Tài liệu Hoàn thiện ngân sách địa phương trong cơ chế thị trường ở việt nam

B<) GIAO Dl)C VA DAO T~O TRUONG D~I HOC KINH TE TP HO CHi MINH ******** VO DUY KHU'ONG NGAN SACH DlA PHUONG HOAN THI~N TRONG CO CHE THI. TRUONG 0 VIETNAM. . K I ' ? Chuybz ngimh : Tai chinh, luu thong tie'n t¢ va tin Mil so' : 5.02.09 "' d~lng ·I,.: LU~N AN TIEN SI KINH TE NGUOI HUONG DAN KHOA HOC - TS. PH~M VAN NANG hQc Kinh te TP . Hi¢u trU'&ng TrU'ong D~i ~ TS. TRAN HOANG NGAN hQc Kinh te TP Chi Minh TrU'ong D~i Ho THANH PliO HO CHi MINH- NAM 2001 Ho Chi Minh LOI CAM I>OAN T6i xin cam doan day la c6ng trinh nghien cliu cua rieng toi. Oic s6li¢u, ket qua neu trong lu~ an la trung thvc va c6 ngu6n goc ro rang. Tac gia lu~n an VO'DUY KHU'ONG DANH MlJC cAc cHuvmT TAT AFTA Khu vvc tL! do thuong mt:ti ASEAN APEC Dien d~m CHLB C¢ng hoa Lien bang DNNN Doanh DTPT Dfiu tu phat tri~n GDP T6ng san ph~m GTGT Gia tr! gia tang HDBT Hoi . donob Bo . truona c HDND H¢i dong nhan dan KBNN Kho bt:tc Nha nu6c NSDP Ngan sach d!a phnong NSDT Ngan sach doth! NSNN N boan sach nha nu6c NSTU N gan sach trung uong TNDN Thu TTDB Tieu th9 TPHCM Thanh ph6 Ho Chi Minh UBHC UBND Uy ban hanh chinh Uy ban nhan dan XHCN Xa h¢i chu nghla XDCB Xay dl}ng co ban WTO T6 chtl'c thuong mt:ti the gi6i kinh te Chau nghi~p A - Thai Blnh Duong nh~p nha nu6c trong nu6c ; ' d~c doanh nghi~p bi~t MlJC LlJC ph~ Trang bla LOi cam doan Danh muc cac chfi' viet tat l\1~c h,Jc Danh m~c cac bang Danh m~c cac hlnh ve, sa do, bi~u do MODAU 1 Chu·ang 1: LY LUJ.N TONG QUAN B~in l .1/ VE NGAN sAcH NHA NlfOC chat cua ngfm sach nha nu6c Vi~t B~in 1.1.2- chfit ci.1a ngan sach nha nu6c 5 nam 1. I .1- Tinh tat yeu khach quan cua ngan sach nha nu6c Vi~t Vi~t Nam 5 8 Nam diem cua NSDP a· Vi~t 1.2/ Yai tro chung cua NSNN va d~c 5 Nam trong co· 11 che thi. tnrono-b l .2.1- Vai tro chung cua NSNN Vi~t 1.2.2- D~c 1.3/ H~ Nam trong co che thi tnrong aVi¢t Nam trong cache thi truong thong ngan sach nha nu6c va phan cap NSNN aVi~t Nam diem cua NSDP 1.3.1- H¢ thong ngan sach nha nu6c Vi~t Nam 13 24 24 1.3.2- N(li dung va nguyen uk t6 chile h¢ thong NSNN Vi¢t Nam 1.3.3- N¢i dung tlm, chi va quim 11 ly ngan sach nha nu6c aVi¢t Nam 27 29 1.3.4- Cfm c1oi ngan sng chua d~t hi¢u qua cao, anh huang khong nho den Slf' 6n dinh cua toan b(> h¢ thong tai chinh quoc gia. Tinh cap thiet cua h~m, de tai lu~n nghien cuu b6 sung them m(>t so van de ly lu~n th~;rc cluqc tr~ng hi¢n lu~t s6' ly lu~m ve NSNN hi¢n ve NSDP, phan tich NSDP trong nhfrng nam qua - rna chu yeu la sau 5 nam NSNN, df c6 th~ nhu·ng th~m lu~n an la tren co so ly tl;lU va h~n rut ra nhfrng ket lu~n che cua NSDP. Lu~n khoa hQC V~l thvc ti~n th~;rc ve an gop phan Cl:l thf hoa them co ctla vi¢c hoan thi¢n NSDP, rna trQng tam la nghien cuu nhu·ng n(>i