¸c bíc ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng
I.3.1. Tõ nÒn kinh tÕ tù nhiªn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n
MÆc dï cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng, nhng tÊt c¶ c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt
tiÒn t b¶n chñ nghÜa ®Òu cã nÐt chung lµ nÒn kinh tÕ tù nhiªn. Trong nÒn kinh
tÕ tù nhiªn, s¶n xuÊt nhá chiÕm u thÕ. NÒn kinh tÕ tù nhiªn do nhiÒu ®¬n vÞ
kinh tÕ thuÇn nhÊt hîp thµnh vµ mçi ®¬n vÞ kinh tÕ Êy lµm ®ñ viÖc ®Ó t¹o ra
nh÷ng s¶n phÈm cuèi cïng
Trong c¸c nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ruéng ®Êt lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu,
n«ng nghiÖp lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n, c«ng cô vµ kü thuËt canh t¸c l¹c hËu,
dùa vµo lao ®éng ch©n tay lµ chñ yÕu, chØ cã trong mét sè trang tr¹i cña ®Þa
chñ hoÆc phêng héi míi cã hiÖp t¸c lao ®éng gi¶n ®¬n. Trong nÒn kinh tÕ díi
chÕ ®é phong kiÕn, ph©n c«ng lao ®éng kÐm ph¸t triÓn, c¬ cÊu ngµnh ®¬n
®iÖu, míi chØ cã mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng t¸ch khái n«ng nghiÖp, s¶n
xuÊt chñ yÕu híng vµo gi¸ trÞ sö dông, cã tÝnh chÊt tù cung, tù cÊp
5
Bíc ®i tÊt yÕu cña s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp lµ tiÕn lªn s¶n xuÊt hµng
gi¶n ®¬n. ®iÒu kiÖn cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ nµy lµ sù ph¸t triÓn cña ph©n
c«ng x· héi. Ph©n c«ng x· héi lµ c¬ së cña kinh tÕ hµng ho¸. Xu híng ph¸t
triÓn cña ph©n c«ng x· héi lµ biÕn viÖc s¶n xuÊt kh«ng nh÷ng tõng s¶n phÈm
riªng biÖt, mµ viÖc s¶n xuÊt tõng bé phËn cña s¶n phÈm, tõng thao t¸c trong
chÕ biÕn s¶n phÈm thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. C«ng nghiÖp
chÕ biÕn t¸ch khái c«ng nghiÖp khai th¸c vµ mçi ngµnh c«ng nghiÖp ®ã l¹i
chia thµnh nhiÒu lo¹i vµ ph©n lo¹i nhá. Chóng s¶n xuÊt ra díi h×nh thøc hµng
ho¸ - nh÷ng s¶n phÈm riªng biÖt vµ ®em trao ®æi víi nh÷ng s¶n phÈm cña
c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. ChÝnh sù ph¸t triÓn ngµy cµng s©u réng ®ã cña
ph©n c«ng x· héi lµ nh©n tè chñ yÕu dÉn ®Õn h×nh thµnh thÞ trêng trong níc.
H×nh thµnh nªn nh÷ng khu vùc nhµ níc chuyªn m«n ho¸ vµ dÉn ®Õn sù trao
®æi kh«ng nh÷ng gi÷a s¶n phÈm víi s¶n phÈm c«ng nghÖ, mµ c¶ gi÷a c¸c s¶n
phÈm nhµ níc víi nhau
Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, sù h×nh thµnh trung t©m
c«ng nghiÖp, søc hót cña chóng ®èi víi d©n c ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng
n«ng th«n, thóc ®Èy n«ng nghiÖp hµng ho¸ ph¸t triÓn
Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ë nh÷ng vïng kh¸c nhau cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tù
nhiªn kh¸c nhau, cã kh¶ n¨ng vµ u thÕ trong s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm kh¸c
nhau cã hiÖu qu¶ h¬n. ngay trong mét vïng, mét ®Þa ph¬ng, nh÷ng ngêi s¶n
xuÊt còng cã nh÷ng kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt kh¸c nhau.
Mçi ngêi s¶n xuÊt chØ tËp trung s¶n xuÊt s¶n phÈm nµo mµ m×nh cã u thÕ,
®em s¶n phÈm cña m×nh trao ®æi (mua vµ b¸n) lÊy nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt
cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña m×nh. Hä trë thµnh nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng
ho¸. Trao ®æi, mua b¸n, thÞ trêng, tiÒn tÖ ra ®êi vµ ph¸t triÓn
S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi, lóc ®Çu díi h×nh thøc s¶n xuÊt hµng ho¸
nhá, gi¶n ®¬n, nhng lµ mét bíc tiÕn lín trong lÞch sö ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i
I.3.2. Tõ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tù do cæ
®iÓn
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ gi¶n ®¬n sang nÒn kinh tÕ tù do cæ
®iÓn ®îc thùc hiÖn qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn c¶ vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, c¶ vÒ
quan hÖ s¶n xuÊt míi thÝch øng víi tõng bíc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt
Kü thuËt thñ c«ng dùa trªn lao ®éng hiÖp t¸c gi¶n ®¬n:
HiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng,
víi quy m« lín h¬n so víi tæ chøc s¶n xuÊt phêng héi vµ s¶n xuÊt nhá c¸ thÓ.
Trong giai ®o¹n hiÖp t¸c gi¶n ®¬n, c«ng nh©n phô thuéc vµo nhµ t b¶n vÒ
kinh tÕ nhng vÉn cßn ®éc lËp vÒ mÆt kü thuËt. §Ó tæ chøc hiÖp t¸c lao ®éng,
bíc ®Çu tiªn ph¶i tËp trung t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã tËp trung søc lao
®éng.TËp trung hiÖp t¸c lao ®éng ®ßi hái ph¶i cã sù chØ ®¹o ®Ó ®iÒu hoµ
nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n, b¶o ®¶m sù nhÞp nhµng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt
®¹t ®Õn môc ®Ých chung. Víi s¶n xuÊt quy m« lín, trong hiÖp t¸c gi¶n ®¬n,
ph¶i mua c¶ ®èng nguyªn liÖu vµ bu«n b¸n hµng ho¸, do ®ã ®· lµm xuÊt hiÖn
mét m¹ng líi mua gom nguyªn liÖu vµ b¸n lÎ hµng ho¸, tõ ®ã thóc ®Èy viÖc
s¶n xuÊt vµ trao ®æi s©u réng trong x· héi. HiÖp t¸c gi¶n ®¬n ®· bíc ®Çu lµm
xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín t b¶n chñ nghÜa, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng x· héi
lªn rÊt nhiÒu. ViÖc hiÖp t¸c gi¶n ®¬n lµm xuÊt hiÖn s¶n xuÊt lín vÒ mÆt quy
m« lµ mét bíc ngoÆt rÊt quan träng tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín
Ph©n c«ng c«ng trêng thñ c«ng T b¶n chñ nghÜa:
Sù ph¸t triÓn cña hiÖp t¸c gi¶n ®¬n t b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu dÉn tíi hiÖp
t¸c cã ph©n c«ng, lµm xuÊt hiÖn c¸c c«ng trêng thñ c«ng t b¶n chñ nghÜa.
C«ng trêng thñ c«ng lµ h×nh thøc xÝ nghiÖp t b¶n thùc hiÖn sù hiÖp t¸c cã
ph©n c«ng dùa trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng. C«ng trêng thñ c«ng h×nh thµnh
b»ng c¸ch tËp hîp nh÷ng thî thñ c«ng kh¸c nghÒ, hoÆc nh÷ng thî thñ c«ng
cïng nghÒ vµo trong mét xëng ®Ó cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸
6
§Æc ®iÓm vÒ tæ chøc vµ kü thuËt cña c«ng trêng thñ c«ng lµ: Qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ®îc ph©n chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng c«ng viÖc bé phËn ®Ó
cã s¶n phÈm hoµn chØnh, trªn c¬ së ®ã mçi c«ng nh©n chØ chuyªn lµm mét
c«ng viÖc bé phËn. §Æc ®iÓm cña sù ph©n c«ng nµy lµ chuyªn m«n ho¸ hÑp.
