Tài liệu Giáo trình phân tích tài chính doanh nghiệp trọng cơ nguyễn;thị thà nghiêm

íă tÊ k 6 WSfSr, ^ H Ọ C VIỆN T À I CH ÍN H PGS.TS.INIGƯT. N G U Y Ễ N TR Ọ N G co P G S .T S . N GH IÊM THỊ TH À GIÁO TRỈNH u m 1 1 » I HỌC VIỆN TÀI CHÍNH ■ ■ GIÁO TRÌNH IIÌH M mẠ I ((DÙNG CHO CHUYÊN NGÀNH: THUẾ, NGÂN HÀNG, QUẢN TRỊ KINH DOANH Đ ồ n g c h ủ biên: P G S . T S. NG Ư T. N g u y ễ n T r ọ n g Cơ P G S . TS. N g h iê m T h i T h à TRƯỜNG CAO sẨtiG CCMG 9ÕNG Ú O C M ________________ TH Ư VIỆN Hà N ộ i - 2 0 1 5 M ã sô Sách ch u ẩ n Quốc tê ISBN: 978-604-79-1067-0 LỜI NÓI ĐẦU (Cho lần tái bản thứ 1) Sự chuyển minh của nén kinh tế Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày câng sâu, rộng vào kinh tế thế giới, cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đang tác động loàn diện và sâu sắc đến mọi mặt của nén kinh tế mỗi nước, đòi hỏi những nghiên cứu đánh giá vẽ rủi ro và nguy cơ phá sản doanh nghiệp cẩn được nghiên cứu đáy đủ hơn. Công cuộc tái cấu trúc các doanh nghiệp nhà nước, tăng cường giám sát và công khai tài chính của các doanh nghiệp ở Việt Nam đang được chỉ đạo thực hiện một cách quyết liệt từ Chính phủ. Thực tiễn đã đặt ra yêu cầu cấp thiết vé trang bị các kiến thức phân tích tài chính doanh nghiệp hiện đại nhằm tiếp cận tốt hơn những thay đổi của chính sách, cơ chế quản lý tài chính doanh nghiệp, phục vụ tốt hơn việc cập nhật kiến thức của độc giả và nâng cao hiệu quả quản trị tài chính doanh nghiệp, đánh giá đúng đắn cốc hoạt động tài chính và hiệu quả kinh tế của doanh nghiệp. Tập thể lãnh đạo và giảng viên của Bộ môn Phân tích Tài chính doanh nghiệp được sự đồng ý của Hội đồng Khoa học, Ban Quản lý Khoa học của Học viện Tầi chính thực hiện tái bản lần thứ 1 giáo trinh “Phân tich Tài chính doanh nghiệp - Dùng cho chuyên ngành: Thuế, Ngân hàng, Quản trị kinh doanh"ĩửềm đáp ứng tốt hơn cho công tác đào tao các chuyên ngành Thuế, Hải quan, Ngân hàng, Quản trị kinh doanh, Tái chính quốc tế, Marketing, Kinh tế... của Học viện Tài chính và đống góp những nội dung phân tích, đánh giá các hoạt động kinh tế tài chính cho quá trình quản lý, đầu tư và diéu hành vĩ mô nén kinh tế của Nhà nước. Giáo trinh do PGS, TS, NGUT. Nguyễn Trọng Cơ và PGS, TS. Nghiêm Thị Thà làm chủ biên đã được xuất bản năm 2010, giáo trình đã được sử dụng rộng rãi trong quản lý kinh tế doanh nghiệp, giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học của sinh viên câc lớp không chuyên ngành của Học viện Tài chính cũng như sinh viên các ngành kinh tế, quản trị kinh doanh, ngân hàng trong cả nước. Trong lần tái bản này tập thể tác giả đâ tập trung chỉnh sửa, bổ sung các nội dung theo mục tiêu, chương trình đào tạo theo Học viện Tài chính 3 GIÁO TRÌNH PHẨN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP học chê' tín chỉ của Học viện Tài chính và tiếp cận tốt hơn với những đòi hỏi từ thực tiễn học tập, nghiên cứu khoa học của các hệ đào tạo cho các chuyên ngành vĩ mõ tại Học viện Tài chính cũng như các cơ sở đào tạo đại học trong cả nước, giáo trình cũng đáp ứng yêu cầu nâng cao năng lực quản lý tải chính doanh nghiệp cho các CEO, CFO trong bối cảnh hiện nay. Tham gia chỉnh sửa, bổ sung nội dung giáo trinh cho lần tái bản này là tập thể giảng viên của Bộ môn Phân tích Tài chính doanh nghiệp gồm: PGS, TS, NGUT. Nguyẻn Trọng Cơ và PGS, TS. Nghiêm Thị Thà là đồng chủ biên; TS. Phạm Thị Quyên; TS. Nguyễn Thị Thanh; TS. Hồ Thị Thu Hương; TS. Trần Đức Trung; ThS, NCS. Hoàng Thị Thu Hường; ThS, NCS. Đào Thị Hồng Nhung; ThS. Nguyễn Trường Phương; CN. Bạch Thị Thu Hường. Mặc dù tập thể tác giả đã cố gắng chỉnh sửa, bổ sung những nội dung cốt lõi và có tính thiết thực nhất với yêu cầu và đòi hỏi vé nội dung phân tích tài chính doanh nghiệp phục vụ việc cung cấp thõng tin cho công tác quản lý, điếu hành kinh tế, tài chính của các cơ quan quản lý kinh tế vĩ mô cũng như lãnh đạo các cấp của doanh nghiệp. Tuy nhiên, với sự vận động nhanh của nén kinh tế và những thay đổi khôn lường của môi trường kinh doanh nên không thể tránh khỏi những thiết sót. Tập thể tác giả chân thành cảm ơn các ý kiến đóng góp của các nhà khoa học và bạn đọc để giáo trinh ngày càng