Tài liệu Kc164 lạm phát

Lêi nãi ®Çu Trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vµ ë ViÖt Nam, l¹m ph¸t næi lªn lµ mét vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m vÒ vai trß cña nã ®èi víi sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ. Nghiªn cøu l¹m ph¸t, kiÒm chÕ vµ chèng l¹m ph¸t ®-îc thùc hiÖn ë nhiÒu c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Cµng ngµy cïng víi sù ph¸t triÓn ®a d¹ng vµ phong phó cña nÒn kinh tÕ, vµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t còng ngµy cµng phøc t¹p. Trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng ë n-íc ta theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n-íc, viÖc nghiªn cøu vÒ l¹m ph¸t, t×m hiÓu nguyªn nh©n vµ c¸c biÖn ph¸p chèng l¹m ph¸t cã vai trß to lín gãp phÇn vµo sù nghiÖp ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. 1 ch-¬ng I l¹m ph¸t vµ nh÷ng vÊn ®Ò chung I. c¸c lý thuyÕt vÒ l¹m ph¸t Khi ph©n tÝch l-u th«ng tiÒn giÊy theo chÕ ®é b¶n vÞ vµng, M¸c ®· khµng ®Þnh mét qui luËt:’’viÖc ph²t h¯nh tiÒn giÊy ph°i ®­îc giíi h³n ë sè l­îng v¯ng thùc sù l­u th«ng nhê c²c ®³i diÖn tiÒn giÊy cða m×nh’’, víi qui luËt nµy, khi khèi l-îng tiÒn giÊy do nhµ n-íc ph¸t hµnh vµ l-u th«ng v-ît qu¸ møc giíi h¹n sè l-îng vµng hoÆc b¹c mµ nã ®¹i diÖn th× gi¸ trÞ cña tiÒn giÊy sÏ gi¶m xuèng vµ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t xuÊt hiªn. Cã thÓ xem ®©y nh- lµ mét ®Þnh nghÜa cña M¸c vÒ l¹m ph¸t. Song cã nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph©n tÝch cô thÓ h¬n. TiÒn giÊy ë n-íc ta còng nh- ë tÊt c¶ c¸c n-íc kh¸c hÞªn ®Òu kh«ng theo chÕ ®é b¶n vÞ vµng n÷a, do vËy ng-êi ta cã thÓ ph¸t hµnh tiÒn theo nhu cÇu chi cña nhµ n-íc, chø kh«ng theo khèi l-îng vµng mµ ®ång tiÒn ®¹i diÖn. §iÒu ®ã hoµn toµn kh¸c víi thêi M¸c. Tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· xuÊt hiÖn nhiÒu lý thuyÕt kh¸c nhau vÕ l¹m ph¸t. Trong sè c¸c dã cã c¸c lý thuyÕt chñ yÕu lµ: Lý thuyÕt cÇu do nhµ kinh tÕ Anh næi tiÕng John Keynes ®Ò x-íng. ¤ng ®· qui nguyªn nh©n c¬ b¶n cña l¹m ph¸t vÒ sù biÕn ®éng cung cÇu. Khi møc cung ®· ®¹t ®Õn tét ®Ønh v-ît qu¸ møc cÇu, dÉn ®Õn ®×nh ®èn s¶n suÊt, th× nhµ n-íc cÇn ph¶i tung thªm tiÒn vµo l-u th«ng, t¨ng c¸c kho¶n chi nhµ n-íc, t¨ng tÝn dông, nghÜa lµ t¨ng cÇu ®Ó ®¹t tíi møc c©n b»ng víi cung vµ v-ît cung. Khi ®ã ®· xuÊt hiªn l¹m ph¸t, vµ l¹m ph¸t ë ®©y cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. VËy lµ trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, tiÕn bé kü thuËt ®-îc ¸p dông tÝch cùc, c¬ cÊu kinh tÕ ®-îc ®æi míi nhanh vµ ®óng h-íng th× l¹m ph¸t ®· lµ mét c«ng cô ®Ó t¨ng tr-ëng kinh tÕ, chèng suy tho¸i. Thùc tÕ cñat c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng trong thêi kú sau 2 chiÒn tranh thÕ giíi thø hai ®· chøng tá ®iÒu ®ã. Nh-ng khi nÒn kinh tÕ ®· r¬i vµo thêi kú ph¸t triÓn kÐm hiÖu qu¶, tiÕn bé kü thuËt ®-îc ¸p dông chËm ch¹p, c¬ cÊu kinh tÕ ®-îc ®æi míi theo c¸c h-íng kh«ng ®óng hay tr× trÖ, thiÕt bÞ kü thuËt cò tån ®äng ®Çy ø. v. v... th× l¹m ph¸t theo lý thuyÕt cÇu ®· kh«ng cßn lµ c«ng cô t¨ng tr-ëng kinh tÕ n÷a. Lý thuyÕt chi phÝ cho r»ng l¹m ph¸t n¶y sinh do møc t¨ng c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, kinh doanh ®· nhanh h¬n møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Møc t¨ng chi ph× nµy chñ yÕu lµ do tiÒn l-¬ng ®-îc t¨ng lªn, gi¸ c¸c nguyªn nhiªn vËt liÖu t¨ng, c«ng nghÖ cò kü kh«ng ®-îc ®æi míi, thÓ chÕ qu¶n lý l¹c hËu kh«ng gi¶m ®-îc chi phÝ... §Æc biÖt lµ trong nh÷ng n¨m 70 do gi¸ dÇu má t¨ng cao, ®· lµm cho l¹m ph¸t gia t¨ng ë nhiÒu n-íc. VËy lµ chi phÝ t¨ng ®Õn møc mµ møc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®· kh«ng bï ®¾p ®-îc møc t¨ng chi phÝ khiÕn cho gi¸ c¶ t¨ng cao l¹m ph¸t xuÊt hiÖn. ë ®©y suy tho¸i kinh tÕ ®· ®i liÒn víi l¹m ph¸t. Do ®o, c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t kh«ng thÓ kh«ng g¾n liÒn víi c¸c gi¶i ph¸p chèng suy tho¸i. KÓ tõ cuèi nh÷ng n¨m 60 nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· r¬i vµo thêi kú suy tho¸i víi nghÜa lµ tèc ®é t¨ng tr-ëng bÞ chËm l¹i, kÓ tõ ®ã vai trß lµ c«ng cô t¨ng tr-ëng cña l¹m ph¸t ®· kh«ng cßn n÷a. Lý thuyÕt c¬ cÊu ®-îc phæ biÕn ë nhiÒu n-íc ®ang ph¸t triÓn. Theo lý thuyÕt nµy th× l¹m ph¸t n¶y sinh lµ do sù mÊt c©n ®èi s©u s¾c trong chÝnh c¬ cÊu c¬ cña nÒn kinh tÕ mÊt c©n ®èi gi÷a tÝch luü vµ tiªu dïng, gi÷a c«ng nghiÖp nÆng vµ c«ng nghiÖp nhÑ, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp gi÷a s¶n xuÊt vµ dÞch vô... ChÝnh sù mÊt c©n ®èi trong c¬ cÊu kinh tÕ ®· lµm cho nÒn kinh tÐ ph¸t triÓn kh«ng cã hiÖu qu¶, khuyÕn khÝch c¸c lÜnh vùc ®ßi hái chi phÝ t¨ng cao ph¸t triÓn. Vµ xÐt vÒ mÆt nµy lý thuyÕt c¬ cÊu trïng hîp víi lý thuyÕt chi phÝ Còng cã thÓ kÓ ra c¸c lý thuyÕt kh¸c n÷a nh- lý thuyÕt t¹o lç trèng l¹m ph¸t lý thuyÕt sè l-îng tiÒn tÖ... song dï cã kh¸c nhau vÒ c¸ch lý gi¶i nh-ng hÇu nh- tÊt c¶ c¸c lý thuyÕt ®Òu thõa nhËn: l¹m ph¸t