Môc lôc
I/ Lêi më ®Çu
II/ Néi dung chÝnh
A. C¬ së lý luËn
1. Kh¸i niÖm chung vÒ t b¶n
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra GTTD
c. Kh¸i niÖm t b¶n
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n
a. TuÇn hoµn t b¶n ba h×nh thøc vËn ®éng cña t b¶n
b. Chu chuyÓn cña t b¶n
B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn ......................................
1. C¬ chÕ thÞ trêng
2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
3. Sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam khi chuyÓn sang
nÒn kinh tÕ thÞ trêng
a. T×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp
b. VÊn ®Ò vÒ vèn ë doanh nghiÖp níc ta hiÖn nay
4. Thùc tr¹ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ë níc ta trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng
5. C¸c gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý doanh nghiÖp
III/ KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
0
Trang
1
2
2
2
2
5
5
7
7
12
20
20
21
24
24
30
33
36
38
39
I. Lêi më ®Çu
§Ó hiÓu thªm vÒ t b¶n chóng ta t×m hiÓu lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t b¶n. Lý thuyÕt nµy lµ lý thuyÕt vËn ®éng cña t b¶n. T b¶n lu«n vËn
®éng qua 3 giai ®o¹n kh¸c nhau vµ ë mçi mét giai ®o¹n ®ã th× nã thÓ hiÖn c¸c
chøc n¨ng vµ h×nh thøc kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña t b¶n lµ qu¸ tr×nh
vËn ®éng kh«ng ngõng diÔn ra thêng xuyªn vµ lÆp ®i lÆp l¹i.
Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi
viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp cña níc ta hiÖn nay. Chóng ta ®i tõ mét c¬ chÕ
qu¶n lý quan liªu bao cÊp sang c¬ chÕ qu¶n lý míi ®ã lµ c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr êng, chóng ta kh«ng tr¸nh khái nh÷ng víng m¾c, nh÷ng sai ph¹m. Do ®ã,
chóng ta rÊt cÇn mét c¬ së lý luËn ®Ó ®Þnh híng. Lý thuyÕt tuÇn hoµn vµ chu
chuyÓn t b¶n rÊt cÇn thiÕt ®èi víi vÊn ®Ò qu¶n lý doanh nghiÖp cña níc ta hiÖn
nay. V× vËy chóng ta ph¶i nghiªn cøu nã thËt kü, thËt tèt ®Ó øng dông vµo thùc
tr¹ng cña chóng ta.
“Häc thuyÕt cña M¸ct tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n vµ sù vËn dông nã
vµo nÒn kinh tÕ níc ta” cho ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ.
Bµi viÕt nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm em mong thÇy vµ
c¸c b¹n ®ãng gãp söa ch÷a.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy NguyÔn TiÕn Long ®· gióp ®ì em hoµn
thµnh ®Ò ¸n.
1
II. Néi dung chÝnh
A/ C¬ së lý luËn
1. Kh¸i qu¸t chung vÓ t b¶n
a. Sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n.
a.1) C«ng thøc chung cña t b¶n
Mäi t b¶n lóc ®Çu ®Òu biÓu hiÖn díi h×nh th¸i mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. Nhng b¶n th©n tiÒn kh«ng ph¶i lµ t b¶n. TiÒn chØ biÕn thµnh t b¶n trong nh÷ng
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, khi chóng ®îc sö dông ®Ó bãc lét lao ®éng cña ngêi kh¸c.
TiÒn tÖ ®îc biÓu hiÖn ë hai d¹ng. TiÒn víi t c¸ch lµ tiÒn vµ tiÒn víi t c¸ch
lµ t b¶n, lóc ®Çu hai d¹ng nµy chØ kh¸c nhau vÒ h×nh thøc lu th«ng. Khi tiÒn
biÓu hiÖn díi d¹ng tiÒn tÖ th× nã dïng ®Ó mua hµng ho¸, nã lµ ph¬ng tiÖn gi¶n
®¬n cña lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn ®éng theo c«ng thøc hµng - tiÒn - hµng (H T - H) ®ã lµ sù chuyÓn ho¸ cña hµng ho¸ thµnh tiÒn tÖ vµ tiÒn tÖ l¹i chuyÓn
thµnh hµng. Cßn tiÒn ë díi d¹ng t b¶n th× vËn ®éng theo chuyÓn ho¸ ngîc l¹i
cña hµng thµnh tiÒn. Môc ®Ých cña lu th«ng hµng ho¸ gi¶n ®¬n lµ mang l¹i gi¸
trÞ sö dông, cßn môc ®Ých cña lu th«ng tiÒn tÖ víi t c¸ch lµ t b¶n kh«ng ph¶i lµ
gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ, h¬n n÷a ®ã lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. Sè tiÒn thu l¹i cña
qu¸ tr×nh lu th«ng tiÒn tÖ lµ lín h¬n sè tiÒn ban ®Çu, sè tiÒn lín h¬n ®ã gäi lµ
gi¸ trÞ thÆng d. VËy t b¶n lµ gi¸ trÞ mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d. C«ng thøc lu th«ng
cña tiÒn tÖ kh«ng cßn lµ : (T - H - H’) mµ ph¶i lµ (T - H - T’), trong ®ã T’ = T
+ DT (T: lµ gi¸ trÞ thÆng d, C.M¸c gäi T - H - T’ lµ c«ng thøc chung cña t
b¶n.
a.2)M©u thuÉn chung cña t b¶n.
Khi ®a tiÒn vµo lu th«ng, sè tiÒn trë vÒ tay ngêi chñ sau khi kÕt thóc qu¸
tr×nh lu th«ng t¨ng thªm mét gi¸ trÞ lµ T. VËy cã ph¶i do lu th«ng ®· lµm
t¨ng thªm lîng tiÒn ®ã hay kh«ng?
Theo c¸c nhµ kinh tÕ häc t s¶n th× gi¸ trÞ t¨ng thªm ®ã lµ do lu th«ng t¹o
ra. §iÒu nµy kh«ng cã c¨n cø.
ThËt vËy, nÕu hµng ho¸ trao ®æi ngang gi¸ th× chØ cã sù thay ®æi h×nh th¸i
cña gi¸ trÞ cßn tæng sè gi¸ trÞ còng nh phÇn thuéc vÒ mçi bªn trao ®æi th× tríc
sau còng kh«ng thay ®æi. VÒ mÆt gi¸ trÞ sö dông hai bªn cïng cã lîi cßn vÒ
mÆt gi¸ trÞ th× c¶ hai bªn cïng kh«ng cã lîi. Nh vËy trao ®æi ngang gi¸ th×
kh«ng ai thu ®îc lîi tõ lu th«ng mét lîng gi¸ trÞ lín ®· bá ra. Cßn trong trêng
hîp trao ®æi kh«ng ngang gi¸, th× ngêi b¸n cã hµng b¸n víi gi¸ cao h¬n gi¸ trÞ.
Khi ngêi b¸n ®îc lêi tõ viÖc b¸n hµng mét lîng gi¸ trÞ th× ngêi mua ph¶i mÊt
®i còng mét lîng gi¸ trÞ nh vËy. Khi ngêi mua ph¶i mÊt ®i còng mét lîng gi¸
trÞ nh vËy. Khi ngêi b¸n hµng víi gi¸ c¶ thÊp h¬n gi¸ trÞ th× ngêi b¸n ph¶i mÊt
2
®i mét lîng gi¸ trÞ cã ngîc l¹i ngêi mua sÏ ®îc lîi mét lîng nh vËy. ë ®©y
còng h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ thÆng d. Nhng ta thÊy gi¸ trÞ thÆng d ë ®©y lµ do
th¬ng nh©n mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã, ®iÒu nµy cã thÓ gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu
cña mét bé phËn th¬ng nh©n chø kh«ng gi¶i thÝch ®îc sù lµm giµu cña c¶ mét
giai cÊp t b¶n. V× tæng gi¸ trÞ tríc vµ sau trao ®æi lµ kh«ng thay ®æi. Theo
C.M¸c giai cÊp c¸c nhµ t b¶n lµ kh«ng lµm giµu trªn lng cña giai cÊp m×nh.
Do ®ã dï khi trao ®æi ngang gi¸ hay kh«ng ngang gi¸ th× còng kh«ng t¹o
ra gi¸ trÞ thÆng d. Lu th«ng hµng ho¸ kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d.
Nh vËy, liÖu gi¸ trÞ thÆng d cã ph¸t sinh ngoµi lu th«ng ®îc kh«ng? Thùc
tÕ ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ kh«ng thÓ biÕn tiÒn cña m×nh thµnh t b¶n nÕu kh«ng
tiÕp xóc víi lu th«ng.
“VËy t b¶n kh«ng thÓ xuÊt hiÖn t lu th«ng vµ còng kh«ng thÓ xuÊt hiÖn ë
bªn ngoµi lu th«ng nã ph¶i xuÊt hiÖn trong lu th«ng vµ ®ång thêi kh«ng ph¶i
trong lu th«ng”. §ã lµ m©u thuÉn cña c«ng thøc chung cña t b¶n. Tõ ®ã ta cã
kÕt luËn.
+ Ph¶i lÊy nh÷ng quy luËt néi t¹i cña lu th«ng hµng ho¸ lµm c¬ së ®Ó gi¶i
thÝch sù chuyÓn ho¸ cña tiÒn thµnh t b¶n, tøc lµ lÊy viÖc trao ®æi ngang gi¸ lµm
®iÓm xuÊt ph¸t.
+ Sù chuyÓn ho¸ ngêi cã thµnh nhµ t b¶n ph¶i tiÕn hµnh trong ph¹m vi lu
th«ng vµ ®ång thêi l¹i kh«ng ph¶i trong lu th«ng.
a.3) Hµng ho¸ søc lao ®éng.