C¬ së kü thuËt vÉn lµ thñ c«ng víi c«ng cô chuyªn dïng, ph©n phèi
s¶n xuÊt theo kinh nghiÖm cæ truyÒn nªn chñ yÕu dùa vµo tay nghÒ khÐo lÐo
cña c«ng nh©n. C¬ cÊu tæ chøc cña c«ng trêng thñ c«ng lµ nh÷ng ngêi lao
®éng bé phËn, sö dông c«ng cô chuyªn dïng thÝch øng, hîp thµnh lao ®éng
tËp thÓ
§¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ:
Trªn c¬ së kü thuËt thñ c«ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa
kh«ng thÓ ®îc x¸c lËp mét c¸ch hoµn chØnh vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c. Do ®ã,
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, chñ nghÜa t b¶n tù t¹o cho nã mét c¬ së kü thuËt t¬ng øng lµ m¸y mãc, ®a chñ nghÜa t b¶n tõ giai ®o¹n c«ng trêng thñ c«ng lªn
giai ®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. M¸y mãc ®îc sö dông phæ biÕn trong x·
héi th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. §ã lµ cuéc c¸c m¹ng kü thuËt
thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc. C«ng cuéc c¬
khÝ ho¸ ë mét ngµnh dÉn ®Õn viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c¬ khÝ ho¸ ë mét ngµnh
cã liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp thóc ®Èy
c¬ khÝ ho¸ ë c¸c ngµnh liªn quan. C¬ khÝ ho¸ trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp,
n«ng nghiÖp thóc ®Èy c¬ khÝ ho¸ ngµnh giao th«ng vËn t¶i… c¬ khÝ ho¸ b¾t
®Çu tõ ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ ®Õn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. M¸y mãc
vµ ®¹i c«ng nghiÖp cã t¸c dông chñ yÕu lµm n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng
vät, x· héi ho¸ lao ®éng vµ s¶n xuÊt ngµy cµng cao, më réng thÞ trêng, thóc
®Èy sù ra ®êi cña c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ nh÷ng thµnh thÞ lín; ®ång
thêi, t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt kü thuËt
7
I.3.3. Tõ nÒn kinh tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng hçn
hîp
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng:
Do ch¹y theo lîi nhuËn cho nªn c¸c doanh nghiÖp thêng g©y « nhiÔm
m«i trêng, thêng khai th¸c tµi nguyªn mét c¸ch bõa b·i dÉn tíi lµm mÊt c©n
b»ng sinh th¸i mµ doanh nghiÖp kh«ng ph¶i ®Òn bï mét kho¶n thiÖt h¹i nµo
C¬ chÕ thÞ trêng dÔ lµm xuÊt hiÖn c¨n bÖnh: khñng ho¶ng kinh tÕ, thÊt
nghiÖp, l¹m ph¸t vµ suy tho¸i
C¬ chÕ thÞ trêng dÉn tíi sù ph©n hãa giµu nghÌo, dÔ ph¸t sinh nh÷ng
tiªu cùc x· héi
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét bíc ph¸t triÓn sau cña kinh tÕ tù nhiªn vµ khi
kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao th× ®ã chÝnh lµ kinh tÕ thÞ trêng.
Trong c¬ chÕ thÞ trêng th× do nh÷ng khuyÕt tËt cña nã dÉn ®Õn ph¸ vì c©n ®èi
cña nÒn kinh tÕ, g©y l·ng phÝ nhiÒu nguån lùc: t liÖu s¶n xuÊt, lao ®éng, t¹o
ra sù ph©n hãa x· héi. V× vËy nhµ níc ph¶i cã vai trß nhÊt ®Þnh ®Ó kh¾c phôc
nh÷ng nhîc ®iÓm trªn
Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n thêi k× tù do c¹nh tranh th×
kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn theo t tëng lý thuyÕt bµn tay v« h×nh th× nhµ níc
kh«ng can thiÖp kinh tÕ. ®iÒu ®ã dÉn ®Õn viÖc khñng ho¶ng kinh tÕ sau nµy
(1929 - 1933). V× vËy ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt kinh tÕ cña Keyes yªu cÇu nhµ
níc ph¶i can thiÖp kinh tÕ vµ ®Õn n¨m 1948 ®· xuÊt hiÖn lý thuyÕt vÒ nÒn
kinh tÕ hçn hîp trong ®ã cã sù kÕt hîp cña hai nh©n tè: sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng (Bµn tay v« h×nh) vµ sù can thiÖp cña chÝnh phñ (Bµn tay h÷u h×nh) vµ c¶
hai nh©n tè nµy ®Òu t¸c ®éng vµo nÒn kinh tÕ
Nhµ níc cã chøc n¨ng:
§Þnh híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ, x©y dùng c¬ së vËt
chÊt kü thuËt
ThiÕt lËp vÒ mét khu«n khæ vÒ ph¸p luËt, x©y dùng hÖ thèng c¬ së
nhÊt qu¸n t¹o m«i trêng æn ®Þnh vµ thuËn lîi cho kinh tÕ ph¸t triÓn
H¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ thÞ trêng
Trùc tiÕp ®Çu t mét sè lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ: nh÷ng ngµnh kinh tÕ
c«ng céng, n¨ng lîng, cÇu nhiÒu vèn….
Qu¶n lý vµ b¶o vÖ tµi s¶n c«ng, kiÓm kª, kiÓm so¸t ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi
Ph©n phèi hîp lý c¸c nguån lùc s¶n xuÊt
I.4. C¸c nh©n tè cña c¬ chÕ thÞ trêng
Mét nÒn kinh tÕ muèn vËn hµnh ®îc th× tríc tiªn ph¶i dùa vµo c¬ chÕ
thÞ trêng cã nghÜa lµ ph¶i dùa vµo bé m¸y tù ®éng cña c¶ cung, cÇu, gi¸ c¶
hµng ho¸, víi m«i trêng c¹nh tranh, ®éng lùc lµ lîi nhuËn. C¸c bé phËn hîp
thµnh c¬ chÕ thÞ trêng nµy cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, nh lµ nh÷ng
kh©u trong guång m¸y. Gi¸ c¶ lµ c¸i nh©n cña thÞ trêng, cung cÇu lµ trung
t©m vµ c¹nh tranh lµ linh hån lµ søc m¹nh cña thÞ trêng
I.4.1. Cung - cÇu hµng ho¸:
CÇu hµng hãa: lµ sè lîng hµng ho¸ hay dÞch vô mµ ngêi mua cã kh¶
n¨ng vµ s½n sµng mua ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong cïng mét thêi gian
Cung hµng ho¸: lµ sè lîng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ ngêi b¸n cã kh¶
n¨ng vµ s½n sµng b¸n ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh
Nh vËy ®Ó cã cÇu hµng ho¸ ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong muèn mua, cã
kh¶ n¨ng mua vµ møc gi¸
§Ó cã cung hµng ho¸ còng ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn: mong muèn s¶n xuÊt,
cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ møc gi¸
Khi cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m. Vµ ngîc l¹i khi
cÇu lín h¬n cung th× gi¸ c¶ cña hµng hãa sÏ t¨ng. Vµ ®Õn khi cung vÒ hµng
ho¸ nµo ®ã trªn thÞ trêng võa ®óng b»ng cÇu cña hµng ho¸ th× lóc ®ã cung 8
cÇu ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, x¸c ®Þnh møc gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ c©n b»ng. Song v×
cung vµ cÇu lu«n biÕn ®éng nªn c©n b»ng cung - cÇu lu«n biÕn ®éng theo.
Gi¸ c¶ thÞ trêng cña hµng ho¸ lµ do t¬ng quan cña cung vµ cÇu trªn thÞ trêng
quyÕt ®Þnh. Nhng ®ång thêi khi gi¸ c¶ biÕn ®éng th× nã còng t¸c ®éng tíi
viÖc thu hÑp hay më réng quy m« s¶n xuÊt.
Nh÷ng t¸c ®éng cña cung - cÇu ®èi víi thÞ trêng:
Quan hÖ cung cÇu gãp phÇn ®Ýnh chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng vµ lËp l¹i, kh«i
phôc l¹i sù c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ
Quan hÖ cung - cÇu cßn trùc tiÕp lµm ¶nh hëng tíi lîi Ých kinh tÕ cña
ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng; ngêi b¸n vµ ngêi mua
I.4.2. Gi¸ c¶
Gi¸ c¶ trªn thÞ trêng ph¶n ¸nh quan hÖ cung cÇu vÒ mét lo¹i hµng ho¸
hoÆc dÞch vô nµo ®ã, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ t¸c ®éng ®Õn ngêi b¸n vµ
ngêi mua: Cô thÓ khi cÇu cao h¬n cung th× ngêi b¸n sÏ t¨ng gi¸, ®iÒu ®ã sÏ
thóc ®Èy cho ngêi s¶n xuÊt më réng quy m« ®Ó lµm t¨ng cung. Trong trêng
hîp ngîc l¹i cung lín h¬n cÇu th× ngêi b¸n ph¶i gi¶m gi¸ xuèng. Khi ®ã ngêi s¶n xuÊt sÏ gi¶m quy m« ®Ó gi¶m cung vµ cuèi cïng c©n ®èi gi÷a quan hÖ
cung - cÇu ®îc t¸i lËp ®Ó lËp l¹i c©n b»ng míi
Chøc n¨ng cña gi¸ c¶:
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng th«ng tin (nghÜa lµ c¸c tin tøc vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ trêng sÏ gióp cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, c¸c c¸ nh©n ngêi lao ®éng ®a ra nh÷ng
quyÕt ®Þnh vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng ph©n bè c¸c nguån lùc: khi gi¸ biÕn ®éng t¨ng
gi¶m th× c¸c nguån lùc cña s¶n xuÊt sÏ dÞch chuyÓn gi÷a c¸c ngµnh
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thóc ®Èy ®æi míi nh÷ng tiÕn bé kü thuËt c«ng
nghÖ. Trong s¶n xuÊt, ngêi ta lu«n lu«n t×m c¸ch gi¶m bít hao phÝ lao ®éng
x· héi cÇn thiÕt. §Ó tõ ®ã dÉn tíi gi¶m gi¸ thµnh ®Ó thu ®îc lîi nhuËn siªu
ng¹ch (lµ phÇn gi¸ ngêi s¶n xuÊt thu ®îc nhiÒu h¬n ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhê
tiÕn bé khoa häc - kü thuËt)
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp
quèc d©n còng nh thu nhËp c¸ nh©n th«ng qua chÝnh s¸ch gi¸ c¶
Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng thùc hiÖn viÖc lu th«ng hµng ho¸. Khi gi¸ c¶ biÕn
®éng th× sÏ t¸c ®éng tíi hµnh vi ngêi tiªu dïng vµ qua ®ã t¸c ®éng vµo lu
th«ng hµng ho¸ lµm thay ®æi nhu cÇu ngêi tiªu dïng
I.4.3. C¹nh tranh
C¹nh tranh lµ sù ganh ®ua gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ
trong viÖc tiªu thô hµng ho¸ nh»m thu lîi nhuËn cao nhÊt. C¹nh tranh lµ mét
tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
C¸c chøc n¨ng cña c¹nh tranh:
C¹nh tranh cã thÓ ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng c¸c hµnh vi s¶n
xuÊt tiªu dïng cña x· héi
C¹nh tranh thóc ®Èy sù tiÕn bé cña kü thuËt
C¹nh tranh tho¶ m·n tèt nhÊt nhu cÇu cña ngêi tiªu dïng
C¹nh tranh t¹o chÝnh s¸ch cho viÖc ph©n phèi thu nhËp ban ®Çu nghÜa
lµ c¸c doanh nghiÖp nµo th¾ng trong c¹nh tranh th× sÏ thu ®îc lîi nhuËn h¬n
®èi ph¬ng
C¸c lo¹i c¹nh tranh gåm cã:
C¹nh tranh trong níc vµ c¹nh tranh trªn thÞ trêng níc ngoµi
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ víi nhau theo ba híng:
gi¸ c¶, chÊt lîng hµng ho¸ vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô tríc, trong vµ sau khi b¸n
hµng
C¹nh tranh gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi b¸n vµ mét bªn lµ nh÷ng ngêi
mua
9
C¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau. Trªn th¬ng trêng kh«ng cã
chuyÖn "®¬n ph¬ng ®éc m·" mµ lµ "bu«n cã b¹n, b¸n cã phêng"
C¹nh tranh kÝch thÝch tÝnh n¨ng ®éng, tÝnh tù chñ cña c¸c doanh
nghiÖp, v× thÕ nã lµm cho kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn rÊt n¨ng ®éng (hoµn
toµn kh¸c víi nÒn kinh tÕ tù nhiªn, nÒn kinh tÕ trong thêi k× bao cÊp)
C¹nh tranh huy ®éng ®îc mäi nguån lùc cña x· héi vµo viÖc ph¸t triÓn
kinh tÕ
C¹nh tranh thóc ®Èy ®îc c¶i tiÕn kü thuËt vµ sö dông c«ng nghÖ míi
C¹nh tranh hiÖu qu¶ lµ c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù ph©n bæ
tèi u c¸c nguån lùc vµ hÖ qu¶ mµ nã mang l¹i lµ n¨ng suÊt tèi u.C¹nh tranh
thóc ®Èy c¸c nguån lùc di chuyÓn tíi n¬i nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt bëi ngêi s¶n
xuÊt muèn sö dông chóng ®Ó ®em l¹i lîi nhuËn cµng nhiÒu, cµng tèt
I.4.4. TiÒn tÖ
TiÒn tÖ lµ mét lo¹i hµng hãa ®Æc biÖt ®îc t¸ch ra lµm vËt ngang gi¸
chung cho c¸c lo¹i hµng hãa kh¸c. Nã biÓu hiÖn chung cña gi¸ trÞ, nã biÓu
hiÖn tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng vµ lµ quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ngêi
s¶n xuÊt hµng ho¸
Chøc n¨ng cña tiÒn tÖ:
Lµ thíc ®o gi¸ trÞ (®©y lµ chøc n¨ng c¬ b¶n cña tiÒn tÖ): tiÒn dïng ®Ó
®o lêng vµ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng ho¸, mäi hµng ho¸ ®Òu ®îc biÓu hiÖn
gi¸ trÞ cña nã b»ng tiÒn. TiÒn tÖ ®îc coi nh lµ s¶n phÈm cña lao ®éng
Lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng: tiÒn lµ vËt m«i giíi trong quan hÖ lu th«ng
hµng ho¸
Lµ ph¬ng tÞªn cÊt gi÷ gi¸ trÞ: tiÒn ®îc rót khái lÜnh vùc lu th«ng vµ
mang vµo cÊt tr÷. Khi cÇn l¹i ®em mua hµng vµ tiÒn ®îc xem nh mét thø cña
c¶i cña x· héi
Lµ ph¬ng tiÖn thanh to¸n: tiÒn ®îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi mét c«ng
viÖc ®· hoµn thµnh hoÆc dïng ®Ó tr¶ nî
Chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi: trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c quèc gia víi nhau vµ
tiÒn lóc nµy ph¶i lµ vµng, b¹c, ngo¹i tÖ m¹nh…
I.4.5. Lîi nhuËn
Trong kinh tÕ thÞ trêng, lîi nhuËn lµ ®éng lùc chi phèi ho¹t ®éng cña
ngêi kinh doanh. Lîi nhuËn ®a c¸c doanh nghiÖp ®Õn c¸c khu vùc s¶n xuÊt
c¸c hµng ho¸ mµ ngêi tiªu dïng cÇn nhiÒu h¬n, bá qua c¸c khu vùc cã Ýt ngêi tiªu dïng. Lîi nhuËn còng ®a c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Õn viÖc sö dông kü
thuËt s¶n xuÊt hiÖu qu¶ nhÊt. Nh vËy, hÖ thèng thÞ trêng lu«n ph¶i dïng l·i
vµ lç ®Ó quyÕt ®Þnh ba vÊn ®Ó: s¶n xuÊt c¸i g×?, s¶n xuÊt nh thÕ nµo?, s¶n
xuÊt cho ai?
Lîi nhuËn chÝnh lµ môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt, lµ ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ
ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. ®Ó cung cÊp hµng ho¸ vµ dÞch vô cho thÞ trêng,
c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i bá tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Hä
mong muèn chi phÝ cho c¸c ®Çu vµo Ýt nhÊt vµ b¸n hµng ho¸ víi gi¸ cao nhÊt
®Ó sau khi trõ ®i c¸c chi phÝ cßn sè d d«i ®Ó kh«ng chØ s¶n xuÊt gi¶n ®¬n mµ
cßn t¸i s¶n xuÊt më réng, kh«ng ngõng tÝch luü ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cñng cè
vµ t¨ng cêng vÞ trÝ cña m×nh trªn thÞ trêng
Lîi nhuËn lµ chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp, ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ vµ
hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh kinh doanh kÓ tõ lóc b¾t ®Çu t×m kiÕm nhu cÇu thÞ trêng, chuÈn bÞ vµ tæ chøc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®Õn kh©u tæ chøc
b¸n hµng vµ dÞch vô cho thÞ trêng. Nã ph¶n ¸nh c¶ vÒ mÆt lîng vµ mÆt chÊt
cña qu¸ tr×nh kinh doanh
Lîi nhuËn lµ phÇn chªnh lÖch gi÷a tæng doanh thu vµ tæng chi phÝ
Nh vËy, lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn
s¶n xuÊt kinh doanh
I.5. C¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng
10
I.5.1. Quy luËt gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸. ë
®©u cã s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× ë ®ã cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt
gi¸ trÞ
Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt chi phèi c¬ chÕ thÞ trêng vµ chi phèi c¸c
quy luËt kinh tÕ kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c lµ biÓu hiÖn yªu cÇu cña quy
luËt gi¸ trÞ mµ th«i
Quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô, mµ gi¸ c¶ lµ tÝn
hiÖu nh¹y bÐn nhÊt cña c¬ chÕ thÞ trêng
Quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu viÖc s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa ph¶i ®îc
tiÕn hµnh trªn c¬ së cña viÖc hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt: Trong s¶n
xuÊt nã ®ßi hái ngêi s¶n xuÊt lu«n lu«n cã ý thøc t×m c¸ch h¹ thÊp hao phÝ
lao ®éng c¸ biÖt xuèng nhá h¬n hoÆc b»ng hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt
Trong lÜnh vùc s¶n xuÊt :§èi víi viÖc s¶n xuÊt mét thø hµng hãa riªng
biÖt th× yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ ®îc biÓu hiÖn ë chç: hµng ho¸ cña ngêi
s¶n xuÊt muèn b¸n ®îc trªn thÞ trêng, muèn ®îc x· héi thõa nhËn th× lîng
gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ c¸ biÖt ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi
cÇn thiÕt. §èi víi mét lo¹i hµng ho¸ th× yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ thÓ hiÖn lµ
tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa ph¶i phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n
cña x· héi
Trong lÜnh vùc trao ®æi : ViÖc trao ®æi ph¶i tiÕn hµnh theo nguyªn t¾c
ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn sù ho¹t ®éng cña m×nh th«ng qua sù
vËn ®éng cña gi¸ c¶ xung quanh gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, gi¸ trÞ
lµ c¬ së cña gi¸ c¶, nh÷ng hµng ho¸ cã hao phÝ lao ®éng lín th× gi¸ trÞ cña nã
lín dÉn ®Õn gi¸ c¶ cao vµ ngîc l¹i. §èi víi mçi hµng ho¸ th× gi¸ c¶ hµng ho¸
cã thÓ b»ng hoÆc nhá h¬n hoÆc lín h¬n gi¸ trÞ nhng ®èi víi toµn bé hµng hãa
cña x· héi th× chóng ta lu«n lu«n cã tæng gi¸ c¶ hµng hãa b»ng tæng gi¸ trÞ
T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: quy luËt gi¸ trÞ tù ph¸t ®iÒu tiÕt viÖc s¶n
xuÊt vµ lu th«ng hµng hãa th«ng qua sù biÕn ®éng cña cung - cÇu thÓ hiÖn
qua gi¸ c¶ trªn thÞ trêng
I.5.2. Quy luËt cung cÇu
Cung ph¶n ¸nh khèi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt vµ ®a ra thÞ
trêng ®Ó thùc hiÖn (®Ó b¸n). cung do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, nã kh«ng ®ång
nhÊt víi s¶n xuÊt
CÇu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña x· héi.
