Tài liệu Hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công trên địa bàn thành phố hà tĩnh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI --------------------------- NGUYỄN MẠNH CƯỜNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ CÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Hà Nội – Năm 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI --------------------------- NGUYỄN MẠNH CƯỜNG HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ CÔNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ TĨNH Chuyên ngành: QUẢN TRỊ KINH DOANH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐỖ TIẾN MINH Hà Nội – Năm 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan bản luận văn tốt nghiệp này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Đỗ Tiến Minh Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Mạnh Cường i LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất đến TS. Đỗ Tiến Minh trường Đại học Bách khoa Hà Nội - người đã hướng dẫn tôi hết sức tận tâm, nhiệt tình, khoa học để tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Đồng thời, tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy cô giáo của trường Đại học Bách khoa Hà Nội, đặc biệt là các thầy cô trong Khoa Sau đại học đã giúp tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng xin gủi lời cảm ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, những người đã sát cánh bên cạnh và ủng hộ tôi, là động lực cho tôi hoàn thành luận văn này một cách thuận lợi. Hà Nội, tháng 03 năm 2018 Nguyễn Mạnh Cường ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC HÌNH ................................................................................................ vii DANH MỤC BẢNG ..............................................................................................viii LỜI NÓI ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DỰ ÁN ĐẦU TƯ VÀ QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ .................................................................................................................... 5 1.1. Tổng quan về đầu tư ....................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm đầu tư ..................................................................................... 5 1.1.2. Đặc điểm của đầu tư ................................................................................ 5 1.1.3. Vai trò của đầu tư .................................................................................... 5 1.2. Tổng quan về dự án đầu tư ............................................................................. 7 1.2.1. Khái niệm dự án đầu tư ........................................................................... 7 1.2.2. Đặc điểm của dự án đầu tư ...................................................................... 7 1.2.3. Phân loại dự án đầu tư ............................................................................. 8 1.2.4. Vòng đời dự án ........................................................................................ 9 1.2.5. Tiêu chí đánh giá hiệu quả dự án đầu tư ............................................... 11 1.2.6. Các nhân tố ảnh hưởng tới hiệu quả dự án đầu tư ................................. 13 1.2.6.1. Những nhân tố thuộc về môi trường vĩ mô ....................................... 13 1.2.6.2. Các yếu tố thuộc về môi trường vi mô của doanh nghiệp ................ 14 1.3. Tổng quan về quản lý dự án đầu tư .............................................................. 15 1.3.1. Khái niệm quản lý dự án đầu tư ............................................................ 15 1.3.2. Các nội dung quản lý dự án đầu tư ........................................................ 16 1.3.2.1 Quản lý tích hợp ................................................................................. 16 1.3.2.2. Quản lý phạm vi dự án ...................................................................... 16 1.3.2.3. Quản lý thời gian (tiến độ) dự án ...................................................... 16 1.3.2.4. Quản lý chất lượng dự án .................................................................. 18 1.3.2.5. Quản lý chi phí dự án ........................................................................ 