Khi biÕn ®æi gi¸ trÞ cña tiÒn cÇn chuyÓn ho¸ thµnh t b¶n kh«ng thÓ x¶y ra
t¹i chÝnh b¶n th©n cña sè tiÒn Êy mµ chØ cã thÓ x¶y ra tõ hµng ho¸ mua vµo (T
- H). Hµng ho¸ ®ã kh«ng thÓ nµo lµ mét lo¹i hµng ho¸ th«ng thêng mµ nã ph¶i
lµ mét thø hµng ho¸ ®Æc biÖt, mµ gi¸ sö dông cña nã cã ®Æc tÝnh sinh ra gi¸ trÞ.
Thø hµng ho¸ ®Æc biÖt ®ã chÝnh lµ hµng ho¸ søc lao ®éng mµ c¸c nhµ t b¶n t×m
thÊy nã trªn thÞ trêng.
* §iÒu kiÖn ®Ó biÕn søc lao ®éng thµnh hµng ho¸.
Søc lao ®éng lµ toµn bé thÓ lùc vµ trÝ lùc trong c¬ thÓ con ngêi, thÓ lùc lµ
trÝ lùc mµ ngêi ®ã ®em ra vËn dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö
dông.
Søc lao ®éng lµ rÊt cÇn thiÕt, nã lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt. Søc lao
®éng chØ biÕn thµnh hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ngêi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ trêng nh mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ngêi cã søc lao ®éng ®a ra
b¸n.
3
Hai lµ, ngêi lao ®éng bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu kiÖn
Êy ngêi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh. V× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c
®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn lÞch
sö nhÊt ®Þnh.
Mét lµ, ngêi lao ®éng tù do vÒ th©n thÓ. Søc lao ®éng chØ xuÊt hiÖn trªn
thÞ trêng nh mét hµng ho¸ nÕu nã do b¶n th©n con ngêi cã søc lao ®éng ®a ra
b¸n.
Hai lµ, ngêi lao ®éng bÞ tíc ®o¹t hÕt t liÖu s¶n xuÊt, chØ trong ®iÒu kiÖn
Êy ngêi lao ®éng míi b¸n søc lao ®éng cña m×nh, v× kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c
®Ó sinh sèng.
Sù tån t¹i cña hai ®iÒu kiÖn trªn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Ó søc lao ®éng
trë thµnh hµng ho¸ vµ khi søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ nã lµ ®iÒu kiÖn
quyÕt ®Þnh ®Ó tiÒn biÕn thµnh t b¶n.
* Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ - søc lao ®éng.
Còng nh mäi hµng kh¸c, hµng ho¸ søc lao ®éng còng cã hai thuéc tÝnh ®ã
lµ: gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông.
VÒ gi¸ trÞ hµng ho¸ søc lao ®éng: còng nh mäi hµng ho¸ kh¸c nã ®îc
quy ®Þnh bëi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt mµ ë ®©y nã ®îc
quy ®Þnh bëi thêi gian t¸i s¶n xuÊt ra søc lao ®éng. Muèn t¸i s¶n xuÊt ra søc
lao ®éng ngêi c«ng nh©n ph¶i tiªu hao mét lîng t liÖu sinh ho¹t. Nh vËy thêi
gian t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng chÝnh b»ng thêi gian s¶n xuÊt ra t liÖu sinh ho¹t.
Hay nãi c¸ch kh¸c gi¸ trÞ søc lao ®éng b»ng gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu sinh ho¹t.
Gi¸ trÞ t liÖu sinh ho¹t cña mét ngêi c«ng nh©n bao gåm cã gi¸ trÞ nh÷ng
t liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh thÇn cÇn thiÕt cho b¶n th©n ngêi c«ng nh©n;
phÝ tæn häc viÖc cña c«ng nh©n, gi¸ trÞ nh÷ng t liÖu sinh ho¹t vËt chÊt vµ tinh
thÇn cÇn thiÕt cho gia ®×nh ngêi c«ng nh©n.
VÒ sö dông hµng ho¸ søc lao ®éng: Hµng ho¸ søc lao ®éng kh«ng chØ cã
gi¸ trÞ mµ cßn cã gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng
chØ thÓ hiÖn khi ngêi c«ng nh©n lao ®éng. Khi lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ hµng ho¸
lín h¬n gi¸ trÞ cña søc lao ®éng.
b. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
Trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa vµo chÕ ®é t h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt môc
®Ých s¶n xuÊt ra hµng ho¸ kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ sö dông mµ lµ gi¸ trÞ. Nhµ t
b¶n lu«n muèn s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt cã
gi¸ trÞ søc lao ®éng mµ nhµ t b¶n ®· mua, nghÜa lµ nhµ t b¶n muèn s¶n xuÊt ra
gi¸ trÞ thÆng d.
4
Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ sö dông vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. C.M¸c viÕt
“víi t c¸ch lµ sù thèng nhÊt gi÷a hai qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸
trÞ th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸, víi t c¸ch lµ sù
thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh lao ®éng vµ qu¸ tr×nh lµm t¨ng gi¸ trÞ th× qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt lµ mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, lµ h×nh th¸i t b¶n chñ
nghÜa cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸”.
c. Kh¸i niÖm vÒ t b¶n.
c.1) T b¶n lµ quan hÖ s¶n xuÊt.
T b¶n chÝnh lµ c¸c c«ng cô lao ®éng, t liÖu s¶n xuÊt. §Þnh nghÜa nh vËy
nh»m che dÊu thùc chÊt viÖc nhµ t b¶n bãc lét c«ng nh©n lµm thuª.
Thùc chÊt t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ t b¶n mµ nã chØ lµ mét ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt trong bÊt cø mét x· héi nµo. T liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh
t b¶n khi nã trë thµnh vËt së h÷u cña c¸c nhµ t b¶n vµ ®îc dïng ®Ó bãc lét lao
®éng lµm thuª. Nh vËy t b¶n kh«ng ph¶i lµ vËt mµ lµ mèi quan hÖ s¶n xuÊt
nhÊt ®Þnh gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Tõ qu¸ tr×nh t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n. “T b¶n lµ gi¸
trÞ ®em l¹i gi¸ trÞ thÆng d b»ng c¸ch bãc lét c«ng nh©n lµm thuª”. T b¶n thÓ
hiÖn mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. Trong ®ã giai cÊp t s¶n
lµ ngêi së h÷u t liÖu s¶n xuÊt cßn giai cÊp v« s¶n lµ lao ®éng lµm thuª bÞ giai
cÊp t s¶n bãc lét.
c.2) T b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c¸c bé phËn kh¸c nhau cña t b¶n cã t¸c dông
kh¸c nhau. Cã bé phËn t b¶n th× sö dông qua nhiÒu qu¸ tr×nh cã bé phËn t b¶n
l¹i vµ tiªu hao toµn bé vµ chuyÓn biÕn gi¸ trÞ cña nã vµo s¶n phÈm trong mét
chu kú s¶n xuÊt.
Tríc hÕt ta xÐt bé phËn t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t liÖu s¶n xuÊt. T liÖu
s¶n xuÊt cã nhiÒu lo¹i cã lo¹i ®îc sö dông toµn bé trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng chØ hao mßn mét phÇn, do ®ã chuyÓn gi¸ trÞ cã nã vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm mét
phÇn, cã lo¹i th× chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña nã vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm.
Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n bÊt biÕn: Bé phËn t b¶n biÕn thµnh t liÖu
s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ ®îc b¶o tån vµ chuyÓn vµo s¶n phÈm tøc lµ gi¸ trÞ kh«ng
biÕn ®æi vÒ lîng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®îc C.M¸c gäi lµ t b¶n bÊt biÕn vµ ký
hiÖu lµ C theo nh ®Þnh nghÜa trªn t b¶n bÊt biÕn bao gåm: M¸y mãc, nhµ xëng,
nguyªn vËt liÖu...
Bé phËn t b¶n dïng ®Ó mua søc lao ®éng th× l¹i kh¸c, lao ®éng cña c«ng
nh©n t¹o ra lîng gi¸ trÞ lín h¬n gi¸ trÞ søc lao ®éng viÖc lµm t¨ng lîng gi¸ trÞ
5
gióp cho bé phËn dïng ®Ó mua søc lao ®éng kh«ng ngõng chuyÓn ho¸ tõ mét
lîng bÊt biÕn thµnh kh¶ biÕn. Tõ ®ã ta cã kh¸i niÖm vÒ t b¶n kh¶ biÕn.
Bé phËn t b¶n biÕn thµnh søc lao ®éng kh«ng t¸i hiÖn ra, nhng kh«ng
th«ng qua lao ®éng trõu tîng cña c«ng nh©n lµm thuª mµ t¨ng lªn tøc lµ biÕn
®æi vÒ lîng ®îc C.M¸c gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn ký hiÖu lµ V.
Nh vËy t b¶n bÊt biÕn lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸
trÞ thÆng d cßn t b¶n kh¶ biÕn cã vai trß quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh nµy.
2. TuÇn hoµn vµ chu chuyÓn t b¶n.
a. TuÇn hoµn t b¶n. Ba h×nh thøc vËn ®éng cña t b¶n.
a.1) T b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n:
T b¶n lu«n lu«n vËn ®éng, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã t b¶n lín lªn
kh«ng ngõng.
+ Giai ®o¹n thø nhÊt: T - H
C«ng thøc vËn ®éng T - H biÓu thÞ viÖc chuyÓn mét mãn tiÒn thµnh mét
sè hµng ho¸: §èi víi ngêi mua lµ viÖc chuyÓn ho¸ tiÒn cña ngêi Êy thµnh hµng
ho¸, cßn ®èi víi ngêi b¸n lµ viÖc chuyÓn hµng ho¸ cña ngêi Êy thµnh tiÒn.
Hµnh vi lu th«ng ®ã kh«ng ph¶i lµ mét hµnh vi lu th«ng hµng ho¸ b×nh thêng.