hoàn thiện hơn. Hà Nội, tháng 01 năm 2015 BAN QUẢN LÝ KHOA HỌC HỌC VIỆN TÀI CHÍNH 4 Học viện Tài chính Chưong 1: Tổng quan vế phân tích tài chính doanh nghiệp ChươNq 1 TỔNG ỌUAN VÊ PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP • 1.1. MỤC TIÊU, CHÚC NĂNG CỦA PHÂN TÍCH TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP 1.1.1. S ự r a đ ờ i v à p h á t t r i ể n c ủ a p h â n tíc h t à i c h ín h d o a n h n g h iệ p T ài chính doanh nghiệp là hệ thống các quan hệ k inh tê dưới h ìn h thức giá trị nảy sinh trong quá trìn h p h ân phôi của cải xã hội gắn liền với việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ của doanh nghiệp đê phục vụ cho yêu cầu sản x u ấ t kinh doanh của doanh nghiệp và các nhu cầu chung của xã hội. Tài chính doanh nghiệp là một khâu quan trọ n g trong hệ thông tài chính nói chung và trong hoạt động kinh t ế của doanh nghiệp nói riêng. Thông tin về tài chính doanh nghiệp th ậ t sự cần th iế t cho các n h à qu ản lý ở bên tro n g cũng như bên ngoài doanh nghiệp. Đôi với các nhà quán lý của doanh nghiệp, tìn h h ìn h tài chính là m ột căn cứ quan trọng để hoạch định kê hoạch tà i chính, xác định phương hướng, mục tiêu trong đầu tư, đồng thời có biện p h áp sử dụng nguồn lực hợp lý đê đ ạ t được kết quả cao... Đôi vói các n h à q u ả n lý bên ngoài doanh nghiệp, điều họ q u an tâm là vấn đề hiệu quả của hoạt động kinh doanh, tìn h hình tài chính của doanh nghiệp có lành m ạnh không? Q ua đó, các n h à quản lý đó sẽ đưa r a được n h ữ n g quyết định hợp lý cho m ình. N hà đầu tư sẽ có quyết định về kh o ản đầu tư của m ình, người cho vay cũng có kê hoạch cho khoản đã cho doanh Học viện Tài chính «r GIẢO TRÌNH PHÂN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP nghiệp vay, các cơ quan n h à nưốc có th ể đán h giá việc chấp hàn h cát chế độ về quản lý tài chính, thuế, an toàn môi trường, đảm bảo quyềr. lợi cho người lao động của doanh nghiệp... H oạt động tài chính có mối quan hệ trự c tiếp với hoạt động sar. x u ấ t kinh doanh của doanh nghiệp, tìn h h ìn h tài chính tốt hay xấu. hoạt động tà i chính có hiệu quả hay không đều có ả n h hưởng thúc đẩy hay kìm hãm đô'i với hoạt động sản xu ất kinh doanh và kết quá hoạt động sản x u ấ t k in h doanh có tác động ngược lại đến tình hình tà i chính. Xét trong điều kiện doanh nghiệp hoạt động liên tục thì hoạt động tà i chính vừa là nguyên n hân, vừa là k ết quả của quá trìn h hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. H oạt động tà i chính có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong việc h ìn h th àn h , tồn tạ i và p h á t triể n của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp mối th à n h lập, hoạt động tà i chính doanh nghiệp thực hiện vai trò tổ chức quá trìn h huy động vốn, p h ân bô các nguồn lực để tiến h à n h h o ạt động kinh doanh. Trong quá trìn h hoạt động kinh doanh, hoạt động tà i chính doanh nghiệp thực hiện vai trò q u ả n trị, giám sát việc sử dụng các nguồn lực, lu ân chuyển, th u hồi vốn và phân phối kết quả k in h doanh. Sự tăn g trưởng hay suy thoái của doanh nghiệp phụ thuộc r ấ t lớn vào hiệu quả hoạt động tài chính doanh nghiệp. Thường xuyên giám sát, kiểm tra , đán h giá m ột cách đầy đủ và toàn diện tìn h h ìn h tà i chính của doanh nghiệp, xác định được m ặt m ạnh, điểm yếu, k h ả năn g tiềm tàn g trong từng môì quan hệ kinh tê của doanh nghiệp vỏi các bên có liên quan, từ ng lĩnh vực của hoạt động kinh tế, tà i chính, cung cấp thông tin để các n h à qu ản lý ra quyét định điều h à n h đơn vị một cách kịp thời và hiệu quả là nhiệm vụ của ph ân tích tà i chính. N hư vậy, p h â n tích tà i chính th am gia một cách tấ t yếu vào quá trìn h ra quyết định quản lý của các chủ thê quản lý có lợi ích gắn vói h o ạt động kinh tê của doanh nghiệp. Vì thế, sự ra đời và p h á t triể n của ph ân tích tài chính gắn với sự ra đời, p h á t triể n của hạch to án kê toán và quản trị tài chính. 