18 1.3.2.6. Quản lý mua sắm dự án .................................................................... 21 1.3.2.7. Quản lý nhân lực dự án ..................................................................... 21 1.3.2.8. Quản lý rủi ro dự án .......................................................................... 22 1.3.2.9. Quản lý các bên liên quan dự án ....................................................... 22 1.3.2.10. Quản lý truyền thông dự án ............................................................ 23 1.3.3. Các phương thức và mô hình quản lý dự án.......................................... 23 iii 1.3.3.1. Phương thức quản lý dự án ............................................................... 23 1.3.3.2. Các mô hình quản lý dự án ............................................................... 26 1.3.4. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả công tác quản lý dự án đầu tư .............. 30 1.3.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả công tác quản lý dự án đầu tư .... 31 1.3.5.1. Nhân tố khách quan .......................................................................... 31 1.3.5.2. Nhân tố chủ quan .............................................................................. 33 1.4 Tổng quan về đầu tư công.............................................................................. 35 1.4.1. Khái niệm về đầu tư công ...................................................................... 35 1.4.2. Đặc điểm và vai trò của đầu tư công ..................................................... 36 1.4.2.1. Đặc điểm của đầu tư công ................................................................. 36 1.4.2.2. Vai trò của đầu tư công ..................................................................... 38 1.4.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến đầu tư công .......................................... 38 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ....................................................................................... 40 CHƯƠNG 2.PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ CÔNG TẠI BAN QUẢN LÝ CÔNG TRÌNH THÀNH PHỐ HÀ TĨNH ........................................................................................................................ 41 2.1. Giới thiệu về Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh ............................ 41 2.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển ............................................................. 41 2.1.2. Cơ cấu tổ chức ....................................................................................... 41 2.1.3. Nhiệm vụ và chức năng ......................................................................... 43 2.1.3.1. Chức năng của BQLCT..................................................................... 43 2.1.3.2. Nhiệm vụ của BQLCT ...................................................................... 43 2.2. Thực trạng công tác quản lý dự án của Ban quản lý dự án công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh .......................................................................... 44 2.2.1. Thực trạng triển khai các dự án của Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011 - 2016 ........................................................................ 44 2.2.2. Thực trạng về quản lý tiến độ dự án ...................................................... 48 2.2.3. Thực trạng quản lý chi phí các dự án tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2016 ................................................................... 52 2.2.3.1. Quản lý chi phí dự án ........................................................................ 52 2.2.3.2. Quản lý chi phí cho dự án ................................................................. 55 2.2.4. Thực trạng quản lý chất lượng các dự án tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2016 ......................................................... 56 2.2.4.1. Thực trạng quản lý chất lượng giai đoạn chuẩn bị dự án ................. 57 2.2.4.2. Thực trạng quản lý chất lượng giai đoạn thực hiện dự án ................ 