chØ xuÊt hiÖn khi møc 3 gi¸ c¶ chung t¨ng lªn, do ®ã lµm cho gi¸ tri cña ®ång tiÒn gi¶m xuèng. §Þnh nghÜa nµy cã mét ®iÓn chung lµ hiÖn t-îng gi¸ c¶ chung t¨ng lªn vµ gi¸ trÞ ®ång tiÒn gi¶m xuèng. Tèc ®é l¹m ph¸t ®-îc x¸c ®Þnh bëi tèc ®é thay ®æi møc gi¸ c¶. II. C¸c lo¹i l¹m ph¸t C¨n cø vµo tèc ®é l¹m ph¸t ng-êi ta chia ra lµm ba lo¹i l¹m ph¸t kh¸c nhau. 1. L¹m ph¸t võa ph¶i x¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng chËm ë møc mét con sè hay d-íi 10% mét n¨m. HiÖn ë phÇn lín c¸c n-íc TBCN ph¸t triÓn ®ang cã l¹m ph¸t võa ph¶i. Trong ®iÒu kiªn l¹m ph¸t võa ph¶i gi¸ c¶ t¨ng chËm th-êng xÊp xØ b»ng møc t¨ng tiÒn l-¬ng, hoÆc cao h¬n mét chót do vËy ®ång tiÒn bÞ mÊt gi¸ kh«ng lín, ®iÒu kiÖn kinh doanh t-¬ng ®èi ë ®Þnh t¸c h¹i cña l¹m ph¸t ë ®©y lµ kh«ng ®¸ng kÓ. 2. L¹m ph¸t phi m· x¶y ra khi gi¶ c¶ b¾t ®Çu t¨ng víi tû lÖ hai hoÆc ba con sè nh- 20%, 100% hoÆc 200%... mét n¨m. Khi l¹m ph¸t phi m· ®· h×nh thµnh v÷ng ch¾c, th× c¸c hîp ®ång kinh tÕ ®-îc ký kÕt theo c¸c chØ sè gi¸ hoÆc theo hîp ®ång ngo¹i tÖ m¹nh nµo ®ã vµ do vËy ®· g©y phøc t¹p cho viÖc tÝnh to¸n hiÖu qu¶ cña c¸c nhµ kinh doanh, l·i suÊt thùc tÕ gi¶m tíi møc ©m, thÞ tr-êng tµi chÝnh tµn lôi, d©n chóng thi nhau tÝch tr÷ hµng ho¸ vµng b¹c bÊt ®éng s¶n... Dï cã nh÷ng t¸c h¹i nh- vËy nh-ng vÉn cã nh÷ng nÒn kinh tÕ m¾c chøng l¹m ph¸t phi m· mµ tèc ®é t¨ng tr-ëng vÉn tèt nh- Brasin vµ Itxaraen. VÒ c¸c tr-êng hîp nµy cho ®Õn nay chóng ta ch-a ®ñ th«ng tin vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu gi¶i thÝch mét c¸ch cã khoa häc vµ cã c¨n cø. 3. Siªu l¹m ph¸t x¶y ra khi tèc ®é t¨ng gi¸ v-ît xa møc l¹m ph¸t phi m·, ®-îc c¸c nhµ kinh tÕ xem nh- lµ c¨n bÖnh chÕt ng-êi vµ kh«ng hÒ cã mét chót t¸c ®éng gäi lµ tèt nµo. Ng-êi ta ®· dÉn ra c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t næ ra ®iÓn h×nh ë §øc n¨m 1920-1923, hoÆc sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ë Trung quèc vµ Hunggari... 4 Xem xÐt c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t x¶y ra ng-êi ta ®· rót ra mét nÐt chung lµ: thø nhÊt tèc ®é l-u th«ng cña tiÒn tÖ t¨ng lªn ghª gím; thø hai gi¸ c¶ t¨ng nhanh vµ v« cïng kh«ng ë ®Þnh; thø ba tiÒn l-¬ng thùc tÕ biÕn ®éng rÊt lín th-êng bÞ gi¶m m¹nh; thø t- cïng víi sù mÊt gi¸ cña tiÒn tÖ mäi ng-êi cã tiÒn ®Òu bÞ t-íc ®o¹t ai cã tiÒn cµng nhiÒu th× bÞ t-íc ®o¹t cµng lín; thø n¨m hÇu hÕt c¸c yÕu tè cña thÞ tr-êng ®Òu bÞ biÕn d¹ng bãp mÐo hoÆc bÞ thæi phång do vËy c¸c ho¹t ®éng kinh doanh r¬i vµo t×nh tr¹ng rèi lo¹n. Siªu l¹m ph¸t thùc sù lµ mét tai ho¹, song ®iÒu may m¾n siªu l¹m ph¸t lµ hiÖn t-îng cùc hiÕm. Nã ®· x¶y ra trong thêi kú chiÕn tranh, sau chiÕn tranh. Cã thÓ cã mét c¸ch ph©n lo¹i l¹m ph¸t tuú theo t¸c ®éng cña chóng ®èi víi nÒn kinh tÕ. Nhµ kinh tÕ häc ng-êi Mü PaunA. Samuelson ®· ph©n biÖt l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr-íc víi l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng ®-îc dù ®o¸n tr-íc. Theo Samuelson trong tr-êng hîp l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr-íc, toµn bé gi¸ c¶ ®Òu t¨ng vµ t¨ng víi mét chØ sè æn ®Þnh ®-îc dù b¸o, mäi thu nhËp còng t¨ng theo. Ch¼ng h¹n møc l¹m ph¸t lµ 10% vµ mäi ng-êi sÏ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña m×nh theo thuíc do ®ã. NÕu l·i suÊt thùc tÕ lµ 6% mét n¨m th× nay nh÷ng ng-êi cã tiÒn cho vay sÏ ®iÒu chØnh møc l·i suÊt nµy lªn tíi 16% mét n¨m. C«ng nh©n viªn chøc sÏ ®-îc t¨ng l-¬ng lªn 10% mét n¨m... VËy lµ mét cuéc l¹m ph¸t c©n b»ng vµ cã dù ®o¸n tr-íc ®· kh«ng g©y ra mét t¸c h¹i nµo ®èi víi s¶n l-îng thùc tÕ, hiÖu qu¶ hoÆc ph©n phèi thu nhËp. Trªn thùc tÕ hiÕm cã thÓ x¶y ra mét cuéc l¹m ph¸t nh- vËy, v× khi mét khèi l-îng tiÒn tÖ ®-îc nÐm thªm vµo l-u th«ng, giµ c¶ mäi hµng ho¸ kh«ng v× thÕ mµ t¨ng ngay, vµ nÕu l¹m ph¸t ch-a sang giai ®o¹n phi mÉ thÝ møc gia t¨ng møc ®Çu th-êng lµ thÊp h¬n møc t¨ng khåi l-îng tiÒn tÖ, do vËy nhµ n-íc ®· cã lîi vÒ thu nhËp vµ ngay khi møc gi¸ c¶ t¨ng lªn ngang hoÆc cao h¬n møc t¨ng cña khèi l-îng tiÒn tÖ th× nhµ n-íc vÉn cã lîi v× gi¸ trÞ tiÒn tÖ cña nh÷ng ng-êi cho nhµ n-íc vay tiÒn ®· gi¶m ®i. ChØ ®Õn khi toµn bé gi¸ c¶ kÓ c¶ l·i suÊt vµ tiÒn l-¬ng ®Òu t¨ng theo møc l¹m ph¸t thu thu nhËp cña 5 nhËp cña nhµ n-íc míi c©n b»ng trªn mét mÆt b»ng gi¸ c¶ míi. H¬n n÷a trong thùc tÕ rÊt khã dù b¸o ®-îc mét chØ sè l¹m ph¸t æn ®Þnh, v× cã kh¸ nhiÒu yÕu tè lµm gi¸ c¶ t¨ng vät nh-: gi¸ dÇu má ®· t¨ng trong nh÷ng n¨m70, hay trong sù kiÖn chiÕn tranh vïng vÞnh. Song cã thÓ thÊy mét lo¹i l¹m ph¸ võa ph¶i ®-îc ®iÒu tiÕt ®· xuÊt hiÖn ë mét sè n-¬c cã nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. Lo¹i l¹m ph¸t nµy cã ®Æc tr-ng lµ møc ®é l¹m ph¸t kh«ng lín vµ æn ®Þnh, kh«ng t¨ng ®ét biÕn vµ nhµ n-íc cã thÓ ®iÒu tiÕt nã, t¨ng, gi¶m tuú theo c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ sao cho nã kh«ng g©y ra c¸c t¸c h¹i ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ. Lo¹i l¹m ph¸t nµy chØ cã thÓ xuÊt