6 Học viện Tài chính Chưong 1: Tổng quan về phân tích tài chính doanh nghiệp T rên th ê giói, p h ân tích tài chính doanh nghiệp đã thực sự bùng nổ khi phương thức sản x u ấ t tư bản chủ nghĩa ra đòi. Tại châu Âu đã sớm h ìn h th à n h những nghiệp đoàn quốc gia, tậ p hợp nhữ ng người ch uyên h à n h nghề phân tích tà i chính doanh nghiệp, như hội các n h à p h â n tích tài chính Pháp SFA F - The French Society of F in a n cia l A nalysts. H iện nay trê n th ê giới đã h ìn h th à n h một hiệp hội các n h à p h ân tích tài chính chuyên nghiệp CFA C h a rte red F in a n c ia l A nalysis, thực hiện cấp chứng chỉ (Chứng chỉ CFA) h à n h n g h ề P h â n tích tài chính chuyên nghiệp cho các hội viên th am gia, và chứ ng chỉ này được th ừ a n h ậ n trê n to àn cầu (giới thiệu về CFA trong p h ụ lục 3). ớ Việt N am , kể từ khi đổi mới kinh tế, p h á t triể n nền kinh tế h àn g hóa n h iều th à n h phần theo định hưóng xã hội chủ nghĩa, lực lượng sản x u ấ t được giải phóng và p h á t triển m ạnh mẽ, các doanh nghiệp thuộc mọi th à n h p h ần kinh tê hình th àn h ngày càng nhiều và đặc biệt là sự r a đòi, p h á t triển của thị trường vốn, hoạt động sôi động của các sà n giao dịch chứng khoán, các công ty chứng khoán, các tru n g gian và dịch vụ tài chính... khiến cho n h u cầu về phân tích tài chính càng trở nên cấp thiết. Các công cụ q u ản lý k in h tế, tài chinh như: K ế toán, kiểm toán, phân tích, định giá tà i sản... hoạt động theo mô h ìn h tổ chức hiệp hội h à n h nghề chuyên nghiệp trên phạm vi toàn cầu đã xu ất hiện ỏ Việt Nam khiến cho p h ân tích kinh tc nói ch u n g và p h â n tích tà i ch ín h d oan h n g h iệ p nói r iê n g cũng không ngừng đổi mới, hoàn thiện theo các thông lệ, nguyên tắc và chuẩn mực quốc tế. 1.1.2. d o a n h n g h iệ p K h á i n iệ m v à m ụ c tiê u c ủ a p h â n tíc h t à i c h ín h * K hái n iêm p h ả n tích tài ch ín h doanh nghiêp P h ân tích h iểu theo nghĩa chung n h ấ t là sự p h â n chia các sự vật, hiện tượng theo nhữ ng tiêu thức n h ấ t định để nghiên cứu, xem Học viện Tài chính 7 GIÁO TRĨNH PHÂN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP xét th ấy được sự h ìn h th à n h và p h á t triể n của sự v ật hiện tượng đó trong mối qu an hệ biện chứng với các sự vật, hiện tượng khác. P h â n tích là công cụ dùng để nghiên cứu trong h ầ u h ế t các khoa học, từ khoa học tự nhiên đến khoa học xã hội. P h â n tích giúp nhận thức được nội dung, h ìn h thức và xu hướng p h á t triể n của sự v ật hiện tượng nghiên cứu, th ấy được mối quan hệ cấu th à n h bên trong của mỗi sự vật, hiện tượng, qu an hệ biện chứng của nó với các sự v ật hiện tượng khác, qua đó giúp cho các đối tượng sử dụng thông tin phân tích đưa ra các quyết định riêng. Trong lĩnh vực quản trị tài chính doanh nghiệp cũng sử dụng ph ân tích là một công cụ hữu hiệu để nghiên cứu tìn h h ình tà i chính của một doanh nghiệp. H oạt động tài chính có mối quan hệ ch ặt chẽ với các h o ạ t động khác trong doanh nghiệp. Do đó, để n h ậ n thức được nội dung, h ìn h thức và xu hướng p h á t triể n của tà i chính doanh nghiệp cần p h â n chia tà i chính doanh nghiệp theo nhữ ng tiêu thức thích hợp để th ấy được các quan hệ kinh t ế nội tại, môi quan hệ biện chứng vối các hoạt động khác trong quá trìn h hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. N hư vậy, có th ể nói rằng: Phân tích tài chính doanh nghiệp là tổng thể các phương pháp cho phép đánh giá tình hình tài chính đã qua và hiện nay, dự đoán tình hình tài chính trong tương lai của doanh nghiệp, giúp cho các nhà quản lý đưa ra các quyết định quản lý hữu hiệu, phù hợp với mục tiêu mà họ quan tâm. Trong nển k inh tế thị trường có sự qu ản lý vĩ mô của N hà nưổc, có nhiều n h à qu ản lý ở bên trong cũng như bên ngoài doanh nghiệp quan tâm đến tìn h h ìn h tà i chính của doanh nghiệp n h ư chủ doanh nghiệp, các n h à q u ả n tr ị doanh nghiệp, các n h à đầu tư, n h à cung cấp tín dụng, các cơ qu an q u ản lý n h à nưốc, người lao động... Mỗi n h à q u ản lý đều có nhữ ng quan hệ kinh t ế tà i chính n h ấ t định với doanh nghiệp và họ đều có nhu cầu sử dụng thông tin do p h â n tích cung cấp để phục vụ cho quá trìn h ra quyết định quản lý, như ng mỗi n h à quản lý lại q u a n tâm theo giác độ và với mục tiêu khác n h a u , đòi hỏi phán 8 Học viện Tài chính Chương 1: Tổng quan về phân tích tài chính doanh nghiệp