Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện tại huyện văn bàn, tỉnh lào cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ THANH HUYỀN HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN TẠI HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SỸ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ & QUẢN TRỊ KINH DOANH ĐỖ THANH HUYỀN HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN TẠI HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ Mã số: 8.31.01.10 LUẬN VĂN THẠC SỸ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG Người hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ THỊ THU HẰNG THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong đề cương luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Đố Thanh Huyền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn “Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai” bên cạnh sự cố gắng, nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự động viên và giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể trong và ngoài trường. Trước hết, tôi xin trân trọng cảm ơn TS. Đỗ Thị Thu Hằng là người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi về kiến thức và phương pháp để tôi hoàn thành được luận văn này. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn các Thầy Cô Trường Đại Học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã hướng dẫn, giảng dạy, cung cấp kiến thức và phương pháp trong 2 năm học qua để ngày hôm nay tôi có thể hoàn thành được luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ các cơ quan, đoàn thể đã giúp tôi trong việc tìm kiếm tư liệu và cung cấp cho tôi những tư liệu quan trọng, cần thiết phục vụ cho việc thực hiện đề tài. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình và bạn bè đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Do thời gian và kiến thức có hạn, luận văn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong nhận được sự đóng góp của các thầy, cô giáo cùng toàn thể bạn đọc. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng năm 2019 Tác giả luận văn Đỗ Thanh Huyền Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT .................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU ........................................................... vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ .......................................................................... viii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 3 4. Đóng góp của đề tài....................................................................................... 3 5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN ............................................................... 5 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện .......................... 5 1.1.1. Ngân sách nhà nước cấp huyện ............................................................... 5 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện .................................................. 9 1.2.Cơ sở thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ...................... 24 1.2.1. Kinh nghiệm quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện ở một số địa phương trong nước ....................................................................................................... 24 1.2.2. Bài học kinh nghiệm đối với huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ................. 27 2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 28 2.2. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 28 2.2.1. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 28 2.2.2. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .................................................... 29 2.2.3. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 31 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 32 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn iv Chương 3 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN TẠI HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI ........... 33 3.1. Giới thiệu về huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ............................................. 33 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................. 33 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................ 37 3.1.3. Đánh giá những thuận lợi, khó khăn ảnh hưởng tới công tác quản lý ngân sách nhà nước của huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ........................................... 41 3.1.4. Giới thiệu bộ máy quản lý ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ................................................................................................................... 