Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản

BỘ Y TẾ ---o0o--- HƯỚNG DẪN QUỐC GIA về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản (Ban hành kèm theo Quyết định số 4620/QĐ-BYT ngày 25/11/2009 của Bộ trưởng Bộ Y tế) Hà Nội, 2009 MỤC LỤC Các từ viết tắt........................................................................................................................................ vii Lời giới thiệu ......................................................................................................................................... ix Cách sử dụng "Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản"..................................... xi PHẦN 1 NHỮNG QUI ĐỊNH CHUNG .................................................................................................... 1 Mối quan hệ tương hỗ giữa người cung cấp dịch vụ và cộng đồng............................................................ 3 Tư vấn trong chăm sóc sức khoẻ sinh sản ................................................................................................ 5 Truyền máu và các dịch thay thế trong sản phụ khoa............................................................................... 8 Sử dụng kháng sinh trong sản khoa ....................................................................................................... 11 Các nguyên tắc vô khuẩn trong dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản ...................................................... 13 Qui trình vô khuẩn dụng cụ trong dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản ................................................... 15 Thuốc thiết yếu chăm sóc sức khỏe sinh sản tại tuyến xã........................................................................ 17 Trang bị thiết yếu về sức khỏe sinh sản cho một trạm y tế xã ................................................................. 20 Cơ sở chăm sóc sức khỏe sinh sản tại tuyến xã ...................................................................................... 23 Bạo hành đối với phụ nữ ....................................................................................................................... 26 Sàng lọc và đáp ứng của nhân viên y tế đối với bạo hành phụ nữ............................................................ 28 Tư vấn cho phụ nữ bị bạo hành ............................................................................................................. 30 Tư vấn, chăm sóc trước khi có thai ........................................................................................................ 32 PHẦN 2. LÀM MẸ AN TOÀN................................................................................................................ 35 A. CHĂM SÓC TRƯỚC ĐẺ................................................................................................................... 37 Tư vấn cho phụ nữ có thai ..................................................................................................................... 39 Chẩn đoán trước sinh ............................................................................................................................ 41 Hướng dẫn chi tiết chăm sóc trước sinh ................................................................................................. 42 Quản lý thai .......................................................................................................................................... 48 B. CHĂM SÓC TRONG KHI ĐẺ ........................................................................................................... 51 Tư vấn cho sản phụ trong chuyển dạ và ngay sau đẻ .............................................................................. 53 Các yếu tố tiên lượng một cuộc chuyển dạ ............................................................................................. 55 Chẩn đoán chuyển dạ ............................................................................................................................ 57 Theo dõi chuyển dạ đẻ thường............................................................................................................... 59 Theo dõi liên tục cơn co tử cung và nhịp tim thai ................................................................................... 63 Biểu đồ chuyển dạ................................................................................................................................. 66 Đỡ đẻ thường ngôi chỏm ....................................................................................................................... 69 Xử trí tích cực giai đoạn 3 của chuyển dạ .............................................................................................. 72 C. CHĂM SÓC SAU ĐẺ ......................................................................................................................... 75 Làm rốn trẻ sơ sinh ............................................................................................................................... 77 Kiểm tra rau .......................................................................................................................................... 78 Cắt và khâu tầng sinh môn .................................................................................................................... 80 Chăm sóc bà mẹ và trẻ sơ sinh ngày đầu sau đẻ ..................................................................................... 82 Chăm sóc bà mẹ và trẻ sơ sinh tuần đầu sau đẻ ...................................................................................... 85 Chăm sóc bà mẹ và trẻ sơ sinh 6 tuần đầu sau đẻ ................................................................................... 