Tài liệu Hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở việt nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐẶNG THỊ THU HUYỀN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ NHÀ GIÁO Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC HÀ NỘI, 2013 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ĐẶNG THỊ THU HUYỀN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ NHÀ GIÁO Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ Chuyên ngành: Lý luận và Lịch sử nhà nƣớc và pháp luật Mã số: 62 38 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SỸ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: HÀ NỘI, 2013 2 GS.TS Hoàng Thị Kim Quế MỤC LỤC 1 MỞ ĐẦU Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1 Các nghiên cứu về hoàn thiện pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây 9 dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế 1.2 Các nghiên cứu về nhà giáo và hoàn thiện pháp luật về nhà giáo 11 1.3 Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài Luận án 16 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ NHÀ GIÁO Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ 2.1 Khái niệm, đặc điểm, nội dung, vai trò của pháp luật về nhà giáo 19 2.2 Tiêu chí hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh 42 xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế 2.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở 58 Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế 2.4 Pháp luật nhà giáo nước ngoài và những gợi mở cho quá trình hoàn 64 thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế Chƣơng 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ NHÀ GIÁO Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1 Quá trình phát triển của pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam 82 3.2. Thực trạng pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay 89 3.3 Thực tiễn thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam và những vấn 102 đề pháp lý đặt ra hiện nay 3 3.4 Nguyên nhân của các hạn chế, bất cập của pháp luật về nhà giáo và 125 việc thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay Chƣơng 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ NHÀ GIÁO Ở VIỆT NAM TRONG BỐI CẢNH XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ 4.1 Sự cần thiết hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối 135 cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế 4.2 Quan điểm hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối 142 cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế 4.3 Giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh 151 xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế KẾT LUẬN 191 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN 193 QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 194 PHỤ LỤC 207 4 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài nghiên cứu Phát triển giáo dục được Đảng và Nhà nước xác định là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã xác định việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế là một trong ba đột phá chiến lược trong đó đổi mới cơ chế quản lý giáo dục, phát triển đội ngũ nhà giáo là khâu then chốt. Dân tộc ta có truyền thống tôn sư trọng đạo, nhà giáo được xã hội tôn vinh và nghề dạy học là một “nghề cao quý nhất trong các nghề cao quý” [50, tr.59]. Trong hơn 60 năm xây dựng nền giáo dục mới, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục. Cả nước hiện có hơn một triệu nhà giáo ở các cấp học và trình độ đào tạo khác nhau. Đội ngũ này đã có những đóng góp to lớn vào việc nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, tiếp tục truyền thống văn hiến của dân tộc. Tuy nhiên, hiện nay đội ngũ này vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập cả về số lượng, cơ cấu, chất lượng mà một trong những nguyên nhân cơ bản của các hạn chế, bất cập đó chính là việc quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với các quan hệ liên quan đến nhà giáo chưa toàn diện và chưa thực sự hiệu quả. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, quản lý nhà nước về giáo dục nói chung và về nhà giáo nói riêng đang cần có sự thay đổi căn bản và toàn diện nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế trên các phương diện. Pháp luật về nhà giáo hiện hành gồm rất nhiều quy phạm pháp luật nằm trong các văn bản có giá trị pháp lý khác nhau, do nhiều cơ quan ban hành ở nhiều thời điểm. Chỉ tính riêng từ khi ban hành Luật Giáo dục 1998 đến nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã soạn thảo và ban hành hơn 80 văn bản quy phạm 5 pháp luật về nhà giáo. Nếu tính cả các văn bản ban hành trước đó và văn bản do cơ quan khác ban hành đang còn hiệu lực thì số lượng văn bản quy phạm pháp luật về nhà giáo lên tới 130 văn bản. Các văn bản này nhìn chung đã điều chỉnh các quan hệ cơ bản liên quan đến nhà giáo, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho việc xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo song tản mạn, thiếu tính hệ thống, tính đồng bộ, giá trị pháp lý chưa cao. So với yêu cầu quản lý đội ngũ nhà giáo hiện nay và phát triển đội ngũ nhà giáo trong tình hình mới thì pháp luật về nhà giáo còn nhiều điểm trống hoặc còn mờ nhạt. Pháp luật về nhà giáo chưa thể chế đầy đủ các quan điểm của Đảng và Nhà nước về nhà giáo trên tinh thần giáo dục là quốc sách hàng đầu, nhà giáo là lực lượng lao động xã hội đặc biệt giữ vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục. Nhiều vấn đề cơ bản nhưng chưa được quy định hoặc đã quy định nhưng chưa toàn diện như các chế độ, chính sách mang tính đặc thù đối với nhà giáo và tôn vinh nghề dạy học; vấn đề nhà giáo ở các cơ sở giáo dục ngoài công lập; quy định về người nước ngoài vào giảng dạy ở Việt Nam; vấn đề chuẩn nghề nghiệp của nhà giáo; chức danh và tiêu chuẩn chức danh của nhà giáo; quy định về đạo đức nhà giáo; vấn đề quy hoạch đội ngũ nhà giáo vv…. Một số vấn đề mới trong kinh nghiệm xây dựng đội ngũ nhà giáo của nước ngoài như: chứng chỉ hành nghề của nhà giáo, hiệp hội nhà giáo, sát hạch nhà giáo, đào tạo và bồi dưỡng nhà giáo… chưa được nghiên cứu vận dụng trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay. Ngày nay, vai trò của nhà giáo với tư cách là nhân tố quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục đã được khẳng định không chỉ bằng lý luận mà bằng các công trình nghiên cứu khoa học cụ thể. Các công trình này chỉ ra rằng chính phẩm chất và năng lực của đội ngũ nhà giáo tạo nên sự khác biệt về kết quả giáo dục giữa trường này với trường khác. Nhà giáo thường được nhìn nhận dưới góc độ là nhà chuyên môn trong nghề dạy học, là mẫu người về phẩm cách để học sinh noi theo và xét đến cùng chất lượng giáo dục của 6 mọi nhà trường đều phụ thuộc vào trình độ năng lực và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của đội ngũ nhà giáo. Các nhân tố khác phát huy tác dụng đến mức độ nào đều phụ thuộc vào vai trò chủ thể của nhà giáo. Một trong những mục tiêu cơ bản của việc nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay là xây dựng và phát triển được đội ngũ đông đảo các nhà giáo giỏi và yêu nghề. Muốn vậy, phải có những thay đổi cơ bản trong đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng, đãi ngộ và tạo động lực cho nhà giáo thông qua các chính sách của Nhà nước. Pháp luật về nhà giáo phải tạo hành lang pháp lý để định hướng và triển khai có hiệu quả yêu cầu nêu trên. Từ yêu cầu khách quan của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay và tính cấp thiết đặt ra đối với việc phát triển sự nghiệp giáo dục, phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục trong bối cảnh hội nhập quốc tế, nghiên cứu sinh đã lựa chọn Đề tài “Hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” để thực hiện Luận án Tiến sỹ Luật học. 