hiÖn ë nh÷ng quèc gia mµ ë ®ã bé m¸y nhµ n-íc ®ñ m¹nh ®Ó kiÒm chÕ tèc ®é l¹m ph¸t khi cÇn. Søc m¹nh cu¶ nhµ thÓ hiÖn ë chç cã ®ñ hiÓu biÕt vÒ l¹m ph¸t vµ c¸c c«ng cô chèng l¹m ph¸t( mµ ngµy nay ®· cã kh¸ nhiÒu tµi liÖu nãi ®Õn), ®ång thêi ph¶i cã ®ñ ý chÝ vµ quyÕt t©m sö dông c¸c c«ng cô ®ã vµ gi¶i quyÕt c¸c hËu qu¶ cña nã. Trong nh÷ng n¨m 80 ta ®· thÊy kh«ng Ýt quèc gia TBCN ph¸t triÓn ë ph-¬ng T©y ®· lµm ®-îc ®iÒu ®ã. Møc l¹m ph¸t mµ hä duy tr× ®-îc vµo kho¶ng tõ 3-6% mét n¨m. Møc l¹m ph¸t nµy ®-îc xem nh- mét chØ sè céng thªm vµo møc t¨ng l-¬ng thùc tÕ, l·i suÊt thùc tÕ møc t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi thùc tÕ. Paul A. Samuelson cßn nãi tíi mét lo¹i l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng dù ®o¸n tr-íc. Sù kh«ng c©n b»ng s¶y ra lµ v× gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng kh«ng ®Òu nhau vµ t¨ng v-ît møc tiÒn l-¬ng. Thø hai, tiÒn tÖ vµ thuÕ lµ hai c«ng cô quan träng nhÊt ®Ó nhµ n-íc ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ ®· bÞ v« hiÖu ho¸, v× tiÒn mÊt gi¸ nªn kh«ng ai tin vµo ®ång tiÒn n÷a c¸c biÓu thuÕ kh«ng thÓ ®iÒu chØnh kÞp víi møc ®é t¨ng bÊt ngê cua l¹m ph¸t vµ do vËy t¸c dông ®ieu chØnh cña thuÕ bÞ h¹n chÕ ngay c¶ trong tr­êng hîp nh¯ n­íc cã thÓ “chØ sè ho²” luËt thuÕ thÝch hîp møc l³m ph²t th× t¸c dông ®iÒu chØnh cña thuÕ còng bÞ h¹n chÕ. Thø ba, ph©n phèi l¹i thu nhËp lµm cho mét sè ng-êi n¾m gi÷ c¸c hµng ho¸ cã gi¸ c¶ t¨ng ®ét biÕn giÇu lªn mét c¸ch nhanh chãng vµ nh÷ng ng-êi 6 cã c¸c hµng ho¸ mµ gi¸ cña chóng kh«ng t¨ng hoÆc t¨ng chËm, vµ nh÷ng ng-êi gi÷ tiÒn bÞ nghÌo ®i. Thø t-, kÝch thÝch t©m lý ®Çu c¬ tÝch tr÷ hµng ho¸, bÊt ®éng s¶n vµ vµng b¹c... g©y ra t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸ kh«ng b×nh th-êng vµ l·ng phÝ. Thø n¨m, xuyªn t¹c, bãp mÐo c¸c yÕu tè cña thi tr-êng, lµm cho c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr-êng bÞ biÕn d¹ng hÇu hÕt c¸c th«ng tin kinh tÕ ®Òu thÓ hiÖn trªn gi¸ c¶ hµng ho¸, gi¸ c¶ tiÒn tÖ( l·i suÊt), gi¸ c¶ lao ®éng... mét khi nh÷ng gi¸ cÈ n¸y t¨ng hay gi¶m ®ét biÕn vµ liªn tôc th× nh÷ng yÕu tè cña thÞ tr-êng kh«ng thÓ tr¸nh khái bÞ thæi phång hoÆc bãp mÐo. Do nh÷ng t¸c h¹i nªu trªn, lo¹i l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng vµ kh«ng dù ®o¸n tr-íc vÒ c¬ b¶n lµ cã h¹i cho ho¹t ®éng cña thi tr-êng. 7 ch-¬ng II l¹m ph¸t ë viÖt nam thùc tr¹ng vµ ®Æc tr-ng I. l¹m ph¸t viÖt nam nh÷ng n¨m 1981- 1988 L¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®· cã tõ l©u song ë ®©y chóng t«i muèn nãi ®Õn thêi kú 1981-1988 trong thêi kú 1976-1980, l³m ph²t ë ViÖt Nam “ ngÇm”, nghÜa lµ tuy chØ sè gi¸ c¶ do nhµ n-íc Ên ®Þnh t¨ng kh«ng nhiÒu, nh-ng chØ sè gi¸ c¶ ë thÞ tr-êng tù do t¨ng kh¸ cao, møc t¨ng gi¸ c¶ ®· v-ît xa møc t¨ng gi¸ trÞ tæng s¶n l-îng, còng nh- thu nhËp quèc d©n: trong thêi gian 1976-1980, gi¸ trÞ trÞ tæng s¶n l-îng tÝnh theo gi¸ n¨m 1982 ®· t¨ng 5. 8%, thu nhËp quèc d©n s¶n xuÊt ®· t¨ng 1, 5%, nh-ng møc gi¸ trÞ ®· t¨ng 2, 62 lÇn: 1 - Thùc tr¹ng: B­íc v¯o nh÷ng n¨m 80, l³m ph²t ®± bét ph²t “c«ng khai”, v¯ trë th¯nh l¹m ph¸t phi m· víi møc t¨ng gi¸ 3 ch÷ sè. ChØ sè b¸n lÎ (n¨m tr-íc =100) Thi tr-êng nhµ n-íc kiÓm so¸t lµ thÞ tr-êng mµ c¸c gi¸ c¶ do nhµ n-íc qui ®Þnh. L¹m ph¸t ë ViÖt Nam ®· ë møc phi m·, n¨m cao nhÊt ®· ®¹t tíi chØ sè t¨ng gi¸ 557% v-ît qua møc l¹m ph¸t phi m·. Song nh÷ng biÓu hiÖn vµ t¸c h¹i cña nã kh«ng kÐm g× siªu l¹m ph¸t. 8 Thø nhÊt, qua b¶ng trªn ta thÊy tõ n¨m 1981-1988 chØ sè t¨ng gi¸ ®Òu trªn 100% mét n¨m; nh÷ng n¨m ®Çu 80 møc t¨ng nµy lµ trªn 200%, ®Õn n¨m 1983vµ 1984 ®· gi¶m xuèng, nh-ng tõ n¨m 1986 ®· t¨ng vät tíi møc cao nhÊt 557%, sau ®ã cã gi¶m; nh- vËy lµ møc l¹m ph¸t cao vµ kh«ng æn ®Þnh. Thø hai, tèc ®é l-u th«ng tiÒn tÖ t¨ng nhanh v× d©n chóng kh«ng ai muèn gi÷ tiÒn, ng-êi ta b¸n song hµng ph¶i mua ngay hµng kh¸c, hoÆc vµng hoÆc ®« la, kh«ng ai d¸m gi÷ tiÒn l©u trong tay, v× tèc ®é mÊt gi¸ cña nã qu¸ nhanh. Song ë ViÖt Nam vßng quay cña ®ång tiÒn qua ng©n hµng nhµ n-íc l¹i kh«ng t¨ng lªn mµ gi¶m ®i, v× c¬ chÕ ho¹t ®éng cña ng©n hµng qu¸ kÐm kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu göi vµ rót tiÒn cña c¸c chñ kinh doanh vµ d©n c-. Thø ba, tiÒn l-¬ng thùc tÕ cña d©n c- bÞ gi¶m m¹nh, ë ViÖt Nam tr-íc n¨m 1988, hÇu hÕt c¸c gi¸ c¶ do nhµ n-íc qui ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m 80 nhµ n-íc ®· nhiÒu lÇn t¨ng gi¸. Tr-íc n¨m 1985, møc t¨ng gi¸ do nhµ n-íc qui ®Þnh kh«ng lín, tuy møc t¨ng gi¸ ë thÞ tr-êng tù do cao h¬n nªn nhµ n-íc ®· kh«ng bï gi¸ vµo l-¬ng, tiÒn l-¬ng thùc tÕ ®· gi¶m xuèng. Tõ n¨m 1986 nhµ n-íc ®· bï gi¸ vµo l-¬ng ngay sau khi t¨ng gi¸. Nh-ng tiÒn l-¬ng thùc tÕ vÉn gi¶m m¹nh v× nhµ n-íc ®· kh«ng khèng chÕ ®-îc thÞ tr-êng tù do. Gi¸ nhµ n-íc t¨ng mét lÇn th× gi¸ thÞ tr-êng tù do t¨ng 1, 5 lÇn. Nhµ n-íc l¹i kh«ng cung cÊp ®ñ hµng cho d©n c- theo gi¸ nhµ n-íc, nªn mäi ng-êi ph¶i mua hµng ngoµi thÞ tr-êng tù do víi gi¸ cao