88 D. CÁC BẤT THƯỜNG TRONG THAI NGHÉN, CHUYỂN DẠ VÀ SINH ĐẺ................................. 91 Thai nghén có nguy cơ cao .................................................................................................................... 93 Chảy máu trong nửa đầu thai kỳ ............................................................................................................ 97 Chảy máu trong nửa cuối thai kỳ và trong chuyển dạ ........................................................................... 102 |i Chảy máu sau đẻ ................................................................................................................................. 105 Choáng sản khoa ................................................................................................................................. 109 Tăng huyết áp, tiền sản giật và sản giật ................................................................................................ 112 Sinh đôi .............................................................................................................................................. 115 Ngôi bất thường .................................................................................................................................. 116 Dọa đẻ non và đẻ non .......................................................................................................................... 119 Thai quá ngày sinh .............................................................................................................................. 121 Vỡ ối non ............................................................................................................................................ 122 Sa dây rốn ........................................................................................................................................... 123 Thai chết trong tử cung ........................................................................................................................ 125 Nhiễm HIV khi có thai ........................................................................................................................ 126 Xử trí phù phổi cấp trong chuyển dạ .................................................................................................... 128 Chuyển dạ đình trệ .............................................................................................................................. 129 Theo dõi cuộc đẻ với sản phụ có sẹo mổ ở tử cung .............................................................................. 130 Suy thai cấp ........................................................................................................................................ 131 Sử dụng oxytocin ................................................................................................................................ 132 Sử dụng thuốc giảm co tử cung trong chuyển dạ ................................................................................. 134 Sốt sau đẻ............................................................................................................................................ 135 Phát hiện các dấu hiệu nguy hiểm, xử trí và chuyển tuyến các cấp cứu sản khoa .................................. 140 Đỡ đẻ tại nhà và xử trí đẻ rơi ............................................................................................................... 146 E. CÁC THỦ THUẬT VÀ PHẪU THUẬT ........................................................................................... 151 Các phương pháp vô cảm trong sản khoa ............................................................................................. 153 Các phương pháp gây chuyển dạ.......................................................................................................... 160 Kỹ thuật bấm ối ................................................................................................................................... 163 Nghiệm pháp lọt ngôi chỏm ................................................................................................................. 165 Đỡ đầu trong ngôi mông ...................................................................................................................... 167 Xoay thai trong ................................................................................................................................... 169 Xử trí thai thứ hai trong sinh đôi .......................................................................................................... 171 Forceps ............................................................................................................................................... 173 Giác kéo.............................................................................................................................................. 175 Bóc rau nhân tạo ................................................................................................................................. 177 Kiểm soát tử cung ............................................................................................................................... 179 Phẫu thuật lấy thai ............................................................................................................................... 180 Phẫu thuật thai ngoài tử cung ............................................................................................................... 182 Kỹ thuật hỗ trợ sinh sản ....................................................................................................................... 