Do ®ã, cÇu kh«ng ®ång nhÊt víi tiªu dïng, v× nã kh«ng ph¶i lµ nhu cÇu tù
nhiªn, nhu cÇu bÊt k× theo nguyÖn väng tiªu dïng chñ quan cña con ngêi, mµ
phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thanh to¸n
Cung - CÇu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, thêng xuyªn t¸c ®éng lÉn
nhau trªn thÞ trêng, ë ®©u cã thÞ trêng th× ë ®ã cã quy luËt cung - cÇu tån t¹i
vµ ho¹t ®éng mét c¸ch kh¸ch quan. Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau:
CÇu x¸c ®Þnh cung vµ ngîc l¹i cung x¸c ®Þnh cÇu. CÇu x¸c ®Þnh khèi
lîng, chÊt lîng vµ chñng lo¹i cung vÒ hµng ho¸. nh÷ng hµng ho¸ nµo ®îc
tiªu thô th× míi ®îc t¸i s¶n xuÊt. Ngîc l¹i, cung t¹o ra cÇu, kÝch thÝch t¨ng
cÇu th«ng qua ph¸t triÓn sè lîng, chÊt lîng, chñng lo¹i hµng ho¸, h×nh thøc,
quy c¸ch vµ gi¸ c¶ cña nã
Cung - cÇu t¸c ®éng lÉn nhau vµ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn gi¸ c¶. §©y lµ
sù t¸c ®éng phøc t¹p theo nhiÒu híng vµ nhiÒu møc ®é kh¸c nhau
Quy luËt cung - cÇu t¸c ®éng kh¸ch quan vµ rÊt quan träng. NÕu nhËn
thøc ®îc chóng th× chóng ta vËn dông ®Ó t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt
kinh doanh theo chiÒu híng cã lîi cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Nhµ níc
cã thÓ vËn dông quy luËt cung - cÇu th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch, c¸c biÖn ph¸p
kinh tÕ nh: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, hîp ®ång kinh tÕ, thuÕ, thay ®æi c¬
11
cÊu tiªu dïng. §Ó t¸c ®éng vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo quy luËt cung cÇu, duy tr× nh÷ng tû lÖ c©n ®èi cung - cÇu mét c¸ch lµnh m¹nh vµ hîp lý
I.5.3. Quy luËt canh tranh
C¹nh tranh lµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ngêi, gi÷a ngêi mua
vµ ngêi b¸n hay gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Hai nhãm nµy t¸c
®éng lÉn nhau víi t c¸ch lµ mét thÓ thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y c¸ nh©n
chØ t¸c ®éng víi t c¸ch lµ mét bé phËn, mét lùc lîng x· héi, lµ mét nguyªn tö
cña mét khèi. ChÝnh díi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· v¹ch râ c¸i tÝnh chÊt
x· héi cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng
Bªn canh tranh yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ c¸i bªn mµ ë ®ã mçi c¸
nh©n ®Òu ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp víi ®«ng ®¶o nh÷ng ngêi c¹nh tranh
víi m×nh vµ thêng thêng lµ trùc tiÕp chèng l¹i nh÷ng ngêi ®ã. ChÝnh v× sù
phô thuéc lÉn nhau gi÷a mét ngêi c¹nh tranh c¸ biÖt víi nh÷ng ngêi kh¸c l¹i
cµng thªm râ rµng. Tr¸i l¹i bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®¬ng ®Çu víi ®èi ph¬ng víi t c¸ch lµ mét chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt
Ngêi mua lµm cho gi¸ thÞ trêng cµng thÊp, cµng tèt. Mçi ngêi chØ quan
t©m ®Õn ®ång nghiÖp trong chõng mùc thÊy ®i víi hä cã lîi h¬n viÖc chèng
l¹i hä
Khi mét bªn yÕu h¬n bªn kia th× hµnh ®éng chung sÏ chÊm døt, mçi
ngêi sÏ tù lùc xoay së lÊy. NÕu mét bªn chiÕm u thÕ th× mçi ngêi bªn ®ã ®Òu
sÏ ®îc lîi, tÊt c¶ diÔn ra nh lµ hä cïng nhau thùc hiÖn ®éc quyÒn chung vËy
C¹nh tranh nh mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸. C¹nh tranh cã
t¸c dông san b»ng c¸c gi¸ c¶ mÊp m« ®Ó cã gi¸ c¶ trung b×nh, gi¸ trÞ thÞ trêng vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®Òu h×nh thµnh tõ c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ
gi÷a c¸c ngµnh
Tãm l¹i: Trong c¬ chÕ thÞ trêng, quy luËt c¹nh tranh nh mét c«ng cô,
ph¬ng tiÖn g©y ¸p lùc cùc m¹nh thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ, c¹nh
tranh trong mét c¬ chÕ vËn ®éng chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh nãi chung
I.5.4. Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ
Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ lµ quy luËt x¸c ®Þnh lîng tiÒn cÇn cho lu
th«ng. Lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng chÝnh b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶ hµng
ho¸ víi tèc ®é lu th«ng t b¶n
Trong thùc tÕ: lîng tiÒn cÇn cho lu th«ng b»ng tû sè gi÷a tæng gi¸ c¶
hµng hãa trõ ®i tæng tiÒn khÊu trõ, trõ ®i tæng gi¸ c¶ b¸n chÞu céng víi tæng
tiÒn thanh to¸n víi tèc ®é lu th«ng t b¶n
Quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ tu©n theo c¸c nguyªn lý sau:
Lu th«ng tiÒn tÖ vµ c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ do c¬ chÕ lu th«ng hµng ho¸
quyÕt ®Þnh
TiÒn ®¹i diÖn cho ngêi mua, hµng ®¹i diÖn cho ngêi b¸n. Lu th«ng tiÒn
tÖ cã quan hÖ chÆt chÏ víi tiÒn - hµng, mua - b¸n, gi¸ c¶ - tiÒn tÖ
Kinh tÕ hµng ho¸ trªn mét ý nghÜa nhÊt ®Þnh cã thÓ gäi lµ kinh tÕ tiÒn
tÖ, quyÕt ®Þnh c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ
MÆt kh¸c c¬ chÕ lu th«ng tiÒn tÖ cßn phô thuéc vµo c¬ chÕ xuÊt nhËp
khÈu, c¬ chÕ qu¶n lý kim lo¹i quý, c¬ chÕ kinh doanh tiÒn cña ng©n hµng
NÕu quy luËt canh tranh, quy luËt cung - cÇu lµm gi¸ hµng ho¸ vËn
®éng, san b»ng th× quy luËt lu th«ng tiÒn tÖ gi÷a mèi liªn hÖ c©n b»ng gi÷a
hµng vµ tiÒn
Ngoµi ra cßn mét sè lo¹i quy luËt kh¸c nh: quy luËt tû suÊt lîi nhuËn
cã xu híng gi¶m, quy luËt khñng ho¶ng kinh tÕ , quy luËt t©m lý… còng ¶nh
hëng ®Õn c¬ chÕ thÞ trêng
II/ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam
II.1. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan chuyÓn tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung
sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc
12
II.1.1. C¬ chÕ cò vµ nh÷ng h¹n chÕ:
Tríc hÕt cÇn nghiªn cøu nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña c¬ chÕ kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung - c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· tån t¹i ë níc ta tríc ®æi míi vµ hËu
qu¶ cña nã
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp cã nh÷ng ®Æc trng
chñ yÕu sau ®©y:
Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ b»ng vËn mÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, ®iÒu
®ã thÓ hiÖn ë sù chi tiÕt ho¸ c¸c nhiÖm vô do trung ng giao b»ng mét hÖ
thèng chØ tiªu ph¸p lÖnh tõ mét trung t©m
C¸c c¬ quan hµnh chÝnh - kinh tÕ can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng s¶n
xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch
nhiÖm g× vÒ mÆt vËt chÊt ®èi víi c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh
Bá qua quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, qu¶n lý nÒn kinh
tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ giao nép s¶n phÈm, quan hÖ hiÖn
vËt lµ chñ yÕu, do ®ã h¹ch to¸n kinh tÕ chØ lµ h×nh thøc. ChÕ ®é bao cÊp ®îc
thùc hiÖn díi c¸c h×nh thøc: bao cÊp qua gi¸, bao cÊp qua tiÒn l¬ng hiÖn vËt
(chÕ ®é tem phiÕu) vµ bao cÊp qua cÊp ph¸t vèn cña ng©n s¸ch, mµ kh«ng
rµng buéc vËt chÊt ®èi víi ngêi ®îc cÊp ph¸t vèn
Tõ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· dÉn ®Õn bé m¸y qu¶n lý cång kÒnh, cã
nhiÒu cÊp trung gian vµ kÐm n¨ng ®éng, tõ ®ã sinh ra mét ®éi ngò c¸n bé
kÐm n¨ng lùc qu¶n lý, kh«ng th¹o nghiÖp vô kinh doanh, nhng phong c¸ch
th× quan liªu cöa quyÒn
Vµ ®Æc trng c¬ b¶n cña m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt lµ nÒn kinh tÕ bÞ hiÖn
vËt ho¸, t duy hiÖn vËt, chØ cã së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ lµ phæ biÕn,
nÒn kinh tÕ khÐp kÝn víi c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung cao ®é. Trªn
thùc tÕ, yÕu tè kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· lo¹i bá yÕu tè thÞ trêng, quan hÖ
hµng ho¸ tiÒn tÖ chØ cßn lµ h×nh thøc. Sù ®iÒu tiÕt theo chiÒu däc ®· lÊn ¸t
c¸c quan hÖ kinh tÕ theo chiÒu ngang. Vai trß ngêi tiªu dïng bÞ h¹ thÊp. HÖ
thèng qu¶n lý quan liªu tá ra kh«ng cã kh¶ n¨ng g¾n s¶n xuÊt víi nhu cÇu
Kinh tÕ hiÖn vËt g¾n liÒn víi quan niÖm truyÒn thèng vÒ kinh tÕ x· héi
chñ nghÜa tuy ®· cã t¸c dông trong chiÕn tranh, gãp phÇn mang l¹i chiÕn
th¾ng vÎ vang cho d©n téc ta. Song khi chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ, chÝnh m« h×nh ®ã ®· t¹o ra nhiÒu khuyÕt tËt: nÒn kinh tÕ kh«ng cã
®éng lùc, kh«ng cã søc ®ua tranh, kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh chñ ®éng s¸ng
t¹o cña ngêi lao ®éng, cña c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt kinh doanh, s¶n xuÊt kh«ng
g¾n liÒn víi nhu cÇu, ý chÝ chñ quan ®· lÊn ¸t kh¸ch quan vµ triÖt tiªu mäi
®éng lùc vµ søc m¹nh néi sinh cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ, ®· lµm cho nÒn kinh
tÕ suy tho¸i, thiÕu hôt, hiÖu qu¶ thÊp, nhiÒu môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi
kh«ng ®îc thùc hiÖn
Trong thùc tiÔn kinh tÕ hiÖn vËt víi c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung quan liªu
®· béc lé nhiÒu tiªu cùc: s¶n xuÊt ®×nh trÖ, ®êi sèng nh©n d©n sa sót, trong
qu¶n lý ®· tá râ sù bÊt lùc. Trong nhµ níc kho¸n chui trë thµnh phæ biÕn ë
nhiÒu ®Þa ph¬ng. Trong c«ng, th¬ng nghiÖp c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp kh«ng
thÓ b»ng lßng víi c¬ chÕ "CÊp ph¸t giao nép" ®· tù ®éng "xÐ rµo" do thiÕu
vËt t nguyªn liÖu, vèn liÕng, do sù bÊt lùc cña c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ kiÓu cò.