h¬n, mÆt kh¸c nh÷ng ng-êi ®-îc nhµ n-íc bï gi¸ chØ lµ nh÷ng ng-êi lµm trong khu vùc nhµ n-íc cßn sè ®«ng d©n c- th× kh«ng ®-îc bï gi¸ nh- vËy. Thø t- nh÷ng ng-êi göi tiÒn vµ cã tiÒn cho vay ®Òu bÞ t-íc ®o¹t, v× møc l·i suÊt so víi l¹m ph¸t. Thø n¨m, c¸c yÕu tè cña thÞ tr-êng ViÖt Nam bÞ thæi phång vµ bãp mÐo. Do gi¸ c¶ nhµ n-íc ®Þnh ®· kh«ng ph¶i lµ gi¸ c¶ thÞ tr-êng, lu«n thÊp h¬n gi¸ c¶ thÞ tr-êng tù do, vµ l¹i t¨ng theo tõng chu kú, nªn ®· khuyÕn khÝch xu h-íng ®Çu c¬ vµ tÝch tr÷ hµng ho¸ kiÕm lîi. C¸c xÝ nghiÖp ®· t×m mäi c¸ch 9 ®Ó dù tr÷ vËt t-, kh«ng cÇn kinh doanh còng cã lîi. D©n chóng ph¶i dù tr÷ nhu yÕu phÈm. T×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, khan hiÕm vèn ®-îc phãng ®¹i, c¸c nhu cÇu gi¶ t¹o t¨ng lªn, bøc trang thùc cña nÒn kinh tÕ bÞ xuyªn t¹c, l·i gi¶, lç thËt. Nh÷ng biÓu hiÖn trªn ®©y cña l¹m ph¸t ViÖt Nam tuy míi trong giai do¹n phi m·, nh-ng còng ®· gÇn nh- ®Çy ®ñ c¸c nÐt chung cña giai ®o¹n siªu l¹m ph¸t. Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ tr-íc n¨m 1988, nhµ n-íc ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p, nghÞ quyÕt chèng l¹m ph¸t, nh-ng vÉn kh«ng kiÒm chÕ vµ kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t. ChØ sè gi¶m ph¸t vÉn t¨ng gi¶m thÊt th-êng ngoµi dù tÝnh cña nhµ n-íc. 2 - Nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu cña l¹m ph¸t thêi kú nµy. L¹m ph¸t ë ViÖt Nam còng cã nh÷ng biÓu hiÖn chung gièng c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi: nh- chØ sè gi¸ c¶ nãi chung t¨ng phæ biÕn, do vËy gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn gi¶m. Song l¹m ph¸t ë ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng do nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cô thÓ cña ViÖt Nam qui ®Þnh. L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn trong ®ã khu vùc kinh tÕ nhf n-íc gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam kÐm ph¸t triÓn vµo bËc nhÊt trªn thÕ giíi t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn nµy thÓ hiÖn ë mét chØ tiªu tÝnh b×nh qu©n ®Çu ng-êi sau ®©y. Tuy khu vùc nhµ n-íc chiÕm phÇn lín sè vèn cã ®Þnh vµ chÊt s¸m trong n-íc, nh-ng l¹i chØ cã thÓ lµm ra tõ 30 ®Õn 37% tæng s¶n ph¶m x· héi trong suèt nh÷ng n¨m 80. Mét ®iÒu ®Æc biÖt quan träng ®¸ng chó ý lµ c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh nh×n chung ®· nép ng©n s¸ch nhµ n-íc mét sè tiÒn thÊp rÊt xa so víi sè tiÒn mµ ng©n s¸ch nhµ n-íc ®· ph¶i bao cÊp cho nã qua c¸c kªnh bï lç, bï gi¸, bï cho viÖc cÊp ph¸t tÝn dông víi l·i suÊt thÊp, bï cho viÖc b¸n 10 hµng nhËp khÈu víi gi¸ rÎ v. v..Cã n¨m sè tiÒn mµ ng©n s¸ch nhµ n-íc ph¶i bao cÊp ®· lín gÊp ba lÇn sè tiÒn mµ khu vùc quèc doanh nép vµo ng©n s¸ch nhµ n-íc. T×nh tr¹ng l·i gi¶ lç thùclµ kh¸ phæ biÕn nÕu so s¸nh víi khu vùc kinh doanh t- nh©n thÝ sù kÐm cái vÒ hiÖu qu¶ l¹i cµng râ. B¸o nh©n d©n ngµy 12-11-1988 còng ®· ®-a ra mét sù so s¸nh kh¸ lý thó: T¹i trung t©m th-¬ng nghiÖp §µ N½ng, nÕu cïng chiÕm mét diÖn tÝch kinh doanh nh- nhau, nh-ng th-¬ng nghiÖp quèc doanh chØ nép ng©n s¸ch nhµ n-íc 11 triÖu trong quÝ mét, trong khi ®ã th-¬ng nghiÖp t- nh©n ®· nép cho ng©n s¸ch 351 triÖu ®ång. VËy lµ ®¸ng lÏ khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc ph¶i lµ nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch, th× trong nh÷ng n¨m 80, ng-îc l¹i nã ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n-íc qu¸ lín. Sù ph©n tÝch trªn cho thÊy lµ khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc ë ViÖt Nam chiÕm mét tû träng lín nhÊt vÒ tµi s¶n cè ®Þnh, lao ®éng lµnh nghÒ vµ chÊt x¸m, nh-ng l¹i lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ nhÊt, hµng n¨m ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n-íc bao cÊp lín nhÊt, khu vøc kinh tÕ tËp thÓ còng vËy; chØ cã khu vùc tnh©n lµm ¨n cã hiÖu qu¶, nh-ng l¹i chiÕm mét tû träng nhá trong nÒn kinh tÕ. Nguån thu chñ yÕu cña ng©n s¸ch nhµ n-íc tr«ng chê tõ khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc vµ kinh tÕ tËp thÓ, nh-ng c¸c khu vùc nµy trªn thùc tÕ ®· kh«ng ®ãng gãp g× cho ng©n s¸ch nhµ n-íc nÕu so víi phÇn nhµ n-íc ph¶i bao cÊp. H¬n n÷a c¸c khu vùc nµy l¹i lu«n lu«n ®ßi hái ng©n s¸ch nhµ n-íc ph¶i -u ®·i vµ bao cÊp cho hä, v× hä l¯ cða nh¯ n­íc, cða tËp thÓ, cða “XHCN”... §ã l¯ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi l¹m ph¸t vµ mét khi l¹m ph¸t bïng næ, ®· lµm cho thÞ tr-êng rèi lo¹n, lêi lç khã x¸c ®Þnh, c¸c h-íng kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµ kh«ng cã hiÖu qu¶ lÉn lén. Trong t×nh tr¹ng ®ã, c¸c ®¬n vÞ kinh doanh ph¶i ®Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng ®Çu c¬ ¨n chªnh lÖch gi¸ cã lîi h¬n lµ t×m h-íng kinh doanh cã hiÖu qu¶. Sù gi¶m sót hiÖu qu¶ kinh doanh cµng nghiªm träng h¬n vµ do vËy l¹m ph¸t l¹i cµng cao h¬n. C¸i vßng soay hiÖu qu¶ gi¶m sót dÉn ®Õn thu kh«ng ®ñ chi vµ l¹m ph¸t, råi l¹m ph¸t l¹i lµm cho hiÖu qu¶ gi¶m sót... cø thÕ quay, thËt nguy