57 2.2.4.3. Thực trạng quản lý chất lượng giai đoạn kết thúc xây dựng, bàn giao công trình đưa vào sử dụng ............................................................................ 58 iv 2.2.4.4. Thực trạng năng lực quản lý chất lượng tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh.......................................................................................... 59 2.3. Đánh giá chung công tác quản lý dự án đầu tư tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2016 ............................................................. 60 2.3.1. Kết quả đạt được .................................................................................... 60 2.3.2. Những tồn tại hạn chế và nguyên nhân ................................................. 61 2.3.2.1. Tồn tại, hạn chế trong công tác khảo sát, lập dự án đầu tư và thiết kế bản vẽ thi công ............................................................................................... 61 2.3.2.2. Tồn tại, hạn chế trong công tác giải phóng mặt bằng ....................... 62 2.3.2.3. Tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý tiến độ Dự án. .................... 63 2.3.2.4. Tồn tại, hạn chế trong công tác quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình ................................................................................................................ 64 2.3.2.5. Hạn chế trong công tác quản lý chất lượng dự án ............................ 65 2.3.2.6. Tồn tại, hạn chế trong quản lý nguồn nhân lực tham gia quản lý dự án, trang thiết bị phục vụ cho công tác quản lý dự án ................................... 65 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ....................................................................................... 68 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ CÔNG TẠI BAN QUẢN LÝ CÔNG TRÌNH THÀNH PHỐ HÀ TĨNH ........................................................................................................................ 69 3.1. Nhu cầu đầu tư xây dựng tại thành phố Hà Tĩnh trong những năm tới ........ 69 3.2. Mục tiêu Công tác quản lý dự án đầu tư xây dựng tại ban quản lý dự án đầu tư và xây dựng thành phố Hà Tĩnh ...................................................................... 70 3.3. Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh ....................................................................................... 71 3.3.1. Giải pháp 1: Hoàn thiện công tác khảo sát, lập, thẩm tra, phê duyệt dự án đầu tư và thiết kế bản vẽ thi công ............................................................... 71 3.3.2. Giải pháp 2: Hoàn thiện công tác bồi thường – Giải phóng mặt bằng .. 73 3.3.3. Giải pháp 3: Hoàn thiện công tác quản lý tiến độ dự án ....................... 77 3.3.4. Giải pháp 4: Hoàn thiện công tác quản lý chi phí ................................. 79 3.3.5. Giải pháp 5: Hoàn thiện công tác quản lý chất lượng ........................... 82 3.3.6. Giải pháp 6: Nâng cao năng lực quản lý dự án cho Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh .................................................................................. 83 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ....................................................................................... 86 KẾT LUẬN CHUNG ............................................................................................. 87 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 88 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Nội dung BQL Ban quản lý BQLDA Ban quản lý dự án BQLCT Ban quản lý công trình CĐT Chủ đầu tư CTXD Công trình xây dựng ĐT&XD Đầu tư và xây dựng GPMB Giải phóng mặt bằng NSNN Ngân sách nhà nước UBND Ủy ban nhân dân QLCT Quản lý công trình QLDA Quản lý dự án TMĐT Tổng mức đầu tư XDCB Xây dựng cơ bản XDDD&CN Xây dựng dân dụng và công nghiệp vi DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Tác động của đầu tư đến đường cung cầu ...................................................6 Hình 1.2. Vòng đời của Dự án ..................................................................................11 Hình 1.3. Sơ đồ tổ chức dự án theo chức năng .........................................................25 Hình 1.4. Sơ đồ tổ chức dự án theo chuyên trách .....................................................25 