Tài liệu Giáo dục tư tưởng đạo đức hồ chí minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên việt nam hiện nay.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN ĐÀO THỊ TRANG Gi¸o dôc t tëng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh trong x©y dùng lèi sèng cho sinh viªn ViÖt Nam hiÖn nay Chuyên ngành: Triết học Mã số: 92 29 001 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt 2. PGS.TS Hoàng Thúc Lân HÀ NỘI - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Luận án này, được PGS.TS. Nguyễn Thế Kiệt và PGS.TS. Hoàng Thúc Lân hướng dẫn. Các số liệu, kết quả sử dụng trong luận án là trung thực. Các kết luận của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Đào Thị Trang LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Đào tạo, Khoa Triết học của Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thế Kiệt và PGS.TS Hoàng Thúc Lân đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tác giả xin cảm ơn các nhà khoa học đã nhận xét, góp ý để tác giả hoàn thiện luận án. Trong quá trình thực hiện luận án, tác giả còn nhận được nhiều sự ủng hộ từ phía gia đình, cơ quan, bạn bè và đồng nghiệp. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới những sự ủng hộ, giúp đỡ đầy quý báu đó. Tác giả Đào Thị Trang MỤC LỤC MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu....................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu......................................................................2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................2 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án........................................3 5. Đóng góp về khoa học của luận án......................................................................3 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án..............................................................3 7. Kết cấu của luận án.............................................................................................3 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN.....................................................................................................4 1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống.....................4 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh............................................................................................................... 4 1.1.1. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức.....................................4 1.1.2. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.......5 1.2. Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên............................................................................................................... 11 1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức và lối sống.........................14 1.4. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh cho sinh viên, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên...........................................................................................15 2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên..........................................................................................16 2.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục đạo đức cho sinh viên và giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên....................16 2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên...........................................................................................19 3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức và giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ............................................................................................................................. 21 3.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay..............................................................................21 3.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay..........................................23 4. Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan đến đề tài luận án và những vấn đề đặt ra để tiếp tục nghiên cứu..........................24 4.1. Khái quát những kết quả đạt được của các công trình có liên quan đến đề tài............................................................................................................ 24 4.2. Những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục nghiên cứu............................................25 CHƯƠNG 1: GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN...............................................................26 1.1. Bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.........................26 1.1.1. Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh..........................................26 1.1.2. Vị trí của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong đời sống xã hội..............30 1.1.3. Nội dung các chuẩn mực và các nguyên tắc xây dựng đạo đức trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh.............................................................................33 1.2. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay – vai trò và nội dung.....................................36 1.2.1. Lối sống sinh viên, tầm quan trọng của xây dựng lối sống sinh viên........36 1.2.2. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và vai trò của nó trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay................................................52 1.2.3. Nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.............................................................62 Tiểu kết chương 1...............................................................................................72 CHƯƠNG 2: MỘT SỐ NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA.............................................................................................................. 73 2.1. Một số nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay..............................................................................................73 2.1.1. Những nhân tố khách quan.....................................................................73 2.1.2. Những nhân tố chủ quan.........................................................................83 2.2. Thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay..........................................................86 2.2.1. Những ưu điểm trong hoạt động giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.......................86 2.2.2. Những hạn chế trong giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên......................................................................104 2.2.3. Nguyên nhân của thực trạng giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay...............................110 2.3. Một số vấn đề đặt ra trong giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay..............................115 2.3.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao vai trò của chủ thể giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với khả năng, năng lực còn hạn chế, sự phối kết hợp chưa đồng bộ của các chủ thể giáo dục hiện nay...........................................................................................115 2.3.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong hoạt động xây dựng lối sống cho sinh viên với hiện thực cuộc sống đang diễn biến phức tạp, xã hội tồn tại nhiều bất công, nghịch lý ....................................................................................................................... 118 2.3.3. Mâu thuẫn giữa yêu cầu nâng cao ý thức học tập, rèn luyện theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên với sự suy thoái đạo đức lối sống của một bộ phận sinh viên hiện nay.......................120 Tiểu kết chương 2.............................................................................................123 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC TƯ TƯỞNG ĐẠO ĐỨC HỒ CHÍ MINH TRONG VIỆC XÂY DỰNG LỐI SỐNG CHO SINH VIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY........................................................................124 3.1. Phương hướng nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay.............124 3.1.1. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam phải bảo đảm thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, học với hành, sinh động và dễ hiểu.................................................................124 3.1.2. Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên gắn liền với việc xây dựng môi trường xã hội, môi trường học đường lành mạnh, xây dựng người trí thức tương lai vừa “hồng” vừa “chuyên” ....................................................................................................................... 126 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay ........................................................................................................................... 128 3.2.1. Nâng cao nhận thức, trách nhiệm, năng lực và sự phối hợp tốt của các chủ thể giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên.........................................................................................128 3.2.2. Vận dụng tốt nội dung và đa dạng hóa các hình thức giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên..........................133 3.2.3. Chú trọng xây dựng môi trường xã hội, trực tiếp là môi trường học đường lành mạnh tạo điều kiện tốt cho việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay...............142 3.2.4. Phát huy tính tự giác, tích cực chủ động học tập tu dưỡng theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống của bản thân sinh viên ....................................................................................................................... 