hiÓm. 11 L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ mµ ®éc quyÒn nhµ n-íc cã vÞ trÝ thèng trÞ trªn mäi lÜnh vùc, c¬ chÕ quan liªu mÖnh lÖnh, bao cÊp nÆng nÒ. Nh- chóng ta ®· biÕt, tronh mét nÒn kinh tÐ thÞ tr-êng c¹nh tranh ph¸t triÓn tÊt dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn vµ ®éc quyÒn khi míi xuÊt hiÖn cã nh÷ng ý nghÜa tiÕn bé nh-: ®Ó giµnh lÊy vÞ trÝ ®éc quyÒn, c¸c c«ng ty ph¶i c¶i tiÕn lao ®éng ¸p dông tiÕn bé kü thuËt, tËp trung c¸c nguån lùc... Nh-ng khi ®· gi÷ ®-îc trÝ ®éc quyÒn råi, th× c¸c c«ng ty nµy l¹i t×m c¸ch duy tr× vÞ trÝ cña m×nh b»ng c¸ch bãp chÕt c¸c ®Þch thñ vµ Ýt chó ý ®Õn viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý kü thuËt, chÝnh ®iÒu nµy ®· dÉn ®Õn suy tho¸i vµ khñng ho¶ng. ë ViÖt Nam nhiÒu nghµnh ®· hîp nhÊt tÊt c¶ c¸c xÝ nghiÖp l¹i thµnh mét doanh nghiÖp duy nhÊt vµ trong c¸c lÜnh vùc nµy kh«ng thÓ cßn tån t¹i mét sù c¹nh tranh nµo. Cïng víi chÕ ®é ®éc quyÒn nhµ n-íc, c¬ chÕ mÖnh lÖnh quan liªu bao cÊp ®· ngù trÞ bÒn v÷ng vµ b¸m rÔ s©u ch¾c vµo bé m¸y kinh tÕ nhµ n-íc ViÖt Nam, c¸c c¬ së kinh tÕ mét thêi lµm g× còng ph¶i xin lÖnh cÊp trªn. S¶n suÊt c¸i g×, mÉu m· g×, b¸n ë ®©u, do ai cung cÊp vËt t-, thiÕt bÞ, ®-îc tuyÓn bao nhiªu c«ng nh©n viªn, l-¬ng mçi ng-êi bao nhiªu v. v..®Òu do cÊp trªn qui ®Þnh. C¬ chÕ quan liªu nµy ®· xo¸ hÕt tÝnh ®éc lËp tù chñ cña c¸c c¬ së. ChÕ ®ä ®éc quyÒn cña nhµ n-íc vµ c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch, quan liªu, mÖnh lÖnh, bao cÊp ®· triÖt tiªu mÊt c¸c quan hÖ thÞ tr-êng ë ViÖt nam, lµm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam xa l¹ víi thÞ tr-êng. ChÝnh chÕ ®é ®éc quyÒn vµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp ®· lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu ®-a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tíi t×nh tr¹ng kÐm hiÖu qu¶ vµ l¹m ph¸t cao. L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa vµ phô thuéc mét chiÒu vµo c¸c nguån tµi trî bªn ngoµi. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam cho ®Õn n¨m 1988vÒ c¬ b¶n vÉn lµ vÉn lµ mét nÒn kinh tÕ ®ãng cöa, tuy ®· cã luËt ®Çu t- khµ cëi më. Tõ tr-íc n¨m 1988 vÒ tr-íc, d-êng nh- cã rÊt Ýt c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt Nam, c¸c biªn giíi bÞ ®ãng cöa chÆt hÇu nh- kh«ng cã bu«n b¸n biªn giíi, chÝnh s¸ch h¶i quan kh¸ chÆt chÏ kh«ng khuyÕn khÝch suÊt nhËp khÈu, 12 chÝnh s¸ch suÊt nhËp c¶nh còng chÆt chÏ kh«ng kÐm. HËu qu¶ lµ c¸c ®ång vån, hµng ho¸... ®· kh«ng du nhËp vµo ViÖt Nam ®-îc mÆc dï thÞ tr-êng ViÖt Nam rÊt thiÕu vèn vµ hµng ho¸. T×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng ®· kh«ng ®-îc gi¶i quyÕt b»ng c¸ch ngËp khÈu hµng ho¸ bæ xung. §Çu c¬ ph¸t triÓn, cµng lµm cho cung cÇu kh«ng c©n ®èi, ®Èy gi¸ c¶ lªn cao h¬n. Ngoµi nh÷ng ®Æc tr-ng chö yÕu trªn ®©y, ta cßn cã thÓ kÓ ra c¸c ®Æc tr-ng kh¸c cña l¹m ph¸t ViÖt Nam nh-: - L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ mµ c¬ cÊu cña nã bao gåm nh÷ng nghµnh kÐm hiÖu qu¶ ®-îc -u tiªn ph¸t triÓn. - L¹m ph¸t cña mét nÒn kinh tÕ chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña c¸c cuéc chiÕn tranh kÐo dµi nhiÒu n¨m. Do vËy nh÷ng kho¶n chi tiªu cho quèc phßng lín, nh÷ng kho¶n chi phÝ ®· lµm t¨ng sù th©m hôt ng©n s¸ch vµ gia t¨ng l¹m ph¸t. - ViÖt nam lµ n-íc n«ng nghiÖp mµ n¨m nµo còng cã n¬i bÞ thiªn tai h¹n h¸n lò lôt, mÊt mïa nÆng nÒ, nªn ng©n s¸ch ph¶i trî cÊp vïng lò lôt. Tõ nh÷ng ph©n tÝch c¸c ®Æc tr-ng cña l¹m ph¸t, ta cã thÓ thÊy ®-îc nh÷ng nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t cña thêi kú 1981-1988. Tr-íc hÕt ta cã thÓ t×m thÊy nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t tõ trong chÝnh c¸c thÓ chÕ kinh tÕ ë ViÖt Nam, tõ chÕ ®é c«ng h÷u trµn lan ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ quan liªu bao cÊp, mÖnh lÖnh, ®ãng cöa... ChÝnh thÓ chÕ kinh tÕ nµy d· lµm cho nÒn kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn theo h-íng t¨ng chi phÝ, t¸ch rêi nhu cÇu, c« lËp víi thÞ tr-êng thÕ giíi, do vËy mµ kh«ng thÓ t¹o m«i tr-êng kinh doanh cã hiÖu qu¶ cho c¸c xÝ nghiÖp c¸c c«ng ty, thóc ®Èy mÊt c©n ®èi cung cÇu, thu vµ chi ng©n s¸ch... ThÓ chÕ kÝch thÝch xu h-íng ph¸t triÓn kh«ng cã hiÖu qu¶, kh«ng trõng ph¹t c¸c xÝ nghiÖp lµm ¨n thua lç. §ã lµ nguyªn nh©n s©u xa ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta l©m vµo t×nh tr¹ng l¹m ph¸t phi m·. 13 Thø hai nh÷ng nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t tõ trong chÝnh c¸c thÓ chÕ chØ ®¹o sai lÇm cña bé m¸y nhµ n-íc: c¬ cÊu kh«ng suÊt ph¸t tõ hiÖu qu¶, chÝnh s¸ch l·i suÊt qu¸ thÊp so víi møc tr-ît gi¸ lµm d©n chóng kh«ng muèn göi tiÕt kiÖm, c¸c ng©n hµng chØ lµm chøc n¨ng ph¸t hµnh thu gi÷ mµ kh«ng lµm chøc n¨ng kinh doang tiÒn tÖ vµ vèn, kh«ng biÕt ®Çu t- vµo ngµnh cã hiÖu qu¶, chÝnh s¸ch tµi chÝnh chØ tÝnh ®Õn viÖc tËn thu vµ ph¸t hµnh tiÒn ®Ó chi mµ kh«ng biÕt nu«i d-ìng c¸c nguån thu, vay cña d©n ®Ó chi v. v..Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy trªn thùc tÕ ®· lµm cho c¸c nguån thu ngµy cµng c¹n kiÖt, ng©n s¸ch ngµy cµng thiÕu hôt vµ l¹m ph¸t gia t¨ng lµ mét ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. Thø ba, nguyªn nh©n l¹m ph¸t do nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan g©y ra nh- chiÕn tranh, thiªn tai... Nh÷ng ®Æc tr-ng trªn ®©y cho thÊy l¹m ph¸t ë ViÖt Nam thêi kú nµy kh¸c h¼n víi c¸c n-íc ph-¬ng T©y. II. l¹m ph¸t n-íc ta nh÷ng n¨m 1990-1995 1 - §æi Míi C¬ ChÕ, chÝnh s¸ch. Nh÷ng kÕt qu¶ b-íc cña qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch gi¸ theo ®-êng lèi ®¹i héi VI vµ ®¹i héi VII cña ®¶ng cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®-îc thÓ hiÖn tr-íc hÕt vµ vÒ c¬ b¶n lµ c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch gi¸ ®· chuyÓn biÕn theo h-íng xo¸ bá c¬ chÕ tËp trung, quan liªu bao cÊp, th«ng qua hÖ thèng hai gi¸ chuyÓn m¹nh sang c¬ chÕ mét gi¸ kinh doanh phï hîp víi quan hÖ cung cÇu vµ thÞ tr-êng, b¾t ®Çu tõ gi¸ mua n«ng s¶n, thuû s¶n, gi¸ b¸n lÎ hµng tiªu dïng vµ dÞch vô... Vµ ®Õn nay hÇu hÕt c¸c lo¹i vËt t- chñ yÕu ; më réng quyÒn tù chñ vÒ gi¸, ®i ®«i víi ®æi míi c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸, tù chñ vÒ vèn tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lêi lç trong s¶n xuÊt kinh doanh. ViÖc ®iÒu hµnh kinh tÕ vÜ m« cña nhµ n-íc ®· cã sù ®ång bé trªn c¸c mÆt tµi chÝnh, tiÒn tÖ vµ diÒu hoµ thÞ tr-êng gi¸ c¶, béi chi ng©n s¸ch vµ nhu cÇu tÝn dông vèn l-u ®éng cho c¸c tæ chøc kinh tÕ ®-îc bï ®¾p chñ yÕu b»ng nguån vay d©n; ng©n hµng ®· cã dù tr÷ ®ñ søc can thiÖp hai thi tr-êng vµng 14 vµ ®« la kh«ng ®Ó x¶y ra ®ét biÕn gi¸, l¹m ph¸t ®· ®-îc k×m chÕ vµ gi¶m thÊp lµ kÕt qu¶ næi bËt trong n¨m 1992. Gi¸ c¶ thÞ tr-êng cã xu h-íng ®i vµo æ ®Þnh. ChØ sè gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ dÞch vô trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 1992 t¨ng 5-6% th¸ng. Tõ th¸ng 3-1992 tèc ®é t¨ng gi¸ liªn tôc gi¶m, møc t¨ng gi¸ b×nh qu©n hµng thµng tõ 3, 5%trong quÝ I, xuèng 0, 75% trong quÝ II vµ xuèng cßn 0, 2% trong quÝ III, møc t¨ng gi¸ hµng th¸ng trong quÝ IV lµ 1, 05% tuy cao h¬n quÝ II vµ III nh-ng thÊp h¬n nhiÒu so víi møc t¨ng gi¸ trong quÝ IV c¸c n¨m tr-íc. Møc t¨ng gi¸ c¶ n¨m lµ 17, 49% thÊp h¬n møc Quèc héi ®Ò ra tõ ®Çu n¨m (30-40%). Së dÜ ®¹t ®-îc sù æn ®Þnh nh- trªn lµ do kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè, nh-ng tr-íc hÕt lµ chÝnh s¸ch qu¶n lý chÆt chÏ khèi l-îng tiÒn tÖ t¨ng thªm, më réng viÖc ph¸t hµnh c¸c tÝn phiÕu, kú phiÕu ®Ó thu hót m¹nh sè tiÒn nhµn rçi trong d©n, c¶i tiÕn mét b-íc c«ng t¸c ®iÒu hoµ l-u th«ng tiÒn tÖ, xo¸ dÇn bao cÊp qua ng©n s¸ch vµ tÝn dông, chÊn chØnh c«ng t¸c qu¶n lý ngo¹i hèi víi sù can thiÖp trùc tiÕp cña ng©n hµng vµ thÞ tr-êng vµng vµ ®o la, ®ång thêi trong lÜnh vùc gi¸ ®· tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý, g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh chèng l¹m ph¸t, ®-îc thùc thi trong cuéc sèng b»ng c¸c gi¶i ph¸p t×nh thÕ vµ c¶ c¸c gi¶i ph¸p c¬ b¶n l©u dµi. Tõ th¸ng ba n¨m 1989 lÇn ®Çu tiªn sau nhiÒu n¨m l¹m ph¸t nghiªm träng trong viÖc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t cao ®· chó träng ®Õn kh©u träng t©m cÇn xö lý lµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, tÝn dông. Do ®ã còng lµ lÇn ®Çu tiªn ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp víi qui luËt cña c¬ chÕ thÞ tr-êng: ®-a l·i suÊt huy ®éng tiÕt kiÖm lªn cao h¬n tèc ®é tr-ît gi¸. L·i suÊt huy ®éng vµ cho vay c¸c tæ chøc kinh tÕ còng ®-îc dÞch gÇn víi l·i suÊt huy ®éng tiÕt kiÖm vµ chØ sè tr-ît gi¸ thi tr-êng, rót ng¾n kú h¹n 3 n¨m (ng¾n) vµ 5 n¨m (dµi) vÒ tiÒn göi tiÕt kiÖm xuèng kh«ng kú h¹n vµ kú h¹n ba th¸ng. Gi¶i ph¸p t×nh thÕ nµy ®· cã t¸c dông quan träng chÆn ®øng l¹m ph¸t cao. Møc l¹m ph¸t b×nh qu©n th¸ng tõ 14, 2% n¨m1988 gi¶m xuèng cßn 2, 5% n¨m1989. 15 Møc l¹m ph¸t ®-îc k×m chÕ trong c¶ s¸u th¸ng ®Çu n¨m 90, ®· ®Èy lïi nguy c¬ khñng ho¶ng kinh tÕ- chÝnh trÞ- x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn c¶i thiÖn quan hÖ kinh tÕ víi c¸c tæ chøc tµi chÝng thÕ giíi vµ gãp phÇn æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi t¹o ®-îc lßng tin trong n-íc vµ trªn thÕ giíi vÒ tÝnh ®óng ®¾n vÒ cuéc ®«Ø míi ë n-íc ta. Tuy nhiªn trong viÖc ¸p dông biÖn ph¸p t×nh thÕ n©ng l·i suÊt tiÕt kiÖm vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt nãi chung còng ®· lµm n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn míi, ngoµi t¸c dông tÝch cùc cã g©y mét sè tiªu cùc cho nÒn kinh tÕ, ®ã còng chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn t¸i l¹m ph¸t cao( so víi n¨m 1989 vµ ®Çu 1990) tõ quÝ III/1990 cho ®Õn ®Çu n¨m 1992( tèc ®é tr-ît gi¸ hµng ho¸ hµng th¸ng b×nh qu©n quÝ III/1990 lµ 4, 5%, quÝ IV/1990 lµ 7, 6% vµ b×nh qu©n th¸ng cña n¨m 1991 lµ 4, 5%. L·i suÊt ng©n hµng kh«ng ®-îc ®iÒu chØnh kÞp thêi, t-¬ng øng víi