Hình 1.5. Sơ đồ tổ chức dự án theo mô hình chìa khoá trao tay ...............................26 Hình 1.6. Sơ đồ tổ chức dự án theo chức năng .........................................................27 Hình 1.7. Sơ đồ tổ chức dự án theo chuyên trách .....................................................28 Hình 1.8. Sơ đồ tổ chức dự án theo Ma trận .............................................................29 Hình 2.1. Cơ cấu tổ chức BQLCT thành phố Hà Tĩnh .............................................41 Hình 2.2. Các dự án đã triển khai thực hiện giai đoạn 2011-2016 ...........................46 Hình 2.3. Phân loại các dự án Ban QLCT thực hiện giai đoạn 2011-2016 ..............47 Hình 2.4. Tình hình thực hiện dự án giai đoạn 2011 - 2016 .....................................47 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Các dự án đã và đang triển khai của Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011-2016 .........................................................................................44 Bảng 2.2. So sánh tiến độ kế hoạch dự kiến triển khai thực tế của một số dự án .....49 Bảng 2.3. Kết quả công tác GPMB tại Ban từ 2011 - 2016 ......................................51 Bảng 2.4. So sánh giá trị dự án được lập và được phê duyệt ....................................53 Bảng 2.5. Tình hình thực hiện nguồn vốn của Ban trong giai đoạn 2011-2016 .......54 Bảng 2.6. Các dự án gặp sự cố về chất lượng công trình ..........................................57 viii LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do thực hiện đề tài Trong những năm vừa qua nguồn ngân sách nhà nước đầu tư về các dự án xây dựng cơ bản trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh do Ban quản lý các dự án xây dựng cơ bản thành phố quản lý tăng lên đáng kể, có nhiều công trình đưa vào khai thác sử dụng đã phát huy tốt hiệu quả, làm cho hệ thống cơ sở hạ tầng trên địa bàn thành phố được nâng cao và đời sống của nhân dân trong vùng hưởng lợi từ dự án được cải thiện rõ rệt. Bên cạnh những kết quả đã đạt được thì chất lượng quản lý các dự án đầu tư xây dựng của Ban quản lý các dự án XDCB thành phố Hà Tĩnh còn có nhiều tồn tại và hạn chế. Một số dự án, chủ trương đầu tư chưa phù hợp dẫn đến sau khi đầu tư xong gây lãng phí; công tác khảo sát thiết kế chưa đúng với thực trạng nên trong quá trình triển khai phải điều chỉnh thiết kế nhiều lần; chất lượng một số công trình chưa đảm bảo, sớm hư hỏng và xuống cấp; công tác lựa chọn nhà thầu thi công còn nhiều vấn đề bất cập, vẫn còn tồn tại một số đơn vị thi công yếu kém về năng lực mà vẫn được trúng thầu... Những tồn tại và hạn chế trên làm cho hiệu quả đầu tư các dự án của thành phố còn chưa được cao. Vì vậy, để nâng cao hiểu quả của hoạt động đầu tư, đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống thất thoát lãng phí trong công tác đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn ngân sách nhà nước trên địa bàn đòi hỏi cấp thiết phải tìm kiếm các giải pháp nhằm tăng cường quản lý nguồn vốn này. Xuất phát từ những vấn đề đó tôi đã lựa chọn đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài Cho đến nay đề tài quản lý vốn đầu tư từ nguồn NSNN, quản lý chi ngân sách cho đầu tư XDCB, cho đầu tư phát triển, nâng cao hiệu quả vốn đầu tư XDCB từ nguồn NSNN đã được nhiều tác giả nghiên cứu, trong đó có một số công trình nghiên cứu chủ yếu sau: Tác giả Lê Toàn Thắng (2012) trong một nghiên cứu về “Quản lý vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước của thành phố Hà Nội” đã trình bày những thành tựu và hạn chế về quản lý vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước của thành phố Hà Nội từ đó đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN của thành phố Hà Nội. Bên cạnh đó còn có nhiều tài liệu hội thảo khoa học, báo cáo chuyên đề về đề tài này như: Tài liệu hội thảo “Tái cơ cấu đầu tư công trong bối cảnh đổi mới mô hình tăng trưởng và tái cấu trúc nền kinh tế ở Việt Nam” tại thành phố Huế trong 2 ngày 28 - 29/12/2010 do Ủy ban kinh tế Quốc hội phối hợp với Viện khoa học xã 1 hội tổ chức; tài liệu đánh giá quản lý đầu tư XDCB từ nguồn vốn ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Đà Nẵng 10 năm (2002 - 2012) của UBND