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận án là các vấn đề lý luận về nhà nước pháp quyền, lý luận về xây dựng pháp luật, thực trạng đội ngũ nhà giáo và pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam; quan điểm của Đảng về giáo dục và nhà giáo; pháp luật nhà giáo của một số nước và một số văn kiện quốc tế về nhà giáo. Các nội dung này nằm trong các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả, các báo cáo, các văn bản pháp luật do nhiều cơ quan ban hành trong các giai đoạn khác nhau. Luận án tập trung nghiên cứu về hoàn thiện pháp luật trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế áp dụng cho một nhóm đối tượng chủ thể có vị trí, vai trò quan trọng trong xã hội là nhà giáo. Trên cơ sở các nghiên cứu lý luận và thực tiễn, Luận án khái quát hóa về các đặc điểm, 7 vai trò, tiêu chí hoàn thiện pháp luật về nhà giáo cùng với các quan điểm, nội dung và giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Các giải pháp được định hướng cho giai đoạn 2012-2020, là giai đoạn thực thi Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011-2020 và Chiến lược xây dựng pháp luật của Việt Nam đến năm 2020. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, Luận án tập trung đánh giá pháp luật về nhà giáo và việc thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay để từ đó đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Phù hợp với mục đích trên, luận án giải quyết các nhiệm vụ sau: Một là, nghiên cứu làm sáng tỏ các vấn đề lý luận của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; khái quát hóa khái niệm, đặc điểm, vai trò của pháp luật về nhà giáo từ đó xây dựng hệ thống tiêu chí hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Hai là, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về nhà giáo và việc thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay; các ưu điểm và hạn chế, bất cập cũng như nguyên nhân của các hạn chế, bất cập để đề xuất giải pháp khắc phục hiệu quả. Ba là, đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế nhằm góp phần vào việc đổi mới căn bản, toàn diện 8 giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế. 4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu Luận án được thực hiện trên nền tảng khoa học lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật và các quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam về xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong thời kỳ đổi mới, đặc biệt là các quan điểm của Đảng về giáo dục và nhà giáo được thể hiện trong các văn kiện: Nghị quyết Trung ương 2 (khóa VIII), Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX, X, XI, Kết luận của Hội nghị Trung ương 6 (khóa IX), Hiến pháp năm 1992, Luật Giáo dục và Luật Giáo dục đại học... Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận án là các phương pháp của triết học Mác – Lênin, trọng tâm là phương pháp phân tích và tổng hợp, kết hợp lý luận và thực tiễn. Ngoài ra, Luận án còn sử dụng một số phương pháp của các khoa học chuyên ngành như phương pháp của lý thuyết hệ thống, phương pháp so sánh, phương pháp của khoa học thống kê. Việc sử dụng các phương pháp nghiên cứu trong luận án cụ thể như sau: (i) Phương pháp thống kê, phân tích được sử dụng ở Chương 1 để tái hiện bức tranh toàn cảnh về tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài Luận án; (ii) Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng ở Chương 2 nhằm làm rõ khái niệm, đặc điểm, nội dung, vai trò của pháp luật về nhà giáo; (iii) Phương pháp thống kê, phân tích tài liệu được sử dụng ở Chương 3 để thấy rõ những ưu điểm và các hạn chế, bất cập của pháp luật về nhà giáo cũng như việc thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay; (iv) Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng trong Chương 4 để đảm bảo tính thuyết phục trong các lập luận. Ngoài ra, phương pháp của triết học Mác - Lênin được sử dụng ở tất cả các chương để rút ra các kết luận khoa học của Luận án. 9 5. Những đóng góp mới của Luận án Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện, có hệ thống về lý luận hoàn thiện pháp luật về nhà giáo cũng như thực tiễn thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay, Luận án có những điểm mới sau: Một là, Luận án có cách tiếp cận mới về việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế trên cơ sở vị