183 G. PHẦN KHÁC.................................................................................................................................... 185 Chọc dò túi cùng sau và mở túi cùng sau.............................................................................................. 187 Tuổi mãn kinh ..................................................................................................................................... 189 Khám phụ khoa ................................................................................................................................... 192 Khám vú ............................................................................................................................................. 194 Các bệnh lành tính tuyến vú................................................................................................................. 195 Các tổn thương lành tính cổ tử cung..................................................................................................... 197 U xơ tử cung ....................................................................................................................................... 199 Nang buồng trứng ............................................................................................................................... 200 Tổn thương tiền ung thư cổ tử cung ..................................................................................................... 202 Ung thư xâm lấn cổ tử cung ................................................................................................................. 204 Ung thư vú .......................................................................................................................................... 206 ii | PHẦN 3. CHĂM SÓC SƠ SINH ...........................................................................................................209 Giao tiếp và hỗ trợ tinh thần đối với gia đình trẻ bệnh ......................................................................... 211 Chuyển viện an toàn cho trẻ sơ sinh..................................................................................................... 213 Cho trẻ ra viện .................................................................................................................................... 215 Phối hợp chuyên ngành sản khoa và nhi khoa trong chăm sóc trẻ sơ sinh ............................................. 216 Nguyên tắc sử dụng kháng sinh cho trẻ sơ sinh .................................................................................... 218 Thuốc thiết yếu trong chăm sóc trẻ sơ sinh tại các tuyến ...................................................................... 219 Trang thiết bị thiết yếu cho chăm sóc sơ sinh tại các tuyến y tế ........................................................... 220 Chăm sóc trẻ sơ sinh đẻ non/nhẹ cân ................................................................................................... 221 Chăm sóc trẻ bằng phương pháp Căng-gu-ru ....................................................................................... 222 Dị tật sơ sinh cần can thiệp sớm .......................................................................................................... 224 Tư vấn nuôi con bằng sữa mẹ .............................................................................................................. 225 Hạ thân nhiệt ở trẻ sơ sinh ................................................................................................................... 227 Rối loạn nước điện giải ....................................................................................................................... 228 Vàng da tăng bilirubin tự do ................................................................................................................ 229 Suy hô hấp sơ sinh .............................................................................................................................. 230 Viêm phổi ........................................................................................................................................... 231 Thở áp lực dương liên tục (CPAP)....................................................................................................... 232 Xuất huyết ở trẻ sơ sinh....................................................................................................................... 233 Nhiễm khuẩn huyết sơ sinh ................................................................................................................. 234 Nhiễm khuẩn mắt ................................................................................................................................ 236 Nhiễm khuẩn rốn ................................................................................................................................ 238 Trẻ sinh ra từ mẹ bị viêm gan B, lao, lậu, giang mai, HIV .................................................................... 240 Hội chứng co giật................................................................................................................................ 243 Cấp cứu sặc sữa .................................................................................................................................. 244 Hồi sức sơ sinh ngay sau đẻ ................................................................................................................ 245 Truyền máu ........................................................................................................................................ 247 Đặt catheter tĩnh mạch rốn .................................................................................................................. 249 Nuôi dưỡng trẻ sơ sinh bằng đường tĩnh mạch ..................................................................................... 