Tài liệu Hoạt động bảo hiểm tiền gửi việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ LỆ HOẠT ĐỘNG BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Hà Nội - 2015 CAM KẾT Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện luận văn, tôi đã nhận đƣợc sự quan tâm sâu sắc, sự chỉ bảo ân cần, sự giúp đỡ chân thành của ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ đó. Đặc biệt, xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới sự hƣớng dẫn đầy nhiệt tâm của TS. Nguyễn Thị Thƣ, Khoa Tài chính- Ngân hàng, Trƣờng đại học kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội là ngƣời trực tiếp hƣớng dẫn tôi thực hiện đề tài nghiên cứu này. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc vì sự giúp đỡ tận tình của ThS. Đỗ Duy Cƣờng, phòng Nghiên cứu tổng hợp và Hợp tác quốc tế cùng các anh chị công tác tại phòng Nghiệp vụ và phòng Kế toán - Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong suốt quá trình hoàn thành luận văn. Hà nội, ngày 22 tháng 06 năm 2015. MỤC LỤC Danh mục viết tắt.................................................................................................................. i Danh mục các bảng .............................................................................................................ii Danh mục sơ đồ ..................................................................................................................iii Danh mục biểu đồ...............................................................................................................iii LỜI MỞ ĐẦU ...................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI ............................................................................................... 5 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................5 1.1.1 Tình hình nghiên cứu ngoài nước ...............................................................5 1.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước ...............................................................6 1.2 Cơ sở lý luận về Bảo hiểm tiền gửi ...................................................................8 1.2.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi ..................................................................8 1.2.2 Mô hình tổ chức, đặc điểm và chức năng của Bảo hiểm tiền gửi ............10 1.2.3 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi ...................................................................21 1.2.4 Kinh nghiệm Bảo hiểm tiền gửi ở một số nước trên thế giới ...................27 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................... 36 2.1. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài ......................................................................36 2.1.1. Phương pháp nghiên cứu tổng quát ........................................................36 2.1.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể ...............................................................40 2.2 Công cụ thực hiện luận văn .............................................................................41 2.2.1 Công cụ tra cứu trực tuyến .......................................................................41 2.2.2 Các nguồn tư liệu, cơ sở dữ liệu và nguồn số liệu ..................................41 2.3 Địa điểm, thời gian nghiên cứu .......................................................................42 2.3.1 Địa điểm nghiên cứu .................................................................................42 2.3.2 Thời gian nghiên cứu ................................................................................42 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM TỪ NĂM 2010 – 2014 .......................................................................................... 