thành phố Đà Nẵng... Trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh cũng có một số đề tài nghiên cứu về quản lý ngân sách, quản lý vốn đầu tư XDCB từ nguồn NSNN như đề tài “Quản lý vốn đầu tư XDCB ngân sách nhà nước qua Kho bạc nhà nước Hà Tĩnh” của tác giả Phan Đình Tý (2008). Tác giả đã hệ thống một số vấn đề lý luận về đầu tư XDCB từ nguồn NSNN, quản lý vốn đầu tư XDCB từ nguồn NSNN, phân tích thực trạng giai đoạn 2002 - 2007 và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn trên địa bàn. Một công trình nghiên cứu khác của tác giả Nguyễn Thanh Hải (2016) nghiên cứu về “Nâng cao năng lực quản lý dự án của Ban quản lý các dự án đầu tư xây dựng cơ bản tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” đã phân tích thực trạng năng lực quản lý dự án tại địa bàn qua đó đưa ra giải pháp hoàn thiện nâng cao chất lượng dự án. Trịnh Văn Ngọc (2008) về “Quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh Hà Tĩnh” đã đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách nhà nước, phân cấp quản lý ngân sách tại địa bàn Hà Tĩnh và đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn Hà Tĩnh. Các công trình nghiên cứu trên đã có những đóng góp quan trọng trong việc giải quyết các vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý vốn đầu tư và hiệu quả quản lý vốn đầu tư xây dựng trong từng giai đoạn lịch sử và không gian nhất định. Trên cơ sở tham khảo, kế thừa có chọn lọc những ý tưởng của các công trình đó, đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công trình trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh” sẽ đi sâu nghiên cứu các nguyên tắc quản lý vốn đầu tư XDCB từ nguồn NSNN, nội dung, bộ máy quản lý vốn đầu tư từ nguồn NSNN của địa phương, các nhân tố tác động tới quản lý vốn đầu tư từ NSNN, phân tích thực trạng quản lý vốn đầu tư trên địa bàn thành phố Hà tĩnh giai đoạn 2011 - 2016 và đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh trong giai đoạn hiện nay và thời gian sắp tới. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu nghiên cứu nêu trên, đề tài sẽ thực hiện một số nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: 2 - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý dự án đầu tư. - Phân tích thực trạng công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. - Đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề tài nghiên cứu được thực hiện tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. - Về thời gian: Phân tích thực trạng công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh giai đoạn 2011 - 2016 và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này cho giai đoạn 2017 - 2020 tầm nhìn 2025. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu tại bàn: để thu thập và hệ thống hóa lý thuyết về quản lý dự án. - Phương pháp phân tích so sánh: để xác định những tồn tại hạn chế trong công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh - Phương pháp phân tích nhân - quả: để xác định nguyên nhân của những tồn tại hạn chế trong công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. - Phương pháp tổng hợp: để đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh. 6. Đóng góp của luận văn a. Về mặt lý luận: Việc hệ thống hóa lý thuyết quản lý dự án đầu tư sẽ góp phần làm sâu sắc hơn cơ sở lý luận về quản lý dự án và đặc biệt là quản lý dự án đầu tư công. b. Về mặt thực tiễn: Những kết quả nghiên cứu của đề tài có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan hoạch định, quản lý và triển khai dự án đầu tư công nói chung và đầu tư công nói riêng trên địa bàn thành phố Hà Tĩnh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, danh mục các ký hiệu viết tắt, nội dung của luận văn được kết cấu làm ba chương: 3 Chương 1: Cơ sở lý luận về dự án đầu tư và quản lý dự án đầu tư Chương 2: Phân tích thực trạng công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công tại ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý dự án đầu tư công tại Ban quản lý công trình thành phố Hà Tĩnh 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ DỰ ÁN ĐẦU TƯ VÀ QUẢN LÝ DỰ ÁN ĐẦU TƯ 1.1. Tổng quan về đầu tư 1.1.1. Khái niệm đầu tư Đầu tư là hoạt động sử dụng các nguồn lực để sản xuất và kinh doanh trong một thời gian tương đối