§©y lµ mét giai ®o¹n ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh trong vßng tuÇn hoµn ®éc lËp cña
mét t b¶n c¸ biÖt. Dùa vµo néi dung vËt chÊt cña hµnh vi tøc lµ do tÝnh chÊt
®Æc thï cña nh÷ng hµng ho¸ do tiÒn chuyÓn thµnh. Hµng ho¸ nµy mét mÆt lµ
c¸c t liÖu s¶n xuÊt mÆt kh¸c nã lµ søc lao ®éng. Tøc lµ nh÷ng nh©n tè vËt vµ
ngêi cña s¶n xuÊt hµng ho¸. NÕu chóng ta ký hiÖu søc lao ®éng lµ SL§ vµ t
liÖu s¶n xuÊt TLSX th× sè hµng ho¸ H = SL§ + TLSX.
SL§
§Ó gän h¬n ta viÕt
H
TSLS
Do vËy khi xÐt vÒ néi dung T - H ta cã T - H
SL§
TLSX
Nh vËy T - H lóc nµy sÏ ph©n ra lµm hai phÇn: T - SL§ vµ T - TLSX
Sè T chi lµm 2 phÇn mét phÇn dïng mua søc lao ®éng, cßn mét phÇn
dïng ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt. Hai hµnh vi mua b¸n nµy nã diÔn ra trªn thÞ trêng
kh¸c nhau. Mét lo¹ilµ thÞ trêng hµng ho¸ theo ®óng nghÜa lµ mét lo¹i lµ thÞ trêng lao ®éng.
Ngoµi viÖc ph©n chia vÒ chÊt Êy cña sè hµng ho¸ do T chuyÓn thµnh th×
SL§
6
T-H
TLSX cßn biÓu hiÖn mèi quan hÖ vÒ lîng cã tÝnh chÊt rÊt
®Æc trng. Nh chóng ta ®· biÕt gi¸ c¶ cña søc lao ®éng tr¶ cho ngêi së h÷u søc
lao ®éng ®îc thÓ hiÖn d¬Ý h×nh th¸i tiÒn c«ng. ë ®©y nã bao gåm c¶ lao ®éng
thÆng d. ë ®©y nã biÓu hiÖn mét mèi quan hÖ gi÷a c¸i phÇn tiÒn bá ra mua søc
lao ®éng vµ c¸c phÇn tiÒn bá ra ®Ó mua t liÖu s¶n xuÊt. C¸c c«ng nh©n viªn
ph¶i bá phÇn søc lao ®éng ra ®Ó øng víi phÇn tiÒn mµ c¸c nhµ t b¶n bá ra, lao
®éng cña ngêi c«ng nh©n ë ®©y cã mét lîng lao ®éng thÆng d.
Trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp kh¸c nhau, viÖc sö dông lao
®éng phô thªm ®ßi hái ph¶i bá thªm mét gi¸ trÞ phô ®Õn møc nµo díi h×nh th¸i
t liÖu s¶n xuÊt, ®iÒu ®ã lµ kh«ng quan träng. Nhng nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt do
hµnh vi T - TLSX mua vµo ph¶i ®ñ dïng do ®ã chóng ta ph¶i ®a ra mét tØ lÖ
nhÊt ®Þnh. Nãi c¸ch kh¸c ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó thu hót hÕt khèi lîng lao ®éng. Ph¶i ®¸p øng ®Çy ®ñ t liÖu s¶n xuÊt, øng víi lùc lîng lao ®éng
®ã khi hµnh vi
T- H
SL§ ®· hoµn thµnh, ngêi mua kh«ng nh÷ng chi phèi ®îc
TLSX
t liÖu s¶n vµ søc lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm mµ cßn
chi phèi ®îc mét søc lao ®éng ®ang ho¹t ®éng hay mét lao ®éng lín h¬n møc
cÇn thiÕt ®Ó hoµn l¹i gi¸ trÞ cña søc lao ®éng. §ång nhÊta ngêi mua cßn cã
nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ®Ó vËt ho¸ sè lao ®éng Êy. Nh vËy
gia trÞ øng ra ban ®Çu ®îc biÓu hiÖn díi h×nh th¸i lµ tiÒn tÖ th× b©y giê tån t¹i
díi h×nh th¸i hiÖn vËt, gi¸ trÞ hiÖn vËt ®ã lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu, cã thÓ nã ®· ®Î ra
gi¸ trÞ thÆng d díi h×nh th¸i hµng ho¸.
Gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt b»ng gi¸ trÞ cña TLSX + SL§ vµ b»ng T. T tån t¹i ë
®©y mang tÝnh chÊt lµ t b¶n tiÒn tÖ. SL§
V× vËy hµnh vi T - H TLSX hay díi c«ng thøc chung T - H lµ tæng hîp
sè hµnh vi mua hµng ho¸ vèn lµ hµnh vi lu th«ng chung cña hµng ho¸, lµ giai
®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ®éc lËp cña t b¶n, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn gi¸ gi¸ trÞ
cña t b¶n tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ chuyÓn sang h×nh th¸i hµng ho¸. Hay nãi
c¸ch
kh¸c lµ sù chuyÓn ho¸ cña t b¶n tiÒn tÖ thµnh t b¶n s¶n xuÊt.
+ Giai ®o¹n 2:
§©y lµ giai ®o¹n sau khi nhµ t b¶n ra thÞ trêng lao ®éng vµ thÞ trêng t
liÖu s¶n xuÊt ®Ó mua, TLSX vµ SL§ xong ®· trót bá h×nh thøc tiÒn tÖ cña m×nh
®Ó chuyÓn sang mét h×nh thøc kh¸c, mang tÝnh chÊt hiÖn vËta. Víi h×nh thøc
nµy nã kh«ng thÓ lu ®éng ®îc vµ nhµ t b¶n còng kh«ng thÓ ®em b¸n c«ng
nh©n nh hµng ho¸ ®îc. MÆt kh¸c nhµ t b¶n chØ cã thÓ buéc c«ng nh©n lao
®éng trªn t liÖu s¶n xuÊt cña m×nh. Nh vËy kÕt thóc giai ®o¹n thø nhÊt lµ tiÒn
®Ò, ®iÒu kiÖn b¾t buéc ®Ó bíc vµo giai ®o¹n thø hai, giai ®o¹n cña s¶n xuÊt. Sù
vËn ®éng cña nã ®îc thÓ hiÖn b»ng c«ng thøc:
7
T-H
SL§ ... SX trong c«ng thøc nµy ta thÊy cã giai ®o¹n lu
TLSX
th«ng cña t b¶n chÊm døt nhng kh«ng tuÇn hoµn cña t b¶n cÇn tiÕp tôc v×
nã ®i tõ lÜnh vùc lu th«ng sang lÜnh vùc s¶n xuÊt. Giai ®o¹n mét chØ lµ giai
®o¹n ®Çu më ®êng cho giai ®o¹n thø hai, tøc lµ cho sù ho¹t ®éng cña t b¶n s¶n
xuÊt.
T - SL§. Ngêi c«ng nh©n chØ sèng b»ng c¸ch b¸n søc lao ®éng. ViÖc duy
tr× søc lao ®éng ®ã, ®ßi hái ngêi c«ng nh©n ph¶i tiªu dïng hµng ngµy. Do vËy
viÖc tr¶ c«ng cho ngêi c«ng nh©n ph¶i lu«n diÔn ra trong thêi gian ng¾n, ®Ó
ngêi c«ng nh©n duy tr× søc lao ®éng cña m×nh. Do ®ã nhµ t b¶n lu«n ph¶i ®èi
diÖn víi ngêi c«ng nh©n víi t c¸ch lµ nhµ t b¶n tiÒn tÖ. MÆt kh¸c ®Ó cho ®«ng
®¶o nh÷ng ngêi s¶n xuÊt trùc tiÕp, tøc lµ ngêi c«ng nh©n lµm thuª cã thÓ hoµn
thµnh hµnh vi SL§ - T - H th× c¸c t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt ph¶i lu«n ®èi diÖn
víi hä díi h×nh thøc cã thÓ mua ®îc. Do ®ã nã ®ßi hái ph¶i cã mét nÒn s¶n
xuÊt réng r·i ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, vµ sù ph©n c«ng lao ®éng ph¸t triÓn.
Cïng víi sù ph¸t triÓn ®ã lµ TLSX ph¶i ®îc cung cÊp vµ ph¸t triÓn theo SL§.
ViÖc s¶n xuÊt ra t liÖu s¶n xuÊt t¸ch rêi víi viÖc s¶n xuÊt ra hµng ho¸ dïng t
liÖu s¶n xuÊt ©ý lµm t liÖu s¶n xuÊt. Nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt Êy ®îc lµm ra tõ
nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt hoµn toµn t¸ch rêi víi ngµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã vµ ®îc kinh doanh mét c¸ch ®éc lËp.
Trong mäi h×nh th¸i cña s¶n xuÊt x· héi th× t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao
®éng bao giê còng lµ nh©n tè cña s¶n xuÊt. V× vËy chøc n¨ng chñ yÕu cña t
b¶n ë ®©y lµ ph¶i kÕt hîp gi÷a nh©n tè ngêi vµ vËt ®Ó h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ
cña hµng ho¸ trong gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®ã ph¶i cã c¶ gi¸ trÞ lao ®éng thÆng d
cña ngêi c«ng nh©n.