43 3.1 Sự cần thiết khách quan hình thành Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam và Luật Bảo hiểm tiền gửi. .........................................................................................................43 3.1.1 Sự cần thiết khách quan hình thành Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............43 3.1.2 Quá trình hình thành và phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.......49 3.2 Hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ năm 2010 -2014 ....................55 3.2.1 Thực trạng hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ năm 2010-2014 ...55 3.2.2 Những thành tựu đạt được của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong giai đoạn 2010 - 2014 ...............................................................................................71 3.2.3 Hạn chế và nguyên nhân của hoạt động của tổ chức BHTG Việt Nam ....76 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM ……………………………………………………………………………….. ...86 4.1 Đánh giá vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển và an toàn của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam .............................................................86 4.1.1 Sứ mệnh của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................................................86 4.1.2 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng thương mại tại Việt Nam .......................................................90 4.2 Giải pháp nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam hiện nay .........................95 4.2.1 Xây dựng mức phí Bảo hiểm tiền gửi, tỷ lệ bồi thường tương ứng với mức độ rủi ro .............................................................................................................95 4.2.2 Lựa chọn mô hình tổ chức Bảo hiểm tiền gửi hiệu quả ............................99 4.2.3 Tăng mức chi trả Bảo hiểm tiền gửi và mở rộng loại tiền gửi được bảo hiểm ..................................................................................................................101 4.2.4 Cải tiến, tăng cường hoạt động thanh tra và công khai thông tin và hoạt động của các tổ chức tín dụng .........................................................................102 4.3. Những kiến nghị để thực hiện Luật Bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam………………...104 4.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ………………………………………………………….104 4.3.2. Kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước…………………………………………….105 4.3.3. Kiến nghị đối với tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam………………...107 KẾT LUẬN .................................................................................................................... 1088 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 1099 DANH MỤC VIẾT TẮT Stt Ký hiệu Tiếng Anh Nguyên nghĩa 1 BHTG Bảo hiểm tiền gửi 2 BHTGVN Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam 3 CHLB 4 DIF 5 DIV 6 FDIC 7 Cộng hòa Liên Bang Deposit insurance Fund Quỹ bảo hiểm tiền gửi Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam Federal Deposit Insurance Tổ chức Bảo hiểm Tiền Corporation gửi Hoa Kỳ FED Federal Reserve Cục dự trữ Liên Bang Mỹ 8 FFIEC Federal Financial Institutions Exammination Council Ủy ban giám sát định chế tài chính liên bang 9 GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc dân 10 IADI International Association of Deposit Insurer Hiệp hội Bảo hiểm tiền 11 NHNN 12 OCC gửi quốc tế Ngân hàng Nhà nƣớc Office of the Comptroller of Currency Cơ quan giám sát tiền tệ thuộc Bộ Tài chính Cơ quan giám sát các tổ 13 OTS Office of Thrift Supervision chức nhận tiền gửi phi Ngân hàng thuộc Bộ Tài chính 14 SAIF 15 TCTD 16 TMCP 17 WTO Saving association insurance fund Quỹ bảo hiểm hiệp hội tiết kiệm Liên bang Mỹ Tổ chức tín dụng Thuơng mại cổ phần World Trade Organization i Tổ chức thƣơng mại thế giới DANH MỤC CÁC BẢNG Stt Bảng 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 3 Bảng 3.3 Nội dung Huy động vốn của hệ thống ngân hàng Việt Nam Tỷ lệ nợ khó đòi/tổng dƣ nợ của các ngân hàng thƣơng mại Nhà nƣớc giai đoạn 2010 - 2014 Phí bảo hiểm tiền gửi từ 2010 - 2014 ii Trang 44 46 60 DANH MỤC SƠ ĐỒ Stt Sơ đồ 1 Sơ đồ 3.1 Nội dung Cơ cấu tổ chức bộ máy của tổ chức BHTG Việt Nam Trang 53 