145 Tiểu kết chương 3.............................................................................................149 KẾT LUẬN.......................................................................................................150 DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN......................................................152 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................153 PHỤ LỤC 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết tinh những truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta, là tượng trưng cho sự tiếp nối giữa giá trị đạo đức truyền thống dân tộc với tinh hoa triết học và văn hóa nhân loại mà đỉnh cao là chủ nghĩa Mác – Lênin. Bằng sự uyên bác với thiên tài trí tuệ và phẩm chất của mình, Người đã tiếp thu một cách nhuần nhuyễn các tri thức ấy rồi nhào luyện trong thực tiễn cách mạng Việt Nam mà biến thành một điều thực sự độc đáo mang tên Hồ Chí Minh, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Với Người, lý luận và thực tiễn, tư tưởng và hành động, tình cảm và lý trí, cách mạng và khoa học, cuộc sống và nghệ thuật... là một sự thống nhất hữu cơ, sinh động. Tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người là tài sản tinh thần vô giá cho các thế hệ hôm nay và mai sau noi theo. Thanh niên – sinh viên hiện nay là những cán bộ, trí thức trong tương lai của nước nhà, là những người kế tục sự nghiệp của cha anh. Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng căn dặn Đảng ta cần phải chăm lo cho giáo dục đạo đức cách mạng, cho thanh niên, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng CNHX vừa “hồng” vừa “chuyên”. Sau hơn 30 năm đổi mới, chúng ta đã xây dựng được nhiều thế hệ sinh viên vừa có đức, vừa có tài, có khả năng gánh vác được trách nhiệm mà Tổ quốc tin yêu và giao phó. Đó là những con người cơ bản có bản lĩnh chính trị vững vàng, có ý thức tự chủ, tự cường, năng động, sáng tạo, có kiến thức, trình độ và năng lực hoạt động thực tiễn, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm... thích nghi dần với cơ chế mới. Mặt khác, không thể không thấy rằng, công cuộc đổi mới càng đi vào chiều sâu, đặc biệt là sự phát triển của kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế, càng làm bộc lộ sự chưa ngang tầm trong phẩm chất đạo đức của sinh viên so với yêu cầu và công cuộc đổi mới đang đặt ra. Sự xuống cấp về tư tưởng đạo đức và lối sống của một bộ phận sinh viên đang làm cả xã hội lo ngại. Nhiều tiêu cực, bất công, nghịch lý trong xã hội, trong học đường đã cản trở lớn cho công tác giáo dục đạo đức, xây dựng lối sống mới cho sinh viên. Cần chú ý là, việc giáo dục đạo đức, giáo dục lối sống cho sinh viên không chỉ xuất phát từ tình hình suy thoái đạo đức, lối sống hiện nay của một bộ phận sinh viên, mà còn vì định hướng phát triển lâu dài trong tương lai với tầm nhìn và hành động chiến lược. Phát triển kinh tế và hiện đại hóa xã hội rất cần đến sức mạnh của kinh tế, nhưng xét đến cùng, không có mục đích tự thân. Không xây dựng nền tảng tinh thần, lối sống, đời sống tinh thần lành mạnh, xã hội không thể phát triển bền vững, cuộc sống của từng cá nhân trong cộng đồng không thể bình yên, thanh niên- sinh viên không thể lập thân, lập nghiệp một cách lành mạnh và tìm thấy triển vọng trong cuộc sống. Chính 2 từ đây, đặt ra hàng loạt vấn đề đối với sinh viên. Làm thế nào để sinh viên Việt Nam trong tương lai đáp ứng được yêu cầu hết sức nặng nề nhưng vẻ vang mà đất nước đang đặt lên vai họ? Làm thế nào để họ định hướng đúng đạo đức, lối sống, nhân cách... trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế? Làm thế nào xây dựng được những người chủ tương lai của nước nhà, phát triển toàn diện vừa có đức, vừa có tài, nhân cách phong phú, đáp ứng được yêu cầu cách mạng hiện nay? Việc nghiên cứu tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh sẽ cho chúng ta cơ sở định hướng về mặt thế giới quan, phương pháp luận, kim chỉ nam đối với công tác giáo dục đạo đức trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay. Với ý nghĩa đó, tôi chọn vấn đề: “Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ triết học, hy vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc giải quyết vấn đề mà đề tài đặt ra. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Làm rõ tầm quan trọng và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam, từ đó đưa ra phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Trình bày tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài; - Làm rõ bản chất, vị trí, nội dung tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh; - Làm rõ vai trò và nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay; - Làm rõ thực trạng của việc giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam và những vấn đề đặt ra; - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Đề tài luận án chỉ nghiên cứu trong phạm vi giới hạn là sinh viên Việt Nam đang học trong các trường Đại học, Cao đẳng trong nước. - Sinh viên là một khái niệm rộng, chỉ lực lượng xã hội đông đảo ở mọi vùng miền đất nước, nhưng luận án chỉ giới hạn nghiên cứu sinh viên Việt Nam đang học ở 3 một số trường Đại học và Cao đẳng (ở Hà Nội, ở Nghệ An, ở thành phố Hồ Chí Minh, ở Cần Thơ và ở Đồng Tháp). Số liệu khảo sát chủ yếu từ năm 1986 đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án chủ yếu dựa trên các quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về