Do sù kh¸c nhau trong vai trß mµ t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng chuyÓn
vµo gi¸ trÞ hµng ho¸ kh¸c nhau. Tõ ®ã chóng ta ®a ra thµnh hai lo¹i t b¶n bÊt
biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn. Ta thÊy t liÖu s¶n xuÊt dï trong giai ®o¹n nµo vÉn lµ tµi
s¶n cña nhµ t b¶n cßn hµng ho¸ søc lao ®éng chØ trong tay nhµ t b¶n khi trong
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËy. Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt chØ trë thµnh t b¶n trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Trong khi lµm chøc n¨ng cña m×nh t b¶n s¶n xuÊt sö dông c¸c thµnh phÇn
b¶n th©n nã ®Ó biÕn c¸c thµnh phÇn Êy thµnh mét khèi lîng s¶n phÈm cã gi¸
trÞ lín h¬n. V× lao ®éng cña c«ng nh©n chØ t¸c ®éng nh mét khhÝ quan cña t
b¶n, nªn thµnh phÇn t¨ng lªn cña s¶n phÈm lµ do lao ®éng thÆng d lµm ra. Nhµ
t b¶n ®· thu ®îc mét lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt ngang
gi¸. §ã lµ môc ®Ých cña nhµ t b¶n khi thùc hiÖn chøc n¨ng lµ t b¶n s¶n xuÊt,
c«ng thøc chung lµ:
SL§
H
...SX...H’
8
TLSX
(+) Giai ®o¹n 3. H’...T’
Hµng ho¸ H’ ë cuèi mçi giai ®o¹n 2 b©y giê chuyÓn sang giai ®o¹n 3
víi mét h×nh th¸i míi ®ã lµ t b¶n - hµng ho¸. Hµng ho¸ nµy ®· t¨ng thªm mét
lîng gi¸ trÞ do chÝnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra. Díi h×nh th¸i hµng ho¸ cña
m×nh t b¶n nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn thµnh chøc n¨ng hµng ho¸. TÊt c¶ c¸c vËt
phÈm cÊu thµnh t b¶n ®ã ngay tõ ®Çu ®Òu ®îc s¶n xuÊt cho thÞ trêng, cÇn ph¶i
®em b¸n chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn. Do ®ã ph¶i th«ng qua vËn ®éng H - T. Nhng
®©y chØ lµ c«ng thøc vËn ®éng cña mét gi¸ trÞ kh«ng thay ®æi, sù chuyÓn ho¸
gi¶n ®¬n. ë ®©y víi t c¸ch ®Æc thï lµ mét giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh tuÇn hoµn ,
hµnh vi lu th«ng Êy l¹i thùc hiÖn mét gi¸ trÞ t b¶n hµng ho¸ céng thªm víi mét
lîng gi¸ trÞ thÆng d còng n»m trong hµng ho¸ Êy, do ®ã hµnh vi ®ã ph¶i lµ H’ T’, sù chuyÓn ho¸ cña t b¶n hµng ho¸ tõ h×nh th¸i hµng ho¸ sang h×nh th¸i tiÒn
tÖ.
H’ ®îc s¶n xuÊt ra víi chøc n¨ng cña mét s¶n phÈm hµng ho¸, nã ®îc
chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn qua qu¸ tr×nh lu th«ng H - T. Khi t b¶n hµng ho¸ vÉn
n»m bÊt ®éng trªn thÞ trêng th× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt bÞ thu hÑp. Tèc ®é lu th«ng
hµng ho¸ trªn thÞ trêng ¶nh hëng ®Õn quy m« s¶n xuÊt, tèc ®é nhanh th× quy
m« s¶n xuÊt lµ më réng, tèc ®é chËm quy m« s¶n xuÊt lµ thu hÑp vµ còng tuú
tèc ®é b¸n mµ t b¶n hµng ho¸ trót bá h×nh th¸i cña m×nh ®Ó thµnh t b¶n tiÒn tÖ.
Ta thÊy toµn bé khèi lîng hµng ho¸ H’ mang mét gi¸ trÞ míi, ®ã lµ t¨ng
thªm mét lîng gi¸ trÞ, ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh lu th«ng ®Ó thu vÒ gi¸ trÞ míi
H’ - T’ lín h¬n gi¸ trÞ ®Çu T’ TT.
ViÖc b¸n H’ th× lµ trùc tiÕp trong H’ - T’, nhng viÖc mua l¹i ph¶i thùc
hiÖn ë phÝa kia lµ T - H. Hµng ho¸ nµy ®îc chØ ®Ó dïng cho tiªu dïng, ®ã lµ
tiªu dïng c¸ nh©n hay lµ tiªu dïng cho s¶n xuÊt, tuú thuéc vµo tÝnh chÊt cña
vËt phÈm mua vÒ. Nhng sù tiªu dïng ®ã kh«ng ®i vµo tuÇn hoµn cña t b¶n c¸
biÖt mµ H’ lµ s¶n phÈm, s¶n phÈm ®ã bÞ ®Èy ra khái tuÇn hoµn víi t c¸ch lµ
hµng ho¸ cÇn ph¶i b¸n ®i.
H’ dï ë môc ®Ých nµo nã còng n»m trong qu¸ tr×nh H’ - T’, ®Ó lÊy vÒ lîng tiÒn T’ trong ®ã T’ >T ban ®Çu.
a.2) TuÇn hoµn cña t b¶n.
T b¶n vËn ®éng qua 3 giai ®o¹n, qua mçi giai ®o¹n t b¶n tån t¹i díi mét
h×nh thøc vµ lµm trªn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. ë giai ®o¹n I t b¶n tån t¹i díi
h×nh thøc t b¶n tiÒn tÖ mµ chøc n¨ng cña nã lµ mua hµng ho¸. Cô thÓ h¬n
chÝnh lµ mua t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng. ë giai ®o¹n hai, t b¶n tån t¹i díi
h×nh thøc t b¶n s¶n xuÊt mµ chøc n¨ng cña nã lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d. Cô
thÓ h¬n ë giai ®o¹n nµy nhµ t b¶n sö dông søc lao ®éng t¸c ®éng lªn t liÖu s¶n
xuÊt ®Ó t¹o nªn s¶n phÈm. Lao ®éng cña c«ng nh©n lµm thuª sÏ t¹o ra mét l9
îng s¶n phÈm mµ nhµ t b¶n kh«ng ph¶i tr¶ b»ng vËt ngang gi¸ ®ã lµ s¶n phÇm
thÆng d. ë giai ®o¹n III t b¶n tån t¹i díi h×nh thøc t b¶n hµng ho¸ chøc n¨ng
cña nã lµ thùc hiÖn gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. ë giai ®o¹n nµy nhµ t b¶n ®em
hµng ho¸ ra thÞ trêng b¸n, trong hµng ho¸ c«ng nh©n lµm thªm. Nhµ t b¶n ®em
vÒ gi¸ trÞ b¸n ®îc lín h¬n lîng gi¸ trÞ bá ra ban ®Çu.
Tõ qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nhµ t b¶n ta rót ra ®Þnh nghÜa vÒ sù tuÇn hoµn
cña t b¶n.
TuÇn hoµn cña t b¶n lµ sù chuyÓn biÕn liªn tiÕp cña t b¶n qua ba giai
®o¹n, tr¶i qua ba h×nh th¸i, thùc hiÖn ba chøc n¨ng hëng øng ®Ó trë vÒ h×nh
thøc ban ®Çu víi lîng gi¸ trÞ lín h¬n.
VËy qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n lµ sù thèng nhÊt gi÷a lu th«ng vµ s¶n
xuÊt, nã bao hµm c¶ hai. Trong nh÷ng kh©u, nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh nã
thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. Giai ®o¹n I vµ giai ®o¹n III sù vËn ®éng
cña tuÇn hoµn diÔn ra trong lu th«ng. ë hai giai ®o¹n nµy nã thùc hiÖn chøc
n¨ng mua c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ b¸n hµng ho¸ cã chøa ®ùng c¶ gi¸ trÞ thÆng
d.
Giai ®o¹n II diÔn ra trong s¶n xuÊt, thùc hiÖn chøc n¨ng s¶n xuÊt gi¸ trÞ
vµ gi¸ trÞ thÆng d. Giai ®o¹n II mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh vµ chØ trong giai
®o¹n nµy míi s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ thÆng d. Nhng còng kh«ng v× vËy
mµ ta phñ nhËn vai trß cña lu th«ng v× nÕu kh«ng cã lu th«ng viÖc s¶n xuÊt
hµng ho¸ sÏ bÞ ®×nh trÖ, chóng ta kh«ng thÓ nµo t¸i s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa do
®ã t b¶n còng kh«ng tån t¹i ®îc.
T b¶n chØ cã thÓ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh thêng trong ®iÒu kiÖn c¸c
giai ®o¹n ph¶i kÕ tiÕp nhau liªn tôc, kh«ng ngõng. NÕu mµ gi¸n ®o¹n ë ®©u th×
sÏ ¶nh hëng ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh tuÇn hoµn cña t b¶n. MÆt kh¸c t b¶n còng
chØ tuÇn hoµn mét c¸ch b×nh thêng nÕu tÊt c¶ t b¶n cña c¸c nhµ t b¶n ph¶i tån
t¹i ë ba h×nh thøc: t b¶n tiÒn tÖ, t b¶n s¶n xuÊt vµ t b¶n hµng ho¸, vµ mét bé
phËn thø ba lµ t b¶n hµng ho¸ ph¶i biÕn thµnh t b¶n tiÓn tÖ. Kh«ng chØ tõng t
b¶n c¸ biÖt míi thÕ mµ ®iÒu nµy ®ßi hái tÊt c¶ c¸c t b¶n trong x· héi còng ph¶i
thÕ. C¸c t b¶n kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng trót bá h×nh thøc nµy ®Ó
mang h×nh thøc kh¸c, th«ng qua qu¸ tr×nh vËn ®éng nµy t b¶n lín lªn. Chóng
ta kh«ng thÓ quan niÖm t b¶n nh mét vËt tÜnh.
b. Chu chuyÓn t b¶n.
b.1) Chu chuyÓn t b¶n. Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Chu chuyÓn cña t b¶n.
Sù tuÇn hoµn cña t b¶n, nÕu xÐt nã lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú ®æi míi vµ
lÆp ®i lÆp l¹i, chø kh«ng ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh c« lËp riªng lÎ th× gäi lµ chu
chuyÓn cña t b¶n.
10
Khi chóng ta nghiªn cøu sù tuÇn hoµn cña t b¶n, tøc lµ chóng ta ®ang
nghiªn cøu vÒ ba h×nh th¸i biÓu hiÖn cña t b¶n qua ba giai ®o¹n kh¸c nhau th×
khi nghiªn cøu vÒ chu chuyÓn cña t b¶n chóng ta nghiªn cøu vÒ tèc ®é vËn
®éng cña t b¶n nhanh hay chËm vµ nghiªn cøu ¶nh hëng cña tèc ®é ®èi víi
viÖc s¶n xuÊt vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ thÆng d.
+ Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ kho¶ng thêi gian kÓ tõ khi t b¶n øng
ra díi mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh (tiÒn tÖ, s¶n xuÊt, hµng ho¸) cho ®Õn khi nã trë
vÒ tay nhµ t b¶n do cïng díi h×nh thøc nh thÕ nhng cã thªm gi¸ trÞ thÆng d.
Thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n lµ thíc ®o thêi h¹n ®æi míi, thêi h¹n lÆp
l¹i qu¸ tr×nh t¨ng thªm gi¸ trÞ cña t b¶n.
Nh vËy thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n nhÊt ®Þnh b»ng thêi gian lu
th«ng vµ thêi gian s¶n xuÊt cña nã céng l¹i. §ã lµ thêi gian kÓ tõ khi gi¸ trÞ t
b¶n ®îc øng ra díi mét h×nh th¸i nhÊt ®Þnh, cho nªn khi gi¸ trÞ t b¶n ®ang vËn
®éng quay vÒ còng díi h×nh th¸i Êy.
Môc ®Ých quyÕt ®Þnh cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa lµ lµm t¨ng gi¸
trÞ t b¶n øng tríc. Kh«ng kÓ lµ gi¸ trÞ nµy ®îc øng ra díi h×nh th¸i ®éc lËp cña
nã, tøc lµ h×nh th¸i tiÒn tÖ hay ®îc øng ra díi h×nh th¸i hµng ho¸. Trong c¶ hai
trêng hîp tuÇn hoµn cña nã, gi¸ trÞ - t b¶n ®Òu tr¶i qua nh÷ng h×nh th¸i kh¸c
nhau. Do ®ã dï cho ®øng díi h×nh thøc T...T’ hay h×nh thøc SX...SX th× c¶ hai
®Òu nãi lªn r»ng: 1. Gi¸ trÞ t b¶n øng tríc ®· lµm chøc n¨ng gi¸ trÞ t b¶n, vµ ®·
tù t¨ng thªm; 2. Khi kÕt thóc tuÇn hoµn cña nã gi¸ trÞ øng tríc l¹i quay vÒ víi
h×nh th¸i ban ®Çu mµ nã mang khi më ®Çu tuÇn hoµn. ViÖc gi¸ trÞ øng tríc T
t¨ng thªm mét lîng, ®ång thêi víi viÖc t b¶n quay l¹i h×nh th¸i ban ®Çu biÓu lé
râ trong h×nh th¸i T...T’. Nhng ®iÒu dods còng ®îc diÔn ra trong h×nh th¸i hai,
h×nh th¸i nµy mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cho h×nh th¸i 1. Nã lµ yÕu tè ®Ó t¨ng
gi¸ trÞ b»ng c¸ch sö dông lao ®éng thÆng d cña c«ng nh©n t¹o ra gi¸ trÞ t¨ng
thªm.
Ba h×nh th¸i: I>T... T’; II>SX...SX; III>H’...H’ kh¸c nhau nh sau. Trong
h×nh th¸i II (SX...SX) lµ sù lÆp l¹i cña qu¸ tr×nh cô thÓ lµ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt,
biÓu hiÖn thµnh mét sù lÆp l¹i hiÖn thùc, cßn trong h×nh th¸i I th× sù lÆp l¹i chØ
mang tÝnh kh¶ n¨ng c¶ hai ®Òu kh¸c víi h×nh th¸i III ë chç gi¸ trÞ t b¶n øng tríc kh«ng kÓ øng ra díi h×nh thøc tiÒn tÖ hay díi h×nh th¸i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt
vËt chÊt - lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, do ®ã lµ ®iÓm quay vÒ. H×nh th¸i I, II gi¸ trÞ t b¶n
mang t c¸ch lµ t b¶n øng tríc, h×nh th¸i III, gi¸ trÞ më ®Çu qu¸ tr×nh kh«ng
ph¶i víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ øng tríc mµ víi t c¸ch lµ gi¸ trÞ t¨ng thªm. Lµ tÊt c¶
nh÷ng cña c¶i n»m díi h×nh th¸i hµng ho¸, mµ gi¸ trÞ t b¶n øng tríc chi lµ mét
bé phËn th«i.
11
Nh÷ng h×nh th¸i nµy kh«ng thÝch hîp cho viÖc nghiªn cøu sù chu
chuyÓn cña mét t b¶n bao giê còng b¾t ®Çu b»ng viÖc t b¶n øng tríc vµ bao giê
còng ®ßi hái gi¸ trÞ t b¶n ®ang lu th«ng ph¶i quay trë vÒ h×nh th¸i mµ nã ®·
øng ra. NÕu xem xÐt ¶nh hëng cña chu chuyÓn ®Õn gi¸ trÞ thÆng d trong tuÇn
hoµn I vµ II th× nªn xem xÐt trong tuÇn hoµn I, nÕu nãi ®Õn ¶nh hëng cña sù
chu chuyÓn ®èi víi viÖc t¹o ra s¶n phÈm th× cÇn xem xÐt tuÇn hoµn II.
Sau khi toµn bé gi¸ trÞ t b¶n mµ mét nhµ t b¶n c¸ biÖt bá vµo mét ngµnh
s¶n xuÊt nµo ®ã, hoµn thµnh tuÇn hoµn trong sù vËn ®éng cña nã, th× nã l¹i trë
vÒ h×nh th¸i ban ®Çu cña nã vµ l¹i cã thÓ diÔn l¹i cïng mét qu¸ tr×nh nh thÕ.
Muèn cho gi¸ trÞ ®îc b¶o tån m·i m·i vµ tiÕp tôc t¨ng thªm gi¸ trÞ víi t c¸ch
lµ gi¸ trÞ t b¶n th× nã ph¶i lÆp l¹i tuÇn hoµn Êy.
TuÇn hoµn cña t b¶n khi ®îc coi lµ mét qu¸ tr×nh ®Þnh kú chø kh«ng
ph¶i lµ mét hµnh vi c¸ biÖt th× gäi lµ vßng chu chuyÓn cña t b¶n. Thêi gian chu
chuyÓn Êy ®îc quyÕt ®Þnh bëi tæng sè thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu th«ng
céng l¹i. Tæng sè thêi gian Êy lµ thêi gian chu chuyÓn cña t b¶n. Thêi gian chu
chuyÓn cña t b¶n bao qu¸t kho¶ng thêi gian tõ mét ®Þnh kú tuÇn hoµn cña tæng
gi¸ trÞ t b¶n ®Õn ®Þnh kú tuÇn hoµn tiÕp theo.
NÕu kh«ng nãi ®Õn sù ngÉu nhiªn riªng rÏ cã thÓ ®Èy m¹nh hay rót
ng¾n thêi gian chu chuyÓn ®èi v¬Ý mét t b¶n c¸ biÖt th× thêi gian chu chuyÓn
Êy nãi chung sÏ kh¸c nhau tuú theo nh÷ng sù kh¸c nhau cña c¸c lÜnh vùc ®Çu
t c¸ biÖt cña t b¶n.
b.2) T b¶n cè ®Þnh, t b¶n lu ®éng.
Khi nghiªn cøu tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n chóng ta xem c¸c bé phËn
t b¶n chu chuyÓn nh nhau. Nhng trong thùc tÕ, gi¸ trÞ c¸c bé phËn t s¶n s¶n
xuÊt chuyÓn vµo s¶n phÈm theo ph¬ng thøc kh¸c nhau.
Nh chóng ta ®· biÕt mét bé phËn cña t b¶n bÊt biÕn nÕu ®em ®èi chiÕu
nã víi nh÷ng s¶n phÈm mµ nã gãp phÇn ®Ó chÕ t¹o, th× râ rµng lµ gi÷ nguyªn
h×nh th¸i sö dông nhÊt ®Þnh cña nã nh lóc míi bíc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Bé
phËn t b¶n bÊt biÕn ®ã chuyÓn vµo gi¸ trÞ cho s¶n phÈm theo møc ®é mµ b¶n
th©n nã hao phÝ mÊt gi¸ tù trao ®æi, song song víi gÝa trÞ sö dông cña nã.
§Æc trng cña bé phËn t b¶n bÊt biÕn ®ã lµ:
Mét bé phËn cña t b¶n ®· ®îc øng ra díi h×nh th¸i t b¶n bÊt biÕn, nghÜa
lµ díi h×nh th¸i nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®Ó tõ ®ã, ho¹t ®éng lµm mét yÕu tè cña
qu¸ tr×nh lao ®éng, trong suèt thêi gian nã gi÷ ®îc h×n th¸i sö dông ®Æc thï
cña nã nh khi míi gia nhËp qu¸ tr×nh lao ®éng Êy. C¸c t liÖu s¶n xuÊt khi ®·
vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× kh«ng bao giê ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Mét bé
phËn cña gi¸ trÞ t b¶n øng ra ®îc cè ®Þnh díi h×nh th¸i Êy, h×nh th¸i Êy lµ do
chøc n¨ng cña t liÖu lao ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ho¹t
®éng khi lao ®éng mét bé phËn ®i vµo vËt phÈm mét bé phËn nã bÞ hao mßn
12
cßn mét bé phËn vÉn cè ®Þnh trong t liÖu lao ®éng. T liÖu lao ®éng cµng bªn
l©u, cµng Ýt hao mßn th× gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn sÏ ®îc cè ®Þnh díi h×nh th¸i sö
dông Êy trong mét thêi gian cµng l©u. Nhng bÊt luËn thÕ nµo th× sè lîng nhîng
®i tØ lÖ nghÞch víi thêi gian ho¹t ®éng cña nã.