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Stt Biểu đồ 1 Biểu đồ 3.1 Nội dung Số lƣợng tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ 2010-2014 iii Trang 58 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đang thực hiện công cuộc đổi mới, đặc biệt là sau khi Việt Nam gia nhập tổ chức Thƣơng mại thế giới, điều đó đặt ra nhiều cơ hội lớn nhƣng luôn chứa đựng những yếu tố rủi ro tiềm ẩn, những thách thức đối với hệ thống tài chính ngân hàng, đặc biệt là nền kinh tế đang phát triển nhƣ Việt Nam. Do đó, rất cần sự phát triển cân bằng giữa hệ thống tài chính - ngân hàng và sự ổn định của xã hội. Thật vậy, hệ thống tài chính - ngân hàng là xƣơng sống của nền kinh tế. Ngân hàng thƣờng đƣợc coi là hệ thống tuần hoàn vốn của nền kinh tế từng quốc gia và toàn cầu. Chính do vai trò quan trọng của ngân hàng đối với nền kinh tế, nhất là nền kinh tế thị trƣờng mà ngân hàng ngày càng trở nên thiết yếu. Trong lĩnh vực kinh doanh tiền tệ việc mất khả năng thanh toán dẫn đến phá sản tạo ra những phản ứng dây truyền trong hệ thống các tổ chức tín dụng làm suy yếu hệ thống tài chính quốc gia là rất có khả năng xảy ra. Với đặc thù của một tổ chức tài chính kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ là đi vay để cho vay nên hoạt động ngân hàng chứa đựng nhiều yếu tố rủi ro. Nguyên nhân xảy ra rủi ro có thể do từ phía khách hàng, từ chính ngân hàng, thậm chí có thể do một tin đồn thất thiệt nào đó gây ra. Khi rủi ro xảy ra nó không chỉ gây thiệt hại đối với chính ngân hàng đó, mà còn ảnh hƣởng đến các các ngân hàng khác và có thể dẫn tới sự đổ vỡ dây chuyền mang tính hệ thống, làm mất lòng tin đối với ngƣời gửi tiền, là nguyên nhân gây ra những cuộc khủng hoảng tài chính khu vực và thế giới nhƣ rủi ro thanh khoản do sự cố rút tiền hàng loạt. Thực tế đã cho thấy những cuộc khủng hoảng tài chính xảy ra đều bắt nguồn từ nguyên nhân đổ vỡ của một hoặc một số ngân hàng nhƣ cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997 - 1998, cuộc khủng hoảng tài chính thế giới xảy ra từ năm 2008 mà đến nay vẫn chƣa kết thúc. Tại Việt Nam sự cố rút tiền hàng loạt do tin đồn hoặc thông tin không chính xác ở ngân hàng thƣơng mại cổ phần (TMCP) Á Châu (ACB) năm 2003, ngân hàng thƣơng mại cổ phần (TMCP) Phƣơng Nam (Southern Bank), ngân hàng thƣơng mại cổ phần Nông thôn Ninh Bình (năm 2005) cũng đã làm cho 1 các ngân hàng này điêu đứng nếu nhƣ không có sự can thiệp kịp thời của ngân hàng Nhà nƣớc và các cơ quan liên quan. Để phòng ngừa rủi ro, đảm bảo cho các tổ chức tài chính nói chung, các ngân hàng nói riêng hoạt động an toàn, hiệu quả, bất kỳ một quốc gia nào cũng phải đề ra một hệ thống chính sách và giải pháp nhằm phòng ngừa, giảm thiểu rủi ro, đảm bảo quyền lợi của ngƣời gửi tiền và sự an toàn lành mạnh của mỗi ngân hàng cũng nhƣ của cả hệ thống. Chính vì vậy, chính phủ đã sử dụng công cụ Bảo hiểm tiền gửi (BHTG) để bảo vệ ngƣời gửi tiền và góp phần đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng thông qua các công cụ kiểm soát rủi ro mà Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) thực hiện. Đặc biệt ngày 18 tháng 6 năm 2012 luật Bảo hiểm tiền gửi ra đời và có hiệu lực từ 01/01/2013 đã góp phần bảo vệ ngƣời gửi tiền, cũng nhƣ quyền lợi của ngƣời tiêu dùng trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, đồng thời góp phần duy trì sự ổn định của các tổ chức tín dụng, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng, xây dựng và bảo vệ niềm tin của ngƣời dân với tổ chức tín dụng, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô. Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi đƣợc thành lập và đi vào hoạt động từ năm 2000, Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đã chứng minh đƣợc vị trí và vai trò vủa mình trong việc bảo vệ ngƣời gửi tiền, góp phần ổn định hệ thống tài chính – ngân hàng và nền kinh tế. Trƣớc tình hình đó tôi đã chọn đề tài "Hoạt động Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam" làm để tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu  Mục đích nghiên cứu Với đề tài “Hoạt động Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” mục đích của Luận văn là Nghiên cứu về các hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam, mô hình tổ chức của Bảo hiểm tiền gửi, trên cơ sở đánh giá khách quan đó và những kinh nghiệm quốc tế từ Mỹ, CHLB Đức, để đƣa ra các giải pháp, kiến nghị nhằm nâng cao vai trò của BHTG đối với sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam. 2  Nhiệm vụ nghiên cứu - Để làm rõ vấn đề nghiên cứu, trƣớc tiên, ngƣời viết tìm hiểu một cách tổng quan về Bảo hiểm tiền gửi (khái niệm, đặc điểm, vai trò….) - Sau khi nắm bắt đƣợc các kiến thức nền tảng, ngƣời viết đi sâu tìm hiểu các hoạt động chủ yếu của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Viêt Nam từ đó có những đánh giá về thành công và hạn chế trong hoạt động của tổ chức từ năm 2010 đến năm 2014. - Trên cơ sở nghiên cứu các kinh nghiệm của Tổ chức Bảo hiểm Tiền gửi Hoa Kỳ, CHLB Đức luận văn rút ra bài học cho Việt Nam cũng nhƣ đƣa ra một số giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu Mô hình tổ chức và hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam Nghiên cứu mối quan hệ của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam đối với các tổ chức tín dụng khác  Phạm vi nghiên cứu Hoạt động của BHTG ở VN giai đoạn 2010-2014 4. Kết quả nghiên cứu đề tài dự kiến Bằng những nghiên cứu của mình, Luận văn đã có một số đóng góp nhất định nhƣ hệ thống hóa các kiến thức liên quan đến hoạt động BHTG cũng nhƣ những khía cạnh hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi hiện đại; tìm hiểu và nghiên cứu các mô hình hoạt động của Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi. Từ các kinh nghiệm thực tiễn của Hoa Kỳ, CHLB Đức luận văn chắt lọc ra đƣợc các bài học cho riêng Việt Nam. Sau khi phân tích làm rõ thực trạng hoạt động của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam tác giả đã đƣa ra đƣợc những đánh giá về thành công và hạn chế trong suốt quá trình hoạt động. Từ đó đề xuất đƣợc một số giải pháp để có thể nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi đối với sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng thƣơng mại ở Việt Nam hiện nay. 3 5. Cấu trúc luận văn PHẦN GIỚI THIỆU Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về Bảo hiểm tiền gửi Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Thực trạng hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam từ năm 2010 2014 Chƣơng 4: Giải pháp nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. KẾT LUẬN 4 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1 Tình hình nghiên cứu ngoài nước - Tác giả Robert A.Eisenbeis và George G.Kaufman thuộc Ngân hàng dự trữ liên bang Atlanta có đề tài nghiên cứu: “Cross-Boder banking: Challenger for Deposit insurance and financial stability in the European Union” – “Hoạt động ngân hàng xuyên biên giới: những thách thức cho Bảo hiểm tiền gửi và ổn định tài chính thị trƣờng chung châu Âu” đƣợc hoàn thành vào tháng 10 năm 2006. Trong đề tài này, hai ông tập trung phân tích những tác động tích cực và tiêu cực của hoạt động ngân hàng xuyên biên giới đối với sự ổn định tài chính quốc gia cũng nhƣ sự ổn định của khu vực đồng tiền chung châu Âu. Qua đó, đề xuất các quy định đối với hoạt động ngân hàng xuyên biên giới mà hệ thống Bảo hiểm tiền gửi châu Âu nên đƣa ra nhằm không chỉ thúc đẩy sự cạnh tranh và hoạt động hiệu quả của thị trƣờng trong thời kỳ kinh tế ổn định, mà còn góp phần tối thiểu hóa chi phí khi xảy ra đổ vỡ. Bên cạnh đó, đề tài cũng đặt ra vấn đề cụ thể đối với hệ thống BHTG trong việc giám sát các tổ chức tài chính đa quốc gia. Dựa trên những phân tích của A.Eisenbeis và G.Kaufman, tác giả nghiên cứu kinh nghiệm giám sát và xử lý các hoạt động ngân hàng xuyên biên giới của tổ chức BHTG, đề xuất áp dụng vào thực tiễn hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam nhằm phát huy vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong việc ngăn ngừa rủi ro đối với hệ thống tài chính do quá trình hoạt động mang lại. - Nhóm các tác giả của Ủy Ban ổn định tài chính (FSB) có bài báo cáo chuyên đề “Báo