Sù ph¸t triÓn cña thÞ trêng tù do chen lÊn thÞ trêng cã tæ chøc. Sù l¼ng lÆng vi
ph¹m c¸c quy t¾c, chuÈn mùc lóc bÊy giê, lµ nh÷ng ph¶n øng kinh tÕ - x· héi
ph¶n ¸nh sù bÊt lùc vµ bÊt cËp cña mét c¬ chÕ qu¶n lý cøng nh¾c
C¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· tÝch gãp nh÷ng xu híng tiªu cùc,
lµm nÈy sinh sù tr× trÖ, h×nh thµnh c¬ chÕ k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi s©u s¾c c¬ chÕ ®ã. Ph¬ng híng c¬ b¶n cña
sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta ®· ®îc §¹i Héi VI cña §¶ng x¸c
®Þnh vµ tiÕp tôc ®îc §¹i Héi VII cña §¶ng kh¼ng ®Þnh "TiÕp tôc xo¸ bá c¬
13
chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp, h×nh thµnh ®ång bé vµ vËn hµnh cã hiÖu qu¶
c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc "
II.1.2. Chñ tr¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh
híng X· héi chñ nghÜa ë níc ta
Vµ ®Õn §¹i héi VIII cña §¶ng ®· thèng nhÊt "X©y dùng nÒn kinh tÕ
hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lýcña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa"; "….ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n
lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi chñ nghÜa …". NÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn; trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa níc ta lÊy viÖc gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu thµnh phÇn
kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i ba lo¹i
h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t nh©n. Tõ ba
lo¹i h×nh së h÷u ®ã h×nh thµnh nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh thøc tæ
chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ thÞ trêng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é
c«ng h÷u, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ t doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a
trong vµ ngoµi níc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng
b×nh ®¼ng
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa níc ta, kinh tÕ
Nhµ níc lµ nh©n tè quy ®Þnh vµ b¶o ®¶m tÝnh ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ Nhµ níc t¹o c¬ së kinh tÕ cho x· héi míi, nã lµ
lùc lîng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ níc ®Þnh híng
vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. X©y dùng hÖ thèng kinh tÕ Nhµ níc m¹nh
chÝnh lµ t¨ng cêng thùc lùc kinh tÕ cña Nhµ níc ®Ó lµm chç dùa, b¶o ®¶m æn
®Þnh kinh tÕ vµ ®Þnh híng cho thÞ trêng x· héi chñ nghÜa. Bu«ng láng khu
vùc kinh tÕ Nhµ níc lµ bu«ng láng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn
kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ Nhµ níc lµ n¬i thùc hiÖn ®Çy ®ñ nhÊt tÝnh u viÖt cña chñ nghÜa
x· héi, ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi,
tiÕn bé x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng sinh th¸i, thèng nhÊt chÝnh s¸ch kinh tÕ
víi chÝnh s¸ch x· héi, tÊt c¶ phôc vô con ngêi trªn tÇm vÜ m«. Nhµ níc võa
lµ ®¹i biÓu cho toµn bé nÒn kinh tÕ, võa lµ chñ thÓ cña kinh tÕ Nhµ níc. Do
®ã Nhµ níc ph¶i võa t«n träng tÝnh b×nh ®¼ng cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, võa
ph¶i cã ý thøc ®Çy ®ñ tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ níc ®Ó nã thùc sù cã vai
trß chñ ®¹o. §Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o, kinh tÕ Nhµ níc ph¶i n¾m nh÷ng kh©u,
nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn Kinh tÕ quèc d©n. Kinh tÕ Nhµ níc ph¶i lµ
kiÓu mÉu vÒ n¨ng suÊt, chÊt lîng, hiÖu qu¶ vµ chÊp hµnh ph¸p luËt ®Ó l«i
cuèn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo quü ®¹o cña chñ nghÜa x· héi. Kinh
tÕ Nhµ níc ph¶i cã gi¸ trÞ tæng s¶n lîng hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng, ®ãng gãp
tû lÖ cao trong ng©n s¸ch Nhµ níc, kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ ®êi
sèng cña mäi ngêi lao ®éng
II.2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
II.2.1. Tríc n¨m 1886:
Thêi k× 1955 - 1964: §©y lµ thêi k× kh«i phôc kinh tÕ vµ c¶i t¹o x· héi
chñ nghÜa. ë thêi k× nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®îc thiÕt kÕ trªn c¬ së x¸c ®Þnh
ba ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi: Tõ nÒn s¶n xuÊt nhá
qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, cã hÖ thèng x· héi chñ nghÜa v÷ng m¹nh, ®Êt níc bÞ chia c¾t. §©y lµ thêi k× ph¸t triÓn nhanh vÒ c¸c lÜnh kinh tÕ - x· héi, c¬
së vËt chÊt trong n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, c¬ së h¹ tÇng ®îc x©y dùng. Tèc
14
®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, gi¸o dôc, y tÕ ph¸t triÓn kh¸ nhanh, x· héi miÒn
B¾c trë thµnh x· héi do ngêi lao ®éng lµm chñ, ®êi sèng tinh thÇn lµnh
m¹nh. chÝnh nhê nh÷ng ®iÓm nµy mµ miÒn B¾c trë thµnh hËu ph¬ng lín, c¨n
cø ®Þa v÷ng ch¾c ®Ó nh©n d©n c¶ níc cã thÓ ®¸nh th¾ng ®Õ quèc Mü
Thêi k× 1964 -1975: §©y lµ thêi k× c¶ níc cã chiÕn tranh. NhiÖm vô
cÊp b¸ch cña miÒn B¾c lµ ph¶i kÞp thêi chuyÓn híng t tëng vµ tæ chøc,
chuyÓn híng x©y dùng kinh tÕ, t¨ng cêng quèc phßng cho phï hîp víi t×nh
h×nh míi. Kinh tÕ ë thêi k× nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh cña m« h×nh
kinh tÕ " Céng s¶n thêi chiÕn". M« h×nh kinh tÕ nµy lµ m« h×nh cã tÝnh tËp
trung cao nªn ®· ®éng viªn ®îc lùc lîng ®Ó dµnh th¾ng lîi trong cuéc chiÕn
tranh v« cïng ¸c liÖt b»ng sù chØ ®¹o tËp trung nghiªm ngÆt, b»ng chÕ ®é
ph©n phèi b×nh qu©n, bao cÊp…. Tuy nhiªn §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· dÇn thÊy
®îc nh÷ng nhîc ®iÓm cña m« h×nh kinh tÕ ®ã vµ b¾t ®Çu cã chñ tr¬ng c¶i
tiÕn mét phÇn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ
Thêi k× 1976 - 1986: §©y lµ thêi k× c¶ níc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi
trong t×nh h×nh ®Êt níc chÞu ®ùng nh÷ng ®¶o lén kinh tÕ - x· héi víi quy m«
lín sau chiÕn tranh ¸c liÖt l©u dµi, víi nh÷ng diÔn biÕn trong t×nh h×nh cã
nh÷ng mÆt kh«ng thuËn lîi. §©y lµ thêi k× m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan
liªu, bao cÊp bäc lé mét c¸ch toµn diÖn mÆt tiªu cùc cña nã mµ hËu qu¶ cña
tËp trung lµ khñng ho¶ng kinh tÕ - chÝnh trÞ s©u s¾c vµo cuèi nh÷ng n¨m 70
®Çu nh÷ng n¨m 1980. nÒn kinh tÕ ë tr¹ng th¸i tr× trÖ, mÊt c©n ®èi nghiªm
träng, s¶n xuÊt ph¸t triÓn chËm trong khi d©n sè t¨ng nhanh. Thu nhËp quèc
d©n cha ®¶m b¶o ®îc tiªu dïng x· héi, mét phÇn tiªu dïng x· héi ph¶i dùa
vµo vay vµ viÖn trî, nÒn kinh tÕ cha t¹o ®îc tÝch luü. L¬ng thùc, v¶i mÆc vµ
c¸c hµng tiªu dïng thiÕt yÕu ®Òu thiÕu. T×nh h×nh cung øng vËt t, t×nh h×nh
giao th«ng vËn t¶i rÊt c¨ng th¼ng. NhiÒu xÝ nghiÖp sö dông c«ng suÊt ë møc
thÊp. Chªnh lÖch gi÷a thu vµ chi tµi chÝnh, gi÷a hµng vµ tiÒn, gi÷a xuÊt khÈu
vµ nhËp khÈu. ThÞ trêng vµ vËt gi¸ kh«ng æn ®Þnh. Sè ngêi lao ®éng cha ®îc
sö dông cßn ®«ng. §êi sèng nh©n d©n lao ®éng gÆp nhiÒu khã kh¨n
Tríc t×nh h×nh ®ã cña ®Êt níc §¶ng ta ®· ph¶i suy nghÜ, ph©n tÝch t×nh
h×nh vµ nguyªn nh©n, t×m tßi c¸c gi¶i ph¸p, tõ ®ã thùc hiÖn ®æi míi ë c¸c c¬
së, ®Þa ph¬ng, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, cã tÝnh chÊt ®æi míi tõng phÇn
II.2.2. Tõ n¨m 1986 ®Õn nay:
§¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®îc ®¸nh dÊu nh mét c¸i mèc quan träng
trong sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Trªn c¬ së phª ph¸n mét c¸ch nghiªm kh¾c c¬
chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp mµ nguån gèc tõ kinh tÕ hiÖn vËt vµ nh÷ng