dung lien quan den vi¢c tiep we hoan thi¢n NSDP trong h¢ thong NSNN d6i m6i v6i co che phan cap NSNN phil hQp v6i nen kinh te theo CO' che th! tnrong trong dieu ki¢n cua Vi¢t Nam. Ml:IC tieu' ciia lu~m an la tren co s6' h¢ thong h6a cac quan di~m ve ngan si dung c6 lien ( quan den NSDP trong cac van de trQng tam da duqc de c~p chinh cua lu~n an la : tren. N()i dung 3 + Trong phftn lu~n th6ng h6a cac quan diem ly lu~n ve NSNN va NSDP, an Slr d\}ng nhfrng quan diem chfnh th6ng va nhfrng y kien dang dUQ'C thao lu~n de lam sang to th~m NSDP. Vi~t Vi~c ve ban cha't, vai tro va d~c khai quat ljch si'r hinh Nam qua cac thai d~i la ti:r sv xm1t hi~n phan tich d~c h~ h~ th~m nhfim kh~ng va t6n t~ diem cua NSNN va ngan quy qu6c gia cua Nha nu6c dinh ly lu~n vt ngu6n g6c cua NSNN cua Nha nu6c. Tr~n co diem cua NSDP trong dieu ki~n sa d6, phftn nay t~p co che thi truang; vi~c th6ng NSNN va co che phan cap qulm ly ngan sach hi~n D6ng thai de c~p m¢t s6 kinh nghi~m trung h~ t6 chile t6 chile hanh cua nu6c ta. thong NSNN va phan cap ngan sach CUa m¢t SO llU'OC de nghien CUu. +Trang phftn phan tich thvc tn;mg NSDP, lu~n an da lf(y soli~u vt ngan s:kh cua 3 thanh pho trvc thu¢c trung uong (TP H6 Chi Minh, TP Hai Phong, TP Da Nang) va cac tinh thu¢c d.c vung kinh te D!nh, Khanh Hoa, Cftn Tho, Diic Liic) de Htm co thu cua ca nu6c (Nam sa phan tich nhung vi~c lam ctuqc v~t Lu~t NSNN. Tu· d6 danh gia nhung thanh tt;tu, Iwn che cua NSDP va rut ra chua lam duqc cua NSDP trong hai thai ky chfnh: tnr6c va sau khi c6 nh[l'ng nguyen nhan t6n t~i. + Phftn quan tr9ng nhat cua thi~n NSDP trong ditu ki~n Xng dat thu(>c nha Vua, m(>t phfin ru(>ng dat duqc Vua cap cho quy t(>c, qmm l~ti (gQi la thai ftp), con h_ti Ht ru(>ng dat cong xa va quoc kh6. Nha nmS'c phong kien eta sam si'r dvng to time ct~ ctla n6n kinh tc, cac clanh vao clan dty tren cHft cong xa va theo eta phM tri~n thU' time khac tiep t~lC ban, thue sfm phdm ... ct~ dU'Q"C 1110 r(>ng n}1ll' t}me dinh, tlme thtJ S~l1, xfty dvng ngftn quy quoc gia piwc v~1 thuc buon cho vi¢c cai tr! eLla tri6u dlnh. Trong giai dm~n gfin 100 nam thu(>c Phap (1858 - 1945) chfnh quy6n thong tr! eta clung snu cao time n~g b6 sung vao ngftn quy chinh quoc. D~tc th~rc d~ b6c l(>t dftn ta, dna ti6n b~c, etta dti v6 bi¢t, trong 2 cu(>c chien tranh the gi6i, clan Piu1p dmg ra stl'c va vet dm cc\i nhi6u hOJ~ tranh. Hlnh thu·c chi'• ycu la chung m6 r(>ng cac lo~ti nii'a d~ piwc v~t chien thue va nfmg cao thue suf\t nen hfiu nhtr nam nao chinh quy6n thu(>c d!a cling b(>.i tim ngan sach. - Ttr sau Cach m~g thang Tam den ngay giai ph6ng hoan toan dfit mr6c, m(>t m(lt Dang va Nha nu6c ta lanh l(tp. M~t nghi~p khac tiep t~1c d~w toan dan khang chien danh d(>c ctmg co chfnh quy6n each mc_tng. Do yeu diu etta