giáo dục đạo đức, đạo đức cách mạng cho thanh niên (trong đó có sinh viên), về xây dựng lối sống cho thanh niên, sinh viên. Luận án còn kế thừa các thành tựu của một số công trình có liên quan đến đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng những phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; các phương pháp cụ thể như: phân tích và tổng hợp; lịch sử và logic; so sánh; phương pháp điều tra xã hội học... 5. Đóng góp về khoa học của luận án - Góp phần làm sáng tỏ vai trò và thực trạng của giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay. - Đề xuất phương hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy và nghiên cứu một số chuyên đề, chương trình lý luận về giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh trong việc xây dựng lối sống cho sinh viên ở nước ta hiện nay. - Ở một mức độ nhất định, luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo trong việc giáo dục lối sống cho sinh viên ở nước ta hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án gồm 3 chương 7 tiết. 4 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên và quan hệ giữa đạo đức và lối sống 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đạo đức, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh 1.1.1. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến đạo đức - Trong công trình: “Đạo đức học” tập I, tập II của Bandzeladze [10], tác giả đã phân tích và luận giải vai trò của đạo đức, làm sáng tỏ nhiều hiện tượng đạo đức xã hội cũng như mối quan hệ giữa đạo đức với “tính người” của con người. Theo ông, “Đạo đức là hệ thống những chuẩn mực biểu hiện sự quan tâm tự nguyện, tự giác của những con người trong quan hệ với nhau và trong quan hệ với xã hội nói chung. Bản chất của đạo đức là sự quan tâm tự giác của những con người đến lợi ích của nhau, đến lợi ích của xã hội” [10.tr104, tập 1]. Ở đây, ông đã trình bày hệ thống các vấn đề chủ nghĩa Mác về đạo đức: Đạo đức là gì? Đạo đức đã phát sinh phát triển như thế nào? mối quan hệ giữa đạo đức với các hình thái ý thức xã hội khác, lý thuyết đạo đức cộng sản. Trong nước, các công trình tiêu biểu bàn về đạo đức như: - Trong công trình “Đạo đức mới” của tác giả Vũ Khiêu (Chủ biên) [79], các tác giả đã trình bày cơ sở khoa học của đạo đức, nội dung cơ bản của đạo đức mới, lao động, học tập đạo đức mới trong các quan hệ gia đình, tình bạn, tình yêu, phấn đấu không ngừng rèn luyện đạo đức theo gương Hồ Chí Minh. - Trong cuốn: “Giáo trình đạo đức học Mác - Lênin” của Nguyễn Ngọc Long và Nguyễn Thế Kiệt (đồng chủ biên). Giáo trình Đạo đức học Mác – Lênin của tác giả Vũ Trọng Dung (chủ biên), các tác giả đã trình bày khái niệm, nguồn gốc, bản chất, chức năng của đạo đức, của nguyên tắc xây dựng đạo đức mới - Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay” của Nguyễn Trọng Chuẩn và Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ biên) [19], đã có bài viết về giá trị đạo đức truyền thống Việt Nam, đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường, giữ gìn phát huy giá trị đạo đức truyền thống trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay. 5 - Cuốn: “Đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay – vấn đề và giải pháp” của Nguyễn Duy Quý (chủ biên) [148] đã đề cập đến những vấn đề đạo đức đang tồn tại ở các nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Các tác giả cũng đã phân tích thực trạng đạo đức của cán bộ, đảng viên và công chức, đạo đức trong lao động và trong giao tiếp, đạo đức trong gia đình, đạo đức của thanh niên ở Việt Nam hiện nay. Các tác giả chỉ ra nguyên nhân suy thoái của đạo đức trong xã hội, cũng như phương hướng và giải pháp xây dựng đạo đức xã hội ở nước ta hiện nay. - Trong cuốn sách: “Mấy vấn đề về đạo đức học và xây dựng đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt nam hiện nay” của Nguyễn Thế Kiệt [86], đã trình bày rõ nguồn gốc, bản chất của đạo đức, các quy luật vận động của đạo đức, khái niệm đạo đức mới, các yêu cầu của đạo đức mới, xây dựng đạo đức mới trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay. Kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trên sẽ là nguồn tư liệu quý giá cho NCS có thể tham khảo, kế thừa trong những nội dung cụ thể của luận án nhất là các khái niệm đạo đức, nguồn gốc, bản chất đạo đức, quan hệ đạo đức với các hình thái ý thức xã hội khác, đạo đức mới, đạo đức cách mạng. 1.1.2. Một số công trình tiêu biểu liên quan đến tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức là một bộ phận quan trọng trong hệ thống tư tưởng của Người, có giá trị toàn diện, sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn, được thể hiện với một phong cách độc đáo, cô đúc, giản dị và dễ hiểu. Nó trở thành tài sản tinh thần vô giá của Đảng và dân tộc ta, vì thế đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều đề tài, nhiều công trình khoa học. Có thể liệt kê một số tác phẩm tiêu biểu như: - Cuốn sách: “Phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh” của tác giả Đặng Xuân Kỳ chủ biên [87] là một trong số ít tài liệu nghiên cứu một cách khái quát, hệ thống những vấn đề này, đưa