42 3.2. Thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ............................................................................................ 44 3.2.1. Lập dự toán ngân sách huyện ................................................................ 44 3.2.2. Chấp hành ngân sách huyện .................................................................. 50 3.2.3. Quyết toánngân sách huyện .................................................................. 64 3.2.4. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách nhà nước cấp huyện ................ 69 3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..................................................................................... 74 3.3.1. Các yếu tố chủ quan .............................................................................. 74 3.3.2. Các yếu tố khách quan .......................................................................... 76 Chương 4 MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN TẠI HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI ........................................................................................................ 79 4.1. Quan điểm, định hướng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..................................................................... 79 4.1.1. Quan điểm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nướctại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ............................................................................................ 79 4.1.2. Định hướng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nướctại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..................................................................................... 81 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn v 4.2. Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..................................................................................... 81 4.2.1. Hoàn thiện công tác lập dự toán ngân sách nhà nước ........................... 82 4.2.2.Hoàn thiện công tác chấp hành ngân sách nhà nước ............................. 83 4.2.3. Hoàn thiện công tác quyết toán ngân sách nhà nước ............................ 84 4.2.4.Hoàn thiện công tác kiểm tra, giám sát ngân sách nhà nước ................. 86 4.2.5. Nâng cao chất lượng đội ngũ kế toán ngân sách xã .............................. 87 4.2.6. Tăng cường mối quan hệ hợp tác, phối hợp giữa các cơ quan trong bộ máy quản lý ngân sách huyện ......................................................................... 88 KẾT LUẬN .................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 92 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn vi DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT DẠNG VIẾT TẮT DẠNG ĐẦY ĐỦ 1 CHDT Chấp hành dự toán 2 CP Chính phủ 3 CTMT Chương trình mục tiêu 4 CSHT Cơ sở hạ tầng 5 DT Dự toán 6 ĐVT Đơn vị tính 7 HĐND Hội đồng nhân dân 8 KBNN Kho bạc nhà nước 9 NĐ Nghị định 10 NS Ngân sách 11 NSNN Ngân sách nhà nước 12 UBND Ủy ban nhân dân 13 XD Xây dựng 14 XDCB Xây dựng cơ bản Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng đất huyện Văn Bàn năm 2017 ......................... 35 Bảng 3.2: Dự toán thu ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn giai đoạn 20152017 ................................................................................................. 45 Bảng 3.3: Dự toán chi ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn giai đoạn 20152017 ................................................................................................. 47 Bảng 3.4: Đánh giá của cán bộ quản lý ngân sách nhà nước về công tác lập dự toán .................................................................................................. 48 Bảng 3.5: Chấp hành thu ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn giai đoạn 20152017 ................................................................................................. 51 Bảng 3.6: Chấp hành thu ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn theo nội dung thu giai đoạn 2015-2017 ....................................................................... 53 Bảng 3.7: Chấp hành chi ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn giai đoạn 20152017 ................................................................................................. 56 Bảng 3.8: Chấp hành chi ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn theo nội dung chi giai đoạn 2015-2017 ....................................................................... 58 Bảng 3.9: Cân đối thu - chi ngân sách nhà nước huyện Văn Bàn giai đoạn 20152017 ................................................................................................. 