Tài liệu Hiệu quả kinh tế các loại hình trang trại ở thị xã hương thủy, tỉnh thừa thiên huế

Ế HẢI PHAN TH  ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN ---------ÌNH TRANG TR ÊN HU ẠI Ở THỊ X Ã H TỈNH THỪA THI ỦY, Ế ƯƠNG TH ỆU QUẢ KINH TẾ CÁC LOẠI H HI KHOÏA LUÁÛN TÄÚT NGHIÃÛP ÂAÛI HOÜC HIỆU QUẢ KINH TẾ CÁC LOẠI HÌNH TRANG TRẠI Ở THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ 2010 PHAN THẾ HẢI Khóa học: 2007 - 2011  LTN - 1 ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TÊ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN ---------- KHOÏA LUÁÛN TÄÚT NGHIÃÛP ÂAÛI HOÜC HIỆU QUẢ KINH TẾ CÁC LOẠI HÌNH TRANG TRẠI Ở THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ Sinh viên thực hiện: Giáo viên hướng dẫn: Phan Thế Hải Th.s Lê Sỹ Hùng Lớp: K41B KTNN Niên Khóa: 2007 - 2011 Huế, Tháng 5 năm 2011 LỜI CẢM ƠN -----  ----- 2 Trên cơ sở những kiến thức đã được học ở nhà trường trong suốt thời gian 4 năm học Đại học. Thực tập tốt nghiệp là cơ hội để kiểm chứng những lý thuyết đã học được thông qua thực tế. Tạo điều kiện cho sinh viên rèn luyện tay nghề, nâng cao trình độ chuyên môn khi ra làm việc. Được sự phân công của Khoa kinh tế và phát triển, và dưới sự hướng dẫn trực tiếp của Thầy giáo Thạc sỹ Lê Sỹ Hùng tôi được tham gia nghiên cứu đề tài: “ Hiệu quả kinh tế các loại hình trang trại ở thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế”. Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo Thạc sỹ Lê Sỹ Hùng đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực tập. Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo đã hướng dẫn và truyền thụ kiến thức khoa học chuyên ngành kinh tế nông nghiệp cho tôi trong suốt năm tháng sinh viên. Qua đây tôi cũng xin gửi tới các anh, chị phòng kinh tế thị xã Hương Thủy, các chủ trang trại trên địa bàn thị xã lời cảm ơn sâu sắc vì đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi thu thập số liệu ngoại nghiệp cũng như các tài liệu nghiên cứu liên quan tới khoá luận này. Cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Lần đầu tiên thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học, mặc dù bản thân đã cố gắng và tâm huyết với công việc, nhưng chắc chắn không tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp và động viên của Thầy, Cô và các bạn sinh viên để khoá luận này được hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cảm ơn! Huế, ngày 5 tháng 5 năm 2011. Sinh viên thực hiện Phan Thế Hải MỤC LỤC PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ...................................................................................................13 Mục tiêu nghiên cứu .........................................................................................................14 3 Phương pháp nghiên cứu. .................................................................................................14 Phạm vi nghiên cứu. .........................................................................................................15 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............................................................................16 CHƯƠNG I: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ SỞ VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI. ...........................................................................................................17 1.1. Cơ sở lý luận:.............................................................................................................17 1.1.1. Hiệu quả kinh tế: ....................................................................................................17 1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế..................................................................................17 1.1.1.2. Phương pháp xác định hiệu quả kinh tế. .............................................................19 1.1.2. Trang trại và kinh tế trang trại. ...............................................................................20 1.1.2.1. Khái niệm trang trại và kinh tế trang trại. ...........................................................20 1.1.2.2.Phân loại trang trại ...............................................................................................22 1.1.2.3. Bản chất của kinh tế trang trại. ............................................................................23 1.1.2.4. Tiêu chí xác định kinh tế trang trại......................................................................26 1.1.3. Vai trò của kinh tế trang trại trong cuộc phát triển nông thôn ở nước ta. ..............27 1.1.