dài nhằm thu về lợi nhuận và các lợi ích kinh tế xã hội khác. 1.1.2. Đặc điểm của đầu tư Đầu tư là một hoạt động sử dụng vốn nhằm mục đích sinh lời. Vốn có thể bằng tiền, bằng các loại tài sản khác như máy móc thiết bị, nhà xưởng, công trình xây dựng khác, giá trị quyền sở hữu công nghiệp, bí quyết kỹ thuật, quy trình công nghệ, dịch vụ kỹ thuật, giá trị quyền sử dụng đất, mặt nước, mặt biển, các nguồn tài nguyên khác. Vốn có thể là nguồn vốn Nhà nước, vốn tư nhân, vốn góp, vốn cổ phần, vốn vay dài hạn, trung hạn, ngắn hạn. Đầu tư được thực hiện trong một thời gian dài thường từ 1 năm trở lên, có thể đến 50 năm, nhưng tối đa cũng không quá 70 năm. Những hoạt động ngắn hạn trong vòng một năm tài chính không được gọi là đầu tư. Thời hạn đầu tư được ghi rõ trong quyết định đầu tư hoặc Giấy phép đầu tư và còn được coi là đời sống của dự án. Lợi ích do đầu tư mang lại được biểu hiện trên hai mặt: lợi ích tài chính (biểu hiện qua lợi nhuận) và lợi ích kinh tế xã hội (biểu hiện qua chỉ tiêu kinh tế xã hội). Lợi ích kinh tế xã hội thường được gọi tắt là lợi ích kinh tế. Lợi ích tài chính ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của chủ đầu tư, còn gọi lợi ích kinh tế ảnh hưởng đến quyền lợi của xã hội, của cộng đồng. 1.1.3. Vai trò của đầu tư a) Đầu tư tác động mạnh tới tổng cung và tổng cầu của nền kinh tế - Về mặt cầu: Đầu tư là một yếu tố chiếm tỉ trọng lớn trong tổng cầu của toàn bộ nền kinh tế. Theo số liệu của Ngân hàng thế giới, đầu tư thường chiếm khoảng 24% - 28% trong cơ cấu tổng cầu của tất cả các nước trên thế giới. Đối với tổng cầu, tác động của đầu tư là ngắn hạn. Với tổng cung chưa kịp thay đổi, sự tăng lên của đầu tư làm cho tổng cầu tăng (đường D dịch chuyển sang D’) kéo sản lượng cân bằng tăng theo từ 5 Q0 - Q1 và giá cả của các đầu vào của đầu tư tăng từ P0 – P1. Điểm cân bằng dịch chuyển từ E0 - E1. - Về mặt cung: Khi thành quả của đầu tư phát huy tác dụng, các năng lực mới đi vào hoạt động thì tổng cung, đặc biệt là tổng cung dài hạn tăng lên (đường S dịch chuyển sang S’), kéo theo sản lượng tiềm năng tăng từ Q0 - Q1 và do đó giá cả sản phẩm giảm từ P0 - P1. Sản lượng tăng, giá cả giảm cho phép tăng tiêu dùng. Tăng tiêu dùng đến lượt mình lại tiếp tục kích thích sản xuất hơn nữa. Sản xuất phát triển là nguồn gốc cơ bản để tăng tích luỹ, phát triển kinh tế xã hội, tăng thu nhập cho người lao động, nâng cao đời sống của mọi thành viên trong xã hội. Hình 1.1. Tác động của đầu tư đến đường cung cầu Qua sự phân tích trên ta thầy rằng, đầu tư ảnh hưởng mạnh tới cả tổng cung và tổng cầu. Bởi vì, xét về mặt cầu thì đầu tư tiêu thụ một khối lượng lớn hàng hoá và dịch vụ cho nền kinh tế nhưng đứng về mặt cung thì nó làm cho sản xuất gia tăng, giá cả giảm, tạo công ăn việc làm và làm tăng thu nhập từ đó kích thích tiêu dùng. Mà sản xuất phát triển chính là nguồn gốc của phát triển kinh tế xã hội, là điều kiện để cải thiện đời sống con người. Như vậy đầu tư là nhân tố cho sự tăng trưởng và phát triển một nền kinh tế. b) Đầu tư góp phần nâng cao năng lực sản xuất Đầu tư có ảnh hưởng đến việc nâng cao chất lượng của đội ngũ lao động về trình độ tay nghề, trình độ chuyên môn, kỹ thuật và kỷ luật lao động. Thông qua đào tạo mới và đào tạo lại, cải tiến máy móc... c) Đầu tư làm tăng khả năng khoa học và công nghệ của đất nước Khoa học công nghệ có vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển kinh tế - xã hội, là điều kiện tiên quyết để các nước đang phát triển có thể thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá thành công, đi tắt đón đầu để tránh tụt hậu về kinh tế. 6 Hiện nay, Việt Nam là một trong 90 nước kém nhất về công nghệ, máy móc công nghệ lạc hậu nhiều thế hệ so với thế giới và khu vực. Trước nay đầu tư cho khoa học công nghệ ít được quan tâm chú ý bằng các hình thức đầu tư khác do thiếu vốn, do chưa nhận thức được vai trò của công nghệ. Điều đó làm hạn chế tốc độ cũng như chất lượng tăng trưởng của nền kinh tế. Vì vậy muốn cải thiện tình hình này không còn cách nào khác là phải đầu tư phát triển công nghệ nhanh và vững chắc, có thể bằng con đường tự nghiên cứu phát minh hoặc nhập công nghệ mới từ nước ngoài. Nhật Bản là một minh chứng hết sức cụ thể, tốc độ tăng trưởng thần kỳ cùng với những bước