sv khang chien nen vi¢c t6 ch(rc ngan quy quoc gia Ia m(>t nhi~m v~1 toi quem trQng. Cuoi nfun 1947 Chinh phi'l chfnh thu·c thanh l(tp NSNN ct~ qui1n ly tlm, chi; den nftm 1951, van ct6 chan chinh cong tac tai chinh ctuQ·c cl~t ra m(>t each khdn cf\p nh~m xay dvng m(>t chfnh sach tai chfnh tfch c~r: tang tim, gifun chi 7 cho NSNN; ban ki~n h~m l~p ch€ d(> dl! tmin, quy€t tmin tai chinh nha nuac va toan b(> may qulm ly NSNN. Trong giai do~n xay dl!ng CNXH ami6n B~c va dau tranh giai ph6ng mi6n Nam (1954 - 1975), dat nu6'c trong thoi ky phai lam 2 luqc nen t6 chuc NSNN l~i cang vo cling quan trqng. D~c giing huy d(>ng m(>t khoi luqng nhi~m Vlf chi€n bi~t, NSNN da co Ian ti6n cua cho khang chi€n nhung vfrn khong dap U'ng nhu diu chi ngay cang tang cua cu(>c chi€n. Do v~y thoi ky nay chu y€u dl!a vao ngu6n vi~n can doi NSNN trq va vay nq. - Tu sau ngay dat nuac thong nhat d€n nay (1975 - 2000), NSNN da duqc cling co, t6 chuc l~i. nhi~m Vlf khac ph1;1c h~u D~c diem cua thoi ky nay la ca nuac t~p qua chi€n tranh va xay dl!llg n6n kinh t€ theo dtnh hu6ng XHCN trong di6u ki~n tr~ng ho~c gcin nhu khong con ngo~i thai chi€n tranh chuyen sang hoa blnh, giai do~n h6a t~p khtmg ho~ing vi~n. Do dat nu6'c tu dciu l~i theo ca ch€ k€ tiung quan lieu, bao cap nen tinh hinh kinh t€ ngay cang nghiem trqng. NSNN khong gifr duqc va~ phat tang m~nh, trung cho Nha nu6'c l~i ti€p t1;1c in therri ti6n d~ nen b¢i chi cang Ian khong kh~c plwc duqc. ~am bi tro di6u tiet vi mo, l~m dap U'ng yeu cciu chi tieu 1986, D~i h(>i lcin thtl' IV cua Dang C¢ng san Vi¢t Nam da d6 ra duong loi d6i m6i, n6n kinh te chuy~n sang ca che th! truoog c6 sv quan ly cua Nha nuac. Cac bi¢n phap d6i mai tren llnh ~rc thM ch~t tai chfnh - ngan sach Ia t~p trung k16m ch€ va d~y chi tieu cua NSNN, b¢i chi ngan sach duqc bu d~p ngu6n phat h~m rna b~ng ban hanh bao g6m h¢ thong cac lu~t dinh mtl'c chi tieu. D~c phat, khong phai b~ng ngu6n vay cua cac t6 chuc tin dl;lng quoc t€, vay trong dan. Nha nuac da di6u hanh ngan sach b~ng chu~n, lui I~m h¢ thong lu~t phap duqc thu€, h¢ thong quy dinh v6 cac tieu bi¢t da d!nh hinh duqc chinh sach tai chfnh quoc gia (1991 - 2000) va ban hanh Lu~t NSNN (20/3/1996). Nho v~y, qua 15 nam d6i m6'i NSNN tU:ng bu6'c da trb thanh c6ng ct.;t c6 tinh quy€t d!nh cua Nha. nu6c trong di6u chinh, di6u hanh vi mo nen kinh t€ thi truo11g. 8 Di~m l<;li sa luqc lich Slr hinh th~m NSNN cua Vi~t va qua trinh hoan thi~n h~ thong Nam qua cac thai ky, chung ta thay rang du du6i che d(> xa Vi~t h(>i nao thi NSNN Nam cling ra dai va t6n t(;li cling Sl;t t6n t(;li cua cac Nha nu6c duong quyen. Die'u d6 c6 thl chung minh Sf! ra diJi va ton tr;zi cua NSN N Vi¢t Namla mt)t ta't ylu kluich quan, Ia mt)t phr;zm tru kinh tl- lfch su [28]. 