trí, vai trò quyết định của nhà giáo trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục và các đặc trưng riêng biệt của nghề dạy học. Hai là, Luận án đã nghiên cứu đưa ra khái niệm pháp luật về nhà giáo, phân tích các đặc điểm của pháp luật về nhà giáo, nội dung của pháp luật về nhà giáo đồng thời làm rõ vai trò của pháp luật về nhà giáo. Ngoài các vai trò chung, pháp luật về nhà giáo chính là cơ sở pháp lý quan trọng để xây dựng và phát triển đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế. Pháp luật về nhà giáo là cơ sở để tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với nhà giáo đồng thời tăng cường vai trò giám sát của xã hội đối với hoạt động nghề nghiệp của nhà giáo. Ba là, Luận án đã xây dựng hệ thống tiêu chí hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Cùng với các tiêu chí chung của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo để bảo đảm tính toàn diện, tính đồng bộ, tính thống nhất; phù hợp với điều kiện kinh tế, xã hội của Việt Nam và xu thế hội nhập quốc tế; Luận án cũng đề xuất các tiêu chí riêng của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo nhằm khẳng định vị trí, vai trò quan trọng của nhà giáo đối với việc bảo đảm chất lượng giáo dục. Bốn là, Luận án đã gợi mở các vấn đề cần tham khảo trong quá trình hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà 10 nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, các vấn đề phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội và truyền thống lịch sử văn hóa của Việt Nam trên cơ sở nghiên cứu pháp luật về nhà giáo nước ngoài, đặc biệt là các văn kiện quốc tế quy định về nhà giáo. Năm là, Luận án đã khái quát hóa sự phát triển của pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam qua các giai đoạn cụ thể. Phân tích, đánh giá trên phương diện tổng quan thực trạng pháp luật về nhà giáo cũng như thực tiễn thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay, xác định rõ ưu điểm và các hạn chế, bất cập của pháp luật về nhà giáo đồng thời chỉ rõ nguyên nhân của các hạn chế, bất cập làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Sáu là, Luận án đã đưa ra hệ thống các quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Các nhóm giải pháp cơ bản đó là: (i) Hoạch định chính sách về nhà giáo làm cơ sở cho việc lập dự kiến chương trình xây dựng, ban hành pháp luật về nhà giáo; (ii) Xây dựng Luật Nhà giáo; (iii) Xây dựng Bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp nhà giáo; (iv) Sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật hiện hành về nhà giáo; (v) Tăng cường các điều kiện bảo đảm cho việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo; (vii) Nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về nhà giáo. Các nhóm giải pháp được đề xuất đều hướng đến mục tiêu trọng tâm hoàn thiện pháp luật về nhà giáo bảo đảm tính toàn diện, đồng bộ, thống nhất, minh bạch với kỹ thuật pháp lý cao nhằm phát huy vai trò quyết định của nhà giáo trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục, góp phần vào việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án Thông qua việc làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện 11 pháp luật về nhà giáo, Luận án khẳng định sự cần thiết của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Hoàn thiện pháp luật về nhà giáo góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam dưới góc độ bảo đảm tính toàn diện, bảo đảm mọi lĩnh vực xã hội, mọi quan hệ xã hội quan trọng đều được điều chỉnh bằng pháp luật. Luận án góp phần vào việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo, khẳng định việc tăng cường quản lý nhà nước bằng pháp luật đối với hoạt động của nhà giáo ở Việt Nam hiện nay sẽ tạo hành lang pháp lý cho sự phát triển ổn định của đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế. Luận án là nguồn tài liệu tham khảo cần thiết cho các cơ quan quản lý giáo dục trong việc hoạch định chính sách, xây dựng kế hoạch, lộ trình hoàn thiện pháp luật về nhà giáo. Các cơ sở đào tạo luật có thể tham khảo trong việc giảng dạy, nghiên cứu vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng pháp luật trong một lĩnh vực xã hội cụ thể. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục kèm theo, nội dung Luận án gồm bốn chương, 14 tiết cụ thể như sau: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài Luận án Chương 2. Cơ sở lý luận của việc hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế Chương 3. Thực trạng pháp luật và việc thực hiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam hiện nay Chương 4. Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về nhà giáo ở Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. 12 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1 Các nghiên cứu về hoàn thiện pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế Trong những năm gần đây, hoàn thiện pháp luật Việt Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế là vấn đề được nhiều nhà khoa học pháp lý quan tâm nghiên cứu. Có thể nêu một số công trình điển hình sau: - Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do GS.TSKH Đào Trí Úc chủ biên [124]. Đây là công trình khoa học nghiên cứu một cách toàn diện về mô hình tổ chức và hoạt động của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong công trình này, tác giả đặc biệt quan tâm làm rõ một trong các đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là quản lý xã hội bằng pháp luật, bảo đảm vị trí tối thượng của pháp luật trong đời sống xã hội. Pháp luật thể chế hoá các nhu cầu quản lý xã hội, bảo đảm để mọi công dân có ngang quyền với nhau trong việc lựa chọn hành vi, thực hiện trách nhiệm. Theo tác giả, việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đặt ra nhiệm vụ phải có một hệ thống pháp luật đủ để điều chỉnh các quan hệ xã hội. Pháp luật trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phải là sản phẩm của một cơ chế xây dựng pháp luật dân chủ, khoa học, coi trọng tổng kết thực tiễn và tạo ra các kênh hữu hiệu để áp dụng pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống. - Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân – Lý luận và thực tiễn của GS.VS Nguyễn Duy Quý và PGS.TS Nguyễn Tất Viễn [96]. Trong công trình này, tác giả đã đưa ra các luận điểm khoa học có tính hệ thống về cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng Nhà nước 13 pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân trong điều kiện Việt Nam. Theo tác giả, việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay phải đảm bảo được các mục tiêu là có một hệ thống pháp luật đầy đủ, hoàn chỉnh, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch với một cơ chế thực hiện pháp luật có hiệu quả để quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, ổn định chính trị, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm quyền con người, quyền tự do dân chủ của công dân. - Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của PGS.TS Nguyễn Minh Đoan [44]. Trong công trình này, tác giả đã làm rõ các vấn đề chung về hoạt động xây dựng pháp luật, tính hệ thống của pháp luật, đặc điểm của hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa cũng như phương hướng phát triển và hoàn hiện hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Theo tác giả, một trong các yêu cầu quan trọng của nhà nước pháp quyền nói chung và nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói riêng là quản lý nhà nước bằng pháp luật. Pháp luật trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là sự thể chế hóa các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng để bảo đảm quyền tự do, dân chủ của nhân dân, bảo đảm công bằng, tiến bộ xã hội. - Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam giai đoạn 20002010 do TS Trương Thị Hồng Hà chủ biên [57]. Nội dung cuốn sách làm rõ một số vấn đề lý luận về hệ thống pháp luật và hoạt động xây dựng pháp luật Việt Nam; phân tích, đánh giá thực trạng xây dựng pháp luật và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam từ năm 2000 đến năm 2010 trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp để tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam trong thời gian tới. - Quan niệm về một hệ thống pháp luật hoàn thiện của TS. Đinh Dũng 14 Sỹ [100]. Trong công trình này, tác giả đã đưa ra quan điểm về bốn trụ cột trong cấu trúc hệ thống pháp luật, đó là (i) Hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật; (ii) Các thiết chế bảo đảm cho việc thực thi pháp luật; (iii) Tổ chức thi hành pháp luật; (iv) Nguồn nhân lực và việc đào tạo nguồn nhân lực làm công tác pháp luật. Theo tác giả, nếu có một hệ thống các văn bản pháp luật đầy đủ nhưng thiếu các thiết chế cần thiết để thực thi các quy định của pháp luật, để đưa pháp luật vào cuộc sống thì hệ thống văn bản pháp luật đó trở nên kém hiệu quả. 1.2 Các nghiên cứu về nhà giáo và hoàn thiện pháp luật về nhà giáo 1.2.1 Các nghiên cứu về nhà giáo Có nhiều công trình nghiên cứu khoa học về giáo dục đề cập đến nhà giáo. Có thể kể đến một số công trình nghiên cứu điển hình ở trong nước như: - Vấn đề giáo viên - Những nghiên cứu lý luận và thực tiễn của GS. Trần Bá Hoành [65]. Cuốn sách tập hợp gần 50 bài viết của tác giả tại các hội thảo, hội nghị khoa học và đăng tải trên các báo, tạp chí của ngành giáo dục. Tập trung vào các vấn đề như vai trò của giáo viên và vị trí của các trường sư phạm, đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, sử dụng giáo viên. Theo tác giả, xu thế đổi mới giáo dục trong bối cảnh hội nhập quốc tế đang đặt ra những yêu cầu mới về phẩm chất, năng lực, làm thay đổi vai trò và chức năng của người giáo viên. - Triết lý giáo dục thế giới và Việt Nam của Phạm Minh Hạc [61]. Trong công trình này, tác giả đã tập hợp một cách có hệ thống triết lý giáo dục của một số nhà giáo dục kinh điển đại diện cho các thời kỳ văn minh nhân loại. Khi đề cập đến nhà giáo, các nhà tư tưởng xưa và nay đều khẳng định tư tưởng cốt lõi: Dạy học là một nghệ thuật và là một khoa học. Với nghề dạy học, người thầy không chỉ là nhà sư phạm đơn thuần mà còn là nhà văn hoá, người giữ vai trò quan trọng, cốt tử, không thể thay thế được trong giáo dục thế hệ trẻ. 15 - Một số vấn đề đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo của GS. Trần Hồng Quân [95]. Tác giả nhấn mạnh một trong các vấn đề đặt ra cho giáo dục đó là phải xây dựng hệ thống chính sách và chế độ đối với nhà giáo. Xây dựng chế độ, chính sách đối với nhà giáo chính là biểu hiện sự coi trọng của Đảng và Nhà nước đối với giáo dục và góp phần tạo ra động lực của cả thầy và trò để thực hiện mục tiêu giáo dục đặt ra. Vấn đề tạo động lực cho nhà giáo là một trong các vấn đề lớn rất cần được quan tâm nghiên cứu. Bản thân động lực ngoài yếu tố tinh thần như lý tưởng, lòng yêu nghề còn có yếu tố vật chất là quyền lợi như lương, phụ cấp, cơ hội đào tạo nâng cao trình độ... Phải coi trọng yếu tố tạo động lực cho nhà giáo thì mới có thể nâng cao chất lượng giáo dục. - Giáo dục Việt Nam hướng tới tương lai vấn đề và giải pháp của Đặng Quốc Bảo, Nguyễn Đắc Hưng [2]. Theo các tác giả, một trong các giải pháp phát triển giáo dục trong những năm tới là phải củng cố và phát triển đội ngũ nhà giáo. Việc đào tạo và nâng cao chất lượng của đội ngũ nhà giáo là khâu đột phá có ý nghĩa quyết định. Cần coi trọng việc bồi dưỡng năng lực cải tiến phương pháp giảng dạy cho nhà giáo để thích ứng, phù hợp với đặc điểm mỗi địa phương và giáo dục lòng yêu người, yêu nghề cho nhà giáo. - Quản lý nhà nước về giáo dục - Lý luận và thực tiễn của PGS.TS Đặng Bá Lãm [75]. Công trình gồm nhiều bài viết của các nhà chuyên gia giáo dục, các nhà khoa học có nhiều năm gắn bó với giáo dục tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận của đổi mới quản lý nhà nước về giáo dục ở Việt Nam và các mô hình quản lý giáo dục, sự phân cấp quản lý giáo dục. Các tác giả đã khẳng định quá trình giáo dục được xây dựng trên quan hệ tương tác giữa người dạy và người học do đó quản lý giáo dục phải được tiếp cận trên phương diện khoa học có đặc thù riêng so với quản lý các tổ chức khác. - Những vấn đề giáo dục hiện nay - Quan điểm và giải pháp [82]. Cuốn sách tập hợp các bài viết