t×nh h×nh l¹m ph¸t theo ®óng tÝnh chÊt t×nh thÕ cña c«ng cô nµy, nªn cã lóc ®· trë thµnh qu¸ cao so víi chØ sè tr-ît gi¸. §· kÝch thÝch t¨ng tiÒn göi qu¸ møc, thu hÑp ®Çu t- cho s¶n xuÊt vµ l-u th«ng g©y khã kh¨n cho kinh tÕ quèc doanh trong qu¸ tr×nh phôc håi vµ s¾p xÕp l¹i. Nh-ng tõ quÝ III/1990 l·i suÊt trë lªn thÊp xa so víi tèc ®ä tr-ît gi¸, sinh ra bao cÊp trë l¹i cho kinh tÕ quèc doanh vµ ph¸t sinh nhu cÇu vèn gi¶ t¹o tõ c¬ së. ViÖc ¸p dông biÖn ph¸p t×nh thÕ sö dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ng©n hµng ®Ó chèng l¹m cao trong n¨m 1989 vµ kÐo dµi ®Õn quÝ I/1990 ®· lµm c¬ chÕ ng©n hµng bÞ mÐo mã tr¸i qui luËt, l·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng tiÒn tiÕt kiÖm. T×nh tr¹ng nµy tuy cã ®-îc kh¾c phôc dÇn trong n¨m 1991 nh-ng ®· lµm cho ng©n hµng cµng cho vay cµng lç, bï lç ng©n s¸ch cho ng©n hµng vµ ng©n hµng kh«ng chuyÓn sang kinh doanh ®-îc. T×nh tr¹ng bao cÊp trong tÝn dông trong kinh tÕ quèc doanh ( l·i suÊt tÝn dông thÊp h¬n tèc ®é tr-ît gi¸ ) ®· che giÊu thùc tr¹ng lç cña khu vùc nµy, h×nh thµnh nhu cÇu gi¶ t¹o vÒ vèn. ViÖc sö dông vèn vay kÐm hiÖu qu¶ nî khã ®ßi cã lóc ®· lªn ®Õn 20% d­ nî tÝn dông cða ng©n h¯ng nh¯ n­íc. Do vËy chð tr­¬ng “chèng 16 bao cÊp qua gi² ®ång bé víi chèng bao cÊp qua vèn” ®± kh«ng ®­îc kiªn tr× vµ thùc thi cã hiÖu qu¶. ViÖc ¸p dông biÖn ph¸p t×nh thÕ n©ng l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng ®ång bé víi thi hµnh c¸c biÖn ph¸p c¬ b¶n chÊn chØnh kinh tÕ quèc doanh ®æi míi chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ thay ®æi chÝnh s¸ch tiÒn l-¬ng, s¾p xÕp ®i lao ®éng, tr-íc hÕt lµ biªn chÕ khu vùc hµnh chÝnh sù nghiÖp, c¸c chÝnh s¸ch b¶o hiÓm chuyÓn ng©n hµng sang kinh doanh thùc sù, lµm lµnh m¹nh thÞ tr-êng vèn... Cho nªn nh÷ng nguyªn nh©n tiÒm tµng cña l¹m ph¸t vÉn cßn tån t¹i. Tõ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm rót ra trong qu¸ tr×nh thùc thi c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t mang tÝnh t×nh thÕ cña thêi kú 1989-9991 mµ n¨m 1992 trong viÖc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ b»ng c¸c biÖn ph¸p vÜ m« cña nhµ n-íc ®· cã sù ®ång bé trªn c¸c mÆt tµi chÝnh- tiÒn tÖ vµ®iÒu hoµ thÞ tr-êng gi¸ c¶, béi chi ng©n s¸ch vµ nhu cÇu tÝn dông vèn l-u ®éng cho c¸c tæ chøc kinh tÕ ®-îc bï ®¾p chñ yÕu b»ng nguån vay d©n; ng©n hµng ®· cã dù tr÷ ®ñ søc can thiÖp hai thÞ tr-êng vµng vµ ®« la kh«ng ®Ó x¶y ra ®ét biÕn vµ kÕt qu¶ lµ l¹m ph¸t ®· ®-îc k×m chÕ. §ã chÝnh lµ tÝnh hiÖn thùc cña c¸c gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t, ®ång thêi còng lµ thµnh c«ng trong ®iÒu hµnh vÜ m« nÒn kinh tÕ ViÖt Nan trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi kinh tÕ cµng lµm s¸ng tá luËn ®iÓm ®óng ®¾n: chèng l¹m ph¸t vµ chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc lµ hai qu¸ tr×nh dan xen xo¾n xuýt víi nhau, lµm tiÒn ®Ò vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho nhau ®Ó ®¹t tíi nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n: t¨ng tr-ëng kinh tÕ k×m chÕ vµ ®Èy lïi l¹m ph¸t b¶o ®¶m c¸n c©n thanh to¸n th-¬ng m¹i vµ ®¶m b¶o c«ng b»ng x· héi cña qu¸ tr×nh dæi míi c¬ chÕ kinh tÕ vµ c¬ chÕ qu¶n lý do §¶ng ta khëi x-íng tõ ®¹i héi VI (1986). Tuy l¹m ph¸t ®· ®-îc k×m chÕ vµ ®ang cã xu h-íng gi¶m, song t×nh h×nh thÞ tr-êng vµ gi¸ c¶ cña n¨m qua còng béc lé mét sè tån t¹i ®ã lµ: Do ®-îc mïa l-¬ng lóa hµng ho¸ t¨ng nh-ng viÖc tiªu thô ch-a ®-îc gi¶i quyÕt tÝch cùc nªn gi¸ thãc ë hai vïng ®ång b»ng ®Òu xuèng thÊp ch-a thùc sù khuyÕn khÝch n«ng d©n s¶n xuÊt l-¬ng thùc. 17 Hµng ngo¹i trµn vµo nhiÒu qua nhËp lËu ®· g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt trong n-íc nhiÒu mÆt hµng ph¶i gi¶m gi¸, chÞu lç. ViÖc ®iÒu hoµ l-u th«ng tiÒn tÖ ch-a ®-îc c¶i tiÕn ®¸ng kÓ, c¸c doanh nghiÖp thiÕu vèn nh-ng kh«ng vay ng©n hµng do l·i suÊt ng©n hµng vÉn cßn cao. Nh÷ng kÕt qu¶ ®Æt ®-îc cña qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch gi¸ vµ chèng l¹m ph¸t trong nh÷ng n¨m qua kh¼ng ®Þnh: ®-êng lèi chñ tr-¬ng ®æi míi do §¶ng ta khëi x-íng tõ ®¹i héi VI ®Õn nay lµ ®óng ®¾n. 2 - Thùc tr¹ng n¨m 1994-1995. L¹m ph¸t ®· ®-îc kiÒm chÕ vµ gi¶m thÊp lµ kÕt qu¶ næi bËt cña n¨m 1992 vµ 1993. §Õn n¨m1994 vµ 1995 l¹m ph¸t l¹i gia t¨ng. So víi hai n¨m gÇn ®©y tèc ®é l¹m ph¸t 7 th¸ng ®Çu n¨m 1995 ë møc cao nhÊt (7 th¸ng ®Çu n¨m 1993 lµ 3, 9% vµ 7 th¸ng ®Çu n¨m1994 lµ 7, 2%). L¹m ph¸t ë møc ®¸ng lo ng¹i lµ c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu sau: VÒ c©n ®èi ng©n s¸ch nhµ n-íc. - Tuy kÕ ho¹ch thu chi ng©n s¸ch nhµ n-íc ®-îc giao cho c¸c Bé, cho c¸c dÞa ph-¬ng tõ cuèi th¸ng 12 n¨m 1994, nh-ng ®Õn nay kÕ ho¹ch thu ®¹t ë møc thÊp. Së dÜ nh- vËy lµ do mét sè nguån thu kh«ng cã c¬ së v÷ng ch¾c, thÊt thu thuÕ nghiªm träng ë mét sè lÜnh vùc, c¬ chÕ thiÕu ®ång bé, nhÊt qu¸n. Khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh ph¸t triÓn m¹nh chiÕm 24% GDP nh-ng chØ nép cã 11% sè thu vÒ thuÕ vµ phÝ. T×nh tr¹ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn tiÕn ®é chi ng©n s¸ch Nhµ n-íc, ®Æc biÖt lµ cho ®Çu t- ph¸t triÓn. Thªm vµo ®ã viÖc thanh to¸n c¸c kho¶n nî x©y dùng c¬ b¶n tËp trung trong n¨m 1994chuyÓn sang lín, mét sè nguån chi ph¸t sinh nh- nî n-íc ngoµi, chi thùc hiÖn ng©n s¸ch x· héi... Trong khi nguån bï ®¾p ng©n s¸ch b»ng con ®-êng tÝn dông trong n-íc vµ quèc tÕ hÕt søc khã kh¨n, t¹o ¸p lùc cho viÖc gia t¨ng cung cÊp tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ. VÒ tæ chøc ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ th«ng qua chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. 