hËu qu¶ cña nã, nhÊt qu¸n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn, còng tõ ®ã t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng. Tæng kÕt hai n¨m thùc hiÖn §¹i héi VI, nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, kh¾c
phôc ®îc suy tho¸i, nÒn kinh tÕ - x· héi cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n ®ã lµ
nh÷ng c¨n cø ®Ó ®Èy tíi mét bíc cao h¬n. §¹i héi lÇn thø VII cña §¶ng nhÊt
qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸ triÖt ®Ó. ChÊp
nhËn thÞ trêng mét c¸ch c¬ b¶n, tæng thÓ, l©u dµi, mét thÞ trêng thèng nhÊt,
th«ng suèt, hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi, thÞ trêng lµ ®èi tîng qu¶n lý cña
nhµ níc
Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng ë níc ta g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ®æi
míi kinh tÕ tõ c¬ cÊu ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh
tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña nhµ níc, g¾n liÒn víi ®æi míi mét c¸ch c¬ b¶n chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«
nh: gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, tµi chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t th¬ng m¹i, chuyÓn ho¹t ®éng
s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng x· héi sang kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã gi¶i
ph¸p cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ sö lý gi¸ c¶. dï míi lµ s¬ khai, thÞ trêng ®· lµ
m«i trêng gi¶i phãng søc s¶n xuÊt víi sù bïng næ cña khu vùc kinh tÕ ngoµi
quèc doanh vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i. Quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng më réng vµ ®i
15
s©u vµo c¸c lÜnh vùc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi søc m¹nh cña tÊt
yÕu kinh tÕ, søc m¹nh håi sinh sau chiÕn tranh. Søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm
bËt dËy c¸c tiÒm n¨ng, hµng lo¹t nh©n tè míi xuÊt hiÖn xen lÊn nh÷ng bÒ bén
phøc t¹p cña sù chuyÓn ®æi mang tÝnh c¸ch m¹ng mµ thùc chÊt lµ sù gi¶i thÓ,
cÊu tróc l¹i c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu së h÷u, quan hÖ kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý.
T duy nhÊt lµ t duy kinh tÕ thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n: tõ thô ®éng an bµi
sang n¨ng ®éng s¸ng t¹o, tù chñ, tõ t duy hiÖn vËt sang t duy gi¸ trÞ, sù nh¹y
c¶m vÒ lîi Ých, hiÖu qu¶, vÒ thang gi¸ trÞ, ®¹o ®øc, lèi sèng…
Thùc tÕ h¬n 10 n¨m qua ë níc ta chøng tá qu¸ tr×nh chuyÓn sang kinh
tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh ®æi míi tÊt yÕu, tiÕn bé
nhng còng lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p l©u dµi
Nh÷ng chuyÓn ®æi thùc sù t¹o ra bíc ngoÆt trong kinh tÕ. chØ mét thêi
gian ng¾n, ®Êt níc cã nhiÒu thay ®æi. Vµ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu quan träng:
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn, tõ chç thiÕu l¬ng thùc triÒn miªn, ®Õn nay
chóng ta ®· cã kh¶ n¨ng tù tóc, phÇn nµo dù tr÷ vµ xuÊt khÈu. C¬ cÊu kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn ®ang ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t huy t¸c dông. Khu vùc kinh tÕ
quèc doanh ®ang ®îc tæ chøc, s¾p xÕp l¹i, c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña
nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh
tÕ. Vai trß tù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng b¾t ®Çu ph¸t huy t¸c dông, gi¸ c¶ thÞ trêng dÇn ®i vµo æn ®Þnh ®· chuyÓn tõ thÞ trêng cña ngêi b¸n sang thÞ trêng
cña ngêi mua. C¬ chÕ c¹nh tranh cã t¸c dông ®iÒu chØnh tÝch cùc c¬ cÊu kinh
tÕ, ®µo th¶i nh÷ng yÕu tè l¹c hËu,lµm béc lé ®Çy ®ñ nh÷ng yÕu kÐm trong s¶n
xuÊt kinh doanh, trong qu¶n lý tõ vÜ m« ®Õn vi m«. thÞ trêng ®· trë thµnh c¨n
cø quan träng ®Ó chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. Mét sè ngµnh, lÜnh vùc ®· g¾n
thÞ trêng trong níc víi thÞ trêng níc ngoµi theo híng kinh tÕ më.
ViÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®· thu ®îc nh÷ng thµnh tùu bíc
®Çu: hÖ thèng ph¸p luËt ®îc bæ sung hoµn chØnh, kÕ ho¹ch ho¸ ®îc ®æi míi,
c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ, gi¸ c¶, ®Çu t th¬ng m¹i, ®· t¹o m«i trêng
thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o, tÝnh chñ ®éng trong
s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc cã tÝch luü thªm kinh nghiÖm trong viÖc qu¶n
lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ. Nhê s¶n xuÊt, dÞch vô ph¸t triÓn, gi¸ c¶ t¬ng ®èi æn
®Þnh, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn
II.3. Nh÷ng ®Æc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta
II.3.1. §Æc trng vÒ ®Þnh híng môc tiªu cña nÒn kinh tÕ
§ã lµ thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n
minh. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu nµy tríc hÕt ph¶i ph¸t triÓn m¹nh lùc lîng s¶n
xuÊt ®éng viªn mäi nguån lùc x· héi, ph¸t huy cao ®é tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng
t¹o cña toµn d©n, khai th¸c mäi tiÒm n¨ng trong níc ®i ®«i víi sö dông cã
chän läc thµnh qu¶ vµ kinh nghiÖm quèc tÕ thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn
®¹i ho¸ nh»m sím x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña c¬ chÕ x· héi ë ViÖt
Nam
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta c¸c h×nh thøc kinh tÕ vµ ph¬ng ph¸p
qu¶n lý kinh tÕ thÞ trêng ®îc sö dông nh mét c«ng cô ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t tíi
nÒn kinh tÕ t¨ng trëng cao, bÒn v÷ng, æn ®Þnh nh»m môc tiªu "d©n giµu, níc
m¹nh", gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng, søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn
cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh vµ cho toµn x· héi
§ång thêi víi viÖc khai th¸c triÖt ®Ó nh÷ng mÆt tÝch cùc, nh÷ng lîi thÕ
cña kinh tÕ thÞ trêng chóng ta kh¾c phôc, ng¨n ngõa, h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu
cùc ph¸t sinh tõ mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng; võa kÝch thÝch søc s¶n
xuÊt gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, võa b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n vµ n©ng cao
®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng, vËn dông c¸c quy luËt cña thÞ trêng ®Ó kiªn
tr× thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi vµ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n phï hîp víi
tõng bíc t¨ng trëng kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ngêi
16
Ph¸t triÓn c«ng b»ng lµ sù ph¸t triÓn cho mäi tÇng líp nh©n d©n cã
®iÒu kiÖn ®Ó tham gia vµ ®îc hëng nh÷ng thµnh qu¶ t¬ng xøng víi søc lùc,
kh¶ n¨ng vµ trÝ tuÖ cña hä bá ra, b¶o ®¶m c¬ b¶n c¬ héi cña ngêi d©n tham
gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi
II.3.2. §Æc trng vÒ thÓ chÕ kinh tÕ
ThÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ thÓ chÕ cña
c¸c chñ thÓ kinh tÕ tù do, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt. Kinh tÕ thÞ trêng
níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c thµnh
phÇn kinh tÕ võa c¹nh tranh, võa liªn kÕt, hîp t¸c víi nhau nh»m ph¸t triÓn
®¹t tr×nh ®é x· héi ho¸ cao. Trong ®ã khu vùc kinh tÕ Nhµ níc cã vai trß chñ
®¹o trong mét sè lÜnh vùc vµ mét sè kh©u quan träng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh
®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña ®Êt níc.