cáo chuyên đề về các hệ thống Bảo hiểm tiền gửi” vào tháng 2, năm 2012. Trong báo cáo, nhóm tác giả đánh giá những kết quả đạt đƣợc từ cuộc cải cách pháp lý của hệ thống BHTG các nƣớc trên thế giới trên cơ sở đối chiếu với Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả do Hiệp hội BHTG quốc tế - IADI phát hành, rút ra bài học từ những cuộc cải cách hiệu quả để đối phó với khủng hoảng. Báo cáo là một tài liệu tham khảo quý báu đối với hệ thống 5 BHTG các nƣớc đi sau về những tiêu chuẩn quốc tế trong việc phát triển hệ thống BHTG góp phần ngăn ngừa khủng hoảng. Nghiên cứu các kết luận Báo cáo đƣa ra, căn cứ vào tình hình thực tiễnViệt Nam, tác giả đề xuất giải pháp thiết kế mô hình tổ chức BHTG tối ƣu để ngăn ngừa khủng hoảng, phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế. - Tại Ba Lan tác giả Konzad Szelag cũng có công trình nghiên cứu “Recent reforms of Deposit Insurance System in the United states: reasons, results, and Recommendation for the European Union” – “Những cải cách hiện hành của hệ thống BHTG Mỹ: Nguyên nhân, kết quả và khuyến nghị cho thị trƣờng chung châu Âu” đƣợc hoàn thành vào tháng 5, năm 2009. Công trình này nghiên cứu nguyên nhân và kết quả của cuộc cải cách toàn diện hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Mỹ qua hai lần khủng hoảng kinh tế Mỹ năm 2005 và 2008, qua đó đƣa ra các khuyến nghị đối với hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Châu Âu. Từ nghiên cứu kinh nghiệm chính sách của BHTG Mỹ trƣớc và trong khủng hoảng, tác giả đề xuất áp dụng các chính sách phù hợp vào thực tiễn Việt Nam. - Một nghiên cứu điển hình nữa là đề tài : “New Deposit Insurance system in East Asia” – “Hệ thống BHTG mới tại Đông Á”, của tác giả David K.Walker, thuộc Trung tâm nghiên cứu và đào tạo, ngân hàng trung ƣơng các nƣớc Đông Nam Á, năm 2006. Đề tài nghiên cứu đặc điểm của các hệ thống BHTG đã đƣợc thành lập hoặc đang đƣợc xây dựng tại các nƣớc châu Á nhƣ Nhật Bản, Phillipine, Việt Nam, Thái Lan, so sánh điểm tƣơng đồng và khác biệt giữa các cơ chế BHTG, rút ra thông lệ tốt mà BHTG một số nƣớc đã thực hiện, đồng thời đề xuất các khuyến nghị để xây dựng hệ thống BHTG hiệu quả. Kế thừa những phân tích của đề tài về Việt Nam, cùng với việc tiếp thu các khuyến nghị xây dựng hệ thống BHTG hiệu quả trong đề tài của K.Walker, tác giả tiếp tục phân tích chuyên sâu về hệ thống Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong điều kiện mới, từ đó đề xuất các giải pháp thích hợp nhằm nâng cao vai trò của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi đối với nền kinh tế nói chung và đối với sự phát triển của hệ thống ngân hàng nói riêng. 1.1.2 Tình hình nghiên cứu trong nước Lĩnh vực Bảo hiểm tiền gửi là một lĩnh vực mới ở Việt Nam và nó chỉ xuất hiện trong nền kinh tế thị trƣờng. 6 Hiện nay đã có một số nghiên cứu về Bảo Hiểm tiền gửi nhƣng chủ yếu tập trung vào nghiệp vụ kiểm tra, giám sát, phí bảo hiểm tiền gửi, …. Dƣới hình thức các luận văn thạc sỹ. Ngoài ra cũng có nhiều bài viết đăng trên các báo, tạp chí đề cập đến vai trò, nhiệm vụ, mô hình của Bảo hiểm tiền gửi. Tuy nhiên chƣa có tài liệu chính thức nào nghiên cứu về vấn đề “Hoạt động Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” một cách toàn diện, tổng quát. Hơn nữa đây là một lĩnh vực mới ở Việt Nam nên tài khảo không nhiều, đặc biệt là sách nghiên cứu về vấn đề này hầu nhƣ chƣa có. Một số tài liệu tham khảo có thể tìm thấy nhƣ các bài viết của các chuyên gia kinh tế, chuyên gia pháp lý đăng trên các tạp chí nghiên cứu của ngân hàng và tổ chức Bảo hiểm tiền gửi. Có một số đề tài nghiên cứu tiêu biểu về cơ chế Bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam nhƣ: Luận văn thạc sỹ “Giải pháp hoàn thiện cơ chế bảo hiểm tiền gửi ở Việt Nam” của tác giả Lê Thị Vân Anh tại Học viện Tài chính, năm 2010. Luận văn nghiên cứu tổng quan và kinh nghiệm quốc tế về bảo hiểm tiền gửi; đánh giá các kết quả đạt đƣợc cũng nhƣ hạn chế từ phân tích thực trạng hoạt động BHTG ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận văn phân tích nguyên nhân của các hạn