công tác nghiên cứu về phương pháo và phong cách Hồ Chí Minh lên một tầm cao mới. Các tác giả đã trình bày khái niệm, nội dung của phương pháp và phong cách Hồ Chí Minh, đi từ khái niệm đến hệ thống phương pháp và phong cách của Người, cũng như khẳng định mối quan hệ giữa phương pháp Hồ Chí Minh với những phương pháp cách mạng Việt Nam, giữa phong cách Hồ Chí Minh với phong cách của những người cộng sản chân chính, ... Từ đó, các tác giả cũng khẳng định tầm quan trọng của việc nghiên cứu và vận dụng sáng tạo phương pháp và phong cách của Người trong sự nghiệp đổi mới ở nước ta hiện nay. - Cuốn sách: “Những bài giảng về môn học Tư tưởng Hồ Chí Minh ” của tác 6 giả Nguyễn Khánh Bật chủ biên [9]. Công trình này gồm có 15 bài, được viết theo từng chuyên đề, trên cơ sở kế thừa và phát triển thành quả của tập tài liệu xuất bản năm 1996, trong đó có chuyên đề tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, tác giả đã trình bày những vấn đề về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, nội dung cơ bản của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là tài liệu rất quý cho tác giả trong quá trình thực hiện viết luận án. - Cuốn sách: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh truyền thống dân tộc và nhân loại” do tác giả Vũ Khiêu chủ biên [80]. Công trình (đề tài KX2) đã tập hợp các bài tham luận và bài phát biểu tại Hội thảo về: Nguồn gốc hình thành và đặc điểm tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh; Hồ Chí Minh với các giá trị và tinh hoa đạo đức của nhân loại. Các tác giả đã phân tích và chỉ rõ: Quá trình hình thành, phát triển tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là một cuộc cách mạng trên lĩnh vực đạo đức, nó thể hiện thái độ khoa học đối với đạo đức cũ; Trên cơ sở của chủ nghĩa Mác – Lênin, Hồ Chí Minh đã gạt bỏ cái lỗi thời, phát huy những nhân tố tích cực của đạo đức cũ để xây dựng một nền đạo đức mới; Đạo đức mới là đạo đức chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì sự tiến bộ của nhân loại, vì tự do và hạnh phúc của mỗi con người. Những vấn đề tư tưởng đạo đức luôn được thể hiện trong lời nói và bài viết của Người. Đây là những tư liệu quý báu giúp tác giả tìm thấy những căn cứ đúng nhất để “xét người, xét việc và xem xét chính bản thân mình”; giúp tác giả tìm thấy ở đây những chuẩn mực để yêu hay ghét, ca ngợi hay chê trách, tán thành hay phản bác, đặc biệt là biết phấn đấu vươn tới những phẩm chất cao đẹp của con người. - Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức” của tác giả Đinh Xuân Dũng [22] là tập hợp nhiều bài viết về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh của nhiều nhà lãnh đạo chính trị cao cấp và một số nhà khoa học như Lê Duẩn, Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Lê Khả Phiêu, Nông Đức Mạnh... Mỗi bài viết là một góc nhìn, một chiều cạnh riêng về tư tưởng đạo đức, tác phong, nhân cách Hồ Chí Minh. Cuốn sách là tập hợp những bài nghiên cứu, những trích dẫn tiêu biểu về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh và một số mẩu chuyện chân thật, sinh động về tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là những nội dung bổ ích định hướng cho tác giả trong quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài luận án. - Cuốn sách: “Học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh xây dựng nền văn hóa đạo đức nước ta hiện nay”, của tác giả Thành Duy và Lê Quý Đức [26], có nhận định: Trong sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta, tư tưởng đạo đức cách mạng Hồ Chí Minh đã góp phần rất quan trọng, có tác dụng mạnh mẽ trong sự nghiệp chiến đấu và 7 chiến thắng kẻ thù xâm lược, giành độc lập dân tộc và tự do cho nhân dân ta. Có thể nói, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là kết quả thử nghiệm thành công thực tiễn cuộc sống chiến đấu giành độc lập, tự do của một dân tộc còn mang nặng ý thức hệ phong kiến, chín mươi phần trăm dân số là nông dân chưa thoát khỏi điều kiện sản xuất nhỏ của một nước nông nghiệp còn nghèo nàn, lạc hậu. Từ ý thức đề cao vị trí, vai trò của đạo đức, đồng thời khẳng định người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, Hồ Chí Minh luôn đòi hỏi cán bộ đảng viên trước hết phải trau dồi đạo đức cách mạng, coi đó là một trong những điều kiện tiên quyết nhất để trở thành người cách mạng chân chính. - Các cuốn sách Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Hội đồng trung ương chỉ đạo biên soạn giáo trình quốc gia các bộ môn Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và của Bộ giáo dục và đào tạo. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh của Bộ Giáo dục và đào tạo. Tất cả các cuốn sách này đều dành riêng một chương phân tích về tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Các giáo trình không chỉ phân tích các chuẩn mực đạo đức cách mạng cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh như: trung với nước, hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; thương yêu con người, sống có tình nghĩa và có tinh thần quốc tế trong sáng mà còn làm sáng tỏ các nguyên tắc xây dựng đạo đức cách mạng trong tư tưởng của Người như: nói đi đôi với làm, nêu gương về đạo đức, xây đi đôi với chống, phải tu dưỡng đạo đức suốt đời, … - Cuốn sách: “Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức mới” của Thanh Lê [93], nội dung chủ yếu của cuốn sách là trích dẫn từ tài liệu gốc trong các tác phẩm của Hồ Chủ tịch và được ghi chú rõ nguồn tài liệu nhằm cung cấp cho bạn đọc tra cứu dễ dàng và thuận lợi. Nội dung của cuốn sách còn để dành một phần ghi lại ý kiến của một số nhà lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta với những lời ca ngợi nồng nhiệt, những đánh giá sắc sảo về Hồ Chủ tịch và một số ý kiến của các nhà nghiên cứu, nhà văn, nhà báo nói về đạo đức mới của Hồ Chủ tịch đăng tải trên báo Sài Gòn giải phóng. Nội dung cuốn sách còn có phần trích đăng một số bài viết trong những năm gần đây về Bác Hồ của soạn giả Thanh Lê xoay quanh chủ đề: Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh hướng về con người, về xã hội trong tương lai. - Bài viết “Bản chất của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác giả Vũ Văn Thuấn đã khẳng định: Đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh là đạo đức cách mạng, nó là đạo đức mới, đạo đức vĩ đại, nó không phải vì danh vọng của cá nhân, mà vì 8 lợi ích chung của Đảng, của dân tộc, của loài người [161] . - Bài viết: “Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh bước phát triển mới về đạo đức trong văn hóa Việt Nam”, của tác giả Đỗ Huy [73], đã khẳng định: Trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, Người đã “phát triển các giá trị đạo đức dân tộc, tiếp biến tinh hoa đạo đức của nhân loại, xác lập nhiều chuẩn mực đạo đức mới trong văn hóa Việt Nam [73, tr.9]. Các tư tưởng về công bằng, bình đẳng xã hội; về sự kết hợp giữa lợi ích cộng đồng và lợi ích cá nhân; về chủ nghĩa yêu nước kiểu mới, về lòng khoan dung và nhân đạo; về đạo đức sinh thái... dựa trên nội dung mới của các phạm trù thiện – ác, lương tâm, vinh dự, trách nhiệm xã hội và ý nghĩa cuộc sống đã nâng nền văn hóa Việt Nam lên một giai đoạn phát triển mới, đáp ứng được yêu cầu của thời đại. - Bài viết: “Không gian và tiêu điểm của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác giả Hà Thúc Minh, [136], tác giả đã chỉ ra và hoàn toàn đúng và cần thiết phải học tập nghiên cứu những phẩm chất, hành vi đạo đức tốt đẹp của đạo đức Hồ Chí Minh như: cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, nhân lễ, trí, tín; phê phán chủ nghĩa cá nhân, chống tệ nạn tham nhũng, lãng phí. Nhưng đó là điều kiện cần chứ chưa phải là điều kiện đủ, bởi vì những quan niệm về đạo đức xưa nay trong lịch sử của nhân loại không thiếu những nội dung đó. “Điều không thể thiếu trong khi nghiên cứu, học tập tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là cần phải xác định rõ hơn mục đích chính trị mà đạo đức hướng tới” [136, tr.14]. Tác giả cũng kết luận: Không gian tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không giới hạn trong quá khứ hay tương lai. Chừng nào đạo đức vẫn tiếp tục “đại hạ giá”, chừng nào thiên hạ phải thắp đuốc để đi tìm cái “tâm” của con người thì chừng đó giá trị của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh càng cần thiết giống như không khí cần sự sống. - Bài viết: “Tìm hiểu cấu trúc và tính chất tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của tác giả Thái Duy Tuyên và Từ Đức Văn [164], các tác giả đã đi vào phân tích 5 yếu tố cơ bản là: Những chuẩn mực, những nguyên tắc trong quan hệ, thái độ, cách ứng xử... đối với mình, đối với người, đối với công việc, đối với Tổ quốc nhân dân, đối với tự nhiên- môi trường. Theo các tác giả, đạo đức Hồ Chí Minh có một số tính chất cơ bản như: tính thuyết phục, lan tỏa; tính kế thừa phát triển; tính chất thiết thực; tính chất mềm dẻo, không cực đoan; hướng tới xây dựng lẽ sống. - Cuốn sách: “Một số chuyên đề về tư tưởng Hồ Chí Minh” của tác giả Đinh Xuân Lý và Phạm Ngọc Anh (đồng chủ biên) [107], các tác giả có nhận định: Xây dựng ý thức phục vụ nhân dân là trung tâm xây dựng đạo đức cách mạng ở Việt Nam của Hồ Chí Minh. Tác giả viết: Từ Hồ Chí Minh và qua nghiên cứu đạo đức Hồ Chí Minh, chúng ta thấy rất rõ 9 là một người, nếu người đó muốn trở thành người có đạo đức thì người ấy nhất định phải có tinh thần hiến thân, phục vụ người khác, phục vụ xã hội. Người có đạo đức là bất cứ lúc nào, khi nào cũng nghĩ về Tổ quốc, vì xã hội và vì những người khác quanh mình. Những kết quả trên là những tư liệu bổ ích cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và đi sâu phân tích bản chất, đặc điểm, vị trí tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. - Khẳng định tính toàn diện, tính phổ biến và giá trị trường tồn của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm quán triệt và vận dụng tư tưởng đạo đức và tấm gương đạo đức của Người trong học tập, tu dưỡng, rèn luyện con người mới trong bối cảnh xã hội hiện nay, tác giả Bùi Đình Phong đã viết cuốn sách “Văn hóa, đạo đức trong tư tưởng Hồ Chí Minh” [143], đã đi sâu phân tích và trình bày có hệ thống về nguồn gốc, đặc trưng bản chất và những nội dung cơ bản