Bé phËn t b¶n cè ®Þnh trong t liÖu s¶n xuÊt còng lu th«ng, nã lu th«ng
kh«ng ph¶i díi h×nh th¸i sö dông mµ nã lu th«ng díi h×nh th¸i gia trÞ. Gi¸ trÞ
cña nã lu th«ng dÇn dÇn theo nhÞp ®é ®Ó chuyÓn vµo s¶n phÈm. Trong suèt qu¸
tr×nh s¶n xuÊt gi¸ trÞ cña nã n»m trong nã mét c¸ch cè ®Þnh, ®éc lËp víi hµng
ho¸ mµ nã gãp phÇn s¶n xuÊt ra. §©y lµ ®Æc ®iÓm khiÕn t b¶n bÊt biÕn mang
h×nh th¸i t b¶n cè ®Þnh. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n cè ®Þnh.
T b¶n cè didnhj lµ bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ b¶n th©n nã tham gia hoµn
toµn vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nhng gi¸ trÞ cña nã l¹i kh«ng chuyÓn hÕt mét lÇn
mµ chuyÓn dÇn tõng phÇn vµo s¶n phÈm.
T b¶n cè ®Þnh cã h×nh th¸i lu th«ng ®Æc biÖt th× còng cã mét c¸ch chu
chuyÓn ®Æc biÖt phÇn gi¸ trÞ bÞ mÊt do hao mßn tù nhiªn th× giê lu th«ng
chuyÓn nã thµnh tiÒn, mét phÇn n÷a lµ gi¸ trÞ cña t liÖu lao ®éng. Nh vËy t b¶n
cè ®Þnh tån t¹i hai h×nh th¸i gi¸ trÞ. Mét bé phËn g¾n liÒn víi h×nh th¸i sö
dông, mét bé phËn chuyÓn thµnh tiÒn.
Ta thÊy mét bé phËn cña gi¸ trÞ t b¶n, øng ra díi h×nh th¸i t liÖu s¶n
xuÊt, nã cã mang b¶n chÊt lµ t b¶n cè ®Þnh hay kh«ng cßn phô thuéc vµo ph¬ng thøc lu th«ng. Chóng ta biÕt mét s¶n phÈm khi bíc ra khái víi h×nh th¸i
hµng ho¸ mµ l¹i quay trë vÒ víi s¶n xuÊt mang tÝnh h×nh th¸i t liÖu s¶n xuÊt,
chÝnh v× ho¹t ®éng nµy nªn chóng ta trë thµnh t b¶n cè ®Þnh. Nhng khi chóng
míi chØ bíc ra khái mét qu¸ tr×nh th× nã kh«ng ph¶i lµ t b¶n cè ®Þnh. MÆt
kh¸c, t liÖu s¶n xuÊt khi nhµ t b¶n ®a vµo s¶n xuÊt th× nã chuyÓn hÕt gi¸ trÞ cña
nã vµo gi¸ trÞ cu¶ s¶n phÈm. Do ®ã ta thÊy t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i kÓ t b¶n
cè ®Þnh.
B©y giê ta nãi ®Õn yÕu tè kh¶ biÕn cña t b¶n s¶n xuÊt, tøc lµ t b¶n chi ra
®Ó mua søc lao ®éng. Søc lao ®éng ®îc mua trong thêi gian nhÊt ®Þnh. Khi nhµ
t b¶n ®· mua søc lao ®éng vµ ®a nã vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× søc lao ®éng trë
thµnh mét yÕu tè cña t b¶n. Khi ®a søc lao ®éng vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong
mét thêi gian nhÊt ®Þnh søc lao ®éng kh«ng nh÷ng lµm ra mét lîng gi¸ trÞ
b»ng víi lîng gi¸ trÞ cña vËt ngang gi¸ mµ nhµ t b¶n tr¶ c«ng cho ngêi c«ng
nh©n ®ã th× søc lao ®éng cßn lµm ra mét lîng gi¸ trÞ t¨ng thªm kh«ng ®îc tr¶
c«ng b»ng vËt giang gi¸. Lîng gi¸ trÞ th¨m thªm ®ã gäi lµ gi¸ trÞ thÆng d.
Søc lao ®éng khi ®· ®îc mua vµ ho¹t ®éng. Gi¸ trÞ cña nã kh«ng ngõng
chuyÓn vµo gi¸ trÞ cña s¶n phÈm. Theo mét thêi gian nhÊt ®Þnh, søc lao ®éng
l¹i ®îc mua tiÕp, nã ®îc mua liªn tôc vµ kh«ng ngõng. C¸i ngang gi¸ víi gi¸
trÞ cña søc lao ®éng mµ nã chuyÓn vµo s¶n phÈm trong khi ho¹t ®éng ®Ó
chuyÓn ho¸ thµnh tiÒn trong qu¸ tr×nh lu th«ng cña s¶n phÈm. C¸i gi¸ trÞ ®ã
13
nhÊta thiÕt ph¶i kh«ng ngõng ®îc chuyÓn ho¸ tõ tiÒn thµnh søc lao ®éng, ph¶i
kh«ng ngõng ®i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn cña c¸c h×nh th¸i cña nã, nãi mét
c¸ch kh¸c ph¶i kh«ng ngõng lu©n chuyÓn th× vßng tuÇn hoµn cña s¶n xuÊt míi
cã thÓ tiÕp tôc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.
Nh vËy, bé phËn gi¸ trÞ cña t b¶n s¶n xuÊt bá ra ®Ó mua søc lao ®éng ®îc chuyÓn toµn bé vµo s¶n phÈm vµ cïng víi s¶n phÈm th«ng qua hai biÕn ho¸
h×nh th¸i thuéc lÜnh vùc lu th«ng, do sù ®æi míi kh«ng ngõng, nªn bé phËn ®ã
lu«n lu«n g¾n vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. MÆc dï vÒ mÆt h×nh thµnh gi¸ trÞ, gi÷a
søc lao ®éng vµ nh÷ng yÕu tè bÊt biÕn kh«ng lµ ph¶i lµ t b¶n cè ®Þnh, cã sù
kh¸c nhau thÕ nµo ch¨ng n÷a th× ph¬ng thøc chu chuyÓn l¹i gièng nhau vµ ®èi
lËp víi t b¶n cè ®Þnh. Nh÷ng yÕu tè cña t b¶n s¶n xuÊt ®èi lËp víi t b¶n cè
®Þnh do c¸c tÝnh chÊt chung ®ã cña ph¬ng thøc chu chuyÓn cña chóng v×
chóng lµ t b¶n lu©n chuyÓn hay t b¶n lu ®éng. Tõ ®ã ta cã ®Þnh nghÜa vÒ t b¶n
cè lu ®éng.
T b¶n lu ®éng lµ mét bé phËn t b¶n s¶n xuÊt mµ gi¸ trÞ cña nã sau mét
thêi kú s¶n xuÊt cã thÓ hoµn l¹i hoµn toµn cho nhµ t b¶n díi h×nh thøc tiÒn tÖ
sau khi hµng ho¸ ®· b¸n xong.
Gi¸ trÞ cña søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt chØ bá ra trong thêi gian cÇn
thiÕt ®Ó chÕ t¹o ra s¶n phÈm. C¨n cø vµo quy m« s¶n xuÊt do khèi lîng t b¶n
cè ®Þnh quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ nµy nhËp toµn bé vµo s¶n phÈm, do viÖc b¸n s¶n
phÈm toµn bé gi¸ trÞ ®ã tõ trong lu th«ng quay trë vÒ vµ l¹i cã thÓ øng ra lÇn
n÷a. Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ph¶i kh«ng ngõng thay thÕ vµ ®æi míi
b»ng c¸ch mua l¹i vµ chuyÓn chóng tõ h×nh th¸i tiÒn tÖ thµnh yÕu tè s¶n xuÊt.
Søc lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt kh«ng ngõng tr¶i qua toµn bé vßng tuÇn hoµn
cña c¸c biÕn ho¸ h×nh th¸i; chóng kh«ng ngõng chuyÓn hµng ho¸ trë l¹i c¸c
yÕu tè s¶n xuÊt vµ l¹i chuyÓn ho¸ trë l¹i cïng thø hµng ho¸ ®ã.
Khi chia t b¶n ra thµnh t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng còng lµ mét bé
phËn chia khoa häc, hîp lý. Sù ph©n chia nµy rÊt cÇn thiÕt cho qu¶n lý kinh tÕ,
tuy nhiªn chóng ta kh«ng nªn nhÇm lÉn víi sù ph©n chia thµnh t b¶n bÊt biÕn
vµ t b¶n kh¶ biÕn lµ dùa trªn t¸c dông kh¸c nhau cña c¸c bé phËn kh¸c nhau
cña c¸c bé phËn t b¶n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d.
T b¶n cè ®Þnh chu chuyÓn chËm h¬n t b¶n lu ®éng. Khi t b¶n cè ®Þnh
chu chuyÓn ®îc mét vßng th× t b¶n lu ®éng chu chuyÓn ®îc nhiÒu vßng. Ngay
trong t b¶n cè ®Þnh thêi gian chu chuyÓn cña c¸c yÕu tè lµ kh«ng gièng nhau.
Chóng ta ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò hao mßn ë trªn. Cã hai h×nh thøc ph©n chia
hao mßn cña t b¶n cè ®Þnh: hao mßn h÷u h×nh vµ hao mßn v« h×nh.
Hao mßn h÷u h×nh lµ hao mßn do sù sö dông vµ do t¸c ®éng cña thiªn
nhiªn lµm cho nh÷ng bé phËn cu¶ t b¶n cè ®Þnh dÇn hao ®i ®Õn chç háng,
kh«ng sö dông ®îc n÷a.
14
Hao mßn v« h×nh lµ nãi vÒ nh÷ng trêng hîp m¸y mãc tuy cßn tèt nhng
bÞ mÊt gi¸ v× cã nh÷ng m¸y mãc míi tèt h¬n, tèi t©n h¬n xuÊt hiÖn.