nhảy vọt về kinh tế để trở thành một cường quốc như ngày hôm nay có sự đóng góp không nhỏ của quá trình tìm tòi sáng tạo, nghiên cứu triển khai công nghệ trong và ngoài nước của toàn thể nhân dân Nhật Bản. d) Đầu tư là nhân tố quyết định đến sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế Đầu tư có vai trò rất lớn làm gia tăng giá trị sản xuất của các ngành kinh tế từ đó thúc đẩy kinh tế tăng trưởng với tốc độ cao. Nhìn chung đầu tư vào các ngành công nghiệp, dịch vụ thì đem lại hiệu quả cao hơn đầu tư vào nông, lâm, ngư nghiệp do những hạn chế về đất đai và khả năng sinh học (một đồng vốn đầu tư bỏ vào ngành công nghiệp sẽ làm gia tăng giá trị sản xuất hơn là ngành nông nghiệp). Hoạt động đầu tư luôn tìm kiếm những lĩnh vực cho lợi nhuận cao nhất vì vậy đã tạo nên quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp - dịch vụ nhằm đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh của toàn bộ nền kinh tế. Đầu tư không những làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo ngành mà còn có tác dụng giải quyết những mất cân đối về phát triển giữa các vùng lãnh thổ, đưa những vùng kém phát triển thoát khỏi tình trạng đói nghèo, phát huy tối đa những lợi thế so sánh về tài nguyên - địa lý - kinh tế - chính trị - xã hội của các vùng, tạo cơ chế lan truyền thúc đẩy các vùng khác cùng phát triển. 1.2. Tổng quan về dự án đầu tư 1.2.1. Khái niệm dự án đầu tư Dự án đầu tư là tập hợp các hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu nhất định trong phạm vi giới hạn về thời gian và nguồn lực. 1.2.2. Đặc điểm của dự án đầu tư Dự án đầu tư có mục đích, kết quả xác định. Tất cả các dự án đều phải có kết quả được xác định rõ. Mỗi dự án lại bao gồm một tập hợp nhiều nhiệm vụ cần được thực hiện. Mỗi nhiệm vụ cụ thể lại có một kết quả riêng, độc lập. Tập hợp các kết quả cụ thể của các nhiệm vụ hình thành nên kết quả chung của dự án. Nói cách khác, dự án là một hệ thống phức tạp, được phân chia thành nhiều bộ phận, phân hệ 7 khác nhau để thực hiện và quản lý nhưng đều phải thống nhất đảm bảo các mục tiêu chung về thời gian, chi phí và việc hoàn thành với chất lượng cao. Có thời gian thực hiện với điểm bắt đầu và kết thúc xác định, dự án có chu kì phát triển riêng và có thời gian tồn tại hữu hạn. Dự án là một sự sáng tạo, giống như các thực thể sống, dự án cũng trải qua các giai đoạn: hình thành, phát triển, có thời điểm bắt đầu và kết thúc... Dự án không kéo dài mãi mãi. Khi dự án kết thúc, kết quả dự án được trao cho bộ phận quản lý vận hành. Liên quan tới nhiều bộ phận chuyên môn, liên quan đến nhiều bên và có sự tương tác phức tạp giữa các bộ phận quản lý chức năng với quản lý dự án. Dự án nào cũng có sự tham gia của nhiều bên hữu quan như chủ đầu tư, người hưởng thụ dự án, các nhà tư vấn, nhà thầu, các cơ quan quản lý nhà nước. Tùy theo tính chất của dự án và yêu cầu của chủ đầu tư mà sự tham gia của các thành phần trên cũng khác nhau. Giữa các bộ phận quản lý chức năng và bộ phận quản lý dự án thường xuyên có quan hệ với nhau và cùng phối hợp thực hiện nhiệm vụ nhưng mức độ tham gia của các bộ phận không giống nhau. Để thực hiện thành công mục tiêu của dự án, các nhà quản lý dự án cần duy trì thường xuyên mối quan hệ với các bộ phận quản lý khác. Sản phẩm của dự án mang tính đơn chiếc, độc đáo. Khác với quá trình sản xuất liên tục và gián đoạn, kết quả của dự án không phải là sản phẩm sản xuất hàng loạt, mà có tính khác biệt cao. Sản phẩm và dịch vụ do dự án đem lại là duy nhất, hầu như không lặp lại. Tuy nhiên ở nhiều dự án tính duy nhất ít rõ ràng hơn và bị che đậy bởi tính tương tự giữa chúng. Có các yêu cầu cụ thể về thời gian, ngân sách và chất lượng, hầu hết các dự án đòi hỏi quy mô tiền vốn, vật tư và lao động rất lớn để thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định. Mặt khác, thời gian đầu tư và vận hành kéo dài nên các dự án đầu tư phát triển thường cáo độ rủi ro cao. Vì vậy cần yêu cầu cụ thể về thời gian, ngân sách và chất lượng để hạn chế rủi ro. 1.2.3. Phân loại dự án đầu tư a) Phân theo lĩnh vực hoạt động - Dự án phát triển cơ sở hạ tầng (điện, nước, giao thông...). - Dự án sản xuất kinh doanh. - Dự án phát triển văn hóa - xã hội. b) Phân theo mức độ đầu tư - Đầu tư xây dựng mới. - Cải tạo mở