tích tài chính phải được tiến h à n h bằng nhiều phương pháp khác n h a u đề đáp ứng n h u cầu thông tin của từng n h à quản lý. Chính điêu đó tạo điểu kiện th u ậ n lợi cho phân tích tà i chính ngày càng hoàn th iện và p h á t triến, đồng thòi cũng tạo ra sự phức tạp của phân tích tài chính. P hân tích tài chính giúp cho tấ t cả các nhà q u ản lý có thông tin phù hợp với mục đích của m ình, trê n cơ sở đó họ có th ể đưa ra các quyết định đê bảo toàn và gia tăn g lợi ích của họ gắn với hoạt động của doanh nghiệp. * M ục tiêu của p h à n tích tài ch ín h doanh nghiêp Đế trở th à n h m ột công cụ đắc lực giúp cho các n h à q u ản lý quan tâm đến ho ạt động của doanh nghiệp có được các quyết định đúng đắn trong kinh doanh, phân tích kinh tài chính doanh nghiệp cần đạt được các m ục tiêu sau: - Đ á n h giá chính xác tìn h h ình tài chính của doanh nghiệp trê n các khía cạn h khác n h a u như cơ cấu nguồn vốn, tà i sản, khả năng th a n h toán, lưu chuyển tiền tệ, hiệu quả sử dụng tà i sản, k h ả năng sinh lãi, rủ i ro tà i ch ín h ... nhằm đáp ứng thông tin cho tấ t cả các đối tượng q u a n tâm đến hoạt động của doanh nghiệp như các n h à đầu tư, cung cấp tín dụng, quản lý doanh nghiệp, cơ q u an thuế, ngưòi lao động... - Đ ịnh hướng các quyết định của các n h à quản lý quan tâm theo chiêu hướng phù hợp với tìn h hình thực tê của doanh nghiệp như quyết định đầu tư, tà i trợ, phân chia lợi n h u ậ n ... - Trở th à n h cơ sở cho các dự báo tài chính, giúp ngưòi ph ân tích dự đoán được tiềm n ă n g tà i chính của doanh nghiệp trong tương lai. - Là công cụ để kiểm soát hoạt động k inh doanh của doanh nghiệp trê n cơ sở kiêm tra , đánh giá các chỉ tiêu k ết quả đ ạ t được so với cac chỉ tiêu kê hoạch, dự toán, định m ức... Từ đó xác định được những điểm m ạnh và điểm yếu trong hoạt động kinh doanh, giúp cho Học viện Tài chính 9 GIÁO TRÌNH PHẢN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP doanh nghiệp có được nhữ ng quyết định và giải pháp đúng đắn, đảm bảo k inh doanh đ ạ t hiệu quả cao. M ục tiêu này đặc biệt quan trọng với các n h à quản trị doanh nghiệp. Để đạt được các mục tiêu nói trê n cần có một hệ thông chỉ tiêu phân tích phù hợp được xây dựng theo đặc điểm và yêu cầu của doanh nghiệp. Tuy nhiên, mỗi n h à q u ản lý quan tâm tìn h hình tà i chính doanh nghiệp theo những giác độ và mục tiêu khác nhau. Cụ thể: + Đối với các nhà quản lý doanh nghiệp Các n h à quản lý doanh nghiệp, là chủ th ể trự c tiếp điều h à n h doanh nghiệp, họ cần thông tin về tìn h h ìn h tà i chính doanh nghiệp đế kiếm soát và chỉ đạo tìn h h ìn h sả n xuất k in h doanh của doanh nghiệp. P h â n tích tài chính cung cấp cho các n h à quản lý doanh nghiệp nắm được thông tin về tìn h h ìn h tài chính doanh nghiệp, giúp họ có định hướng các quyết định về đ ầu tư, cơ cấu nguồn tà i chính, phân chia lợi n huận, đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh để có biện pháp điều chỉnh phù hợp. Vì vậy, ph ân tích tà i chính doanh nghiệp cần phải đảm bảo n h ữ n g mục tiêu sau: - Đ ánh giá hiệu quả của h o ạ t động quản lý tro n g giai đoạn đ ã qua, việc thực hiện các nguyên tắc cân bằng tà i chính, k h ả n ă n g sin h lời, k h ả n ă n g th a n h toán và dự báo các nguy cơ rủ i ro - đặc biệt là các dấu hiệu rủ i ro tài chính trong doanh nghiệp... Từ đó có nhữ ng biện pháp điều chỉnh kịp thời và có cơ sở cần th iế t đề hoạch định ch ín h sách tà i chính cho tương lai của doanh nghiệp. - Hướng các quyết định của B an giám đốc theo chiều hưống p h ù hợp với tìn h h ình thực tế của doanh nghiệp, n h ư quyết đ ịnh về đ.ầu tư, tài trỢ, ph ân phối lợi n h u ận ... - P h â n tích tà i chính doanh nghiệp là cơ sở cho nhữ ng dự đo án tài chính. - P h â n tích tà i chính doanh nghiệp là m ột công cụ để kiểm tira, kiểm soát ho ạt động, quản lý tro n g doanh nghiệp. 