§Ó kh«i phôc l¹i t b¶n cè ®Þnh ®· hao mßn nhµ t b¶n ph¶i lËp quü khÊu
hao. Sau tõng thêi kú b¸n hµng hä ®Òu trÝch ra mét sè tiÒn ngang víi møc ®é
hao mßn cña t b¶n cè ®Þnh ®Ó bæ vµo quü khÊu hao ®îc dïng vµo viÖc söa
ch÷a c¬ b¶n mét phÇn kh¸c ®îc ®em vµo göi ng©n hµng, chê ®Õn thêi kú mua
m¸y mãc hoÆc x©y dùng nhµ xëng míi.
b.3) Chu chuyÓn chóng vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t b¶n øng tríc.
Sau khi nghiªn cøu t b¶n cè ®Þnh vµ t b¶n lu ®éng C.M¸c ph©n chu
chuyÓn cña t b¶n øng tríc thµnh chu chuyÓn chung (chu chuyÓn trung b×nh) vµ
chu chuyÓn thùc tÕ.
Chu chuyÓn chung cña t b¶n øng tríc lµ con sè chu chuyÓn trung b×nh
cña nh÷ng thµnh phÇn kh¸c nhau cña t b¶n.
Chu chuyÓn thùc tÕ lµ thêi gian ®Ó tÊt c¶ c¸c bé phËn cña t b¶n øng tríc
®îc kh«i phôc toµn bé vÒ mÆt gi¸ trÞ, còng nh vÒ mÆt hiÖn vËt.
Chu chuyÓn thùc tÕ do thêi gian tån t¹i cña t b¶n cè ®Þnh ®Çu t quy
®Þnh. Chu chuyÓn thùc tÕ kh«ng ¨n khíp víi chu chuyÓn chung cña nã. Chu
chuyÓn thùc tÕ thêng rót ng¾n l¹i h¬n so víi chu chuyÓn chung do ¶nh hëng
cña hao mßn v« h×nh.
Sau khi nghiªn cøu chu chuyÓn chung vµ chu chuyÓn thùc tÕ cña t b¶n
øng tríc ta ®· hiÓu chu chuyÓn mét c¸ch cô thÓ h¬n vµ cã thÓ ph©n biÖt ®îc râ
h¬n sù kh¸c nhau gi÷a tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña t b¶n.
b.4) Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m. Nh÷ng ph¬ng ph¸p t¨ng tèc ®é
chu chuyÓn cña t b¶n.
+ Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ tû sè tÝnh theo phÇn tr¨m gi÷a gi¸ trÞ thÆng d
vµ t b¶n kh¶ biÕn cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d ®ã, tøc lµ tØ sè theo ®ã
t b¶n kh¶ biÕn t¨ng thªm gi¸ trÞ C.M¸c ®· dïng ký hiÖu m’ ®Ó chØ tØ suÊt gi¸ trÞ
thÆng d.
C«ng thøc tÝnh tØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ.
m’ = x 100%
TØ suÊt gi¸ trÞ thÆng d ph¶n ¸nh tr×nh ®é bãc lét c«ng nh©n vÒ thùc chÊt
tØ lÖ nµy lµ tØ lÖ ph©n chia ngµy lao ®éng thµnh thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ
thêi gian lao ®éng thÆng d. Tuy nhiªn tû suÊt nµy kh«ng biÓu hiÖn lîng tuyÖt
®èi cña sù bãc lét.
15
+ T¨ng tû suÊt chu chuyÓn cña t b¶n lµ ®Ó n¨ng suÊt cao tû suÊt gi¸ trÞ
thÆng d hµng n¨m, tøc lµ n©ng cao tû sè gi÷a khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d t¹o ra
mét n¨m víi t b¶n kh¶ biÕn øng ra tríc.
Tuy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thùc tÕ kh«ng ®æi nhng t b¶n chu
chuyÓn cµng nhanh, sè vßng chu chuyÓn cña t b¶n kh¶ biÕn trong n¨m cµng
nhiÒu th× gi¸ trÞ thÆng d cµng lín, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m cµng cao.
Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m che dÊu mèi quan hÖ thùc sù gi÷a t b¶n
víi lao ®éng, g©y ¶o tëng lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng nh÷ng chØ phô thuéc
vµo sù bãc lét søc lao ®éng mµ cßn phô thuéc vµo tèc ®é lu th«ng cña t b¶n
n÷a. C. M¸c nãi “HiÖn nay cã thÓ lµm cho ngêi ta cã Ên tîng r»ng tû suÊt gi¸
trÞ thÆng d kh«ng ph¶i chØ phô thuéc vµo khèi lîng vµ tr×nh ®é bãc lét søc lao
®éng do t b¶n kh¶ biÕn lµm cho ho¹t ®éng, mµ cßn phô thuéc vµo nh÷ng ¶nh
hëng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc do qu¸ tr×nh lu th«ng ®Î ra”.
Do ®ã nhµ t b¶n ra søc rót ng¾n thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi gian lu th«ng
®Ó t¨ng tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n. Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, sù
tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt gióp cho nhµ t b¶n lµm viÖc ®ã.
Tuy nhiªn còng cã c¸c yÕu tè lµm cho tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n
chËm xuèng.
Kü thuËt cµng ph¸t triÓn th× t b¶n cè ®Þnh cµng lín, mµ t b¶n cè ®Þnh th×
chu chuyÓn chËm, do ®ã ¶nh hëng ®Õn tèc ®é chu chuyÓn cña toµn bé t b¶n.
Sù bè trÝ s¶n xuÊt kh«ng hîp lý cho nguyªn vËt liÖu vµ hµng ho¸ vËn t¶i
loanh quanh, tèn thêi gian.
Sù tiªu thô hµng ho¸ gÆp khã kh¨n hµng ho¸ hay bÞ ø ®äng. §ã lµ
nh÷ng m©u thuÉn mµ t b¶n gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn cña nã. V×
vËy, tèc ®é chu chuyÓn cña t b¶n cã xu híng chËm l¹i.
NÕu g¹t bá tÝnh chÊt t b¶n chñ nghÜa ®i, th× nh÷ng nguyªn lý vÒ chu
chuyÓn cña t b¶n còng thÝch øng ®èi víi kinh tÕ ë níc ta hiÖn nay. Trong nÒn
kinh tÕ ViÖt Nam nÕu chóng ta cµng rót ng¾n ®îc thêi gian s¶n xuÊt vµ thêi
gian lu th«ng, th× viÖc sö dông c¸c nguån nh©n lùc vËt lùc vµ tµi lùc cµng hîp
lý cã lîi cho toµn x· héi.
B. ý nghÜa thùc tiÔn rót ra khi chuyÓn nghiªn cøu lý thuyÕt nµy ®èi
víi viÖc qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp cña n íc ta khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ
thÞ trêng ®Þnh híng XHCN.
1. C¬ chÕ thÞ trêng
Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cã mét lo¹i quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã
ho¹t ®éng nh quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh, quy luËt
lu th«ng tiÒn tÖ... vµ lîi nhuËn lµ ®éng lùc c¬ b¶n cña sù vËn ®éng cña nã. C¸c
quy luËt Êy ®Òu biÓu hiÖn sù t¸c ®éng cña m×nh th«ng qua thÞ trêng, th«ng qua
16
sù vËn ®éng cña gi¸ trÞ thÞ trêng. Nhê sù vËn ®éng cña hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ trêng mµ diÔn ra sù thÝch øng tù ph¸t gi÷a khèi lîng vµ c¬ cÊu cña s¶n xuÊt víi
khèi lîng vµ c¬ cÊu nhu cÇu cña x· héi.
Nh vËy, c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do
sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã, c¬ chÕ ®ã gi¶i quyÕt ba
vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ lµ c¸i g×, nh thÕ nµo vµ cho ai. C¬ chÕ thÞ trêng bao gåm c¸c nh©n tè c¬ b¶n lµ cung, cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ trêng.
C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét mí hçn ®én, mµ lµ mét trËt tù kinh
tÕ, lµ bé m¸y tinh vi phèi hîp mét c¸ch kh«ng cã ý thøc ho¹t ®éng cña ngêi
tiªu dïng víi c¸c nhµ s¶n xuÊt th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶ thÞ trêng. Kh«ng ai
t¹o ra nã mµ nã tù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ hµng ho¸.
ChÝnh cã c¬ chÕ thÞ trêng chóng ta gi¶i quyÕt ®îc bao nhiªu vÊn ®Ò khã
kh¨n cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, vÊn ®Ò s¶n xuÊt, qu¶n lý s¶n
xuÊt, vÊn ®Ò vÒ thÞ trêng gi¸ c¶, vÊn ®Ò lu th«ng hµng ho¸... Tõ khi chuyÓn ®æi
sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng chóng ta cã mét bíc tiÕn lín trong vÊn ®Ò s¶n xuÊt
hµng ho¸, lu th«ng hµng ho¸. Chóng ta kh«ng cßn r¬i vµo t×nh tr¹ng khan
hiÕm hµng ho¸ nh tríc kia. Kh«ng cßn t×nh tr¹ng ®éc quyÒn gi¸ c¶. Hµng ho¸
cña chóng ta s¶n xuÊt vµ hµng ho¸ cña níc ngoµi trµn ngËp thÞ trêng, gióp cho
ngêi mua cã thÓ tuú thÝch lùa chän c¸i g× mµ m×nh thÝch. Qua thÞ trêng gióp
c¸c doanh nghiÖp thuËn lîi h¬n trong vÊn ®Ò t¹o vèn vµ còng th«ng qua thÞ trêng nã ®µo th¶i nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n yÕu kÐm. Kh«ng ®ñ søc c¹nh
tranh, mang nÆng c¬ chÕ qu¶n lý quan liªu bao cÊp cña thêi kú kinh tÕ kÕ
ho¹ch ho¸ tËp trung. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng chóng ta cã mét sù
thay ®æi râ rÖt. Sau h¬n mçi n¨m chuyÓn ®æi chóng ta nh ®îc lét x¸c. T×nh
h×nh s¶n xuÊt ph¸t triÓn, y tÕ gi¸o dôc ®îc quan t©m, giao th«ng vËn t¶i më
réng... §Æc biÖt hîn lµ ®êi sèng ngêi d©n ®îc n©ng cÊp thu nhËp cña ngêi d©n
®îc n©ng cao.
Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi mµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng nã ®em l¹i cho
chóng ta rÊt nhiÒu khã kh¨n nh: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sù ®éc quyÒn,
kh«ng kiÓm so¸t næi thÞ trêng. Môc ®Ých cña c¸c doanh nghiÖp lµ lîi nhuËn v×
vËy nã bÊt chÊp sù « nhiÔm m«i trêng, l¹m dông tµi nguyªn thiªn nhiªn mét
c¸ch v« tæ chøc, g©y ra sù « nhiÔm m«i trêng trÇm träng, ngêi d©n lµ nh÷ng
ngêi ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu nhÊt. Do chuyÓn sang c¬ chÕ míi, chóng ta du nhËp
mét nÒn v¨n ho¸ míi cña thÕ giíi, chóng ta cha cã sù chän läc kü nªn cã
nh÷ng thø v¨n ho¸ x¸o th©m nhËp ®Æc biÖt lµ thanh niªn, t¹o nªn rÊt nhiÒu tÖ
n¹n x· héi.
Kinh tÕ thÞ trêng nã t¸c ®éng lµm cho sù ph©n ho¸ giµu nghÌo cµng lín.
Ngêi giµu cø giµu lªn, ngêi nghÌo cø nghÌo ®i.
17
Kinh tÕ thÞ trêng lµm cho khñng ho¶ng cã tÝnh chu kú. C¸c vÊn ®Ò vÜ
m« cña kinh tÕ: thÊt nghiÖp, l¹m ph¸t diÔn ra khã qu¶n lý. Kinh tÕ thÞ trêng
®em l¹i cho chóng ta nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan nhng tr¸i l¹i nã ®em l¹i cho
chóng ta nhiÒu kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan nhng tr¸i l¹i nã ®em l¹i cho chóng ta rÊt
nhiÒu khã kh¨n, thÊt b¹i.
2. Vai trß qu¶n lý cña nhµ níc trong nÒn kinh thÞ trêng.
Nhµ níc cã mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
* Nhµ níc lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ chñ yÕu.
Nhµ níc vÉn cßn gi÷ mét vai trß to lín nh mét t¸c nh©n trùc tiÕp trong
nÒn kinh tÕ.
- S¶n xuÊt.
Nhµ níc s¶n xuÊt hµng ho¸ qua c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Khu vùc
quèc doanh tån t¹i ë mäi nÒn kinh tÕ thÞ trêng, quy m« cña nã tuú thuéc lÞch
sö, chÝnh s¸ch cña nhµ níc ®ã.
Nhµ níc gi÷ vai trß c¬ b¶n trong lÜnh vùc dÞch vô, c¸c dÞch vô cung øng
bëi c¸c c¬ quan nhµ níc cã ®Æc trng lµ kh«ng b¸n trªn thÞ trêng. Ngêi dïng
dÞch vô nµy kh«ng ph¶i mua, kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Chóng ®îc cung øng miÔn
phÝ cho c«ng chóng. Nhµ níc thêng cung cÊp c¸c dÞch vô gi¸o dôc, ®µo t¹o, y
tÕ, th«ng tin (truyÒn h×nh, truyÒn thanh, b¸o chÝ...) Nh÷ng vÝ dô trªn cho thÊy
vai trß chñ yÕu cña nhµ níc trong viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng dÞch vô kh«ng thÓ
thiÕu ®îc ®èi víi x· héi.
Nhµ níc ta cßn ®éc quyÒn trong viÖc s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm phôc vô
trong qu©n ®éi.
- Cung, cÇu, vèn trªn thÞ trêng vèn:
Nhµ níc lµ mét t¸c nh©n cã thÓ thiÕu vèn, cã thÓ thõa vèn. V× vËy nhµ
níc còng ho¹t ®éng trªn thÞ trêng vèn ®Ó cÇu hoÆc cung vèn. §Æc biÖt t×nh
h×nh nhµ níc ta lµ sù thiÕu vèn. Nhµ níc huy ®éng nguån vèn b»ng c¸ch b¸n
tr¸i phiÕu cña nhµ níc cho nh©n d©n. HiÖn nay trªn thÞ trêng vèn cña chóng ta
cã mét c¸i míi lµ chóng thµnh lËp ®îc thÞ trêng chøng kho¸n ®Çu tiªn ë ViÖt
Nam. Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n, chóng ta cã thÓ ®iÒu
tiÕt, lu©n chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn ®Õn n¬i thiÕu vèn. MÆc dï ta thÊy ®îc thÞ
trêng chøng kho¸n cña chóng ta hiÖn nay ph¸t triÓn cha m¹nh, cha hiÖu qu¶,
nhng vÒ l©u dµi nã sÏ rÊt tèt cho sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp, ®Æc biÖt
lµ vÊn ®Ò huy ®éng vèn.
- Ph©n phèi thu nhËp.
Qua ng©n s¸ch cña m×nh, nhµ níc t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi møc thu nhËp
cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. ThuÕ lµm gi¶m thu nhËp cña ®¬n vÞ bÞ ®¸nh
thuÕ. Ngoµi ra, c¬ quan nhµ níc cÇn nhiÒu c«ng nh©n viªn chøc ®Ó ho¹t ®éng
18
nªn nhµ níc ph¸t ra mét khèi lîng tiÒn rÊt lín (th«ng qua viÖc tr¶ l¬ng), t¨ng
thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh cã ngêi lµm viÖc cho nhµ níc. Nhµ níc ¸p dông
®¸nh thuÕ thu nhËp vµo nh÷ng ngêi cã thu nhËp cao. Bªn c¹nh ®ã nhµ níc
t¨ng cêng trî cÊp x· héi: B¶o hiÓm ngêi nghÌo... §ã lµ mét h×nh thøc ph©n bè
l¹i thu nhËp tõ ngêi cã thu nhËp cao chuyÓn bít mét phÇn nhá cho ngêi cã thu
nhËp thÊp.
* Nhµ níc lµ chÝnh quyÒn t¹o m«i trêng thÓ chÕ:
Nhµ níc lËp ph¸p cã vai trß t¹o ra luËt lÖ cã c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ (luËt
th¬ng m¹i, hîp ®ång kinh tÕ, lao ®éng, hÖ thèng së h÷u, luËt c«ng ty...) luËt
quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa cña mçi t¸c nh©n (ngêi chñ doanh nghiÖp, ngêi lµm
c«ng, ngêi mua hµng...) t¹o tÝnh an toµn, æn ®Þnh cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ.
Nhµ níc còng cã nhiÖm vô kiÓm tra viÖc thi hµnh luËt b»ng c¸ch th«ng tin
phæ biÕn luËt ®µo t¹o vµ lËp mét bé m¸y t ph¸p vµ c«ng an v÷ng ch¾c vµ cã
hiÖu qu¶.
* Nhµ níc chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vÜ m« vµ b¶o vÖ quyÒn
lîi chung vµ dµi h¹n.
Trong khi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh vµ g¸nh
chÞu vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña m×nh th× nhµ níc chÞu tr¸ch nhiÖm c©n b»ng
tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ quèc gia. Cung vµ cÇu gÆp nhau trªn thÞ trêng t¹o ra
gi¸, Nhµ nîc chÞu vÒ møc gi¸ chung tøc lµ vÒ l¹m ph¸t.
Trong c¸c ho¹t ®éng xuÊt vµ nhËp khÈu, nhµ níc ph¶i lo gi÷ c©n b»ng
c¸n c©n th¬ng m¹i ®èi víi níc ngoµi. Kh«ng ai thÝch tr¶ thuÕ nhng nhµ níc
cÇn ph¶i cã nguån ng©n s¸ch ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ®Çu t vµ ph¸t triÓn y
tÕ, gi¸o dôc, giao th«ng vËn t¶i. Nhµ níc cßn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ m«i
trêng sinh th¸i, b¶o vÖ tµi s¶n quèc gia.
§Ó ®¶m nhËn ®îc c¸c nhiÖm vô nµy, Nhµ níc dïng nh÷ng ph¬ng thøc
riªng cña m×nh: dïng c¸c chÝnh s¸ch ®Ó ®iÒu tiÕt ho¹t ®éng kinh tÕ, quyÒn lËp
ph¸p ®Ó ®Þnh híng cho ho¹t ®éng cña c¸c t¸c nh©n kh¸c. ë ®©y nhµ níc chØ
®Þnh híng chø kh«ng ®iÒu hµnh hoÆc qu¶n lý trùc tiÕp.
* Nhµ níc b¶o trî:
Nhµ níc cã bæn phËn b¶o trî cho nh÷ng thµnh phÇn x· héi kh«ng cã
kh¶ n¨ng ph¸t biÓu quan ®iÓm vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Nh÷ng ngêi yÕu
kÐm trong bèi c¶nh thÞ trêng c¹nh tranh: b¶o vÖ nh÷ng ngêi lao ®éng trong
thêi kú thÊt nghiÖp cao (b»ng c¸ch duy tr× mét møc thu nhËp t«Ý thiÓu), gióp
nh÷ng ®¬n vÞ thu nhËp thÊp ®Ó hä cã kh¶ n¨ng mua (hç trî c¸c hé nghÌo, c¸c
doanh nghiÖp nhá), tµi trî nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh«ng cã l·i nhng l¹i h÷u Ých
cho x· héi (vÝ dô: vËn t¶i c«ng céng, x©y dùng c«ng viªn...); b¶o vÖ c¸c ngµnh
ho¹t ®éng tÆp t×nh thÕ khã kh¨n (vÝ dô: ngµnh thñ c«ng bÞ c¹nh tranh quèc tÕ
qu¸ kh¾c nghiÖt).
19
- Xem thêm -
.DOC 
34 
69185 
198 