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng, mçi thµnh phÇn
nh vËy cã xu híng ph¸t triÓn kh¸c nhau, lîi Ých kh¸c nhau thËm chÝ ®èi lËp
nhau. V× thÕ Nhµ níc ph¶i cã biÖn ph¸p h¹n chÕ xu híng ph¸t triÓn tù ph¸t,
vµ ®Þnh híng cho nã ph¸t triÓn theo x· héi chñ nghÜa
C¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta tån t¹i ba
lo¹i h×nh së h÷u c¬ b¶n: së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ vµ së h÷u t nh©n. Tõ
ba h×nh thøc së h÷u ®ã h×nh thµnh nªn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nhiÒu h×nh
thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh. Do ®ã kh«ng chØ ra søc ph¸t triÓn c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, mµ cßn ph¶i khuyÕn khÝch ph¸t
triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thuéc së h÷u t nh©n ®Ó h×nh thµnh nÒn kinh tÕ
thÞ trêng réng lín bao gåm c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ thuéc chÕ ®é c«ng h÷u, c¸c
®¬n vÞ kinh tÕ t doanh, c¸c h×nh thøc hîp t¸c liªn doanh gi÷a trong vµ ngoµi
níc, c¸c h×nh thøc ®an xen vµ th©m nhËp vµo nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ ®Òu cã thÓ tham gia thÞ trêng víi t c¸ch chñ thÓ thÞ trêng b×nh ®¼ng
II.3.3. §Æc trng vÒ c¬ chÕ qu¶n lý
Trong qu¶n lý ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ph¶i b¶o ®¶m cho c¸c
ho¹t ®éng cña thÞ trêng diÔn ra theo nguyªn t¾c thÞ trêng, tøc lµ phï hîp víi
quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, c¹nh tranh, h¹n chÕ tèi ®a c¸c mÖnh lÖnh
hµnh chÝnh kh«ng cÇn thiÕt. MÆt kh¸c, ph¶i lµm tèt kÕ ho¹ch ho¸ ë tÇm vÜ
m« vµ c¸c ho¹t ®éng ®Þnh híng cã hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp ®Ó
®iÒu tiÕt híng dÉn thÞ trêng theo c¸c môc tiªu kinh tÕ vÜ m« ®· chän
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, Nhµ níc tham gia vµo c¸c qu¸
tr×nh kinh tÕ lµ xu híng kh¸ch quan. Nhng kh¸c víi b¶n chÊt cña Nhµ níc t
s¶n, Nhµ níc ta lµ Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n díi sù l·nh ®¹o cña
§¶ng Céng S¶n.
NÒn kinh tÕ Êy ®¹t díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n, díi sù qu¶n lý
cña Nhµ níc X· héi chñ nghÜa ViÖt Nam nh»m h¹n chÕ, kh¾c phôc nh÷ng
thÊt b¹i cña thÞ trêng thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi, nh©n ®¹o mµ b¶n th©n
thÞ trêng kh«ng lµm ®îc
Sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt b¶o ®¶m
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng còng nh toµn bé sù
nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt níc. ®¶ng ®Þnh híng kinh tÕ thÞ trêng theo chñ
nghÜa x· héi thÓ hiÖn ë sù l·nh ®¹o, viÖc thùc hiÖn ®êng lèi chÝnh s¸ch kinh
tÕ thÞ trêng víi môc tiªu v× lîi Ých cña nh©n d©n, v× mét x· héi c«ng b»ng,
d©n chñ, v¨n minh
Nhµ níc ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng tríc hÕt
vµ chñ yÕu th«ng qua c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, th«ng qua chiÕn lîc kinh tÕ - x·
héi, c¸c kÕ ho¹ch trung vµ ng¾n h¹n cïng víi c¸c chÝnh s¸ch thiÕt thùc ®Ó
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, bè trÝ l¹i c¬ cÊu
kinh tÕ, bá, nu«i dìng vµ ph¸t triÓn c¸c nguån lùc. Híng ho¹t ®éng cña c¸c
chñ thÓ kinh tÕ thÞ trêng vµo c¸c môc tiªu ®îc Nhµ níc ho¹ch ®Þnh, t¹o m«i
17
trêng kinh tÕ - x· héi, khung khæ ph¸p lý thuËn lîi vµ duy tr× m«i trêng hoµ
b×nh æn ®Þnh cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, bï ®¾p sù bÊt lùc cña
thÞ trêng b»ng c¸ch cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng céng, x©y dùng
c¸c ®Þnh chÕ kinh tÕ.
II.3.4. §Æc trng vÒ quan hÖ ph©n phèi
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn chñ
yÕu c¬ chÕ ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶, ®ång thêi ph©n phèi theo
møc ®ãng gãp vèn vµ trÝ tuÖ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nhµ níc cã chÝnh s¸ch
®iÒu tiÕt ®Ó t¸i ph©n phèi hîp lý th«ng qua phóc lîi x· héi vµ thùc hiÖn c¸c
chÝnh s¸ch x· héi theo ph¬ng ch©m g¾n t¨ng trëng kinh tÕ víi tiÕn bé vµ
c«ng b»ng x· héi trong c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ
NÒn kinh tÕ níc ta tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt kh¸c
nhau do ®ã cã nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ vµ t¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh
tÕ ®ã th× sÏ cã c¸c nguyªn t¾c vµ hÖ thèng ph©n phèi phï hîp. Cho nªn ë níc
ta cã nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi. §Ó ®¹t tíi c«ng b»ng trong ph©n phèi thu
nhËp, chóng ta thùc hiÖn nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp: ph©n phèi theo
kÕt qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu suÊt c«ng t¸c, ph©n phèi theo møc
®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh, ph©n phèi
th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi, trong ®ã h×nh thøc ph©n phèi theo kÕt qu¶
lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ chñ yÕu, ®i ®«i víi chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt thu
nhËp mét c¸ch hîp lý nh»m thu hÑp kho¶ng c¸ch chªnh lÖch giµu - nghÌo,
võa khuyÕn khÝch lao ®én, võa b¶o ®¶m nh÷ng phóc lîi x· héi c¬ b¶n
II.3.5. §Æc trng vÒ vai trß qu¶nlý cña Nhµ níc
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®îc qu¶n lý ( Tæ
chøc, híng dÉn, nu«i dìng, gi¸m s¸t bëi Nhµ níc cña d©n, do d©n, v× d©n)
b¶o ®¶m sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña Nhµ níc lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh
nhÊt nh»m gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Muèn vËy, ph¶i x©y dùng
nhµ níc m¹nh vµ trong s¹ch, cã kh¶ n¨ng thêng xuyªn tù ®æi míi ®Ó híng
nÒn kinh tÕ thÞ trêng tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i, kh«ng xa rêi c¸c môc tiªu ®Þnh
híng ®· chän
X©y dùng vµ x¸c ®Þnh c¸c ®Æc trng nªu trªn g¾n liÒn víi mét nhËn
thøc hoµn toµn míi vÒ chñ nghÜa x· héi theo t tëng Hå ChÝ Minh lµ " d©n
giµu, níc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i ®i liÒn víi d©n chñ, tù do, tiÕn bé vµ c«ng
b»ng x· héi". Trong bíc qu¸ ®é t¬ng ®èi dµi ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cuèi cïng
®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ con ®êng duy nhÊt chóng ta kh«ng thÓ bá qua ®Ó
hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc
Kh¸c víi tríc ®©y trong c¬ chÕ cò th× nÒn kinh tÕ níc ta lµ mét nÒn
kinh tÕ khÐp kÝn, kh«ng cã quan hÖ giao lu víi bªn ngoµi, cßn hiÖn nay trong
c¬ chÕ míi chóng ta chñ tr¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ më cöa héi nhËp bªn
ngoµi, tham gia vµo sù ph©n c«ng hîp t¸c quèc tÕ, viÖc lµm ®ã nh»m tranh
thñ nh÷ng nguån vèn vµ nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña níc ngoµi ®Ó ®Èy
nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, chóng ta sö
dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng
t¹o cña ngêi lao ®éng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ,
thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸. §ång thêi chóng ta l·nh ®¹o, qu¶n
lý nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®óng híng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ®Ó kh¾c phôc thÊt
b¹i cña thÞ trêng, thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi, nh©n ®¹o mµ b¶n th©n thÞ trêng kh«ng cã ®îc. Nhµ níc ph¶i b»ng chÝnh s¸ch, c«ng cô qu¶n lý vÜ m« vµ
tiÒm lùc kinh tÕ cña m×nh ®Ó duy tr× nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ nh»m
kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm cña kinh tÕ thÞ trêng
II.4. NÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
II.4.1. §Æc ®iÓm kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
C¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
18
nghÜa cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau ®îc tiÕp cËn ®i tõ lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn
c¬ së kinh tÕ, chÕ ®é ph©n phèi, c¬ chÕ vËn hµnh, v¨n ho¸ vµ më cöa
LÊy sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt theo híng hiÖn ®¹i lµm c¬ së
vËt chÊt - kü thuËt nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x·
héi, d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh
LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt vµ thµnh
phÇn kinh tÕ lµm c¬ së kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc lµm chñ ®¹o
Dùa trªn chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng bao gåm c¸c nguyªn t¾c ph©n
phèi theo kiÓu chñ nghÜa x· héi víi ph©n phèi theo kiÓu kinh tÕ thÞ trêng.