của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Trong đó, tác giả đã phân tích làm rõ sự thống nhất giữa tư tưởng chính trị và tư tưởng đạo đức, giữa tư tưởng và hành động, giữa đức và tài trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ đó, đi sâu phân tích những đặc trưng bản chất trong tư tưởng đạo đức của Người, đó là nguyên tắc “ở đời và làm người” phải yêu nước, thương dân, thương nhân loại bị áp bức. - Bài viết: “Tìm hiểu cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh nhằm tăng tính thuyết phục trong việc giáo dục tư tưởng của Người”, của tác giả Nguyễn Tấn Hùng [75], tác giả đã đi sâu phân tích cơ sở triết lý của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh: suốt đời phấn đầu, hy sinh cho lợi ích của Tổ quốc và nhân dân; tư tưởng cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Theo tác giả, những triết lý đó không chỉ có giá trị trong các giai đoạn cách mạng trước đây mà còn có giá trị tích cực trong việc giáo dục tư tưởng đạo đức của Người cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân trong giai đoạn hiện nay. - Cuốn sách: “Hồ Chí Minh từ đạo đức truyền thống đến đạo đức cách mạng”, của Phạm Minh Hạc [56], đã giành một phần trình bày tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò cũng như những mặt còn hạn chế của thanh niên, từ đó, tác giả đã chỉ những nhiệm vụ của thanh niên, trong đó có trách nhiệm rèn luyện đạo đức cách mạng theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện hiện nay. - Bài viết: “Một số giá trị đạo đức Việt Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí Minh” của Nguyễn Thế Kiệt [84], tác giả đã cho rằng đạo đức nảy sinh do nhu cầu của đời sống xã hội và là kết quả của sự phát triển lịch sử. Các giá trị của nó được hình thành và khẳng định từ quan hệ giữa người với người trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định. Ở đây, bài viết đi sâu tìm hiểu về một số giá trị đạo đức Việt Nam: từ truyền thống đến Hồ Chí Minh, được hình thành trong những điều kiện 10 kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội của đất nước. Đó là: “tinh thần yêu nước, tinh thần nhân đạo cao cả, tinh thần đoàn kết cộng đồng sâu sắc, tính trung thực, khiêm tốn, giản dị, thủy chung, cần, kiệm, sáng tạo trong lao động, học tập”. - Công trình chuyên khảo tập hợp những kết quả nghiên cứu công phu trong nhiều năm cũng như những trải nghiệm của tác giả Vũ Khiêu về cuộc đời, sự nghiệp và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là tư tưởng lớn, được coi là điểm nhấn của cuốn sách “Hồ Chí Minh ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam” [81], tác giả đã chia sẻ cùng bạn đọc một nỗ lực để “thấu hiểu và thấu cảm” về Hồ Chí Minh trên những cung bậc, chiều cạnh khác nhau: nhà tư tưởng, nhà đạo đức học và người thực hành đạo đức, nhà văn hóa kiệt xuất, trí tuệ uyên bác, tư tưởng cách tân, bản lĩnh sáng tạo cùng với tâm hồn nhạy cảm của nhà thơ, đạo đức cao quý, đời sống giản dị, thanh tao của bậc hiền triết... Hơn tất cả là con người suốt đời vì dân, vì nước, tận trung với nước, tận hiếu với dân để tận hiến cả đời mình cho dân, cho nước và cho cả nhân loại. “Vĩ đại mà Giản dị, Hiện đại và mang tầm Thời đại” mà gắn bó máu thịt với truyền thống, làm cho tinh hoa dân tộc được sống động và nâng cao nhờ tiếp thu sáng tạo những tinh hoa tư tưởng văn hóa nhân loại. Đó là tài năng và bản lĩnh Hồ Chí Minh, làm cho Hồ Chí Minh sống mãi trong trái tim dân tộc và nhân loại, là ngôi sao sáng mãi trên bầu trời Việt Nam. - Cuốn sách “Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc” của tác giả Song Thành [155], tác giả đã phân tích sự ảnh hưởng của bối cảnh kinh tế - xã hội, sự tác động qua lại của các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa đối với sự chuyển đổi tư tưởng, đạo đức, lối sống của con người, bàn về nội dung, biện pháp đưa tư tưởng Hồ Chí Minh vào cuộc sống và trở thành kim chỉ nam cho hành động. Các tác giả đã chỉ ra những yếu tố tạo nên sự bền vững của tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh là do Người đã tìm thấy được sự thống nhất biện chứng giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và quốc tế. - Luận án TSTH: “Vấn đề kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của đạo đức Nho giáo trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh” của Nguyễn Thị Hồng Doan [27], đã đi sâu nghiên cứu sự kế thừa, phát triển một số phạm trù cơ bản của đạo đức Nho giáo (Nhân, Trí, Lễ, Nghĩa, Tín, Trung, Hiếu, Cần, Kiệm, Liêm, Chính) trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, từ đó rút ra ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc kế thừa, phát triển vào trong hoạt động thực tiễn cách mạng của mình, bởi đạo đức Hồ Chí Minh là đạo đức của hành động và chỉ có hành động cách mạng, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh mới thể hiện hết được giá trị của mình. Những kết quả trên là những tư liệu quý giá về tư tưởng đạo đức Hồ Chí 11 Minh, giáo dục tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Đây là những nội dung cơ bản định hướng cho nghiên cứu sinh trong việc kế thừa và thực hiện đề tài