18 - MÆc dï ng©n s¸ch nhµ n-íc cã nhiÒu cè g¾ng trong viÖc qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ b»ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, nh-ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y næi lªn mét sè v¾n ®Ò. ViÖc thùc hiÖn, duy tr× kh«ng nghiªm ngÆt tû lÖ dù tr÷ tiÒn mÆt b¾t buéc ®èi víi c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ; viÖc t¨ng vèn tÝn dôngvµ chËm thu håi vèn tÝn dông ®Õn h¹n ph¶i tr¶ cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i lµm gia t¨ng tæng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ. ViÖc më réng vµ ph¸t triÓn c¸c nghiÖp vô trong kinh doanh cña ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch sö dông ngo¹i tÖ trong nÒn kinh tÕ thêi gian qua võa qua lµm t¨ng l-îng tiÒn göi vµo ng©n hµng, lµm t¨ng hÖ sè tiÒn, do ®ã lµm t¨ng tæng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n. Møc nî tÝn dông cña ng©n hµng th-êng m¹i t¨ng qu¸ nhanh; nhiÒu lÜnh vùc ®Çu t- kÐm hiÖu qu¶, dµn tr¶i, t×nh tr¹ng c¸c c«ng tr×nh dë dang phæ biÕn lµm trÇm träng thªm sù mÊt c©n ®èi hµng – tiÒn trong nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, l-îng tiÒn mÆt trong l-u hµnh kh«ng cßn thu hót qua kªnh ng©n hµng, t¹o ¸p lùc kh¸ ®èi víi gi¸ c¶ thÞ tr-êng, ®Æc biÖt khi cã sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶. Cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau khi xem xÐt ngyªn nh©n cña l¹m ph¸t cña n-íc ta trong thêi gian qua. Mét sè ý kiÕn cho r»ng th©m hôt ng©n s¸ch nhµ n-íc trong thêi gian qua. Mét sè ý kiÕn cho r»ng th©m hôt ng©n s¸ch nhµ n-íc, qu¶n lý ®iÒu hµnh thÞ tr-êng trong thêi gian qua kh«ng tèt g©y ra t×nh tr¹ng thiÕu mét sè mÆt hµng nh- g¹o, xi m¨ng, giÊy... ; xuÊt khÈu hµng lËu t¨ng, më réng qu¸ møc h¹n tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i... lµm cho l¹m ph¸t gia t¨ng. Do ®ã cÇn ph¶i lµm râ mèi quan hÖ cña c¸c nh©n tè trªn víi t×nh tr¹ng l¹m ph¸t gia t¨ng trong thêi gian qua. - Thø nhÊt, viÖc th©m hôt ng©n s¸ch th-êng xuyªn vµ khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm nguån bï ®¾p l-îng th©m hôt nµy, t¹o nªn ¸p lùc t¨ng cung tiÒn. Tuy nhiªn nÕu viÖc bï ®¾p l-îng th©m hôt nµy b»ng con ®-êng tÝn dông nhµ n-íc nh- b¸n tr¸i phiÕu chÝnh phñ th× kh«ng ¶nh h-ëng g× tíi chØ sè gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng. NhiÒu n-íc trªn thÕ giíi cã thêi kú 19 th©m hôt ng©n s¸ch t¨ng nh-ng tû lÖ l¹m ph¸t vÉn ®-îc duy tr× ë mét møc nhÊt ®Þnh. Do vËy th©m hôt ng©n s¸ch nhµ n-íc kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp g©y ra l¹m ph¸t. - Thø hai, t×nh tr¹ng biÕn ®éng lín vÒ gi¸ c¶ mét sè lo¹i hµng ho¸ trong thêi gian võa qua do mÊt c©n ®èi cung cÇu vÒ lo¹i hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng. NÕu nh- cung tiÒn tÖ kh«ng ®æi th× sù t¨ng gi¸ ®ét biÕn víi mét sè mÆt hµng lµm thay ®æi c¬ cÊu tiªu dïng trong x· héi, thùc hiÖn ph©n phèi l¹i gi÷a c¸c c¸ nh©n vµ c¸c tæ chøc trong nÒn kinh tÕ. Do vËy sù sèt gi¸ ®èi víi mét sè lo¹i hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n chñ yÕu cña l¹m ph¸t trong thêi gian qua. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ sù t¨ng gi¸ ®ét biÕn còng t¹o ra ¸p lùc t¨ng cung tiÒn tÖ, lµm thay ®æi l-îng tiÒn mÆt dù tr÷ trong d©n th«ng qua ng©n hµng t¸c ®éng ®Õn chØ sè gi¸ c¶. - Thø ba, xuÊt khÈu lËu qua mét sè lo¹i hµng ho¸, ®Æc biÖt lµ g¹o t¹o nªn mÊt c©n ®èi cung cÇu ®Èy gi¸ c¶ loai hµng ho¸ ®ã lªn chõ kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ë n-íc ta trong thêi gian qua. Thø t- viÖc t¨ng quy m« tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn lam ph¸t. ViÖc t¨ng vån tÝn dông cho ng©n hµng th-¬ng m¹i lµm t¨ng c¬ sè tiÒn; më réng quy m« tÝn dông lµm t¨ng hÖ sè tiÒn, lµm cho tæng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n trong nÒn kinh tÕ t¨ng. C¸c NHTM di vay ®Ó cho vay c¸c nguån lùc tµi chÝnh t¹m thêi nhµn rçi, thùc hiÖn viÖc tÝch tô tËp trung vèn, t¨ng hiÖu qu¶ sö dông vèn trong nÒn kinh tÕ cÇn ®-îc ph¸t huy. §Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t do ho¹t ®éng tÝn dông ngµy cµng më réng cña hÖ thèng NHTM lµ chøc n¨ng cña ng©n hµng Nhµ n-íc, th«ng qua c¸c nghiÖp vô cña nã; tuyÖt nhiªn kh«ng nªn khèng chÕ h¹n møc tÝn dông tù huy ®éng trong nÒn kinh tÕ ®Ó t¸i ®Çu t-. 20