250 Thay máu ở trẻ sơ sinh ........................................................................................................................ 251 Lấy máu động mạch ............................................................................................................................ 252 Lấy máu gót chân................................................................................................................................ 253 Đặt nội khí quản ................................................................................................................................. 254 Chọc hút và đặt ống dẫn lưu màng phổi ............................................................................................... 255 Kỹ thuật đặt ống thông dạ dày cho trẻ sơ sinh ...................................................................................... 256 Kỹ thuật chiếu đèn điều trị vàng da ..................................................................................................... 257 Chọc dò tuỷ sống ................................................................................................................................ 258 Hạ đường huyết sơ sinh ....................................................................................................................... 259 PHẦN 4. KẾ HOẠCH HÓA GIA ĐÌNH...............................................................................................261 Tư vấn kế hoạch hóa gia đình .............................................................................................................. 263 Dụng cụ tránh thai trong tử cung ......................................................................................................... 266 Bao cao su .......................................................................................................................................... 274 Viên thuốc tránh thai kết hợp .............................................................................................................. 276 Viên thuốc tránh thai chỉ có Progestin ................................................................................................. 281 Thuốc tiêm tránh thai .......................................................................................................................... 286 Thuốc cấy tránh thai............................................................................................................................ 291 Triệt sản nam bằng phương pháp thắt và cắt ống dẫn tinh .................................................................... 297 Triệt sản nữ bằng phương pháp thắt và cắt vòi tử cung......................................................................... 300 | iii Biện pháp tránh thai khẩn cấp .............................................................................................................. 304 Các biện pháp tránh thai truyền thống (tự nhiên) .................................................................................. 307 Biện pháp tránh thai cho bú vô kinh ..................................................................................................... 309 Tiêu chuẩn phòng thủ thuật.................................................................................................................. 311 PHẦN 5. NHIỄM KHUẨN ĐƯỜNG SINH SẢN VÀ NHIỄM KHUẨN LÂY TRUYỀN QUA ĐƯỜNG TÌNH DỤC ............................................................................................................................................. 313 Hướng dẫn chung ................................................................................................................................ 315 Hội chứng tiết dịch âm đạo .................................................................................................................. 322 Hội chứng tiết dịch niệu đạo ở nam giới............................................................................................... 325 Sùi mào gà sinh dục ............................................................................................................................ 328 Hội chứng đau bụng dưới .................................................................................................................... 331 Hội chứng loét sinh dục ....................................................................................................................... 334 Hội chứng sưng hạch bẹn .................................................................................................................... 338 Danh mục thuốc điều trị nhiễm khuẩn đường sinh sản/nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục....... 341 PHẦN 6. SỨC KHỎE SINH SẢN VỊ THÀNH NIÊN VÀ THANH NIÊN .......................................... 345 Hướng dẫn chung ................................................................................................................................ 347 Những đặc điểm giải phẫu, tâm sinh lý trong thời kỳ vị thành niên....................................................... 348 Kỹ năng sống liên quan đến sức khỏe sinh sản/sức khỏe tình dục của vị thành niên và thanh niên Tình dục an toàn và lành mạnh ............................................................................................................ 353 Tư vấn về sức khỏe sinh sản vị thành niên và thanh niên ...................................................................... 355 Kinh nguyệt và xuất tinh ở vị thành niên .............................................................................................. 357 Thăm khám sức khỏe sinh sản cho vị thành niên và thanh niên ............................................................. 361 Các biện pháp tránh thai cho vị thành niên và thanh niên ...................................................................... 