61 Bảng 3.10: Đánh giá của cán bộ quản lý ngân sách nhà nước về công tácchấp hành ngân sách ................................................................................. 62 Bảng 3.11: Tình hình nộp báo cáo quyết toáncủa các đơn vị trên địa bàn huyện Văn Bàngiai đoạn 2015-2017 ......................................................... 65 Bảng 3.12: Mức độlập báo cáo quyết toáncủa các đơn vị trên địa bàn huyện Văn Bàngiai đoạn 2015-2017 ......................................................... 65 Bảng 3.13: Chất lượng báo cáo quyết toáncủa các đơn vị trên địa bàn huyện Văn Bàngiai đoạn 2015-2017 ......................................................... 66 Bảng 3.14: Đánh giá của cán bộ quản lý ngân sách nhà nước về công tácquyết toánngân sách................................................................................... 67 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn viii Bảng 3.15: Tình hình bị từ chối thanh toán chi NSNN quakiểm soát tại KBNN huyện Văn Bàn giai đoạn 2014-2016 ............................................. 70 Bảng 3.16: Đánh giá của cán bộ quản lý ngân sách nhà nước về công táckiểm tra, giám sát ngân sách ..................................................................... 72 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 3.1: Cơ cấu bộ máy tổ chức phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai..................................................................................... 42 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách Nhà nước (NSNN) là công cụ tài chính quan trọng, vừa là điều kiện vật chất cần thiết để Nhà nước có thể thực hiện được các chức năng nhiệm vụ của mình, vừa là công cụ để Nhà nước tác động điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Vì vậy, Chính phủ các nước luôn tạo lập cơ chế và có biện pháp để không ngừng tăng cường tiềm lực của NSNN và sử dụng nó một cách tiết kiệm có hiệu quả.Luật NSNN của Việt Nam được Quốc hội Khóa XI, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002, có hiệu lực từ năm ngân sách 2004 đã đánh dấu bước đổi mới quan trọng trong quản lý NSNN (Luật Ngân sách Nhà nước hiện hành là Luật Ngân sách Nhà nước được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 25 tháng 6 năm 2015). Cùng với các biện pháp cải cách, đổi mới đồng bộ về thể chế quản lý tài chính công, việc thực hiện Luật NSNN trong những năm qua đã có những đóng góp quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả, hiệu lực của công tác quản lý, điều hành NSNN; góp phần ổn định và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, giải quyết tốt các vấn đề an sinh xã hội, xoá đói giảm nghèo; đảm bảo nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Đồng thời, phân cấp ngân sách theo Luật NSNN cũng đã đảm bảo được tính chủ động trong quản lý điều hành NSNN của các cấp ngân sách; công tác cải cách hành chính trong quản lý ngân sách được đẩy mạnh, công khai ngân sách được chú trọng. Ở nước ta, hệ thống NSNN bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Với đặc thù là ngân sách trung gian, ngân sách địa phương vừa chịu sự quy định của Luật NSNN nói chung, vừa chịu sự ảnh hưởng của phân cấp, cũng như đặc điểm kinh tế xã hội ở địa phương nói riêng. Ngân sách cấp huyện gắn liền với việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ chính quyền nhà nước cấp huyện, có vai trò cung cấp phương tiện vật chất để chính quyền cấp huyện hoạt động, đồng thời là một công cụ để chính quyền cấp huyện thực hiện quản lý toàn diện các hoạt động kinh tế - xã hội, giữ vững Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2 an ninh - quốc phòng tại địa phương. Công tác quản lý ngân sách NSNN cấp huyện trên địa bàn huyện tốt sẽ tạo được nguồn lực tài chính mạnh mẽ, đồng thời công tác quản lý NSNN có hiệu quả, chính là yếu tố có tính quyết định để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội của huyện mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện đề ra. Văn Bàn là một huyện miền núi nằm ở phía Tây Nam của tỉnh Lào Cai, cách trung tâm tỉnh Lào Cai 75km. Thời gian qua, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai đã đạt được nhiều thành tự đáng kể về phát triển kinh tế - xã hội, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt. Công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện cũng đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Công tác quản lýthu, chi NSNN được thực hiện theo đúng qui định hiện hành. Thực hiện tốt việc cân đối số thu tại địa bàn và số thu nguồn lực tại cơ sở để đáp ứng nhiệm vụ chi được phân cấp trên địa bàn huyện, góp phần giải quyết kịp thời cho các nhiệm vụ chi thuộc các chương trình mục tiêu của huyện được giao trong tổng mức ngân sách tỉnh đã phê duyệt. Tuy nhiên, bên cạnh đó công tác quản lý NSNN