1.1.2- Ban chat ciia ngan sach nha nuoc Vi¢t Nam. Khi ban ve ban chat cua NSNN n6i chung va NSNN Vi~t ni~m tnr6c day da c6 nhfrng quan khong thong nhat nhau, c6 m(>t so d6ng nhat gifra ban chat va khai ni~m V~y thi NSNN Vi~t - Hi~n cac khai ni~m y kien cua NSNN. Nam Ia gi? nay c6 nhieu quan ni~m theo each tiep c~n Nam n6i rieng van d~ khac nhau ve ngan sach va NSNN tuy khac nhau, nhung phan Ian y kien deu xoay quanh sau: + Ngan sach la m(>t bang li~t ke, trong d6 dt! kien va cho phep th1;tc cac khoan tim, chi bang tien cua m(>t chu th~ hi~n nao do CNha nuac, b¢, xf nghi~p, gia d'inh, ca nhan). NSNN la bang dl;t toan thu, chi tai chfnh cua Nha nuac trong m(>t khoan thai gian nhat d!nh, thuong la r_n(>t nam [25], [32]. t~ + NSNN la quy tien t~p trung cua Nha nu6c, lake hO<;lCh tai chfnh CO' ban etta Nha nuac [25], [32] . + Theo Lu~t NSNN Vi~t Nam thi "NSNN la toan b(> cac kholm tlm, chi dm Nha nu6·c trong dl;t toan da du9·c co quan nha nuac c6 thcim quyen quyet dinh va duqc th1;1·c hi~n nhi~m trong m(>t nam d~ bao dam thl;tc hi~n cac chli'c nang, v1;1 ciia Nha nu6c" [14] + Can cu: vao ho<;1t d(>ng thl;tc tien cua NSNN etta tk gia, c6 th~ hi~u khai ni~m NSNN Vi~t anuac ta theo quan di~m Nam nhu sau: NSNN la toan b(> cac khoan tlm, chi theo quy djnh cua Nha nuoc, duqc CO' quan nha nu6c c6 hi~n tham quyen quyet d!nh va duqc thtlc hi~n cac chuc nang, nhi~m V\} cua Nha nu6c. trong m(>t nam d~ bao dam th1;tc 9 - Ciing nhu mQi S\1' v~t b¢ nhiing m6i lien h~, khac, blm chat cua NSNN quan h~, nhfrng qui lu~t tU'Q'ng dU'Q'C th~ ch~t blm chat cua NSNN Vi~t hi~n boi CaC m~t Nam tile Ut toan ben trong cua n6 - khong bao gio tv' b<)c lQ m<)t each tfl!C tiep rna lubn duqc bi~u tuqng. Dl tim hi~u Vi~t hi~n thong qua cac hi~n Nam ta phai phan tfch .cac hi~n ben ngoai, cac hinh thuc bi~u lQ ra CUa ban NSNN: Thft nhilt, nhu ph an khai ni~m da neu, NSNN Vi~t Nam la toan b¢ cac khoan tim va cac khoan chi theo quy dinh cua Nha nu6'c; each khac d6 la SlJ buy d¢ng cac ngu6n tai chfnh do lu~t c~p dinh vao tay Nha nu6'c va cac khoan phat cua Nha nu6'c cho cac nhu cau dau tu va tieu dung cua xa h¢i. Ngu6n tim ca ban mang tfnh chat b~t bu¢c cua NSNN (cu5ng btk) la m¢t ph&n t6ng san pham qu6c dan (GDP) duqc sang t~o ra tu san xuat, kinh doanh trong qua trlnh phan phoi cac ngu6n tai chfnh cua xa hi CUa mQi tang l6p nhan dan. Dinh huang XHCN cua Nha nu6'c th~ hi~n Nam se duqc r6 net tren cac Iinh yVc nay. Kinh te Umg truong nhung phai h~n nhfrng khuyet t~ tr~ng Vi~t th~i cua cache thi truang t£1c d¢ng vao xa h¢i, khong d~ hQc, khong duqc chua b~nh, that nghi~p che tlnh tran Ian ... trong cac t&ng l6p dan cu. - Thong qua vi~c va cac doan th~ phan b6 chi cho cac ca quan quan ly nha nuoc, Dang chfnh tri- xa h¢i, chi cho an ninh- qu6c phong ... , (ngan sach