10 Học viện Tài chính Chương 1: Tổng quan về phân tích tài chính doanh nghiệp P h â n tích tà i chính làm nổi b ậ t điều qu an trọ n g của dự đoán tài c h ín h , mà dự đoán là nền tả n g của h o ạ t động qu ản lý, làm sáng tỏ k h ô n g chí chính sách tà i chính m à còn là cơ sở không th ê thiếu được đê ban lãnh đạo doanh nghiệp ra quyết định, điều h à n h , kiểm soát việc thực hiện các quyết định k in h doanh tru n g và dài h ạ n của doanh nghiệp. + Đôi với nhà đầu tư N hà đầu tư tìm kiếm lợi n h u ậ n b ằn g cách m ua bán, nắm giữ cổ p hiếu của doanh nghiệp. Đó là n h ữ n g cố đông, các cá n h â n hoặc các đơn vị, doanh nghiệp khác. Các đôi tượng này q u an tâm trự c tiếp đến n h ũ n g tín h toán về giá trị của doanh nghiệp. T hu n h ậ p của các nhà đầu tư là cổ tức được chia và th ặ n g dư của vốn. H ai yếu tô’ này phần lớn chịu ả n h hưởng bởi lợi n h u ậ n của doanh nghiệp. Trong thực tế, các n h à đầu tư quan tâm đến k h ả n ă n g sin h lời của doanh nghiệp. Câu hỏi chủ yếu đòi hỏi phải làm rõ là: c ổ tức n h ậ n được, th u nhập bình q u ân cồ phiếu của doanh nghiệp sẽ là bao nhiêu? Giá cả của cổ phiếu trê n thị trường... Cũng cần th ấ y rằng: Các n h à đầu tư không hài lòng trưốc khả năng sinh lời trê n sổ sách của kê toán và cho ràng nó luôn có sự khác biệt vói sức sin h lời thực sự của vốn đầu tư. Tính trước các khoản lời sẽ được nghiên cứu đầy đủ tro n g chính sách phân phôi lợi n h u ậ n của doanh nghiệp và tro n g nghiên cứu rủ i ro, hướng các lựa chọn vào những loại chứng kh o án phù hợp n h ất. Các n h à đầu tư p h ải dựa vào n h ữ n g n h à chuyên môn tru n g gian (chuyên gia p h ân tích tài chính) nghiên cứu các thông tin kinh tê tà i chính, có nhữ ng cuộc tiếp xúc trự c tiếp vối ban quản lý doanh nghiệp, làm rõ triể n vọng p h á t triể n của doanh nghiệp và đánh giá các cố phiếu trê n th ị trường tài chính. P h â n tích tài chính đôi với n h à đ ầu tư là để đán h giá doanh nghiệp và ước đoán giá trị cổ phiếu, dựa vào việc nghiên cứu các báo biêu tài chính, khả n ăn g sinh lời, p h â n tích rủ i ro trong kinh doanh... Học viện Tài chính 11 GIẢO TRÌNH PHẢN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP + Đôi với người cho vay Người cho vay những người cho doanh nghiệp vay vôn để đảm bảo n h u cầu sả n x u ấ t - kinh doanh. Khi cho vay, họ phải biết được k h ả năng hoàn trả tiền vay (bao gồm tiền gốc vay và tiền lãi vay) của doanh nghiệp. T hu n h ập của người cho vay là lãi s u ấ t cho vay. Do đó, phân tích tài chính đô'i với người cho vay là xác đ ịn h k h ả năng hoàn trả nợ của khách h à n g doanh nghiệp. Tuy nhiên, các chủ nợ ngăn h ạn và chủ nợ dài h ạ n thường có mối quan tâm ở các k h ía cạnh khác n h a u về tà i chính doanh nghiệp. Do vậy, phân tích tà i chính doanh nghiệp vói nhữ ng khoản cho vay dài h ạ n và nh ữ n g khoản cho vay ngắn h ạ n có nhữ ng n é t khác nhau. - Đổì với n h ữ n g khoản cho vay ngắn hạn: Người cho vay đặc biệt q u a n tâm đến k h ả n ăn g th a n h toán ngay của do an h nghiộp. Nói khác đi là k h ả n ă n g ứng phó của doanh nghiệp k h i nợ vay đến h ạ n trả . - Đôi vối các khoản cho vay dài hạn, người cho vay phải tin chắc k h ả n ăn g hoàn trả vốn và lãi vì th ế sức sinh lời của vôn vay, vốn đầu tư của doanh nghiệp cũng như các yếu tô’ gây ra rủ i ro về th a n h toán, rủ i ro tà i chính của doanh nghiệp trong dài h ạ n là n h ữ n g thông tin họ phải nắm được k hi quyết định cho vay. + Đôĩ với những người hưởng lương trong doanh nghiệp Lợi ích của nhóm ngưòi này là th u n h ậ p và cơ hội th ă n g tiến m à doanh nghiệp d à n h cho họ. Tuy nhiên, cũng có n h ữ n g doanh nghiệp, người hưởng lương có một số’ cổ p h ần n h ấ t định tro n g doanh nghiệp. Đối vối n h ữ n g doanh nghiệp này, người hưởng lương có th u nhập từ tiền lương được tr ả và tiền lời được chia, c ả hai k h o ản th u n h ậ p n à y p h ụ thuộc vào kết quả hoạt động sản x u ấ t - k in h do an h của doainh nghiệp. Do vậy, p h â n tích tài chính giúp họ định hưống việc làm và đầu tư tà i chính cho tương lai. 12 Học viện Tài chính Chưong 1: Tổng quan về phân tích tài chính doanh nghiệp + Đối với các cơ quan quản lý chức năng nhà nước Đ ây là các cơ quan đại diện cho quyền lực và lợi ích của N hà nuớc thực hiện nhiệm vụ quản lý, giám sá t nền kinh tế, doanh nghiệp là đôl tượng quản lý của họ, mọi diễn biến, hoạt động của doanh nghiệp đều được phản ánh qua các dòng di chuyến của các nguồn lực tà i chính từ bên ngoài vào doanh nghiệp và từ doanh nghiệp ra th ị trư ờng nên họ cần nắm được các thông tin do p h â n tích tài chính cung cấp. Đặc biệt là các cơ quan quản lý vốn của N hà nước tại các do an h nghiệp, giám sá t việc thực hiện các nghĩa vụ của doanh nghiệp đôi với N hà nước, kiêm tra việc chấp h à n h lu ậ t pháp của doanh nghiệp như: Cục Tài chính doanh nghiệp, cơ qu an Thuế, cơ quan Tài c h ín h các cấp, cơ quan H ải quan, Q uản lý th ị trường... Thông tin do p h â n tích tài chính cung cấp giúp các n h à qu ản lý của các cơ q u a n này thực hiện nhiệm vụ do N hà nước giao một cách hiệu quả hơn. + Các bên có liên quan khác Thuộc nhóm này có các n h à cung cấp, khách hàng, các đôi th ủ cạnh tra n h , các cơ qu an tru y ền thông đại chúng... cũng r ấ t qu an tâm đến tìn h h ìn h tà i chính của doanh nghiệp vối nhữ ng mục tiêu cụ thê. Từ n h ữ n g vấn đề đã nêu ở trê n , cho thấy: P h â n tích tà i chính d oanh n g h iệ p là n g u ồ n c u n g cấp th ô n g tin cho các ch ủ th ể q u ả n lý, CÓ vị tr í là m ột tro n g các công cụ quản lý hữu ích để mỗi n h à quản lý sứ d ụ n g làm căn cứ đê đưa ra các quyết đ ịn h q u ả n lý hữ u ích nhằin bảo to àn và gia tă n g lợi ích của họ hoặc chủ th ể m à họ đại diện tạ i d o an h nghiệp. 1.1.3. C h ứ c n ă n g c ủ a p h â n tíc h t à i c h ín h H oạt động của con người là hoạt động có ý thức. Vì vậy, khi tiến hàn h b ất cứ h o ạ t động nào dù đơn giản hay phức tạp , do cá n h â n tiến hàn h hay tổ chức, tậ p th ể thực hiện đều b ắt đầu từ n h ậ n thức về mục Học viện Tài chính 13 G IẢO TRÌNH PHẨN TÍCH TÀI CHÍNH DOANH NGHIỆP tiêu, tín h ch ất, xu hưống và h ìn h thức p h á t triể n của các sự vật và hiện tượng. T rong quản lý k in h tế, n h ậ n thức - quyết định - hành động là bộ ba biện chứng của sự quản lý có khoa học, trong đó nhận thức là cơ sở, là tiề n đề của việc đưa ra các quyết định và tố chức thực hiện các qu y ết định. N h ậ n thức th ê nào th ì đưa ra quyết định và h à n h động n h ư th ế. N h ận thứ c đúng là cơ sở đưa ra được các quyết định đúng và tổ chức thự c hiện các quyết định đúng đ ắn bảng phương ph áp khoa học sẽ đ ạ t được mục tiêu một cách hiệu quả nhất. N hận thức sai, sẽ đư a ra các quyết định sai lầm và tổ chức thực hiện nhữ ng quyết đ ịn h sai lầm này th ì hậu quả không th ể lường h ết tùy thuộc vào mức độ có th ẩm quyền của người r a quyết định và phạm vi thực hiện quyết định. Trong q u ả n lý và điểu h à n h kinh tế, tà i chính để đưa ra các quyết định đ ú n g đ ắ n và tổ chức thực hiện các quyết định m ột cách khoa học cần có n h ậ n thức đúng đắn và đầy đủ về các hiện tượng và quá trìn h k in h tế, tà i ch ín h đã, đang và sẽ diễn ra ở đơn vị, những tác động từ môi trư ờng đến ho ạt động của đơn vị. P h â n tích tà i chính doanh nghiệp là công cụ để n h ậ n thức các hiện tượng, quá trìn h và kết quả h o ạ t động kinh tế, tà i chính doanh nghiệp nhằm cung cấp thông tin cho các chủ th ể q u ả n lý có căn cứ cần th iế t để điều h à n h và quản lý k in h tế, tà i chính đơn vị nên chức năn g cơ bản của nó là: Đ ánh giá, dự đoán và điều chỉnh hoạt động tà i chính doanh nghiệp. C h ứ c n ă n g đ á n h g iá : T ài chính doanh nghiệp là hệ thống các quan hệ k in h t ế củ a doanh nghiệp với các bên có liên quan th ô n g qua sự vận động của các nguồn lực tài chính trong quá trìn h tạo lập, p h ân phối và sử d ụ n g các quỹ tiề n tệ hoặc vốn h o ạt động củ a doanh nghiệp n h ằ m đ ạ t được m ục tiêu kinh doanh tro n g khuôn khổ của pháp lu ật. Các luồng chuyển dịch giá trị, sự vận động của các nguồn lực tà i chính n ảy sin h và diễn ra như thê nào, nó tác động r a sao đên quá trìn h k in h doanh, chịu ả n h hưởng bởi nhiều yếu tô’ nào, tác động đến quá trìn h v ận động và chuyển dịch nguồn lực tà i chính ra sao, 14 Học viện Tài chính Chưong 1: Tổng quan vế phân tích tài chính doanh nghiệp k ế t q u ả gần vối mục tiê u hay ngày càng xa rời m ục tiê u kinh doanh của doanh nghiệp, có p h ù hợp với cơ chê chính sách và p h áp lu ậ t hay không... là nhữ ng vấn đề cơ bản m à p h â n tích tà i ch ín h doanh nghiệp phải đưa ra câu trả lời. Q uan hệ k in h tê của do an h nghiệp với các bên có liên quan chỉ tồn tại và p h á t