luận án của mình. 1.2. Các công trình liên quan đến lối sống, lối sống sinh viên, xây dựng lối sống sinh viên Lối sống nói chung, lối sống sinh viên nói riêng là những vấn đề thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, tiêu biểu như: Cuốn “Lối sống xã hội chủ nghĩa” của tập thể tác giả của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Liên Xô (trước đây) [102]. Các tác giả cuốn sách này đã nêu ra và luận giải về lối sống, lối sống xã hội chủ nghĩa, đặc trưng của lối sống xã hội chủ nghĩa. - Với cách tiếp cận này, trong cuốn “Văn hóa và lối sống”, của tác giả Thanh Lê [92] lại xem xét vấn đề lối sống như một bộ phận của văn hóa, từ đây tác giả đề cập việc xây dựng lối sống mới XHCN trong giai đoạn hiện nay. - “Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội” của tác giả Huỳnh Khái Vinh (chủ biên) [173] đã đề cập đến những vấn đề cơ bản của lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội cũng như mối quan hệ giữa chúng với phát triển văn hóa và con người. Bên cạnh đó, nhóm tác giả còn phân tích những ảnh hưởng của các nhân tố kinh tế, chính trị, xã hội đến lối sống và việc kế thừa, phát huy nếp sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội truyền thống và cách mạng, những kinh nghiệm, bài học xây dựng, phương hướng, quan điểm và giải pháp xây dựng lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội. Các công trình trên đây đã là những tư liệu bổ ích, giúp cho nghiên cứu sinh trong quá trình nghiên cứu về lối sống, lối sống sinh viên. - Cuốn sách: “Xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” do tác giả Nguyễn Viết Chức (chủ biên) [21], bao gồm nhiều bài tham luận của các nhà nghiên cứu, quản lý văn hóa đã đề cập ở những mức độ khác nhau về tầm quan trọng và sự cần thiết của việc xây dựng tư tưởng, đạo đức, lối sống và đời sống văn hóa ở thủ đô Hà Nội. - Đề tài khoa học cấp Nhà nước KHXH 04 “Về phát triển văn hóa và xây dựng con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa” của Phạm Minh Hạc và Nguyễn Khoa Điềm (đồng chủ biên) [55]. Xuất phát từ góc độ tiếp cận văn hóa, những yếu tố cấu thành của nó, những tiền đề lý luận và thực tiễn hoạt động văn hóa hơn nửa thế kỷ qua, các tác giả đã khảo sát thực trạng văn hóa, đạo đức lối sống, đặc biệt là của thanh niên, từ đó đề xuất một số giải pháp để xây dựng nền văn hóa Việt 12 Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và xây dựng lối sống trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. - Cuốn sách: “Bản sắc văn hóa trong lối sống hiện đại” của tác giả Lê Như Hoa [77], đã tiếp cận vấn đề nếp sống, lối sống, lối sống đô thị, lối sống gia đình trong giai đoạn hiện nay. - Cuốn sách: “Giáo dục lối sống – nếp sống mới” do Thanh Lê (chủ biên) [94], trong công trình này tác giả trình bày 3 phần: 1) Giải thích khái niệm “lối sống”, 2) Bàn về lối sống đô thị và 3) Xây dựng lối sống – nếp sống đô thị thành phố Hồ Chí Minh. Nội dung của cuốn sách tuy không phải là mới vì vấn đề đặt ra được dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống của dân tộc. Cái mới của nó là khơi dậy và được sắp xếp lại một cách khoa học, hệ thống hóa các vấn đề và xây dựng nó thành một quy chế mang tính pháp lý phù hợp với những hoạt động của công dân đô thị. - Luận án TSTH: “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong việc xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” của Võ Văn Thắng [157], tác giả luận án đã có những luận giải khoa học việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc là tất yếu trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay với những nội dung: lòng yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, ý thức cộng đồng... làm rõ nội dung cơ bản của lối sống mà chúng ta xây dựng, chỉ ra ảnh hưởng của các nhân tố đến việc xây dựng lối sống của con người Việt Nam hiện nay, tác giả đã đánh giá thực trạng của việc kế thừa, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong thời gian qua, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp nhằm kế thừa, phát huy tốt hơn các giá trị văn hóa truyền thống để xây dựng lối sống ở nước ta hiện nay. - Bài viết: “Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường đến việc xây dựng lối sống ở nước ta hiện nay” của Võ Văn Thắng [158], đã chỉ ra những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của kinh tế thị trường đến đời sống xã hội và việc xây dựng lối sống ở nước ta, từ đó đặt ra vấn đề phải hình thành lối sống mới thích ứng với nhu cầu đời sống hiện thực để duy trì và thúc đẩy sự ổn định xã hội, vừa mang đậm bản sắc dân tộc, vừa mang tính nhân loại phổ quát. - Cuốn sách: “Lối sống dân tộc, hiện đại. Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn”, của tác giả Đỗ Huy [74], đã phân tích những vấn đề như: Việt Nam xây dựng lối sống dân tộc- hiện đại trong quá trình toàn cầu hóa; Cơ sở lý luận của lối sống; Bản chất của lối sống dân tộc- hiện đại XHCN; Lối sống dân tộc- hiện đại xã hội chủ nghĩa; Lối sống dân tộc hiện đại và phát triển nhân cách con người Việt Nam trong thế kỷ mới; Tư tưởng Hồ Chí Minh về lối sống dân tộc- hiện đại- nhân văn.