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu..................................................................................29 1.2. Cơ sở thực tiễn...........................................................................................................29 1.2.1. Tình hình phát triển trang trại một số nước châu Á. ..............................................29 1.2.2. Lịch sử hình thành và phát triển kinh tế trang trại ở Việt Nam..............................30 1.2.3 Phát triển kinh tế trang trại ở Thừa Thiên Huế........................................................33 CHƯƠNG II. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ TRANG TRẠI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ HƯƠNG THỦY – THỪA THIÊN HUẾ..................................................36 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu. ...................................................................................36 2.1.1. Điều kiện tự nhiên. .................................................................................................36 2.1.1.1. Vị trí địa lý và địa hình........................................................................................36 2.1.1.2. Đặc điểm địa chất, thổ nhưỡng............................................................................37 2.1.1.3 Thời tiết- khí hậu- thủy văn ..................................................................................37 2.1.1.4 Tài nguyên nước ...................................................................................................38 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội..........................................................................................39 2.1.2.1 Tình hình phát triển kinh tế ..................................................................................39 4 2.1.2.2 Tình hình dân số, lao động ...................................................................................40 2.1.2.3 Tình hình sử dụng đất đai. ....................................................................................42 2.1.2.4. Tình hình cơ sở hạ tầng. ......................................................................................44 2.2. Thực trạng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn thị xã Hương Thuỷ ..................45 2.2.1. Cơ cấu các trang trại điều tra..................................................................................45 2.2.2. Năng lực sản xuất của các hộ điều tra. ...................................................................46 2.2.2.1 Đặc điểm chung của các chủ trang trại.................................................................46 2.2.2.2 Quy mô diện tích và tình hình sử dụng đất đai của các trang trại. .......................49 2.2.2.3 Vốn sản xuất của các chủ trang trại......................................................................51 2.2.2.4 Tình hình sử dụng lao động của các chủ trang trại...............................................53 2.3. Kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại điều tra. .......................55 2.3.1. Cơ cấu và kết quả sản xuất kinh doanh của các trang trại......................................55 2.3.1.1 Quy mô tổng giá trị sản xuất năm 2010 ...............................................................55 2.3.1.2 Chi phí trung gian của các trang trại. ...................................................................58 2.3.1.3 Quy mô giá trị gia tăng của các trang trại năm 2010. ..........................................60 2.3.2. Hiệu quả kinh tế của các trang trại điều tra. ...........................................................62 2.3.3 Hiệu quả xã hội........................................................................................................65 2.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến kết quả sản xuất kinh doanh của các trang trại ............66 2.4.1. Các yếu tố bên ngoài ..............................................................................................66 2.4.1.1. Điều kiện tự nhiên ...............................................................................................66 2.4.1.2. Yếu tố chính sách ................................................................................................66 2.4.1.3. Yếu tố thị trường .................................................................................................67 2.4.2. Các yếu tố bên trong...............................................................................................68 2.4.2.1. Ảnh hưởng của các yếu bên trong đến các trang trại điều tra .............................68 2.4.2.2. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại trồng cây hằng năm...........................................................................................................72 2.4.2.3. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại chăn nuôi...........................................................................................................................72 2.4.2.4. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại nuôi trồng thủy sản ...........................................................................................................72 5 2.4.2.5. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại lâm nghiệp ........................................................................................................................77 2.4.2.6. Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại kinh doanh tổng hợp .........................................................................................................79 CHƯƠNG III. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ Ở THỊ XÃ HƯƠNG THỦY. .................................................................82 3.1 Định hướng chung ......................................................................................................82 3.2. Các giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại ở Thị xã Hương Thủy ...............83 3.2.1. Một số giải pháp chung ..........................................................................................83 3.2.1.1. Giải pháp về đất đai .............................................................................................83 3.2.1.2. Giải pháp về vốn cho các chủ trang trại ..............................................................84 3.2.1.3. Giải pháp về nguồn nhân lực...............................................................................85 3.2.1.4. Giải pháp về khoa học công nghệ........................................................................85 3.2.1.5. Giải pháp về phát triển công nghiệp chế biến nông sản ......................................87 3.2.1.6 Giải pháp về thị trường cho phát triển kinh tế trang trại ......................................87 3.2.1.7 Giải pháp về cơ sở hạ tầng ...................................................................................88 3.2.2. Các giải pháp cụ thể cho từng loại hình trang trại..................................................88 3.2.2.1. Đối với trang trại trồng cây hằng năm.................................................................88 3.2.2.2. Đối với trang trại chăn nuôi.................................................................................89 3.2.2.3. Đối với trang trại nuôi trồng thủy sản .................................................................89 3.2.2.4. Đối với trang trại lâm nghiệp ..............................................................................89 3.2.2.5. Đối với trang trại tổng hợp ..................................................................................89 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................90 1. KẾT LUẬN ..................................................................................................................90 2. KIẾN NGHỊ..................................................................................................................91 Đối với nhà nước ..............................................................................................................91 Đối với chính quyền địa phương ......................................................................................91 Đối với các chủ trang trại .................................................................................................92 6 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1: So sánh sự khác nhau giữa kinh tế nông hộ và kinh tế trang trại ...................... 14 Bảng 2: Số lượng trang trại phân theo vùng từ năm 2004 đến năm 2009....................... 19 7 Bảng 3: Số lượng trang trại ở Thừa Thiên Huế từ năm 2001 đến năm 2009. ................. 20 Bảng 4: Số lượng trang trại phân theo ngành hoạt động ở Thừa Thiên Huế năm 2009. 21 Bảng 5: Tình hình dân số, lao động trên địa bàn thị xã Hương Thủy ............................. 28 Bảng 6: Tình hình sử dụng đất đai trên địa bàn thị xã Hương Thủy............................... 30 Bảng 7: Cơ cấu các trang trại điều tra. ............................................................................ 33 Bảng 8: Đặc điểm cơ bản của các chủ trang trại. ............................................................ 35 Bảng 9: Tình hình đất đai bình quân của các trang trại năm 2010.................................. 37 Bảng 10: Tình hình vốn sản xuất bình quân một trang trại năm 2010 ............................ 39 Bảng 11: Tình hình sử dụng lao động bình quân một trang trại năm 2010..................... 41 Bảng 12: Tổng giá trị sản xuất bình quân một trang trại năm 2010................................ 44 Bảng 13: Chi phí trung gian bình quân một trang traị trong năm 2010 .......................... 46 Bảng 14: Tổng giá trị gia tăng bình quân một trang trại năm 2010 ................................ 48 Bảng 15: Một số chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế bình quân một trang trại năm 2010 ......................................................................................................................................... 51 Bảng 16: Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của các trang trại . 58 Bảng 17: Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại chăn nuôi .................................................................................................................................. 61 Bảng 18: Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại nuôi trồng thủy sản .................................................................................................................. 63 Bảng 19: Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại lâm nghiệp .............................................................................................................................. 65 Bảng 20: Ảnh hưởng của các yếu tố bên trong đến hiệu quả kinh tế của trang trại kinh doanh tổng hợp ................................................................................................................ 68 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT NTTS: Nuôi trồng thủy sản KDTH: Kinh doanh tổng hợp. 8 KHKT: Khoa học kĩ thuật. TTCN: Tiểu thủ công nghiệp NQ-CP: Nghị quyết chính phủ TBCN: Tư bản chủ nghĩa NN & PTNT: Nông nghiệp và phát triển nông thôn TTLT: Thông tư liên tịch TTLB: Thông tư liên bộ QUY ĐỔI 1tấn = 1000 kg 1ha = 10.000m2 9 TÓM TẮT NGHIÊN CỨU 1.Mục đích nghiên cứu 10 - Góp phần làm rõ hơn những vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn cơ bản của hiệu quả kinh tế, trang trại và hiệu quả kinh tế trong trang trại. - Phân tích, đánh giá thực trạng hiệu quả kinh tế các loại hình kinh tế trang trại của Thị xã Hương Thuỷ trong những năm qua. - Đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại ở thị xã Hương Thuỷ trong những năm tới. 2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thu thập số liệu: - Thu thập số liệu thứ cấp - Thu thập tài liệu sơ cấp Công cụ xử lý số liệu: Thông tin và số liệu sau khi thu thập sẽ được tính toán theo mục đích của đề tài trên chương trình tính toán Exel. Phương pháp phân tích số liệu: - Phương pháp thống kê mô tả: - Phương pháp phân tổ. - Phương pháp so sánh. 3. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: - Nghiên cứu các loại hình trang trại tại thị xã Hương Thuỷ - Nghiên cứu hiệu quả kinh tế của các trang trại. - Nghiên cứu các vấn đề ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của các trang trại - Đưa ra nghiên cứu các giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại Thị xã Hương Thuỷ. Về thời gian: Từ năm 2008 đến 2010 với các số liệu thứ cấp và trong năm 2010 với các số liệu sơ cấp. 4. Dữ liệu phục vụ nghiên cứu - Số liệu thứ cấp: Số liệu thống kê qua Niên giám thống kê hàng năm của thị xã. 11 + Các thông tin, tài liệu có liên quan đến các vấn đề trang trại, kinh tế trang trại, hiệu quả kinh tế trang trại trên thế giới và Việt Nam qua báo chí, tạp chí, mạng Internet. + Các báo cáo Nghị Quyết, số liệu cơ bản tình hình kinh tế xã hội của thị xã, phường nghiên cứu, thu thập tại Phòng kinh tế, Phòng tài nguyên môi trường, phòng Thống kê thị xã Hương Thuỷ. - Số liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn các chủ trang trại, với số mẫu là 25 trang trại, trong đó 10 trang trại ở phường Thủy Dương, 7 trang trại ở Phường Thủy Phương, 4 trang trại ở xã Thủy Vân và 4 trang trại ở xã Phú Sơn. 5. Kết quả đạt được. Thấy được tình hình phát triển kinh tế trang trại ở thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Đánh giá được hiệu quả kinh tế các loại hình trang trại ở thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của các trang trại trên địa bàn thị xã. Đề xuất được một số giải pháp cần thiết để nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại trên địa bàn thị xã. PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 12 Trong số những thành tích đạt được của công cuộc đổi mới nền kinh tế đất nước, có thể nói nông nghiệp là một ngành đã có những bước đột phá ngoạn mục. Thu nhập của nông dân không ngừng tăng lên, bộ mặt nông thôn được cải thiện đáng kể. Sản xuất nông nghiệp đã đảm bảo an toàn lương thực cho đời sống xã hội. Thế nhưng, sự phát triển ấy so với yêu cầu phát triển kinh tế chung trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế mạnh mẽ như hiện nay thì vẫn còn quá thấp và nhỏ bé. Cho đến bây giờ, nông nghiệp Việt Nam vẫn là một nền sản xuất kém hiệu quả. Cần phải hình thành và phát triển những hình thức sản xuất phù hợp hơn, trong đó, kinh tế trang trại là một mô hình tốt có thể áp dụng để đáp ứng yêu cầu này. Sự hình thành và phát triển kinh tế trang trại đã có ở hầu hết các nước trên thế giới. Cho đến nay kinh tế trang trại là một loại hình phổ biến trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp. Hệ thống trang trại với những quy mô khác nhau, tuỳ điều kiện của mỗi nước, nó đã và đang là lực lượng tạo ra khối lượng nông sản chủ yếu ở tất cả các nước. Ở nước ta kinh tế trang trại đã có từ nhiều năm trước, nhưng chỉ trong khoảng chục năm trở lại đây, vai trò của kinh tế trang trại mới thực sự được công nhận và được quan tâm chú ý, đặc biệt là sau khi Nghị quyết số 03/2000/NQ- CP của Chính phủ ngày 2/2/2000 về kinh tế trang trại ra đời thì kinh tế trang trại mới thực sự được sự trợ giúp của Nhà nước về cơ chế, chính sách. Từ đây kinh tế trang trại bước vào thời kỳ phát triển nhanh chóng và đa dạng, và sự hưởng ứng rộng rãi của nông dân ở nhiều vùng kinh tế đã chứng tỏ đây là một mô hình tổ chức sản xuất nông nghiệp phù hợp với đặc thù kinh tế nông nghiệp, nông thôn nước ta, phù hợp với chủ trương của Đảng ta là đưa nông nghiệp lên sản xuất hàng hoá lớn, đặc biệt khi chúng ta đã gia nhập vào tổ chức thương mại thế giới WTO. Kinh tế trang trại góp phần đảm bảo an ninh lương thực và giúp ngành nông nghiệp Việt Nam có thể đứng vững trên thị trường, tăng sức cạnh tranh, giúp nông dân làm giàu, tăng thu nhập cho cho xã hội và bảo vệ sinh thái môi trường. Thừa Thiên - Huế là một tỉnh ven biển nằm ở vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam, có địa bàn nhỏ hẹp, không có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế trang trại với quy mô đất đai lớn, nhưng tỉnh Thừa Thiên Huế là tỉnh có nhiều điều kiện ưu đãi về điều kiện tự nhiên, điều kiện khí hậu…đặc biệt là vùng có truyền thống sản xuất nông nghiệp lâu đời, 13 trình độ thâm canh của người dân tương đối cao, hiện nay toàn tỉnh có 546 trang trại. Hương thuỷ là thị xã nằm ở phía nam tỉnh Thừa Thiên Huế trong những năm qua sản xuất nông nghiệp của thị xã đã đạt được nhiều tiến bộ quan trọng. Nhưng để ngành nông nghiệp của thị xã đáp ứng được yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới thì phải hợp lý hoá, hiệu quả hoá sản xuất nông nghiệp nhằm khai thác một cách triệt để tiềm năng về đất đai cũng như khả năng lao động của con người nơi đây và mô hình kinh tế trang trại là phù hợp hơn cả. Kinh tế trang trại đã góp phần tạo công ăn việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống cho một bộ phận người dân trên địa bàn thị xã. Xuất phát từ tình hình đó, chúng tôi chọn đề tài: " Hiệu quả kinh tế các loại hình trang trại ở Thị xã Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên Huế" làm đề tài nghiên cứu của mình. Mục đích nghiên cứu - Góp phần làm rõ hơn những vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn cơ bản của hiệu quả kinh tế, trang trại và hiệu quả kinh tế trong trang trại. - Phân tích, đánh giá thực trang hiệu quả kinh tế các loại hình kinh tế trang trại của thị xã Hương Thuỷ trong những năm qua. - Đề xuất định hướng và các giải pháp chủ yếu để nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại ở thị xã Hương Thuỷ trong những năm tới. Phương pháp nghiên cứu 1. Phương pháp thu thập số liệu: - Thu thập số liệu thứ cấp: Số liệu thống kê qua Niên giám thống kê hàng năm của thị xã. + Các thông tin, tài liệu có liên quan đến các vấn đề trang trại, kinh tế trang trại, hiệu quả kinh tế trang trại trên thế giới và Việt Nam qua báo chí, tạp chí, mạng Internet. + Các báo cáo Nghị Quyết, số liệu cơ bản tình hình kinh tế xã hội của thị xã, phường nghiên cứu, thu thập tại Phòng kinh tế, Phòng tài nguyên môi trường, phòng Thống kê thị xã Hương Thuỷ. - Thu thập số liệu sơ cấp: Thu thập qua phỏng vấn các chủ trang trại, với số mẫu là 25 trang trại, trong đó 10 trang trại ở phường Thủy Dương, 7 trang trại ở Phường Thủy Phương, 4 trang trại ở xã Thủy Vân và 4 trang trại ở xã Phú Sơn. 14 2. Công cụ xử lý số liệu: Thông tin và số liệu sau khi thu thập sẽ được tính toán theo mục đích của đề tài trên chương trình tính toán Exel. 3. Phương pháp phân tích số liệu: - Phương pháp thống kê mô tả: Được dùng tính, đánh giá các kết quả nghiên cứu. - Phương pháp phân tổ, thống kê, phân thành các tổ để đánh giá. - Phương pháp so sánh: Dựa vào số liệu tính toán ra để so sánh hiệu quả giữa các loại hình trang trại, các hoạt động sản xuất, chỉ rõ nguyên nhân biến động của hiện tượng. Phạm vi nghiên cứu: Về nội dung: - Nghiên cứu các loại hình trang trại tại Thị xã Hương Thuỷ - Nghiên cứu hiệu quả kinh tế của các trang trại. - Nghiên cứu các vấn đề ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của các trang trại - Đưa ra nghiên cứu các giải pháp chủ yếu nâng cao hiệu quả kinh tế trang trại Thị xã Hương Thuỷ. Về thời gian: Từ năm 2008 đến 2010 với các số liệu thứ cấp và trong năm 2010 với các số liệu sơ cấp. PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KINH TẾ TRANG TRẠI. 1.1. Cơ sở lý luận: 1.1.1. Hiệu quả kinh tế: 1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế. Trong kinh tế, hiệu quả là mục tiêu cuối cùng mà, xuyên suốt mọi hoạt động kinh tế. Trong kế hoạch và quản lý kinh tế nói chung hiệu quả là sự so sánh giữa đầu ra và đầu 15 vào, là lợi ích lớn nhất thu được với một chi phí nhất định hoặc một kết quả nhất định với chi phí đã cho. Có thể nói nhiệm vụ trung tâm của công tác quản lý kinh tế là sử dụng một cách hợp lý nhất, phân phối hợp lý nhất các nguồn lực lao động và tài nguyên. Quy luật ấy được thể hiện bằng cách việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và chi phí xã hội, tức là phải làm sao với một khối lượng lớn nhất hay nói cách khác là ở mức sản xuất nhất định cần phải làm thế nào để có chi phí tài nguyên và lao động thấp nhất. Điều này cho thấy quá trình sản xuất là sự liên kết mật thiết giữa các yếu tố đầu vào và đầu ra, là sự biểu hiện kết quả của các mối quan hệ thể hiện tính hiệu quả của sản xuất. Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh chất lượng hoạt động kinh tế, là thước đo trình độ tổ chức và quản lý của các doanh nghiệp. Hiệu quả kinh tế được phản ánh thông qua các chỉ tiêu đặc trưng kinh tế kỹ thuật xác định bằng tỷ lệ so sánh giữa đầu ra và đầu vào của hệ thống sản xuất xã hội, phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực vào việc tạo ra các lợi ích nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế xã hội. Hiện nay có rất nhiều quan niệm về hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, bản chất của hiệu quả kinh tế đều được thống nhất đó là nâng cao năng suất lao động và tiết kiệm lao động xã hội. Đây là hai mặt của một vấn đề có mối quan hệ mật thiết với nhau, gắn bó với nhau, gắn liền với hai quy luật tương ứng của nền sản xuất là quy luật năng suất lao động và quy luật tiết kiệm thời gian. Hiệu quả kinh tế xã hội bao gồm hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội, chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau và là tiền đề của nhau. Phát triển kinh tế và phát triển xã hội có mối quan hệ mật thiết, mục tiêu của phát triển kinh tế là phát triển xã hội và ngược lại. Hiệu quả kinh tế xã hội là tương quan so sánh giữa chi phí bỏ ra với kết quả thu được cả về mặt kinh tế và xã hội. Hiệu quả kinh tế là tương quan so sánh giữa đơn vị kết quả đạt được với chi phí bỏ ra, nó là biểu hiện bằng các chỉ tiêu: Giá trị tổng sản xuất (doanh thu), thu nhập tính trên một đơn vị chi phí bỏ ra. 16 Hiệu quả xã hội là tương quan so sánh giữa chi phí bỏ ra và kết quả mà xã hội đạt được như tăng thêm việc làm, giảm bớt khoảng cách giàu nghèo, cải thiện đời sống và bảo vệ môi trường sinh thái v.v… Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế mà trong đó sản xuất đạt cả hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ. Điều đó có nghĩa là cả hai yêu tố hiện vật và giá trị điều tính đến khi xem xét việc sử dụng các nguồn lực trong nông nghiệp. Nếu đạt được một trong hai yếu tố hiệu quả kỹ thuật hay hiệu quả phân bổ mới là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện đủ cho đạt hiệu quả kinh tế. Chỉ khi nào việc sử dụng nguồn lực đạt cả chỉ tiêu hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân bổ thì khi đó sản xuất mới đạt được hiệu quả kinh tế [1.] Hiệu quả kỹ thuật là số lượng sản phẩm có thể đạt được trên một đơn vị chi phí đầu vào hay nguồn lực vào sản xuất trong những điều kiện cụ thể về kỹ thuật hay công nghệ áp dụng vào nông nghiệp. Hiệu quả phân bổ là chỉ tiêu hiệu quả trong các yếu tố sản phẩm và giá đầu vào được tính để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí chi thêm về đầu vào hay nguồn lực. Hiện nay, nước ta đang phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì hiệu quả kinh tế không chỉ là mối quan tâm hàng đầu của các nhà sản xuất, các doanh nghiệp mà còn là mối quan tâm của toàn xã hội bởi sự mâu thuẫn giữa khả năng hữu hạn của tài nguyên với nhu cầu không ngừng tăng lên của con người. Sản phẩm sản xuất ra là kết quả của tổng hợp các yếu tố đầu vào và sự tác động của môi tường. Muốn tồn tại và phát triển thì các nhà sản xuất, các doanh nghiệp phải tận tối đa các yếu tố đầu vào, nguồn lực sản xuất, phải làm sao cho việc sử dụng đó hợp lý, đúng mức, phát huy hết công dụng và chức năng để đạt được kết quả cao nhất. Chính vì vậy mà giáo sư Ngô Đình Giao đã viết rằng: “Hiệu quả kinh tế là tiêu chuẩn cao nhất của mọi sự lựa chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước” [2]. 1.1.1.2. Phương pháp xác định hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh chất lượng hoạt động kinh tế, là tương quan so sánh tương đối và tuyệt đối giữa kết quả đạt được với chi phí bỏ ra. Tuy 17 nhiên, so sánh tuyệt đối chỉ giới hạn trong phạm vi nhất định. Như vậy để tính được hiệu quả kinh tế, vấn đề đặt ra là phải xác định được kết quả và chi phí bỏ ra. Dựa trên kết quả thu được và chi phí bỏ ra ta có thể xác định được hiệu quả kinh tế bằng các phương pháp sau: Thứ nhất, Hiệu quả kinh tế được xác định bằng tỷ số giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra. Công thức: H = Q/C Trong đó: H: hiệu quả kinh tế. Q: Kết quả đạt được C: Chi phí bỏ ra. Công thức này nói lên một đơn vị chi phí sẽ tạo ra bao nhiêu đơn vị kết quả, hay là để đạt được một đơn vị kết quả cần phải tốn bao nhiêu đơn vị chi phí, nó phản ánh trình độ sử dụng của các nguồn lực. Thứ hai: Hiệu quả kinh tế xác định bằng cách so sánh phần tăng thêm của kết quả thu được và phần tăng thêm của chi phí bỏ ra. Công thức: H =  Q/  C. Trong đó: H: hiệu quả kinh tế.  Q: Phần tăng (giảm) của kết quả.  C: Phần tăng (giảm) của chi phí. Công thức này thể hiện cứ tăng thêm một đơn vị chi phí sẽ tăng thêm bao nhiêu đơn vị kết quả, được sử dụng trong nghiên cứu đầu tư theo chiều sâu, đầu tư cho tái sản xuất mở rộng. Thứ ba: Hiệu quả kinh tế được xác định bằng mức chênh lệch giữa kết quả thu được với chi phí bỏ ra để đạt được kết quả đó (H = Q – C). Với cách tính này ta có thể biết được tổng thu nhập, lợi nhuận nhưng không biết cái giá phải trả bao nhiêu cho mô hình hiệu quả và không thể so sánh hiệu quả giữa các đơn vị sản xuất có quy mô khác nhau. Nhìn chung có nhiều cách để tính khác nhau để xác định hiệu quả kinh tế, mỗi cách đều xác định một khía cạnh nhất định. Vì vậy, tùy mục đích phân tích và tình hình 18 cụ thể lựa chọn thích hợp. Nếu doanh nghiệp thiếu vốn thì cẩn sử dụng đồng vốn sao cho có hiệu quả thì quan tâm nhiều đến cách tính theo quan điểm thứ hai. 1.1.2. Trang trại và kinh tế trang trại 1.1.2.1. Khái niệm trang trại và kinh tế trang trại Kinh tế trang trại xuất hiện trong quá trình đổi mới ở nước ta và đã phát triển khá mạnh trong những năm gần đây, không chỉ đa dạng cả về qui mô sử dụng đất đai, lao động, tiền vốn cả về nội dung cơ cấu sản xuất kinh doanh. Kinh tế trang trại đã góp phần vào sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn. Tuy nhiên cho đến nay thì quan điểm và nhận thức về vấn đề kinh tế trang trại vẫn chưa thống nhất, mỗi nhà khoa học, mỗi cơ quan nghiên cứu đều đưa ra những lý luận riêng về kinh tế trang trại dựa trên những mục đích nghiên cứu của mình. Để làm rõ hơn khái niệm kinh tế trang trại thì trước hết chúng ta cần phân biệt rõ hai thuật ngữ: “Trang trại” và “Kinh tế trang trại”. Ở nước ta, nhiều người vẫn cho rằng hai thuật ngữ này chỉ là một nhưng thực chất khái niệm trang trại và kinh tế trang trại là hoàn toàn không thể đồng nhất. Kinh tế trang trại là tổng thể các yếu tố vật chất của sản xuất và các mối quan hệ kinh tế nãy sinh trong quá trình tồn tại và hoạt động của trang trại. Còn trang trại là nơi kết hợp các yếu tố vật chất của sản xuất và là chủ thể của mối quan hệ đó. Như vậy, nói kinh tế trang trại là nói mặt kinh tế của trang trại. Ngoài mặt kinh tế, còn có thể nhìn nhận trang trại từ mặt xã hội và mặt môi trường. Về mặt xã hội, trang trại là một tổ chức cơ sở của xã hội, trong đó có các quan hệ xã hội đan xen nhau: Quan hệ giữa các thành viên của trang trại, quan hệ giữa chủ trang trại và những người lao động thuê ngoài, quan hệ giữa người lao động làm thuê cho chủ trang trại với nhau... Về mặt xã môi trường, trang trại là một không gian sinh thái, trong đó diễn ra các quan hệ sinh thái đa dạng. Không gian sinh thái trang trại có quan hệ chặt chẽ và ảnh hưởng qua lại trực tiếp với hệ sinh thái của vùng. Như vậy có thể thấy khái niệm trang trại rộng hơn khái niệm kinh tế trang trại. Tuy nhiên trong các mặt kinh tế, xã hội và môi trường của trang trại thì mặt kinh tế là mặt cơ bản chứa đựng những nội dung cốt lõi của trang trại. Vì vậy trong nhiều trường 19 hợp khi nói tới kinh tế trang trại, tức nói tới mặt kinh tế của trang trại, người ta gọi tắt là trang trại. Trang trại là hình thức tổ chức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, ngư do các chủ trang trại gia đình và chủ trang trại tư nhân tực tiếp tiến hành tổ chức sản xuất trên một khu đất tập trung, liền khoảnh đủ lớn để chuyên canh, thâm canh, ứng dụng những công nghệ mới nhằm cung cấp hàng hoá thường xuyên cho thị trường. Mục đích cơ bản của kinh tế trang trại là sản xuất hàng hoá, song khi đi vào kinh tế thị trường thì hoạt động của các trang trại không chỉ dừng lại ở sản xuất và tổ chức sản xuất mà được mở rộng sang sản xuất kinh doanh, tìm kiếm thị trường với mục đích thu lợi nhuận tối đa và từ đó trang trại phải xử lý nhiều vấn đề kinh tế, phải đưa ra các chiến lược kinh doanh thích ứng với thị trường, phải quản lý theo phương thức marketting… Trang trại là một hình thức tổ chức sản xuất cao hơn kinh tế hộ. Các yếu tố vật chất của sản xuất, trước hết là ruộng đất và tiền vốn trong trang trại được tập trung với quy mô nhất định theo yêu cầu của sản xuất hàng hoá; Tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng của một chủ độc lập. Tư liệu sản xuất ở trang trại hoặc thuộc quyền sở hữu của người chủ độc lập, hoặc quyền sử dụng của người chủ độc lập nếu tư liệu sản xuất đi thuê hoặc được giao quyền sử dụng; Trang trại hoàn toàn tự chủ trong các sản xuất kinh doanh, từ việc lựa chọn phương hướng sản xuất, quyết định kỹ thuật và công nghệ sản xuất, tổ chức sản xuất, đến tiếp cận thị trường và tiêu thụ sản phẩm..; Chủ trang trại là người có ý chí và năng lực, có kiến thức và kinh nghiệm về sản xuất nông nghiệp và thường là người trực tiếp quản lý trang trại; Trang trại có nhu cầu cao hơn nông hộ về ứng dụng KHKT, tiếp cận thị trường, thuê mướn lao động và đều có thu nhập vượt trội hơn Tóm lại, trang trại là một hình thức sản xuất cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp có mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hoá nông sản, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tích tụ, tập trung đủ lớn với cách tổ chức quản lý tiến bộ, kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường [3]. 1.1.2.2.Phân loại trang trại 20