của nhiều tác giả trong và nước đã được đăng tải trên 16 các phương tiện thông tin đại chúng về các vấn đề cấp bách của giáo dục. Nội dung đề cập đến nhiều vấn đề về nhà giáo như vấn đề cải thiện chính sách sử dụng giảng viên đại học, chính sách đào tạo giáo viên phổ thông và đổi mới hệ thống các trường sư phạm. Các công trình nghiên cứu về nhà giáo của các tác giả ở nước ngoài có thể kể đến bao gồm: - Hiện trạng giáo dục sư phạm trong thế kỷ XXI ở nước Mỹ của David G.IMIG [36]. Tác giả đã tập trung phân tích những nhân tố luật pháp và chính trị tác động đến việc đào tạo giáo viên và hoạt động của các trường sư phạm ở Mỹ. Theo đó, chương trình đào tạo giáo viên theo kiểu truyền thống cần được xem xét lại. Những nhân tố gây ảnh hưởng tới việc đào tạo giáo viên vẫn còn chưa được xác định thật rõ và vẫn còn nhiều tranh luận chung quanh hiệu quả của những phương thức đào tạo khác nhau như xây dựng chương trình bốn năm hay là năm năm học và những cách tiếp cận khác nhau như lấy học sinh làm trung tâm hay lấy thầy giáo làm trung tâm… Chương trình đào tạo hiện nay đã thất bại trong việc tạo ra một đội ngũ giáo viên có đủ năng lực vượt qua những thử thách và yêu cầu ngày càng cao của nghề giáo để đáp ứng nhu cầu của nhà trường hiện đại. - Đào tạo giáo viên ở vùng Đông Á của Frederich K.S.Leung [56]. Công trình tập trung nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến đào tạo giáo viên vùng Đông Á bao gồm xu hướng đại học hoá toàn bộ giáo viên các cấp, chương trình đào tạo giáo viên, vấn đề bồi dưỡng nghiệp vụ cho giáo viên. Việc xây dựng một lý thuyết Đông Á về đào tạo giáo viên trên cơ sở nhìn lại truyền thống lịch sử về đào tạo giáo viên và những giá trị văn hoá tiềm ẩn của vùng Đông Á là rất cần thiết. - Các trường sư phạm ở Nhật trước ngã ba đường - Những thử thách và cơ hội trong thế kỷ XXI của Masahiro Arimoto, Học viện Quốc gia về Nghiên cứu chính sách giáo dục Nhật Bản [78]. Tác giả đưa ra các nghiên cứu chi tiết 17 về hệ thống các trường đại học, cao đẳng và học viện đào tạo giáo viên ở Nhật Bản, bối cảnh lịch sử của các trường sư phạm; những khác biệt chính giữa đại học sư phạm và các đại học đa ngành đồng thời nêu rõ những điểm mạnh cũng như những vấn đề vướng mắc của hệ thống này. 1.2.2. Các nghiên cứu về hoàn thiện pháp luật nhà giáo Hoàn thiện hệ thống pháp luật về giáo dục là một trong những nhiệm vụ quan trọng trong công tác quản lý nhà nước về giáo dục. Hệ thống pháp luật về giáo dục đã có bước phát triển vượt bậc so với thời kỳ trước đổi mới, đặc biệt là từ khi Quốc hội ban hành Luật Giáo dục 1998 đến nay. Tuy nhiên pháp luật về nhà giáo - một bộ phận cấu thành của hệ thống pháp luật về giáo dục lại chưa được chú trọng nghiên cứu đúng mức. Các công trình nghiên cứu điển hình trong thời gian qua tập trung chủ yếu ở một số báo cáo tổng kết chuyên đề, tham luận của các nhà khoa học tại các Hội thảo do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức hoặc được đề cập đến với vai trò một nội dung có liên quan trong các luận văn, luận án nghiên cứu về pháp luật giáo dục nói chung. Có thể nêu một số công trình điển hình theo hướng nghiên cứu này như sau: - Mấy ý kiến ban đầu về việc xây dựng Luật Giáo viên - tiếp cận từ góc độ Luật học của GS.TS Lê Minh Tâm [102]. Bài tham luận tại Hội thảo khoa học do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức tháng 3/2007. Theo tác giả, xuất phát từ tính chất, đặc điểm và những yêu cầu khách quan có tính chức nghiệp, việc ghép chung nhiều vấn đề của pháp luật về nhà giáo vào các luật khác đã cho thấy rõ sự bất hợp lý, làm cho pháp luật có những khoảng cách so với thực tế đời sống. Vì vậy, việc nghiên cứu để xác định luận cứ cho việc xây dựng Luật Nhà giáo trong bối cảnh hiện nay là rất cần thiết và có ý nghĩa sâu sắc. - Giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật về giáo dục giai đoạn 2010 2020 (Viện khoa học Giáo dục Việt Nam, 2009), nhiệm vụ nghiên cứu khoa học cấp Bộ do PGS.TS Chu Hồng Thanh chủ trì. Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn công tác xây dựng văn bản pháp luật về giáo dục của Bộ 18 Giáo dục và Đào tạo trên cơ sở đó đưa ra các đề xuất định hướng xây dựng hệ thống pháp luật về giáo dục đến năm 2020 bao gồm một số đạo luật trong đó có Luật nhà giáo và một số luật khác như:Luật giáo dục nghề nghiệp, Luật Giáo dục mầm non, Luật Giáo dục phổ thông, Luật giáo dục thường xuyên… - Cơ sở khoa học của việc xây dựng Luật Giáo viên (Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, 2007), nhiệm vụ nghiên cứu khoa học cấp Bộ do Ths. Nguyễn Huy Bằng chủ trì, nghiên cứu sinh là thư ký thực hiện nhiệm vụ. Đây là công trình đầu tiên nghiên cứu về các nguyên tắc, quan điểm, cơ sở pháp lý của việc xây dựng Luật Giáo viên làm căn cứ cho việc lập đề xuất đưa Dự án Luật Giáo viên vào Chương trình xây dựng Luật, pháp lệnh của Quốc hội khóa XII. - Hệ thống giáo dục và Luật Giáo dục một số nước trên thế giới [8]. Nghiên cứu sinh là một trong các đồng tác giả thực hiện công trình này. Nội dung cuốn sách giới thiệu hệ thống chuẩn phân loại giáo dục quốc tế của UNESCO, khái quát về hệ thống giáo dục và Luật giáo dục của một số nước như Liên bang Nga, Cộng hòa Pháp, Trung Quốc, Nhật Bản, Thái Lan, Đài Loan trong đó giới thiệu toàn văn Luật Giáo viên của Trung Quốc và Đài Loan. - Luật Giáo dục đại học một số nước trên thế giới [16]. Công trình này tập hợp và giới thiệu Luật Giáo dục đại học của Trung Quốc, Hàn Quốc, Mỹ, Na Uy và Liên bang Nga bao gồm các quy định về hệ thống giáo dục đại học, tổ chức và hoạt động của trường đại học, các điều kiện bảo đảm của trường đại học, đội ngũ giảng viên, nhân viên và chế độ chính sách đối với giảng viên đại học. - Đạo đức nhà giáo và vấn đề thể chế hoá của TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến [109]. Theo tác giả, đạo đức nhà giáo (hay còn gọi là sư đức) là cốt lõi của nhân cách nhà giáo tạo nên sự cao quý và tôn vinh của nghề dạy học vì vậy rất cần được nghiên cứu để thể chế hóa bằng pháp luật thông qua việc ban hành các quy tắc ứng xử, các tiêu chí đánh giá đạo đức nhà giáo. 19 - Hoàn thiện pháp luật về quản lý các trường đại học, cao đẳng đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục đại học Việt Nam hiện nay (Nguyễn Đức Cường, Luận án tiến sỹ Luật học, 2009). Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về hoàn thiện pháp luật về quản lý các trường đại học, cao đẳng; đánh giá thực trạng pháp luật về quản lý các trường đại học, cao đẳng ở Việt Nam và đề xuất các giải pháp hoàn thiện về hình thức và nội dung pháp luật về quản lý các trường đại học cao đẳng trong đó có nội dung đề cập đến nhà giáo giảng dạy ở các trường đại học, cao đẳng. - Hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay (Lê Thị Kim Dung, Luận án tiến sỹ Luật học, 2012). Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận của việc hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học; đánh giá thực trạng hệ thống pháp luật về giáo dục đại học và đề xuất hệ thống giải pháp hoàn thiện pháp luật về giáo dục đại học ở Việt Nam hiện nay trong đó có nội dung đề xuất về việc cần thể chế hóa các quy định về nhà giáo nhằm phát triển và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo. 1.3 Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài Luận án Với các công trình thuộc hai nhóm vấn đề liên quan đến Đề tài Luận án nêu trên, các tác giả đã phân tích, chỉ ra nhiều vấn đề lý luận quan trọng mang tính bản chất về quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; vấn đề hội nhập quốc tế của Việt Nam; vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam; vấn đề hoàn thiện pháp luật về giáo dục; vấn đề nhà giáo và xây dựng đội ngũ nhà giáo đáp ứng yêu cầu phát triển giáo dục... Các công trình nghiên cứu đều khẳng định yêu cầu cấp thiết của việc hoàn thiện hệ thống pháp luật trong bối cảnh xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế với mục tiêu có một hệ thống pháp luật đầy đủ, hoàn chỉnh, đồng bộ, khả thi, công khai, minh bạch với một cơ chế thực hiện pháp luật có hiệu quả để quản lý Nhà nước, quản lý xã hội, ổn định chính trị, 20