chế để đƣa ra các giải pháp nhằm hoàn thiện cơ chế BHTG ở Việt Nam. Tuy nhiên, luận văn mới chỉ đề cập tới nghiệp vụ BHTG nói chung, chƣa đi sâu phân tích mức độ tác động cũng nhƣ những biện pháp mà BHTGVN cần thực hiện khi Luật Bảo hiểm tiền gửi ra đời. Các hạn chế này đã đƣợc khắc phục trong đề tài “Hoạt động Bảo hiểm Tiền gửi Việt Nam” của tác giả. Tài liệu: “Bảo hiểm tiền gửi với Viện nghiên cứu lập pháp” của Trung tâm thông tin khoa học, Viện nghiên cứu lập pháp, tháng 11 năm 2009 nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về cơ chế BHTG hiệu quả, đồng thời khái quát các đặc điểm chính của hệ thống BHTGVN. Tuy nhiên, tài liệu mới chỉ hệ thống hóa lại kinh nghiệm quốc tế về cơ chế BHTG hiệu quả, chƣa đƣa ra giải pháp cụ thể đối với việc phát triển hệ thống BHTG tại Việt Nam. Trên cơ sở thông tin cung cấp của đề tài, tác giả nghiên cứu sâu hơn hệ thống BHTGVN và đƣa ra khuyến nghị để xây dựng một hệ thống BHTGVN hiệu quả. 7 Đề tài nghiên cứu “Hệ thống BHTG trong tái cấu trúc hệ thống tài chính sau khủng hoảng và ứng dụng đối với Việt Nam” do Th.s Phan Thị Thanh Bình và cộng sự thực hiện năm 2010. Đề tài nghiên cứu thực tiễn hệ thống tài chính và hệ thống BHTG trên thế giới qua cuộc khủng hoảng tài chính 2008, kinh nghiệm quốc tế về tái cấu trúc hệ thống tài chính và BHTG sau khủng hoảng. Đây là một đề tài mang tầm vĩ mô, nghiên cứu tổng quan hệ thống tài chính, mà trong đó BHTG là một nhân tố quan trọng, từ đó khuyến nghị các giải pháp điều hành chính sách nói chung nhằm ổn định hệ thống tài chính trong quá trình toàn cầu hóa kinh tế, mà không đi sâu vào lĩnh vực BHTG cụ thể với các nghiệp vụ hoạt động của nó. Trong khuôn khổ luận văn của mình, tác giả tham khảo các đề tài trên để có cái nhìn tổng quan về mối quan hệ, vai trò của BHTG trong hệ thống tài chính quốc gia, từ đó nghiên cứu cụ thể định hƣớng BHTGVN và đề ra giải pháp nhằm nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi trong phát triển hệ thống ngân hàng trong tƣơng lai. 1.2 Cơ sở lý luận về Bảo hiểm tiền gửi 1.2.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi Vào những năm cuối thế kỷ 20, sự không ổn định của hệ thống ngân hàng đã nổi lên nhƣ một vấn đề khó khăn đối với các quốc gia, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển và phát triển. Để đối phó với tình trạng này, Chính phủ nhiều quốc gia đã thực hiện những biện pháp để đƣa hệ thống ngân hàng trở lại trạng thái hoat động lành mạnh phát triển ổn định. Một trong những biện pháp đó là Luật Bảo hiểm tiền gửi và hình thành tổ chức BHTG Việt Nam. John Black định nghĩa Bảo hiểm tiền gửi trong từ điển kinh tế Oxford phát hành năm 1997, New York nhƣ sau: “Bảo hiểm tiền gửi là dịch vụ bảo hiểm rủi ro các ngân hàng hoặc các trung gian tài chính bị phá sản cho ngƣời có tiền gửi tại các ngân hàng hoặc các trung gian tài chính đó”. Định nghĩa này đã phản ánh tƣơng đối rõ ràng nội dung của Bảo hiểm tiền gửi. Thực tế bảo hiểm tiền gửi là bảo hiểm trách nhiệm dân sự của tổ chức huy động tiền gửi đối với ngƣời gửi tiền. Theo tài liệu “Xây dựng hệ thống Bảo hiểm tiền gửi hiệu quả” của diễn đàn ổn định tài chính tháng 9 năm 2011 có đƣa ra “Bảo hiểm tiền gửi đƣợc hiểu là một 8 sự đảm bảo rằng số dƣ gốc và lãi cộng dồn của các tài khoản tiền gửi nhất định sẽ đƣợc thanh toán đến một giới hạn nhất định”. Định nghĩa này của diễn đàn ổn định tài chính có thể hiểu rằng có một giới hạn nhất định trong việc chi trả tiền bồi thƣờng và chỉ những khoản tiền gửi nhất định mới đƣợc bồi thƣờng. Điều này cho thấy sự khác biệt cơ bản giữa bảo hiểm tiền gửi và cơ chế bảo lãnh trọn gói. Trong cơ chế bảo lãnh trọn gói, khi tổ chức huy động tiền gửi bị phá sản, Chính phủ đứng ra thanh toán toàn bộ số tiền gửi cho ngƣời nhận tiền gửi. Để hiểu rõ thêm, chúng ta có thể tham khảo quy chế Bảo hiểm tiền gửi của công ty Bảo hiểm tiền gửi Canada, trong đó quy định: “Bảo hiểm tiền gửi bảo vệ những khoản tiền gửi quy định tại các tổ chức thành viên của hệ thống bảo hiểm tiền gửi trong trƣờng hợp tổ chức thành viên bị phá sản. Nếu một tổ chức thành viên bị phá sản, công