rộng, nâng cấp. - Tổng mức đầu tư từ lớn đến nhỏ có: nhóm A, B và C. 8 c) Theo thời gian hoạt động - Dự án đầu tư ngắn hạn: thời gian ≤ 5 năm. - Dự án đầu tư trung và dài hạn: Thời hạn 5, 10, 20 năm nhưng không quá 70 năm. d) Theo tính chất quản lý - Đầu tư trực tiếp: Chủ đầu tư bỏ vốn và trực tiếp quản lý. - Đầu tư gián tiếp: Chủ đầu tư chỉ góp vốn, không trực tiếp quản lý. e) Dự án đầu tư đặc thù - BOT: Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao. - BTO: Xây dựng - Chuyển giao - Kinh doanh. - BT: Xây dựng - Chuyển giao. - ROT: Phục hồi - Kinh doanh - Chuyển giao. 1.2.4. Vòng đời dự án Vòng đời dự án là các giai đoạn mà một dự án phải trải qua bắt buộc từ khâu chuẩn bị dự án đến thực hiện dự án, kết thúc dự án và đưa vào vận hành khai thác. a) Giai đoạn chuẩn bị dự án Đây là giai đoạn nghiên cứu dự án theo các cấp độ khác nhau bao gồm: - Nghiên cứu cơ hội đầu tư: Là nghiên cứu sơ bộ nhằm xác định các điều kiện, sự cần thiết và mục tiêu bao gồm: + Nghiên cứu các điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng dự án. + Nghiên cứu thị trường để xác định các cơ hội và rủi ro khi thực hiện dự án. + Nghiên cứu khả năng cung ứng nguồn lực đầu vào, đầu ra, tiêu thụ sản phẩm và lợi nhuận. Mục tiêu của việc nghiên cứu cơ hội đầu tư là xác định các khả năng đầu tư một cách nhanh chóng và ít tốn kém về chi phí. Do đó, đặc điểm nghiên cứu của giai đoạn này còn khá sơ sài. Việc xác định đầu vào, đầu ra và hiệu quả tài chính kinh tế xã hội của cơ hội đầu tư thường dựa vào các ước tính tổng hợp, hoặc các dự án tương tự đang hoạt động ở trong hoặc ngoài nước. Trên cơ sở các cơ hội đầu tư đã xác định, tiến hành phân tích để lựa chọn cơ hội đầu tư được xem là có triển vọng nhất để chuyển sang giai đoạn nghiên cứu tiếp theo. Việc nghiên cứu và phát hiện các cơ hội đầu tư cần được tiến hành thường xuyên ở mọi cấp độ để cung cấp các dự án sơ bộ cho nghiên cứu tiền khả thi và khả thi, từ đó xác định được danh mục các dự án đầu tư cần thực hiện trong từng thời kỳ kế hoạch. 9 - Nghiên cứu khả thi: Là nghiên cứu toàn diện, cụ thể và chi tiết các vấn đề bao gồm phân tích các khía cạnh kinh tế, kỹ thuật, xã hội và môi trường đầu tư của dự án qua đó xác định quy mô đầu tư và hiệu quả của việc đầu tư mang lại. Thẩm định nghiên cứu và ra quyết định đầu tư: Là giai đoạn thẩm định các kết quả nghiên cứu khả thi trước đó nhằm xác định việc có nên đầu tư hay không? Và nội dung, quy mô và hình thức của việc đầu tư. Thẩm định nghiên cứu và ra quyết định đầu tư quyết định đến thành bại của dự án sau này vì liên quan tới việc huy động của nguồn lực theo quy mô của dự án. Giai đoạn chuẩn bị dự án là giai đoạn quan trọng nhất của vòng đời dự án và giai đoạn này là cơ sở của việc quyết định đầu tư một cách có căn cứ. Vì vậy người làm công tác chuẩn bị đầu tư phải có năng lực, trách nhiệm, tâm huyết và tỷ mỉ. b) Giai đoạn triển khai thực hiện dự án. Là giai đoạn chuyển các ý đồ đầu tư trên hồ sơ thành kết quả cụ thể trên thực tế bao gồm các hoạt động như: Khảo sát hiện trường, thiết kế, thi công nhà xưởng, hạ tầng (giao thông, cung cấp điện, nước, thông tin,...), mua sắm, lắp đặt máy móc thiết bị. Giai đoạn này được đặc trưng bởi khối lượng các nguồn lực và vốn đầu tư được huy động lớn (chiếm khoảng 90 - 95% tổng vốn đầu tư), vì vậy kế hoạch huy động và dự phòng tỷ mỉ chu đáo là rất cần thiết. Yêu cầu sự cẩn trọng trong mỗi khâu công việc đảm bảo cung ứng đúng, đủ và kịp thời các nguồn lực (nhân lực, tài lực và vật lực) nhằm thực hiện các hoạt động đúng tiến độ thời gian, tránh lãng phí mất mát nguồn lực, hướng tới đầu tư hiệu quả. c) Giai đoạn kết thúc và bàn giao dự án. Là giai đoạn dự án đã hoàn thành. Các công việc cần thực hiện trong giai đoạn này gồm: - Bàn giao dự án (hồ sơ dự án, huấn luyện đào tạo, vận hành). - Đánh giá rút ra các bài học kinh nghiệm cho các dự án tương lai. - Sắp xếp bố trí lại nguồn lực (nhân lực, vật lực). d) Giai đoạn vận hành, khai thác dự án Đây là giai đoạn dự án làm ra sản phẩm vì vậy mục tiêu là phát huy tối đa công suất của dự án. Yêu cầu: - Người vận hành dự án phải có kỹ năng nghề nghiệp, kiến thức kinh tế (chi phí, lợi nhuận) - kỹ thuật (qui trình) - quản lý (5s, ISO) tốt để khai thác hiệu quả công suất thiết kế của dự án. 10