triể n khi lợi ích của mỗi bên đều phải đ ạ t và vượt kỳ vọng, khi lợi ích của một tro n g các bên bị suy giảm cũng đồng thời là lúc một tro n g các quan hệ k in h t ế của doanh nghiệp mỏng m anh, dễ bị phá vỡ, câu hỏi là nguyên n h â n sâu xa là gì? Biện pháp để khôi phục và p h á t triể n quan hệ đó n h ư thê nào?... P h ân tích tài chính doanh nghiệp phải tr ả lời được n h ữ n g câu hỏi đó. Thực hiện trả lời và làm rõ nhữ ng vấn đề nêu trê n là thự c hiện chức nồng đ á n h giá tài chính doanh nghiệp. C h ứ c n ă n g d ự đ o á n : Mọi quyết định của con người đều hướng vào thực hiện nhữ ng m ục tiêu n h ấ t định. Bản th â n do an h nghiệp cho dù đang ở giai đoạn nào trong chu kỳ p h á t triể n th ì các hoạt động cùng đều hướng tối n h ữ n g mục tiêu n h ấ t định. N hữ ng m ục tiêu này được h ìn h th à n h từ n h ậ n thức về điều kiện, n ă n g lực của bản th ân cùng nhữ ng diễn biến của tìn h h ìn h k in h t ế quốc tế, trong nước, n g à n h nghê' và các doanh nghiệp khác cùng loại, các đôi th ủ cạnh tra n h , sự tác động của các yếu tô k in h tê xã hội tro n g tương lai. Vì vậy, để có những quyết định phù hợp và tổ chức thự c h iện hợp lý, đáp ứng được mục tiêu m ong muốn của các n h à q u ả n lý q u a n tâm cần th ấy tin h hình tà i chính cúa doanh nghiệp trong tươ ng lai. Đó chính là chức năn g dự đoán tà i chính doanh nghiệp. C h ứ c n ă n g đ iể u c h ỉn h : Tài chính doanh nghiệp là hệ thông các qu an hệ kinh tê tà i chính dưới h ình th ái giá trị p h á t sinh trong quá trìn h tiến h à n h các hoạt động kinh doanh. H ệ thông các quan hệ đó bao gồm nhiều loại khác nhau, r ấ t đa dạng, phong p h ú và phức tạp, chịu ả n h hưởng của nhiều nguyên n h â n và n h â n tô cả bên trong lẫn bên ngoài doanh nghiệp. Hệ thống các quan hệ k in h t ế tà i chính đó sẽ là bình thường nếu tấ t cả các m ắt xích trong hệ thống đều diễn ra bình Học viện Tài chính 15 GIÁO TRÌNH PHÂN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP thường và đó là sự kết hợp hài hòa các môi quan hệ. Tuy nhiên, nhữing môi quan hệ kinh t ế ngoại sinh, bản th ân doanh nghiệp cũng như c:ác đôi tượng quan tâm không th ể kiểm soát và chi phối toàn bộ. Vì thiế, đê kết hợp hài hòa các mối qu an hệ, doanh nghiệp, các đôi tượng có liên quan phải điều chỉnh các mối quan hệ và nghiệp vụ kinh tê mội sinh. Muôn vậy, cần n h ậ n thức rõ nội dung, tín h chất, hình thức và 'X U hướng p h á t triển của các quan hệ kinh tê tài chính có liên quan. Phiân tích tài chính giúp doanh nghiệp và các đối tượng quan tâm n h ận thiức được điều này. M ặt khác, khi đã có thông tin dự báo về tìn h hình ttài chính tức là có định hướng cho từ ng quan hệ kinh tê ở tương llai. Tương lai luôn ẩn chứa n h ữ n g điều bất ngờ m à khó có thiên tài nào' có th ể lường trước h ết được, vì vậy để giảm thiểu rủ i ro cũng như khô)ng để tuột m ất các cơ hội hiếm có, trong hành trìn h đến tương lai đòi Ihỏi các chủ th ể quản lý cần dựa vào p h â n tích dấu hiệu để p h á t hiện Ikịp thời các yếu tô mới nảy sinh, ph ân tích các tác động của nó nhằm đề x u ất các biện pháp điều chỉnh kịp thời. Đó là chức năng điều chỉỉnh của phân tích tài chính doanh nghiệp. 1.2. ĐỖI TƯỢNG VÀ NỘI DUNG NGHIÊN cứu CỦA PHÂN TÍCH TÀI CHÌÍ DOANH NGHIỆP 1.2.1. Đ ôi tượng n g h i ê n c ứ u c ủ a p h â n t íc h t à i c h íí d o a n h n g h iệ p C ùng với sự p h á t triể n và ho àn thiện không ngừng về khoa ]học quản lý doanh nghiệp, sự phong p h ú đa dạng của các loại h ìn h dosm h nghiệp tro n g xu th ế hội n h ậ p k in h tế quốc tế, p h â n tích tà i c h á n h doanh nghiệp đã p h á t triể n và trở th à n h m ột m ôn khoa học q u ả m lý kinh tế độc lập, có đôi tượ ng n g h iên cứu riêng, v ề tổng thể, đối tưcỢng nghiên cứu của p h â n tích tà i ch ín h doanh nghiệp là các hiện tượỊng, quá trìn h , quan hệ k in h t ế tà i ch ín h của doanh nghiệp gắn với rmột môi trư ờng k in h doanh cụ th ể. Song, đế p h â n chia, tổng hợp, đ íán h giá và dự đoán đúng đắn, điều chỉnh kịp thòi các hoạt động k in lh tê 16 Học viện Tài chính Chưong 1: Tổng quan về phân tích tài chính doanh nghiệp tài chính của doanh nghiệp cần xác đ ịnh rõ phạm vi, giói h ạ n nghiên cứu cụ thê của ph ân tích tà i chính doanh nghiệp. Q uá trìn h vận động và chuyên hóa các nguồn lực tài chính của doanh nghiệp diễn ra không ngừng, mỗi khâu, mỗi giai đoạn vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả của nhau: P h â n phôi đê tạo lập, tạo lập đê s i dụng, sử dụng để gia tăn g th u n hập, th u nh ập là cơ sở để phân phôi. Q uá trìn h này luôn chịu sự tác động của các nguyên n h â n về kinh tế, chính trị, xã hội, tự nhiên có th ể là tác động tích cực hoặc ngưdc lại. Đồng thời hoạt động k in h tê của mỗi doanh nghiệp cũng tác dộng không ngừng đến môi trư ờng k in h tế, chính trị, xã hội, tự nhiên. P hân tích tài chính doanh nghiệp cần nghiên cứu môi qu an hệ biện ch ứ n g, k h á ch quan và có tín h quy lu ậ t này để cung cấp thông tin thích hợp n h ấ t cho việc ra quyết định quản lý và giám s á t việc tổ chức thực hiện các quyết định theo đúng các mục tiêu của n h à quản lý ỏ (ả tầm vĩ mô và vi mô. Tài chính doanh nghiệp p h ả n á n h các mối quan hệ kinh tế dưới hình thức giá trị gắn liền vái việc tạo lập và sử dụng các nguồn lực kinh t ế của doanh nghiệp tro n g quá trìn h hoạt động, v ề nội dung, tài chím doanh nghiệp p h ả n án h mốỉ qu an hệ kinh tế giữa doanh nghiỉp với các bên có liên q u an tro n g quá trìn h tạo lập, ph ân phôi, sử dụng các quỹ tiền tệ. v ề h ìn h thức tà i ch ín h doanh nghiệp p h ả n ánh sự vin động và chuyển hóa các nguồn lực kinh tế trong quá trìn h tạo lập, )hân phối và sử dụng các quỹ tiề n tệ thuộc ho ạt động tà i chính của coanh nghiệp. P h â n tích tà i chính cần nghiên cứu m ột cách toàn diện mối quan hệ biện chứng cả về không gian, thòi gian phù hợp, th u lợp thông tin định lượng và định tín h m ột cách thích hợp để đảm bảo (ác quyết định của mỗi n h à q u ả n lý không xa ròi m ục tiêu. Vì vậy, quá trìn h và k ết q u ả vận động chuyển hóa các nguồn lực tài chínl của doanh nghiệp chính là đối tượng nghiên cứu của p h â n tích tà i c á n h doanh nghiệp. K ết quả thuộc đôi tư ợng nghiên cứu của phân tích tài chính có th ể là k ết q u ả của từ n g k hâu, từ n g bộ phận, Học viện Tài chính 17 GIẢO TRÌNH PHẨN TÍCH TẢI CHÍNH DOANH NGHIỆP từng quan hệ kinh tế, từng quyết định kinh t ế có th ể là k ết quả tổng hợp của cả quá trìn h vận động và chuyển hóa các nguồn lực tài chính của doanh nghiệp. Q uá trìn h và kết quả ấy có thê được biểu hiện bằng các chỉ tiêu k in h tế định lượng được hoặc cũng có th ể là những tiêu chí p h ả n á n h các yếu tố định tín h của đối tượng nghiên cứu. Q uá trìn h vận động và chuyển hóa các nguồn lực tà i chính của doanh nghiệp chịu ả n h hưởng của các n h â n tố k inh tế - xã hội và nhiều nguyên n h â n thuộc về môi trường kinh doanh cũng như trong bản th â n doanh nghiệp. Do vậy, nghiên cứu các n h â n tô', nguyên n h â n tác động đến quá trìn h và kết quả vận động, chuyển hóa các nguồn lực tài chính của doanh nghiệp luôn thuộc đối tượng nghiên cứu đặc th ù của p h â n tích tà i chính doanh nghiệp. 1.2.2. N ội d u n g p h â n tíc h tà i c h ín h d o a n h n g h iệ p Tùy thuộc vào yêu cầu của nhà quản lý cũng như mục tiêu và tìn h hình cụ th ể của doanh nghiệp trong từ n g thời kỳ để các nhà phân tích lựa chọn nội dung phân tích cho p h ù hợp. Thông thường nội dung ph ân tích gồm hai phần lớn: - P h â n tích k h ái quát: T rên cơ sỏ các tài liệu tổng hợp ph ân tích các chỉ tiêu tổng q u á t về quy mô vê cơ cấu, tốc độ và hiệu quả ho ạt động tài chính để đưa ra những đán h giá tổng q u át về các m ặt hoạt động tài chính của doanh nghiệp, xác định các trọng điểm cần tập tru n g xem xét. - P h â n tích cụ thể: Vối mỗi nội dung p h â n tích tà i chính cụ th ể sẽ m ang lại cho n h à p h â n tích cái n h ìn sâ u sắc hơn về từ ng m ặt h o ạt động tà i ch ín h của đơn vị, ph ân tích n h ằ m tr ả lời các câu hỏi cụ th ể như: Q uá trìn h vận động và chuyển hóa các nguồn lực k in h t ế của doanh nghiệp diễn ra như th ế nào, k ế t quả của sự vận động và chuyển hóa ra sao, hiệu quả của mỗi quá trìn h h o ạt động k in h tê có phù hợp với m ục tiêu của chủ th ể quản lý hay không, q u a n hệ kinh tê của doanh nghiệp với các bên có tố t đẹp và ngày càng bền 18 Học viện Tài chính