ty bảo hiểm tiền gửi sẽ đứng ra bồi thƣờng cho những ngƣời gửi tiền tại tổ chức đó”. Bảo hiểm tiền gửi là cam kết công khai của tổ chức bảo hiểm tiền gửi đối với tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi về việc tổ chức BHTG cam kết trả tiền gửi cho ngƣời gửi tiền tại các tổ chức tham gia BHTG bao gồm phần gốc và lãi, trong trƣờng hợp tổ chức tham gia BHTG bi chấm dứt hoạt động hoặc mất khả năng thanh toán cho ngƣời gửi tiền (Nguyễn Thị Kim Oanh, 2004). Cam kết công khai này đƣợc thể hiện dƣới hình thức một hợp đồng bảo hiểm gồm có ba đối tƣợng: tổ chức BHTG, tổ chức tham gia BHTG (các định chế trung gian tài chính có huy động tiền gửi) và ngƣời gửi tiền. Việc phát triển hoạt động BHTG về quy mô nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động tài chính tiền tệ quốc gia trong nền kinh tế phát triển và hội nhập là một khách quan. Theo Luật số 06/2012/QH13 của Quốc hội về Luật Bảo hiểm tiền gửi thì định nghĩa: Bảo hiểm tiền gửi là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho ngƣời đƣợc bảo hiểm tiền gửi trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho ngƣời gửi tiền hoặc phá sản. Khi các tổ chức tín dụng có huy động tiền gửi đề nghị tham gia BHTG và đƣợc tổ chức BHTG chấp thuận, điều này sẽ hình thành một hợp đồng giữa ba đối tác nói trên. Mỗi quốc gia có những chính sách khác nhau trong việc xác định loại 9 tiền gửi nào thuộc đối tƣợng đƣợc bảo hiểm. Trách nhiệm và quyền lợi tài chính của ba tối tƣợng trên đƣợc thể hiện: Tổ chức bảo hiểm tiền gửi: là tổ chức tài chính nhà nƣớc, hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, thực hiện chính sách bảo hiểm tiền gửi, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các tổ chức tín dụng, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi có trách nhiệm thực hiện chi trả tiền gửi đƣợc bảo hiểm đến ngƣời gửi tiền thuộc đối tƣợng đƣợc bảo hiểm tại tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi khi tổ chức đó chấm dứt hoạt động và mất khả năng thanh toán. Tổ chức tham gia bảo hiểm gửi (Tổ chức huy động tiền gửi): là các ngân hàng, tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nƣớc ngoài thành lập và hoạt động theo Luật các tổ chức tín dụng đƣợc nhận tiền gửi của cá nhân. Theo thông lệ quốc tế, hiện nay trên thế giới có hai xu hƣớng tham gia Bảo hiểm tiền gửi, đó là các tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi có thể tham gia Bảo hiểm tiền gửi một các bắt buộc hoặc tham gia tự nguyện. Điều này tùy thuộc vào chính sách tài chính – ngân hàng của mỗi quốc gia. Tuy nhiên, xu hƣớng phổ biến hiện nay là tham gia bảo hiểm tiền gửi bắt buộc. Khi tham gia Bảo hiểm tiền gửi các tổ chức này có trách nhiệm đóng góp tài chính cho tổ chức Bảo hiểm tiền gửi và đƣợc quyền yêu cầu tổ chức Bảo hiểm tiền gửi chi trả tiền bảo hiểm cho ngƣời gửi tiền tại tổ chức đó trong trƣờng hợp tổ chức này bị mất khả năng thanh toán và bị cơ quan có thẩm quyền chấm dứt hoạt động. Ngƣời gửi tiền thuộc đối tƣợng đƣợc bảo hiểm: là cá nhân có tiền gửi đƣợc bảo hiểm tại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền, những ngƣời gửi tiền này không phải đóng góp tài chính trực tiếp cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi họ đƣợc thanh toán tiền gửi trong hạn mức chi trả theo quy định của luật Bảo hiểm tiền gửi. 1.2.2 Mô hình tổ chức, đặc điểm và chức năng của Bảo hiểm tiền gửi 1.2.2.1 Mô hình tổ chức của Bảo hiểm tiền gửi Không có một mô hình tổ chức và cơ chế quản lý duy nhất phù hợp áp dụng cho tất cả các quốc gia có Bảo hiểm tiền gửi trên thế giới. Kết quả khảo sát và bộ 10 nguyên tắc cơ bản về tổ chức tiền gửi hiệu quả do Ủy ban Basel về giám về giám sát ngân hàng và Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế ban hành tháng 06/2009 đã chỉ ra rằng tổ chức bảo hiểm tiền gửi hiệu quả cần đƣợc độc lập trong hoạt động, có trách nhiệm giải trình, minh bạch và không bị tác động bởi hệ thống chính trị và khu vực tài chính ngân hàng. Cần phân biệt rõ tính độc lập trong hoạt động và tính độc lập về mục tiêu. Tính độc lập về mục tiêu có nghĩa là tổ chức đó đƣợc tự xác định mục tiêu và nhiệm vụ của mình. Đối với một tổ chức có tính độc lập trong hoạt động, những mục tiêu nhiệm vụ của tổ chức này đƣợc quy định bởi một cơ quan có thẩm quyền cao hơn. Tuy nhiên, tổ chức đó đƣợc trao quyền và công cụ để thực hiện nhiệm vụ đƣợc giao mà không bị ảnh hƣởng bởi các tổ chức khác. Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi và các tổ chức giám sát an toàn tài chính khác muốn hoạt động hiệu quả nên đƣợc tạo điều kiện độc lập trong hoạt động. Trên thế giới, hệ thống bảo hiểm tiền gửi đƣợc cấu trúc theo nhiều hình thức khác nhau. Tổ chức bảo hiểm tiền gửi có thể là cơ quan thuộc Chính phủ hoặc doanh nghiệp nhà nƣớc độc quyền, hoặc có thể là một tổ chức do các ngân hàng thƣơng mại góp vốn thành lập và quản lý hoặc là một đơn vị thuộc ngân hàng Trung ƣơng hoặc cơ quan giám sát. Theo khảo sát năm 2014 của Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng và Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế tại 79 hệ thống Bảo hiểm tiền gửi thì có 70 tổ chức là pháp nhân độc lập (trong đó có 53 tổ chức thuộc Chính phủ hoặc doanh nghiệp nhà nƣớc, 17 tổ chức do các ngân hàng góp vốn thành lập) và chỉ có 9 tổ chức là đơn vị thuộc ngân hàng trung ƣơng, cơ quan chính phủ hoặc cơ quan có thẩm quyền khác. Hầu hết các tổ chức Bảo hiểm tiền gửi đều đƣợc cấu trúc là thể chế độc lập thuộc Chính phủ hoặc doanh nghiệp thuộc sở hữu Nhà nƣớc. Nhiệm vụ của những hệ thống này thƣờng đƣợc quy định trong luật. Mặc dù mô hình tổ chức này đòi hỏi đƣợc đầu tƣ nhiều hơn các mô hình khác nhƣng nó cho phép tổ chức bảo hiểm tiền gửi thực hiệm nhiệm vụ đƣợc giao một cách hiệu quả, bảo vệ tốt nhất quyền lợi của ngƣời gửi tiền. Một trong những hình thức ít đƣợc sử dụng nhất là mô hình hệ thống bảo hiểm tiền gửi trực thuộc bộ, cơ quan giám sát hoặc ngân hàng trung ƣơng đứng 11 đầu và lãnh đạo một vụ của cơ quan đó. Mặc dù hình thức này đơn giản, ít tốn kém hơn các hình thức khác nhƣng tổ chức đƣợc cơ cấu theo hình thức này sẽ bị hạn chế rất nhiều về hiệu quả hoạt động và phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn lực của tổ chức cấp trên. Hơn nữa, việc tập trung quá nhiều chức năng vào một cơ quan chủ quản (bộ, cơ quan giám sát, hay ngân hàng trung ƣơng) sẽ dẫn đến tình trạng cơ quan đó không hề tách bạch các nhiệm vụ quan trọng khác với chức năng Bảo hiểm tiền gửi và do đó, quyền lợi của ngƣời gửi tiền sẽ không đƣợc coi trọng đúng mức. Bảo hiểm tiền gửi là một hoạt động mang đầy rủi ro, do vậy, thông thƣờng Nhà nƣớc phải đứng ra thành lập tổ chức Bảo hiểm tiền gửi để bảo vệ quyền lợi của công chúng khi họ gặp rủi ro về tiền gửi. Tổ chức Bảo hiểm tiền gửi dù đƣợc tổ chức và hoạt động dƣới bất kỳ hình thức nào: là tổ chức thuộc Chính phủ hay thuộc Quốc hội; một định chế tài chính độc lập,… hoạt động của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi vẫn cơ bản dựa theo nguyên lý của hoạt động Bảo hiểm là bù đắp rủi ro theo cơ chế lấy số đông bù đắp cho số ít. Đây là một hoạt động bảo hiểm mang đầy rủi ro, do vậy, thông thƣờng Nhà nƣớc phải đứng ra thành lập tổ chức Bảo hiểm tiền gửi để bảo vệ quyền lợi của công chúng khi họ gặp rủi ro về tiền gửi. Trong kinh tế hiện đại, Bảo hiểm tiền gửi có và phải thực hiện đƣợc vai trò nhất định trong việc tham gia quản lý rủi ro của các ngân hàng thƣơng mại, các tổ chức tham gia bảo hiểm khác, và hơn nữa là có vai trò trong giám sát và góp phần đảm bảo an toàn của hệ thống tài chính - tiền tệ quốc gia. Ở các nƣớc phát triển, tham gia giám sát và đảm bảo an toàn hệ thống tài chính quốc gia thƣờng bao gồm 5 cơ quan là: bộ Tài chính; ngân hàng trung ƣơng; cơ quan quản lý; giám sát thị trƣờng chứng khoán; tổ chức Bảo hiểm tiền gửi và cơ quan giám sát quốc gia về tài chính – tiền tệ. Trong đó, tổ chức Bảo hiểm tiền gửi có vai trò không thể thiếu trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ giám sát an toàn, phối hợp hoạt động, chia sẻ thông tin và cùng chịu trách nhiệm với các cơ quan khác về sự an toàn và phát triển lành mạnh của hệ thống tài chính – tiền tệ.  Phân loại theo hình thức sở hữu. 12