ở huyện Văn Bàn còn một số hạn chế như: công tác kế hoạch hoá nguồn thu chưa được coi trọng đúng mức; công tác xây dựng dự toán thu ngân sách đôi khi còn mang yếu tố chủ quan, cảm tính; sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp chính quyền, sự phối hợp giữa các ban ngành với ngành thuế trong quá trình quản lý thu thuế còn hạn chế; căn cứ để xây dựng định mức chi chưa đủ cơ sở khoa học vững chắc, chưa thật sự bao quát toàn diện các lĩnh vực của đời sống xã hội, nhiều khi vẫn còn mang tính bình quân; việc phân bổ dự toán của một số đơn vị sử dụng ngân sách chưa thựchiện tốt, đôi khi chưa khớp đúng về tổng mức, phân bổ chi tiết không sát với yêu cầu chi thực tế. Điều này đòi hỏi trong thời gian tới, huyện Văn Bàn cần phải có những giải pháp cụ thể để hoàn thiện công tác quản lý NSNN trên địa bàn huyện. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề trên, tôi lựa chọn nghiên cứu đề tài:“Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện tại huyện Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 3 Văn Bàn, tỉnh Lào Cai”làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN cấp huyện. - Phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2015-2017. - Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong giai đoạn 2015-2017. - Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai trong thời gian tới. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tập trung vào công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn,tỉnh Lào Cai. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian:luận văn được nghiên cứutrên địa bàn huyệnVăn Bàn, tỉnh Lào Cai. - Phạm vi về thời gian:các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn được lấy từ năm 2015 đến năm 2017. - Phạm vi về nội dung:đề tài tập trung đánh giá về thực trạng quá trình quản lý ngân sách cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai theo quy trình và nội dung quản lý NSNN cấp huyện. 4. Đóng góp của đề tài - Về mặt lý luận:góp phần làm rõ cơ sở lý luận về quản lý NSNN trên địa bàn cấp huyện.Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách có hệ thống Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 4 về công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. - Về mặt thực tiễn:luận văn là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc lãnh đạo, điều hành NSNN góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý NSNN cấp huyện. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Chương 4: Một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý NSNN cấp huyện tại huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 5 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1. Ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước cấp huyện - Khái niệm ngân sách nhà nước Ngân sách Nhà nước ra đời và phát triển với tư cách là một phạm trù kinh tế gắn liền với sự xuất hiện của Nhà nước và sự tồn tại, phát triển của nền kinh tế hàng hóa tiền tệ. Ngân sách Nhà nước là khâu chủ đạo, đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của bộ máy quyền lực Nhà nước. Theo Luật Ngân sách Nhà nước được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 25 tháng 6 năm 2015 thì “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước” (Luật Ngân sách Nhà nước, 2015). Từ khái niệm ngân sách Nhà nước nêu trên cho thấy, thu - chi ngân sách Nhà nước là hai nội dung quan trọng của Ngân sách Nhà nước. Xét theo góc độ quản lý thì NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của Nhà nước hay bảng cân đối thu - chi chủ yếu của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm và được gọi là năm ngân sách). Tại hầu hết các nước trong đó có Việt Nam, năm ngân sách trùng với năm dương lịch, bắt đầu từ 01/01 kết thúc vào 31/12. Về bản chất của NSNN, đằng sau những con số thu, chi đó là các quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các chủ thể khác phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất của Nhà nước. Đối tượng phân phối để tạo lập nguồn thu cho NSNN là giá trị của cải xã hội. Mục đích phân phối, sử dụng nguồn vốn NSNN là đáp ứng cho Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 6 các nhu cầu gắn liền với việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước trong từng thời gian cụ thể.Vì vậy, nghiệp vụ chủ yếu của NSNN là thu - chi nhưng không đơn thuần là việc tăng giảm số lượng tiền tệ mà còn phản ánh quan hệ kinh tế - tài chính giữa Nhà nước với các tác nhân khác nhau của nền kinh tế trong quá trình phân bổ các nguồn lực và phân phối thu nhập mới được tạo ra. - Khái niệm ngân sách nhà nước cấp huyện Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách trung ương cung ứng nguồn tài chính cho các nhiệm vụ, mục tiêu chung cho cả nước trên tất cả các lĩnh vực: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại và hỗ trợ chuyển giao nguồn tài chính cho ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Ngân sách địa phương là tên chung để chỉ ngân sách của các cấp chính quyền địa phương phù hợp với địa giới hành chính các cấp. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của các đơn vị hành chính các cấp có hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân. Theo quy định của Luật Tổ chức hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân hiện hành bao gồm: + Ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (gọi chung là ngân sách tỉnh) bao gồm ngân sách cấp tỉnh và ngân sách của các huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh. + Ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách huyện) bao gồm ngân sách cấp huyện và ngân sách các xã, thị trấn. + Ngân sách xã, thị trấn (gọi chung là ngân sách xã). Qua phân tích ở trên cho thấy, ngân sách xã, phường, thị trấn vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành ngân sách cấp huyện và quận. Ngân sách huyện, quận vừa là một cấp ngân sách, vừa là một bộ phận cấu thành của ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Như vậy, ngân sách nhà nước cấp huyện là một cấp ngân sách thực hiện vai trò, chức năng, nhiệm vụ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 7 của NSNN trên phạm vi địa bàn huyện. Ngân sách nhà nước cấp huyện được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi được quy định đưa vào dự toán trong một năm do Hội đồng nhân dân huyện quyết định và giao cho Ủy ban nhân dân huyện tổ chức cấp hành nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ chính quyền cấp huyện. Ngân sách nhà nước cấp huyện mang bản chất của NSNN, đó là mối quan hệ giữa chính quyền Nhà nước cấp huyện với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn huyện trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ ngân sách của huyện. Trên cơ sở đó mà đáp ứng các nhu cầu chi nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền nhà nước cấp huyện. Mối quan hệ đó được điều chỉnh, điều tiết sao cho phù hợp với bản chất Nhà nước xã hội chủ nghĩa. Đó là Nhà nước của dân, do dân và vì dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. 1.1.1.2. Đặc điểm của ngân sách nhà nước cấp huyện - Ngân sách nhà nước cấp huyện là một cấp ngân sách có nguồn thu và nhiệm vụ chi riêng.Đó là một lối đi đúng đắn trong quá trình phát triển nền tài chính quốc gia. Trướctiên, nó giúp cho ngân sách cấp tỉnh, trung ương giảm được khối lượng công việc.Tiếp theo, nó giúp cho ngân sách cấp chính quyền có thể nắm bắt được tình hìnhkinh tế nói chung và tài chính nói riêng từ cơ sở. - Ngân sách nhà nước cấp huyện mang bản chất của NSNN: đó là mối quan hệ giữa ngânsách nhà nước cấp huyện với các tổ chức, cá nhân trên địa bàn huyện trong quá trình phân bổ, sửdụng các nguồn lực kinh tế của huyện. - Các hoạt động thu - chi của ngân sách huyện luôn gắn với chức năng, nhiệm vụ của chính quyền huyện theo luật định, đồng thời luôn chịu sự kiểm tra,giám sát của cơ quan quyền lực Nhà nước ở cấp huyện. Chính vì vậy các chỉ tiêuthu - chi của ngân sách huyện luôn mang tính pháp lý. - Ngân sách huyện vừa là một cấp trong hệ thống NSNN vừa là một đơn vịdự toán. Bởi vì ngân sách huyện thực hiện nhiệm vụ thu - chi của một cấp ngânsách và là đơn vị nhận bổ sung từ ngân sách cấp trên, đồng thời cấp bổ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 8 sung cho ngân sách cấp xã. Ngoài ra, ngân sách nhà nước cấp huyện còn thể hiện bản chất chính trị củaNhà nước ta thông qua việc thực hiện đúng đắn, hiệu quả, có sáng tạo các chủtrương, chính sách của Đảng và Nhà nước. 1.1.1.3. Vai trò của ngân sách nhà nước cấp huyện - Ngân sách nhà nước cấp huyện bảo đảm thực hiện vai trò quản lý của Nhà nước, bảo vệan ninh trật tự trên địa bàn huyện. Là một cấp chính quyền, huyện cũng tổ chức ra cho mình một hệ thống cáccơ quan, đoàn thể hành chính nhằm thực hiện các chức năng quản lý của Nhà nước.Điều đó cũng có nghĩa là để cho các cơ quan, đoàn thể đó hoạt động được cần phảicó một quỹ tài chính tập trung cho nó - đó chính là ngân sáchnhà nước cấp huyện. Mặc dù khônglớn mạnh như ngân sách Trung ương nhưng ngân sáchnhà nước cấp huyện cũng tạo cho mìnhmột vị thế nhất định nhằm chủ động trong việc thực hiện chức năng Nhà nước ở địaphương. Tùy theo phạm vi địa lý, tình hình kinh tế - xã hội trên từng huyện mà nhucầu đảm bảo này khác nhau.Trong các chức năng của Nhà nước, chức năng đảm bảo an ninh trật tự, quốc phòng đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là công cụ quyền lực của Nhà nước,nhằm bảo vệ ý chí của Nhà nước, tạo điều kiện an toàn để huyện phát triển mọi mặt.