364 Mang thai ở vị thành niên .................................................................................................................... 366 Vị thành niên và thanh niên với vấn đề bạo hành .................................................................................. 369 Dịch vụ sức khỏe thân thiện với vị thành niên và thanh niên ................................................................. 372 PHẦN 7. PHÁ THAI AN TOÀN .......................................................................................................... 377 Hướng dẫn chung ................................................................................................................................ 379 Tư vấn về phá thai ............................................................................................................................... 380 Phá thai bằng phương pháp hút chân không ......................................................................................... 384 Phá thai bằng thuốc đến hết tuần thứ 9 ................................................................................................. 387 Phá thai bằng thuốc từ tuần 13 đến hết tuần 22 .................................................................................... 390 Phá thai bằng phương pháp nong và gắp từ tuần 13 đến hết tuần 18 ..................................................... 393 Xử lý dụng cụ hút thai chânn không bằng tay ....................................................................................... 396 PHẦN 8. NAM HỌC............................................................................................................................. 399 Mãn dục nam giới ............................................................................................................................... 401 Suy sinh dục nam ................................................................................................................................ 404 Vô sinh nam ........................................................................................................................................ 406 Rối loạn cương dương ......................................................................................................................... 409 Xuất tinh sớm...................................................................................................................................... 412 Xuất tinh ra máu .................................................................................................................................. 414 Lỗ đái lệch thấp ................................................................................................................................... 417 Xơ cứng vật hang ................................................................................................................................ 419 Tinh hoàn ẩn thể cao ........................................................................................................................... 421 Giãn tĩnh mạch tinh ............................................................................................................................. 423 Tình dục đồng giới .............................................................................................................................. 425 Các rối loạn biệt hóa giới tính sinh dục ................................................................................................ 427 iv | PHẦN PHỤ LỤC....................................................................................................................................431 Quyết định Số 17/2005/QĐ-BYT ngày 01/7/2005 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành danh mục thuốc thiết yếu Việt Nam lần thứ V ..................................................................................................... 433 Quyết định số 120/2008/QĐ-TTg ngày 29/8/2008 của Thủ tướng chính phủ về việc quy định điều kiện xác định người bị phơi nhiễm với HIV, bị nhiễm HIV do tai nạn rủi ro nghề nghiệp ................................... 449 Quyết định số 4361/QĐ-BYT ngày 07/11/2007 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành Quy trình chăm sóc và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con ...................................................................... 455 Quyết định số 06/2007/QĐ-BYT ngày 19/01/2007 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành Quy chế truyền máu .......................................................................................................................................... 481 Quyết định số 12/2005/QĐ-BYT ngày 28/03/2005 của Bộ trưởng Bộ Y tế về việc ban hành “Quy định chuyên môn trong công tác xét nghiệm HIV để bảo đảm an toàn truyền máu” ..................................... 508 Danh sách các cá nhân và tổ chức tham gia quá trình xây dựng và cập nhật Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản ..................................................................................................... 511 |v vi | CÁC TỪ VIẾT TẮT BMTE Bà mẹ trẻ em BPTT Biện pháp tránh thai. BVSKBMTE Bảo vệ sức khoẻ bà mẹ trẻ em. CSSK Chăm sóc sức khoẻ. DCTC Dụng cụ tử cung đv, IU Đơn vị HIV/AIDS Virus gây suy giảm miễn dịch ở người/hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải. KHHGĐ Kế hoạch hoá gia đình. LTQĐTD Lây truyền qua đường tình dục. NKĐSS Nhiễm khuẩn đường sinh sản. NKLTQĐTD Nhiễm khuẩn lây truyền qua đường tình dục. SKSS Sức khoẻ sinh sản. SKTD Sức khoẻ tình dục. VTN Vị thành niên. VTN/TN Vị thành niên/thanh niên. | vii viii | LỜI GIỚI THIỆU Hội nghị quốc tế về Dân số và Phát triển họp tại Cairô năm 1994, với sự tham dự của trên 180 nước trên thế giới trong đó có Việt Nam, đã nhất trí với cách tiếp cận toàn diện về chăm sóc sức khỏe sinh sản (SKSS). Sau hội nghị Việt Nam đã thực hiện cam kết của mình thông qua một loạt các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các loại hình dịch vụ chăm sóc SKSS đáp ứng nhu cầu chăm sóc SKSS của nhân dân, hạ thấp tỷ lệ tử vong mẹ và tử vong trẻ em. Trong quá trình thực hiện các dịch vụ chăm sóc SKSS, việc chuẩn hóa các hoạt động chuyên môn là vấn đề cần được đặc biệt chú trọng nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc SKSS và hạn chế tối đa những sai sót có thể xảy ra. Cuốn "Hướng dẫn chuẩn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS" được Bộ Y tế ban hành lần thứ nhất năm 2002 đã bước đầu đưa công tác chăm sóc SKSS cho nhân dân đi vào nền nếp, hạn chế sai sót và đáp ứng được phần lớn yêu cầu quan trọng trên. Hướng dẫn Chuẩn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS năm 2002 được áp dụng cho tất cả các cơ sở y tế bao gồm cả y tế nhà nước và tư nhân đặc biệt là tuyến y tế cơ sở, là cơ sở pháp lý cho việc thực hiện dịch vụ chăm sóc SKSS, là cẩm nang hướng dẫn cho cán bộ y tế trong quá trình cung cấp dịch vụ và cũng là cơ sở để xây dựng các tài liệu đào tạo cho cán bộ y tế, công tác giám sát, công tác đánh giá chất lượng dịch vụ chăm sóc SKSS tại các cơ sở y tế. Tuy nhiên, sau 5 năm thực hiện Hướng dẫn chuẩn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS, nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em đã được triển khai áp dụng và nhiều quy định trong Hướng dẫn chuẩn quốc gia đã không còn phù hợp với thực tế cần được bổ sung, sửa đổi. Chính vì vậy Bộ Y tế chủ trương rà soát, bổ sung và cập nhật Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS để thay thế cho Hướng dẫn chuẩn trước đây. Tài liệu Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS được biên soạn với sự tham gia của các đồng chí lãnh đạo và chuyên viên các Vụ, Cục của Bộ Y tế, các Viện, Bệnh viện đầu ngành về Sản Phụ khoa, Nhi khoa và Da liễu, của các chuyên gia trong và ngoài nước với sự hỗ trợ cả về tài chính và kỹ thuật của Văn phòng Quỹ Dân số Liên hiệp quốc (UNFPA), Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF), Tổ chức Y tế thế giới (WHO), IPAS, Pathfinder International, Quỹ Ford foundation, Tổ chức Cứu trợ nhi đồng Mỹ (SCUS). Trong quá trình soạn thảo, tài liệu đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu cẩu các cán bộ y tế địa phương của các tổ chức trong nước và quốc tế hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc SKSS tại Việt Nam. Đây là lần thứ hai Bộ Y tế xây dựng và ban hành "Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS", mặc dù đã rất cố gắng nhưng cũng không thể tránh khỏi những thiếu sót về mặt nội dung và in ấn. Bộ Y tế rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu để tài liệu được hoàn thiện hơn trong những lần xuất bản sau. Xin trân trọng cảm ơn! Hà nội ngày .... tháng .... năm 2009 Thứ trưởng Bộ Y tế Ts.Trần Chí Liêm | ix x| CÁCH SỬ DỤNG "HƯỚNG DẪN QUỐC GIA VỀ CÁC DỊCH VỤ CHĂM SÓC SỨC KHỎE SINH SẢN" 1. Giới thiệu tóm tắt về quá trình xây dựng Để góp phần thực hiện thắng lợi "Chiến lược quốc gia về chăm sóc sức khỏe sinh sản giai đoạn 2001 - 2010", một trong những biện pháp quan trọng là nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các loại hình dịch vụ chăm sóc SKSS nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của nhân dân. Hướng dẫn Chuẩn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS năm 2002 đã đáp ứng được một phần quan trọng đòi hỏi cấp bách nêu trên. Tuy nhiên, sau 5 năm thực hiện Hướng dẫn chuẩn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS, nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ em đã được triển khai áp dụng và nhiều quy định trong Hướng dẫn chuẩn quốc gia đã không còn phù hợp với thực tế cần được bổ sung, sửa đổi. Chính vì vậy Bộ Y tế chủ trương rà soát, bổ sung, cập nhật để ban hành Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS mới. Mục đích của tài liệu nhằm: - Chuẩn hóa các dịch vụ chăm sóc SKSS: với việc ban hành các qui trình và hướng dẫn chuẩn về các dịch vụ chăm sóc SKSS, tài liệu này không những là cơ sở cho việc thực hiện các dịch vụ chăm sóc SKSS, mà còn cung cấp, cập nhật cho cán bộ y tế những qui định và hướng dẫn cơ bản giúp cho việc tra cứu trong quá trình cung cấp dịch vụ qua đó nhằm nâng cao chất lượng và đa dạng hóa dịch vụ chăm sóc SKSS. - Cung cấp cơ sở để xây dựng các tài liệu đào tạo trong lĩnh vực chăm sóc SKSS: sau khi Hướng dẫn ra đời, các tài liệu phục vụ cho việc đào tạo kể cả đào tạo mới và đào tạo lại thuộc lĩnh vực chăm sóc SKSS sẽ được biên soạn, chỉnh lý và bổ sung. - Cung cấp cơ sở để xây dựng các công cụ phục vụ công tác giám sát và đánh giá các cơ sở và cán bộ cung cấp dịch vụ chăm sóc SKSS: hướng dẫn này sẽ là tài liệu để xây dựng các tiêu chuẩn đánh giá chất lượng cung cấp dịch vụ cũng như xây dựng các bảng kiểm qui trình kỹ thuật, hướng dẫn chăm sóc để giúp công tác theo dõi, giám sát. Hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc SKSS 2009 được soạn thảo công phu với sự tham gia của các chuyên gia trong nước và sự hỗ trợ kỹ thuật của các chuyên gia quốc tế thông qua các hội thảo, thảo luận nhóm. Hướng dẫn quốc gia 2009 cũng qua các lần thử nghiệm tại một số tỉnh ở cả 3 miền Bắc, Trung và Nam. Trong quá trình xây dựng, Hướng dẫn quốc gia cũng được gửi xin ý kiến của các tổ chức quốc tế đang hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc SKSS tại Việt Nam. Tất cả các ý kiến đóng góp của các tổ chức và cá nhân trong và ngoài nước đều được nhóm soạn thảo cân nhắc kỹ lưỡng trong quá trình biên soạn và sửa chữa cho phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam. 2. Hướng dẫn sử dụng Tài liệu bao gồm 8 phần dựa theo 8 nội dung ưu tiên liên quan đến chăm sóc SKSS: Phần I: Những hướng dẫn chung Phần này bao gồm những chủ đề có liên quan đến toàn bộ các nội dung của cuốn sách thí dụ: tư vấn trong chăm sóc SKSS, các qui định về trang thiết bị và cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc SKSS tại tuyến xã, các nguyên tắc cơ bản trong truyền máu, truyền dịch, nguyên tắc và qui trình vô khuẩn, sử dụng kháng sinh trong sản phụ khoa, ... Phần II: Chăm sóc sơ sinh | xi Phần này là các chủ đề về chăm sóc sơ sinh, bao gồm cả giao tiếp, hỗ trợ, thuốc, trang thiết bị và các kỹ thuật liên quan Phần III: Làm mẹ an toàn Phần này bao gồm toàn bộ các chủ đề thuộc lĩnh vực làm mẹ an toàn được trình bày theo thứ tự từ chăm sóc trước đẻ, chăm sóc trong khi đẻ, chăm sóc sau đẻ và các bất thường trong thai nghén và chuyển dạ, các thủ thuật, phẫu thuật và một số vấn đề về phụ khoa. Phần IV: Kế hoạch hóa gia đình Phần này giới thiệu các biện pháp tránh thai hiện đại và truyền thống đã và đang được sử dụng tại Việt Nam. Phần V: Nhiễm khuẩn đường sinh sản và bệnh lây truyền qua đường tình dục Phần này trình bày những hội chứng hoặc những bệnh thường gặp ở đường sinh sản trong đó bao gồm cả các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Phần VI: Sức khỏe sinh sản vị thành niên Phần này chủ yếu đề cập đến các vấn đề bất thường về SKSS thường gặp ở vị thành niên và các hướng dẫn khi thăm khám cũng như tiếp xúc với vị thành niên. Phần VII: Phá thai an toàn Phần này trình bày các phương pháp phá thai hiện đang áp dụng tại Việt Nam. Phần VIII: Nam học Phần này gồm một số chủ đề về sức khỏe sinh sản cho nam giới Trong các nội dung từ phần II đến phần VIII, các hướng dẫn chung và các vấn đề tư vấn chuyên biệt của từng phần được đưa lên đầu, riêng các vấn đề liên quan đến tư vấn cụ thể cho từng chủ đề được lồng ghép vào trong từng chủ đề để tiện áp dụng khi cung cấp dịch vụ. Các nội dung liên quan đến nội dung Làm mẹ an toàn, Kế hoạch hóa gia đình và Phá thai an toàn đã được Bộ Y tế ban hành trong cuốn "Qui trình kỹ thuật bệnh viện" và những nội dung về HIV/AIDS liên quan đến lĩnh vực chăm sóc SKSS đã được Bộ Y tế ban hành những năm trước nếu không phù hợp với Hướng dẫn quốc gia về chăm sóc SKSS 2009 thì phải thực hiện theo Hướng dẫn quốc gia. Các nội dung trong tài liệu này chỉ đưa ra những bước tiến hành cơ bản, những nguyên tắc chung cần tuân thủ giúp cho cán bộ cung cấp dịch vụ trong quá trình thực hiện không bỏ sót các bước để tránh các sai sót có thể xảy ra. Đặc biệt trong từng chủ đề của tài liệu đều chú trọng đến hướng dẫn xử trí theo tuyến dựa trên Quy định của Bộ Y tế về nhiệm vụ kỹ thuật trong lĩnh vực chăm sóc SKSS tại các cơ sở y tế. Phần hướng dẫn cụ thể cho từng thao tác kỹ thuật theo Hướng dẫn quốc gia (trừ một số phần chuyên khoa sâu như Nam học, các phương pháp vô cảm trong sản khoa…) sẽ được đề cập một cách cụ thể trong giáo trình đào tạo. Ban soạn thảo xii | PHẦN 1 NHỮNG QUI ĐỊNH CHUNG 1| 2| MỐI QUAN HỆ TƯƠNG HỖ GIỮA NGƯỜI CUNG CẤP DỊCH VỤ VÀ CỘNG ĐỒNG Tuyến áp dụng. Tất cả các tuyến. Người thực hiện. Cán bộ cung cấp dịch vụ. 1. Mối quan hệ giữa y tế nhà nước và cộng đồng. 1.1. Tại tuyến xã. Người cung cấp dịch vụ: - Thường xuyên làm việc với cộng đồng để cải thiện SKSS. - Giải thích được những nguyên nhân gây ảnh hưởng đến SKSS cho mọi người trong cộng đồng. - Xác định được những việc cần thiết mà người cung cấp dịch vụ phải làm để hỗ trợ cộng đồng. Có kế hoạch định kỳ tiếp xúc với cộng đồng (đi xuống thôn, bản, xóm). - Tạo điều kiện thuận lợi, chia sẻ với cộng đồng về vấn đề họ gặp phải, đặt kế hoạch để tìm ra biện pháp giải quyết. - Cùng làm việc với cộng đồng để giải quyết các vấn đề nảy sinh. - Khi giao tiếp với cộng đồng, phải nhận biết những người chủ chốt trong cộng đồng, để giúp họ biết về vai trò và chức năng của họ cũng như những khó khăn và hạn chế họ gặp phải. 1.2. Từ tuyến huyện trở lên. Người cung cấp dịch vụ: - Phải chào đón niềm nở với người bệnh, người nhà của người bệnh và người cung cấp dịch vụ từ tuyến dưới đến. - Phải động viên, cảm ơn người cung cấp dịch vụ ở tuyến dưới đã chuyển người bệnh lên tuyến trên. - Đưa ra những hướng dẫn lâm sàng, gợi ý thích hợp và kín đáo để củng cố và duy trì sự tín nhiệm của cộng đồng đối với tuyến dưới. - Cần gặp gỡ và trao đổi với người cung cấp dịch vụ ở tuyến dưới để tăng uy tín của họ với cộng đồng. Có kế hoạch định kỳ đi xuống các cơ sở tuyến dưới để giám sát hỗ trợ. - Tôn trọng và đảm bảo tính riêng tư của người bệnh, tạo điều kiện thoải mái cho họ và gia đình người bệnh. 2. Mối quan hệ giữa y tế tư nhân và cộng đồng. - 3| Các cơ sở y tế tư nhân cung cấp các dịch vụ cho cộng đồng tuân theo qui định về chuyên môn, nghiệp vụ, cơ sở vật chất. Giải thích được vấn đề của người bệnh, tư vấn cho họ tới cơ sở y tế phù hợp khi tiên lượng bệnh vượt quá khả năng của mình. Tôn trọng và bảo đảm tính riêng tư của người bệnh, cần chia sẻ thông tin với người bệnh trong quá trình cung cấp dịch vụ. 3. Mối quan hệ giữa các tuyến của y tế nhà nước. Người bệnh (và người nhà) từ tuyến dưới thường được chuyển lên tuyến trên, nơi có sẵn các điều kiện can thiệp phẫu thuật và chăm sóc sơ sinh. 3.1. Thực hiện. Tuyến dưới: - Khi chuyển người bệnh lên tuyến trên cần có các dụng cụ, vật dụng cần thiết. - Cung cấp thông tin về người bệnh như tên, tuổi, địa chỉ, bệnh án, tiền sử sản khoa, nguyên nhân chuyển tuyến và lý do khác, cách điều trị đã tiến hành và kết quả. Tuyến trên: - Động viên và cảm ơn nỗ lực của tuyến dưới trong việc chuyển người bệnh tới cơ sở y tế. - Phản hồi: sau khi xử trí các trường hợp từ tuyến dưới chuyển lên, cán bộ y tế ở tuyến trên cần thông báo cho tuyến dưới về kết quả xử trí và điều trị nếu có thể được. Tuyến ngang nhau - Chia sẻ, giúp đỡ, hợp tác. 3.2. Giám sát hỗ trợ và đào tạo thường xuyên. - Tuyến trên thực hiện giám sát hỗ trợ cho tuyến dưới nhằm tăng cường năng lực và cải thiện chất lượng dịch vụ. Tăng cường việc chỉ đạo tuyến của tuyến trên đối với tuyến dưới. Thực hiện đào tạo lại, cầm tay chỉ việc cho tuyến dưới. 4. Mối quan hệ giữa y tế nhà nước và y tế tư nhân. - Các cơ sở y tế nhà nước và y tế tư nhân đều là những nơi cung cấp dịch vụ chăm sóc SKSS theo qui định của Bộ Y tế. Nhân viên y tế của y tế nhà nước và tư nhân có mối quan hệ bình đẳng với nhau trên mọi phương diện. Hoạt động của y tế nhà nước và tư nhân gắn bó chặt chẽ với nhau, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau để cung cấp dịch vụ có chất lượng cao. Cơ sở y tế tư nhân cần liên hệ với các cơ sở y tế nhà nước để nhận được sự hợp tác, hỗ trợ, giúp đỡ khi cần thiết và ngược lại. Việc đào tạo lại, cập nhật cần thực hiện cả với y tế nhà nước và tư nhân. 5. Mối quan hệ giữa người cung cấp dịch vụ với những nhóm khách hàng đặc biệt. - Nhóm khách hàng nhiễm bệnh LTQĐTD và HIV/AIDS. - Nhóm khách hàng vị thành niên. - Nhóm khách hàng bị bạo hành. * Lưu ý: Người cung cấp dịch vụ cần chú ý đến vai trò của nam giới và gia đình trong chăm sóc SKSS. 4| TƯ VẤN TRONG CHĂM SÓC SỨC KHOẺ SINH SẢN Tuyến áp dụng. Tất cả các tuyến. Người thực hiện. Cán bộ cung cấp dịch vụ. Tư vấn trong chăm sóc SKSS là quá trình giao tiếp hai chiều giữa nhân viên y tế và khách hàng theo yêu cầu của họ. Đây là một phần quan trọng không thể thiếu trong dịch vụ chăm sóc SKSS. Tất cả cán bộ, nhân viên y tế làm dịch vụ chăm sóc SKSS đều phải tư vấn cho khách hàng. Trường hợp khách hàng cần tư vấn chuyên sâu một vấn đề nào đó sẽ được giới thiệu đến các chuyên gia trong từng lĩnh vực. 1. Những nguyên tắc chung về tư vấn trong dịch vụ chăm sóc SKSS. - - Tư vấn về chăm sóc SKSS phải dựa trên nhu cầu, mong muốn của khách hàng. Tư vấn cần dựa trên sự tin cậy, tôn trọng lẫn nhau, nhằm giúp khách hàng có hiểu biết đúng, biết cách xử trí và quyết định các vấn đề về SKSS của bản thân. Cán bộ y tế chuyên trách tư vấn phải có kiến thức chuyên môn tốt về chăm sóc SKSS, phải giải quyết được các vấn đề nguy cơ và khả năng dễ bị mắc nhiễm khuẩn đường sinh sản của khách hàng. Phải có hiểu biết về qui trình và có kỹ năng tư vấn về SKSS. Mỗi cuộc tư vấn có thể có mục đích, nội dung, phương pháp cụ thể khác nhau nhưng đều có chung các kỹ năng, yêu cầu và các bước tư vấn. 2. Những yêu cầu của một cuộc tư vấn có chất lượng. 2.1. Tôn trọng khách hàng. - Cán bộ tư vấn phải đảm bảo giữ bí mật, không tiết lộ thông tin về khách hàng nếu chưa được khách hàng đồng ý. Tôn trọng khách hàng, bất kể họ là ai và họ có vướng mắc gì. Chấp nhận mà không phán xét. Phải kiên trì lắng nghe để hiểu rõ nhu cầu và mong muốn của khách hàng. Đặt mình vào hoàn cảnh của khách hàng để hiểu họ nghĩ gì, muốn gì và làm thế nào để giúp họ. Muốn tư vấn có hiệu quả cần xây dựng mối quan hệ thoải mái, tin cậy, cởi mở, tôn trọ ng giữa cán bộ tư vấn và khách hàng. 2.2. Cung cấp thông tin chính xác và rõ ràng. - Cần cung cấp những thông tin chính xác mà khách hàng muốn biết, cần biết, bao gồm cả những yếu tố không thuận lợi và nguy cơ. Sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu, tránh dùng thuật ngữ chuyên môn. Khuyến khích khách hàng hỏi lại, sau đó giải thích rõ hoặc hẹn lần sau trả lời. Trước khi kết thúc tư vấn cần hỏi lại xem khách hàng đã hiểu đúng chưa, còn gì chưa rõ. Nhắc lại hoặc tóm tắt những gì khách hàng cần biết hoặc cần làm. Hẹn gặp lại nếu cần. |5 3. Các kỹ năng tư vấn cơ bản. 3. 1. Kỹ năng tiếp đón. - Chào hỏi khách hàng và tự giới thiệu nhằm tạo sự thân mật. Tiếp xúc cả bằng đối thoại lẫn cử chỉ (vui vẻ, chăm chú, sẵn lòng). 3.2. Kỹ năng lắng nghe. - Kiên trì lắng nghe để hiểu rõ nguyên nhân của các vấn đề, các lo lắng và mong muốn của khách hàng. Chú ý lắng nghe làm cho khách hàng cảm thấy vấn đề của họ được nhận biết, tôn trọng và thông cảm, nhờ đó giảm được sự căng thẳng, bất an. Chấp nhận mọi điều khách hàng nói, không bác bỏ hoặc phê phán mà cần tìm hiểu sự lo âu của khách hàng. Kiên trì nếu khách hàng có thắc mắc, do dự, khóc lóc hoặc bực tức. 3.3. Kỹ năng giao tiếp. - - Theo dõi câu chuyện của khách hàng bằng các điệu bộ phù hợp như tiếp xúc bằng ánh mắt, gật đầu... Cán bộ tư vấn cần quan sát phản ứng của khách hàng. Cố gắng tìm hiểu lý do gây nên thái độ của khách hàng đối với vấn đề của mình (như lúng túng, lo lắng, tức giận, tuyệt vọng...). Kể cho khách hàng nghe một vài trường hợp thực tế để tạo cơ hội cho khách hàng nói. Cán bộ tư vấn phải có kỹ năng sử dụng các phương tiện thông tin, giáo dục truyền thông. 3.4. Kỹ năng giải quyết vấn đề. - - Cần phải xác định bản chất của vấn đề. Xác định các nguy cơ hoặc hành vi không đúng, khuyến khích khách hàng nhìn nhận lại những quan niệm, tư duy của mình và tìm cách thay đổi nếu cần thiết. Tích cực tìm kiếm các giải pháp khác nhau, trong mỗi giải pháp đó không chỉ nêu ưu điểm thuận lợi mà còn phải nói rõ các điều không thuận lợi, thậm chí có những rủi ro, biến chứng để khách hàng suy nghĩ, lựa chọn. Giúp khách hàng xem xét từng giải pháp và quyết định áp dụng giải pháp phù hợp nhất, nhưng không áp đặt khách hàng phải theo ý kiến của mình. Đảm bảo với khách rằng họ luôn được hỗ trợ khi tìm và thực hiện giải pháp. Đôi khi cán bộ tư vấn cần giúp khách hàng có được những kỹ năng mới như kỹ năng trao đổi về tình dục an toàn. Các lưu ý đặc biệt khi tư vấn cho khách hàng trẻ tuổi - - 6| Tư vấn cho khách hàng trẻ tuổi có thể mất nhiều thời gian hơn. Người trẻ tuổi phải cảm thấy tin tưởng rằng những điều riêng tư và bí mật của họ được tôn trọng. Hãy nhạy cảm với khả năng có bạo hành tình dục hoặc ép dâm. Quan hệ với những bạn tình nhiều tuổi hơn, nhiều khả năng là do ép dâm và nguy cơ nhiễm bệnh LTQĐTD/HIV cao hơn. Bảo đảm chắc chắn người trẻ tuổi hiểu được sự phát triển tình dục bình thường và hiện tượng có thai xảy ra như thế nào.