Trong ®ã lÊy ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ
ph©n phèi th«ng qua phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi lµm chñ ®¹o
LÊy c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµm c¬ chÕ vËn hµnh,
nhng kh«ng ph¶i nhµ níc t s¶n mµ nhµ níc x· héi chñ nghÜa - nhµ níc cña
d©n, do d©n vµ v× d©n
KÕt hîp hµi hoµ v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng víi v¨n ho¸ hiÖn ®¹i cã
chän läc. Trong ®ã lÊy v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng lµm gèc
Kh«ng dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ khÐp kÝn, mµ dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ
më cöa, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, nhng vÉn ph¶i ®¶m
b¶o ®éc lËp chñ quyÒn, toµn vÑn l·nh thæ
§Æc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta lµ:
Mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, nÒn kinh tÕ Êy lÊy c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn së h÷u x· héi vµ së h÷u tËp thÓ lµm nÒn t¶ng, lÊy
kinh tÕ Nhµ níc lµm chñ ®¹o, lÊy viÖc thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, níc
m¹nh, x· héi c«ng b»ng vµ v¨n minh lµm môc tiªu. Muèn vËy nÒn kinh tÕ thÞ
trêng Êy ph¶i b¶o ®¶m:
Cã t¨ng trëng kinh tÕ cao, bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi phï hîp tõng bíc víi sù t¨ng trëng kinh tÕ
§Æt díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng S¶n, díi sù qu¶n lý cña mét Nhµ
níc thùc sù cña d©n
lÊy viÖc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt lµm c¨n cø chñ yÕu ®Ó ho¹ch ®Þnh c¬ cÊu
thµnh phÇn kinh tÕ, h×nh thøc së h÷u
lµm cho kinh tÕ Nhµ níc ph¸t triÓn tríc hÕt lµ vÒ chÊt ®Ó n¾m vai trß chñ ®¹o,
kinh tÕ Nhµ níc cïng víi kinh tÕ hîp t¸c dÇn dÇn trë thµnh nÒn t¶ng
x¸c lËp, cñng cè vµ n©ng cao ®Þa vÞ lµm chñ cña ngêi lao ®éng trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi ngµy cµng tèt h¬n. trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®iÒu chñ yÕu lµ t¹o ®iÒu kiÖn
c«ng b»ng trong ph¸t triÓn con ngêi, võa kh«ng b×nh qu©n, võa ph¶i chó
träng nh÷ng tÇng líp dÔ tæn th¬ng, nh÷ng vïng khã kh¨n
H¬n n÷a nÒn kinh tÕ ®ã cßn ph¶i gãp phÇn ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng,
mäi søc lùc trong x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi c¸ nh©n lµm giµu cho m×nh
vµ cho toµn x· héi, chÊp hµnh nghiªm mäi ph¸p luËt, kinh doanh cã v¨n ho¸,
c¹nh tranh vµ hîp t¸c mét c¸ch v¨n minh…
Kinh tÕ cã sù héi nhËp quèc tÕ, cã sù giao lu trao ®æi mËu dÞch, th¬ng
m¹i víi c¸c níc. TiÕp thu nh÷ng thµnh tùu, kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ
cña c¸c níc nhng ®ång thêi vÉn gi÷ v÷ng ®Þnh híng vµ c¸c b¶n s¾c cña ®Êt
níc
II.4.2. Thùc tr¹ng kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
Tuy ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, nhng nh×n chung chóng ta
vÉn cha tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, vÉn lµ mét níc nghÌo, kÐm
ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng vµ tÝch luü cßn thÊp, kü thuËt c«ng nghÖ l¹c
hËu. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn chËm, lao ®éng n«ng nghiÖp vÉn chiÕm
kho¶ng 75%, d©n sè vµ viÖc lµm lu«n lu«n lµ vÊn ®Ò gay g¾t. ®êi sèng cña
mét bé phËn d©n c cßn gÆp khã kh¨n, nhÊt lµ n«ng th«n vµ miÒn nói, nh÷ng
19
gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng. cho ®Õn nay, vÒ c¬ b¶n, c¬ cÊu kinh tÕ vÉn
theo sù ph©n bæ tù nhiªn, cha cã c¸c gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó sím h×nh
thµnh c¸c ngµnh, vïng kinh tÕ träng ®iÓm. C¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm, hÖ thèng
giao th«ng xuèng cÊp. NÒn tµi chÝnh quèc gia cßn yÕu vµ thÊt tho¸t, l·ng phÝ
lín. Kh¶ n¨ng kiÒm chÕ l¹m ph¸t cha v÷ng ch¾c. Ng©n s¸ch cßn mÊt c©n ®èi
lín gi÷a thu vµ chi. Kinh tÕ quèc d©n chËm ®îc ®æi míi, kinh tÕ t nh©n cha
®îc th¸o gì nh÷ng trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn, mÆt kh¸c thiÕu híng dÉn, qu¶n
lý. T×nh tr¹ng rèi lo¹n trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®êi sèng x· héi còng nh
sù yÕu kÐm vµ tÖ quan liªu, tham nhòng trong bé m¸y Nhµ níc kh¸ nghiªm
träng. Ph©n hãa giµu nghÌo trë nªn s©u s¾c trong hoµn c¶nh tranh tèi, tranh
s¸ng.
Cho ®Õn nay, thÞ trêng níc ta vÉn lµ thÞ trêng s¬ khai, cßn nh÷ng rèi
lo¹n vµ nhiÒu yÕu tè tù ph¸t (míi chØ cã thÞ trêng hµng ho¸, cßn thÞ trêng
tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng søc lao ®éng cha hoÆc míi ë d¹ng manh nha).
thÞ trêng tiÒn tÖ vµ thÞ trêng vèn vÉn t¸ch biÖt. ThÞ trêng søc lao ®éng cã
phÇn cha tho¸t khái chÕ ®é biªn chÕ, hoÆc tù ph¸t. ThÞ trêng thiÕu vµ cßn
nh÷ng rèi lo¹n, cïng víi t×nh tr¹ng luËt lÖ Nhµ níc võa thiÕu võa bÊt hîp lý:
cßn nh÷ng gß bã vµ c¶ nh÷ng s¬ hë, thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ, n¹n tham
nhòng trµn lan lµ m«i trêng bÊt lîi cho thÞ trêng ph¸t triÓn. Trong khi ®ã, ®Ó
®¸nh gi¸ møc ®é ph¸t triÓn cña bÊt k× nÒn kinh tÕ nµo, tríc hÕt ngêi ta nh×n
vµo thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn. Tuy ®· cã ®Þnh híng ®Ó x©y dùng mét thÞ
trêng ®ång bé, nhng trªn thùc tÕ chuyÓn biÕn rÊt chËm. Nguyªn nh©n chñ
yÕu lµ sù thiÕu nhÊt qu¸n vÒ chÝnh s¸ch, thÓ chÕ, nhÊt lµ trong lÜnh vùc tµi
chÝnh tiÒn tÖ, ®Çu t, th¬ng m¹i, tû gi¸, l·i suÊt. Chóng ta chñ tr¬ng x©y dùng
mét thÞ trêng thèng nhÊt, th«ng suèt, nhanh chãng hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ
giíi, song nhiÒu thñ tôc hµnh chÝnh phiÒn hµ cßn g©y kh¸ nhiÒu c¶n trë
Thùc tr¹ng trªn do nhiÒu nguyªn nh©n, tríc hÕt lµ do hËu qu¶ cña c¬
chÕ cò ®Ó l¹i, tõ nh÷ng quan niÖm gi¶n ®¬n trong viÖc bè trÝ c¬ cÊu kinh tÕ,
c¬ cÊu ®Çu t, cho ®Õn viÖc duy ý chÝ trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh
tÕ, ®Æt ý chÝ chñ quan vµo ®êi sèng kinh tÕ - x· héi kh«ng phï hîp víi lîi Ých
cña quÇn chóng, do ®ã kh«ng tr¸nh khái ®èi phã, lÈn chèn - mét hiÖn tîng
cßn kh¸ phæ biÕn, dÉn ®Õn tù ph¸t rèi lo¹n. Tuy cã nh÷ng bíc tiÕn, nhng vÒ
c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cha theo kÞp sù ph¸t triÓn. MÆt kh¸c ph¶i
thõa nhËn mét thùc tÕ, ®©y lµ mét sù chuyÓn ®æi kh¸ phøc t¹p, lµ qu¸ tr×nh
mµ ®é dµi ph¶i tÝnh b»ng thËp kØ míi cã thÓ ®i vµo quü ®¹o. Do ®ã kh«ng
tr¸nh khái thêi k× ®Çu ph¶i chÊp nhËn t×nh tr¹ng thÞ trêng thiÕu, rèi lo¹n, tiªu
cùc, trong khi c¸c nh©n tè cã sø mÖnh t¹o trËt tù lµ hÖ thèng ng©n hµng, tµi
chÝnh, bé m¸y nhµ níc, doanh nghiÖp lín cßn yÕu kÐm vµ tiªu cùc, cßn ®ang
ë bíc thÝch nghi
II.5. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
II.5.1. §Èy m¹nh qu¸ tr×nh ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng ë níc ta
Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ cña s¶n xuÊt hµng ho¸, cña ph¸t triÓn
kinh tÕ thÞ trêng. V× vËy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta ®ßi hái
ph¶i ®Èy m¹nh ph©n c«ng vµ ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi.
ë níc ta, ®Èy m¹nh ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi còng ®ång nghÜa
víi qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Trong bèi
c¶nh thÕ giíi hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp ho¸ ë níc ta ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ hai
chiÕn lîc c«ng nghiÖp ho¸ theo híng xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp
khÈu. §Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy, cÇn ph¶i ph©n c«ng l¹i lao ®éng ®Ó ph¸t
triÓn nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc mµ ®Êt níc cã lîi thÕ so s¸nh trong viÖc
s¶n xuÊt, thóc ®Èy xuÊt khÈu. Tríc m¾t ®ã lµ c¸c ngµnh: n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp dÖt may, c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, h¶i s¶n, c«ng nghiÖpl¾p
r¸p, ®iÖn tö vµ mét sè lÜnh vùc kh¸c. Th«ng qua viÖc ph¸t triÓn vµ xuÊt khÈu
nh÷ng hµng ho¸ nµy cÇn tranh thñ nhËp ®îc nh÷ng c«ng nghÖ thÝch hîp ®Ó
20
- Xem thêm -