Để đảm bảo cho chức năng đặc biệt này, ngân sách huyện cần phải có kế hoạch cụthể, chi tiết, có các khoản dự phòng hợp lý. - Ngân sách nhà nước cấp huyện là công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế xã hộitại địa phương. Vai trò này xuất hiện trước nhu cầu cần khắc phục những khuyết điểm củakinh tế thị trường, giúp cho nền kinh tế phát triển cân đối và hợp lý. Nhà nướcthực hiện vai trò này trong hoạt động thu chi NSNN, cụ thể trong các lĩnh vựckinh tế, xã hội như sau: + Về mặt kinh tế: NSNN cấp huyện có vai trò rất quan trọng trong việc địnhhướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanhvà chống độc quyền. Thông qua các khoản chi kinh tế và chi cho các công trìnhkết cấu hạ tầng kinh tế. Đồng thời chính quyền cấp huyện có thể tạo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 9 điều kiện vàhướng nguồn vốn đầu tư của các doanh nghiệp vào những lĩnh vực, nhữngngành có tỷ suất lợi nhuận cao, ưu tiên những ngành mũi nhọn có khả năng cạnhtranh trên thị trường. + Về mặt xã hội: đầu tư của NSNN để thực hiện các chính sách xã hội về giáo dục đào tạo, y tế, văn hóa, thể thao, chi đảm bảo xã hội nhằm giúp đời sống của nhân dân ngày càng được nâng cao hơn. Việc đầu tư này nhằm khắc phục và bù đắp khiếm khuyết của nền kinh tế thị trường như thất nghiệp, phân hóa giàu nghèo, ô nhiễm môi trường.... - Ngân sách nhà nước cấp huyện là phương tiện bù đắp khiếm khuyết của nền kinh tế thịtrường, đảm bảo công bằng xã hội, gìn giữ môi trường trên địa bàn huyện. Đây là vai trò không thể thiếu đối với ngân sách quốc gia. Nó có tác dụngxoa dịu nền kinh tế thị trường. Như chúng ta đã biết, kinh tế thị trường là chạy theolợi nhuận bất chấp hậu quả. Do đó, một loạt các vấn đề xảy ra như thất nghiệp,khoảng cách giàu nghèo tăng, ít quan tâm đến người già, trẻ em, người tàn tật, lừađảo, chiếm đoạt, môi trường ô nhiễm…Những điều này tạo ra cho nền kinh tế - xãhội một vực thẳm phía trước. Cấp huyện theo dõi các báo cáo tổng hợp từ cấp xã, thị trấn phải có biện pháp khắc phục, giải quyết.Ngoài việc quan tâm đến đời sống vật chất của người lao động, huyện phảithường xuyên quan tâm đến đời sống văn hóa, tinh thần của người dân. 1.1.2. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện 1.1.2.1. Khái niệm Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện - Khái niệm Quản lý nhà nước Quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức và điều chỉnh bằng quyền lực Nhà nước đối với các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của con người để duy trì và phát triển các mối quan hệ xã hội và trật tự pháp luật nhằm thực hiện những chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa. Bản chất của quản lý nhà nước là quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước được ghi nhận, củng cố bằng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 10 pháp luật và được thực hiện bởi bộ máy nhà nước với cơ sở vật chất – tài chính to lớn, bằng phương pháp thuyết phục và cưỡng chế (Đỗ Thị Hải Hà, 2010). - Khái niệm Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện Ngân sách nhà nước cấp huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các nguồn chi trong phạm vi huyện.Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện là hoạt động của các chủ thể quản lý thông qua việc sử dụng có chủ định các phương pháp quản lý và các công cụ quản lý để tác động và điều chỉnh hoạt động của ngân sách cấp huyện nhằm đạt được mục tiêu đề ra. 1.1.2.2. Nguyên tắc Quản lý ngân sách Nhà nước cấp huyện -Nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ Nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủđòi hỏi trong hoạt động quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện vừa phải bảo đảm sự thống nhất ý chí và lợi ích qua huy động và phân bổ ngân sách để có được những hàng hoá, dịch vụ công cộng có tính chất quốc gia. Mặt khác, nó đảm bảo phát huy tính chủ động và sáng tạo của các địa phương, các tổ chức, cá nhân trong đảm bảo giải quyết các vấn đề cụ thể, trong những hoàn cảnh và cơ sở cụ thể. Tập trung ở đây không phải là độc đoán, chuyên quyền mà trên cơ sở phát huy dân chủ thực sự trong tổ chức hoạt động ngân sách của các cấp chính quyền, các ngành, các đơn vị. Nguyên tắc này được quán triệt thông qua sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước trong phân cấp quản lý ở cả ba khâu của chu trình ngân sách. - Nguyên tắc công khai, minh bạch Công khai có nghĩa là để cho mọi người biết, không giữ kín. Minh bạch là làm cho mọi việc trở nên rõ ràng, dễ hiểu, tránh gây nhằm lẫn. Quản lý ngân sách đòi hỏi phải công khai, minh bạch xuất phát từ đòi hỏi chính đáng của người dân với tư cách là người nộp thuế cho Nhà nước. Việc Nhà nước có đảm bảo trách nhiệm trước dân về huy động và sử dụng các nguồn thu hay không Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn