Tài liệu Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi tt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------- ĐÀO THỊ MY GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI Chuyên nghành: Lý luận và lịch sử giáo dục học Mã số: 9140102 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn: GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến TS. Đào Thị Bình Hà Nội, 2018 Công trình được hoàn thiện tại Viện khoa học Giáo dục Việt Nam số 101 Trần Hưng Đạo Thành phố Hà Nội Người hướng dẫn khoa học GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến TS. Đào Thị Bình Phản biện 1 Phản biện 2 Phản biện 3 Luận án sẽ được bảo vệ trước hội đồng chấm luận án cấp Viện họp tại Viện khoa học Giáo dục Việt nam số 101 Trần Hưng Đạo Thành phố Hà Nội Vào hồi …..giờ……ngày……tháng……năm Có thể tìm hiểu luận án tại - Thư viện Quốc Gia - Thư viện Viện khoa học Giáo dục Việt Nam 1. Đào Thị My, Giáo dục lòng nhân ái cho trẻ mẫu giáo trong hoạt động giáo dục ở Trường Mầm non Thực hành Hoa Hồng, Tạp chí Giáo dục mầm non, số 1, năm 2015. 2. Đào Thị My, Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo qua văn học thiếu nhi, Tạp chí Giáo dục, số 380, kì 2, tháng 04/2016. 3. Đào Thị My, Phát triển xúc cảm thẩm mỹ trong hoạt động giáo dục nghệ thuật cho trẻ 5 – 6 tuổi ở Trường Thực nghiệm Hoa Hồng, Tạp chí giáo dục, số đặc biệt, tháng 7, năm 2017. 4. Đào Thị My, Sử dụng đồ dùng, đồ chơi trong tổ chức hoạt động giáo dục ở Trường Thực nghiệm Hoa Hồng, Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt, kì 2 tháng 08 năm 2017. 5. Đào Thị My, Thực trạng của việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi, Tạp chí Giáo dục , số 416, kì 2, tháng 10 năm 2017. 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1. Giá trị đạo đức là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Trước những thách thức không do tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường, nền tảng đạo đức, lối sống trong xã hội ít nhiều bị xói mòn, có không ít những giá trị bị suy giảm. Vì vậy, giáo dục đạo đức, bồi dưỡng nhân cách cho con người đặc biệt là thế hệ trẻ đang được quan tâm hơn bao giờ hết. 2. Giáo dục đạo đức phải bắt đầu ngay từ lứa tuổi mầm non, giữ vai trò quan trọng, là nền tảng phát triển nhân cách của trẻ. Chương trình giáo dục mầm non 2009 được ban hành theo thông tư 17/2009/ TT – BGDĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo đã khẳng định rằng: “Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp Một…”[7, tr.3]. Trong đó, giáo dục hành vi đạo đức giúp trẻ có kinh nghiệm trong cuộc sống, biết điều nên làm và không nên làm, giúp trẻ tự tin, chủ động và biết cách xử lý các tình huống trong cuộc sống, khơi gợi khả năng tư duy sáng tạo của trẻ, đặt nền tảng cho trẻ trở thành người có trách nhiệm trong cuộc sống. 3. Trẻ 5 – 6 tuổi là giai đoạn có những bước phát triển mạnh mẽ về tư duy, nhận thức, ngôn ngữ… cũng như các mặt xúc cảm, tình cảm. Đây là giai đoạn đặc biệt quan trọng chuẩn bị những phẩm chất và năng lực cần thiết để bước vào lớp Một. Đó chính là cơ sở để GDHVĐĐ cho trẻ, là tiền đề cho sự phát triển hài hòa nhân cách sau này. 4. Ở trường mầm non, cho trẻ làm quen với văn học thiếu nhi là một phương tiện hữu hiệu để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ, giúp bồi đắp trong tâm hồn trẻ những tình cảm, tình yêu thương, biết đoàn kết gắn bó, giúp đỡ nhau trong mọi lúc, mọi nơi. 5. Trong thực tế hiện nay, giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ ngày càng được gia đình, nhà trường và xã hội quan tâm nhiều hơn. tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi rất phong phú về nội dung và hình thức. Mỗi tác phẩm khác nhau có những nội dung khác nhau nhưng đều hướng trẻ đến những bài học đạo đức. Tuy nhiên, GV còn lúng túng trong quá trình giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ qua làm quen với văn học thiếu nhi từ việc lựa chọn các tác phẩm văn học, đến việc định xác định các hành vi đạo đức để giáo dục trẻ. Vì thế, hiệu quả giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ còn thấp chưa đáp ứng được yêu cầu xã hội. Từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi” làm đề tài nghiên cứu của luận án. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp giáo dục nhằm hình thành các hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 2 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giáo dục và hình thành hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 4. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng hợp lý các biện pháp nêu gương, đóng kịch trải nghiệm các tình huống trong tác phẩm văn học với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học và tích hợp trong các hoạt động hàng ngày ở trường mầm non thì sẽ giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Cơ sở lí luận của việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.2. Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.3. Đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.4. Tổ chức thực nghiệm các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu: Các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi được lựa chọn trong nghiên cứu này được lấy từ tuyển tập thơ văn viết cho thiếu nhi. Các nội dung giáo dục hành vi đạo đức từ chương trình giáo dục mầm non . 6.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu: 6.2.1. Địa bàn và khách thể khảo sát - Mẫu khảo sát: 290 giáo viên mầm non. - Địa bàn khảo sát: Trường Mầm non Thực hành Hoa Hồng, Trường Mầm non Thực hành Hoa Sen, Trường Mầm non Hoa Thủy Tiên, Trường Mầm non Hoa hồng thuộc Thành phố Hà Nội, Trường Mầm non Thực hành Nha Trang, Trường Mầm non Thực hành Thành phố Hồ Chí Minh, một số trường mầm non vùng núi phía Bắc (Tỉnh Điện Biên). 6.2.2. Địa bàn và khách thể thực nghiệm - Địa bàn thực nghiệm: 80 trẻ (40 trẻ thực nghiệm + 40 trẻ đối chứng) ở hai lớp mẫu giáo lớn 2A + 2B, Trường Mầm non Thực hành Hoa Hồng (Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương - quận Đống Đa – Thành phố Hà Nội). 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận Tiếp cận tích hợp và giáo dục qua trải nghiệm; Tiếp cận hệ thống; Tiếp cận hoạt động.. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 3 Các phương pháp nghiên cứu lí luận; Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp quan sát để thu thập dữ liệu, Phương pháp điều tra bằng các kĩ thuật bảng hỏi, trao đổi, phỏng vấn, trắc nghiệm, Phương pháp tổng kết kinh nghiệm, Phương pháp thực nghiệm 7.2.3. Các phương pháp khác - Phương pháp xử lí số liệu và đánh giá bằng thống kê toán học trong điều tra thực trạng và tổng kết thực nghiệm khoa học; Phương pháp chuyên gia. 8. Những luận điểm khoa học cần bảo vệ 8.1. Hành vi đạo đức của trẻ 5 – 6 tuổi được hình thành từ xúc cảm – hành vi (bắt chước) – hành vi có ý thức. Do vậy, giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ phải bắt đầu từ việc kích thích hứng thú của trẻ có những hành vi đẹp đến tạo điều kiện cho trẻ thể hiện cảm xúc và tự giác luyện tập hàng ngày, thường xuyên để hình thành hành vi đạo đức có ý thức 8.2. Tác phẩm văn học là phương tiện có ưu thế trong việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non. 8.3. Hiện nay các giáo viên mầm non còn hạn chế trong việc vận dụng tối đa các khả năng của văn học thiếu nhi để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non. 8.4. Các biện pháp giáo dục nêu gương, luyện tập, trải nghiệm dạy học với sự hỗ trợ các phương tiện qua các tác phẩm văn học và được tích hợp trong các hoạt động ở trường mầm non sẽ đảm bảo cho việc giáo dục và hình thành các hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi một cách tích cực và bền vững. 9. Những đóng góp mới của luận án. 9.1. Đóng góp về mặt lý luận Luận án đã đề xuất và lý giải trên cơ sở khoa học quá trình hình thành hành vi đạo đức cho trẻ mầm non qua các tác phẩm văn học theo quy trình đi từ cảm xúc – hành vi bắt chước - hành vi có ý thức. 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn Phát hiện những hạn chế của giáo viên mầm non trong việc vận dụng các khả năng của các tác phẩm văn học vào việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo Đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 9.3 Ý nghĩa về mặt lý luận và thực tiễn Hình thành các thói quen và hành vi đạo đức cho trẻ mầm non. Luận án có thể là tài liệu tham khảo cho CBQL và giáo viên các trường mầm non, sinh viên và cán bộ nghiên cứu ngành GDMN, cha mẹ có con ở độ tuổi mầm non và những người quan tâm đến giáo dục trẻ lứa tuổi mầm non 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các công trình công bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương: 4 Chương 1: Cơ sở lí luận của việc giáo dục hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 2: Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 3: Một số biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI 1. 1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức Trường học là nơi trẻ em được xã hội hóa để chúng đóng vai xã hội trong tương lai. Việc giáo dục hành vi đạo đức có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách học sinh. Do đó, những nghiên cứu về hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ đã được các nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu. Đây chính là thời điểm quan trọng để GDHVĐĐ. Hết tuổi mẫu giáo, trẻ đã đặt xong những nền móng đầu tiên của tính cách. Những hành vi, thói quen tốt đẹp ngay từ nhỏ là cơ sở vững chắc cho hoàn thiện nhân cách trẻ sau này. 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo qua làm quen với văn học thiếu nhi Văn học thiếu nhi đóng vai trò cùng quan trọng trong việc phát triển tình yêu thương, hành vi, thói quen cử chỉ tốt đẹp ở học sinh. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo phải được tiến hành bằng các con đường: Đọc, kể chuyện nghệ thuật, đóng kịch giúp trẻ phát triển khả năng cảm thụ tác phẩm văn học, phát triển trí tưởng tượng sáng tạo, ngôn ngữ mạch lạc. Từ đó, trẻ nhận thức được thái độ, tình cảm, và có những hành vi đúng đắn góp phần hình thành và phát triển nhân cách trẻ. 1.2. Các khái niệm công cụ 1.2.1. Hành vi Kế thừa những quan điểm của các nhà tâm lý học hoạt động, chúng tôi quan niệm về hành vi như sau: Hành vi của con người là hành động bên ngoài, là phản ứng của chủ thể với thế giới xung quanh và với chính mình do tâm lý định hướng, điều khiển, điều chỉnh. Hành vi đặc trưng của con người là hành vi có ý thức. 1.2.2. Hành vi đạo đức a. Đạo đức Tóm lại, phạm trù đạo đức rất rộng nhưng trong phạm vi đề tài, chúng tôi cho rằng: Đạo đức là những quy tắc, quy định, nội quy được thừa nhận rộng rãi 5 trong mối quan hệ của con người với bản thân, người khác, cộng đồng, môi trường, đòi hỏi các cá nhân trong đó nhóm xã hội đó phải tự giác thực hiện. b. Hành vi đạo đức Trên cơ sở quan niệm về “hành vi” và “đạo đức” đã đề cập ở trên, chúng tôi cho rằng: Hành vi đạo đức là biểu hiện bên ngoài của những quy tắc, quy định nội quy được coi là chuẩn mực trong các mối quan hệ của con người với bản thân, người khác, cộng đồng và môi trường là hành động tự giác và được thúc đẩy bởi động cơ có ý nghĩa về mặt đạo đức; thể hiện trong cách ứng xử của con người đối với cuộc sống. 1.2.3. Giáo dục hành vi đạo đức a. Giáo dục Có thể hiểu giáo dục là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống của nhà giáo dục đến người được giáo dục thông qua các hoạt động giáo dục nhằm hình thành ở họ nhận thức, tình cảm và hành vi. b. Giáo dục hành vi đạo đức Trong nghiên cứu này, giáo dục hành vi đạo đức là quá trình tác động có mục đích có kế hoạch có hệ thống của nhà giáo dục thông qua các hoạt động giáo dục nhằm hình thành các quy tắc chuẩn mực hành vi đạo đức với thế giới bên ngoài nhằm giúp con người hành động tự giác và được thúc đẩy bởi động cơ có ý nghĩa về mặt đạo đức; thể hiện trong cách ứng xử của họ đối với cuộc sống. 1.2.4. Làm quen với văn học thiếu nhi a. Văn học thiếu nhi Trong nghiên cứu này, văn học thiếu nhi là các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi dưới sự cảm nhận của tâm hồn trẻ dành tặng cho trẻ thơ và phù hợp với trẻ. b. Làm quen với văn học thiếu nhi Như vậy, làm quen với văn học thiếu nhi là cho trẻ bước đầu tiếp xúc với tác phẩm văn học qua giọng kể, đọc của người lớn, qua đó trẻ bước đầu hiểu được nội dung và phát triển xúc cảm, tình cảm. 1.3. Hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi 1.3.1. Đặc điểm phát triển tâm lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi a. Đặc điểm tư duy của trẻ 5 – 6 tuổi Do đặc điểm tư duy “Vật ngã đồng nhất” trẻ mầm non luôn đồng nhất thế giới xung quanh với chính bản thân mình, do đó tình cảm của trẻ không chỉ được thể hiện với những người thân thích và các nhân vật trong tác phẩm văn học mà nó còn được biểu hiện sâu sắc cả với thế giới cỏ cây, hoa lá và những vật vô tri,vô giác. Với cơ chế nhập tâm, bắt chước, trẻ có được những biểu tượng sinh động về các loại thái độ, biểu cảm, hành vi và xúc cảm của những người xung quanh. b. Đặc điểm xúc cảm, tình cảm của trẻ 5 – 6 tuổi 6 Giáo dục xúc cảm cho trẻ lứa tuổi mầm non chính là xây dựng nền tảng của đạo đức, xây dựng nhân cách hài hòa, giúp trẻ biết làm chủ xúc cảm của mình, biết tự ý thức, biết đồng cảm với người khác và luôn có khả năng hợp tác với mọi người xung quanh. Phát triển xúc cảm, tình cảm của trẻ hình thành khả năng bắt chước và học qua bắt chước. Ở lứa tuổi này, khả năng bắt chước phát triển mạnh, đây chính là điều kiện giúp trẻ tích lũy hành vi, phẩm chất đạo đức từ xã hội. Từ khả năng bắt chước, trẻ lĩnh hội được các cách biểu cảm và thể hiện hành vi của mình vào những đối tượng xung quanh. c. Đặc điểm phát triển ngôn ngữ của trẻ 5 – 6 tuổi Ở tuổi này ngôn ngữ mạch lạc phát triển mạnh mẽ vốn từ phong phú (khoảng 2500 từ)[75], trẻ sử dụng thành thạo tiếng mẹ đẻ, trẻ đã nắm vững ý nghĩa của từ khi sử dụng và biết cách sử dụng cho phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp với mục đích của trẻ. d. Đặc điểm phát triển tự ý thức của trẻ 5 – 6 tuổi Sự tự ý thức giai đoạn này phát triển mạnh mẽ chuyển từ bắt chước hành vi sang đánh giá hành vi (có ý thức), ý thức bản ngã giúp trẻ điiều khiển hành vi của mình phù hợp với chuẩn mực, quy tắc xã hội, giúp trẻ chủ động thực hiện hành vi của mình một cách hứng thú đầy xúc cảm và dần trở thành thói quen hành vi đạo đức. 1.3.2. Biểu hiện của hành vi đạo đức Từ việc phân tích các khái niệm có liên quan, cấu trúc của hành vi đạo đức và đặc điểm tâm lý của trẻ 5 – 6 tuổi đã nêu ở trên, chúng tôi xác định biểu hiện của hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi là: - Hành vi đạo đức thể hiện ở hành động ứng xử lễ độ:Thưa gửi, vâng lời; ông bà, bố mẹ, anh chị; Ứng xử chào hỏi với người lớn và người khác; Nói cảm ơn, xin lỗi - Hành vi đạo đức thể hiện ở hành động giúp đỡ, chia sẻ, nhường nhịn: Hợp tác cùng nhau, hòa thuận;Giúp đỡ bạn và nhường nhịn các em nhỏ; Bảo vệ bản thân và bạn bè khi bị bắt nạt. - Hành vi đạo đức thể hiện ở sự gọn gàng, ngăn nắp: Cẩn thận sử dụng đồ dùng, đồ chơi, tự giác cất đồ dùng của mình và của bạn khi chơi xong, cất gọn gàng đúng nơi quy định;Biết sắp xếp đồ dùng, đồ chơi dễ cất, dễ lấy thuận tiện khi sử dụng. - Hành vi đạo đức thể hiện ở việc giữ vệ sinh sạch sẽ:Xếp hàng khi đi vệ sinh, không làm tràn nước sau khi rửa tay; Biết lau tay, cất dép đúng chỗ; Giữ gìn vệ sinh nơi công cộng: Không vứt rác bừa bãi. - Hành vi đạo đức thể hiện ở hành động thể hiện tình yêu thiên nhiên và các con vật nuôi: Biết bảo vệ, chăm sóc cây, một số con vật nuôi; biết tránh những con vật nguy hiểm;Không ngắt lá, bẻ cành, hái hoa nơi công cộng; Có thái độ bảo vệ, chăm sóc giữ gìn môi trường đang sống. 7 1.4. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với các tác phẩm văn học thiếu nhi 1.4.1. Văn học thiếu nhi và vai trò của nó trong chương trình giáo dục mầm non đối với việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi a. Văn học giúp trẻ phát triển cảm xúc và bắt chước những hành vi đạo đức tốt đẹp của các nhân vật trong tác phẩm Ảnh hưởng của tác phẩm văn học đến sự phát triển ngôn ngữ của trẻ được diễn ra theo cơ chế “đồng nhất hóa – bắt chước”. Trẻ bắt chước ngôn ngữ, bắt chước lời nói và hành động của các nhân vật trong tác phẩm. b. Văn học giúp trẻ hiểu được ý nghĩa xã hội hành vi của các nhân vật trong tác phẩm Trẻ học được những hành vi, thái độ cách ứng xử từ những câu chuyện mà trẻ được nghe kể, được vào vai các nhân vật, sau đó trẻ kể lại bằng chính ngôn ngữ của mình để hiểu được hết những nội dung trong tác phẩm ấy. Như vậy, tác phẩm văn học không chỉ bồi đắp tâm hồn, tình cảm cho trẻ mà còn hình thành ở trẻ những hành vi đẹp và phát triển phù hợp với chuẩn mực đạo đức do con người đặt ra, góp phần hoàn thiện nhân cách trẻ mầm non. 1.4.2. Một số thể loại và đặc điểm của văn học thiếu nhi a. Một số thể loại văn học thiếu nhi Thơ truyện viết cho thiếu nhi: Đồng dao; Cổ tích; Truyện ngụ ngôn; Vè; Câu đố: b. Đặc trưng cơ bản của văn học thiếu nhi Văn học viết cho các em ngắn gọn, rõ ràng; Ngôn ngữ trong văn học dành cho trẻ trong sáng, giàu hình ảnh; Nghệ thuật của văn học dành cho trẻ mầm non thường không quá cầu kỳ phức tạp; Mỗi tác phẩm văn học thiếu nhi đều là một bài học đạo đức sâu sắc nhưng lại rất gần gũi giúp trẻ hiểu rõ ràng. 1.4.3. Cơ hội hình thành biểu tượng hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi. a. Văn học thiếu nhi giúp trẻ biết cách ứng xử và hình thành hành vi lễ độ b. Làm quen với văn học thiếu nhi giúp hình thành hành vi chia sẻ, nhường nhịn giúp đỡ bạn bè, giúp đỡ những người thân, những hoàn cảnh khó khăn. c. Làm quen với văn học thiếu nhi giúp trẻ hình thành hành vi gọn gàng ngăn nắp: Biết cách thu dọn gọn gàng, sắp xếp khoa học, đúng nơi quy định d. Làm quen với văn học thiếu nhi giúp trẻ hình thành hành vi vệ sinh sạch sẽ, văn minh nơi công cộng. e. Làm quen với văn học thiếu nhi giúp trẻ hình thành hành vi ứng xử với thiên nhiên và vật nuôi 1.4.3. Giáo dục hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi Dựa trên Chương trình giáo dục mầm non 2009 được ban hành theo thông tư 17/2009/TT – BGDĐT[7], mà chúng tôi đưa ra mục tiêu, nguyên tắc, nội dung, 8 phương pháp, hình thức giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. a. Mục tiêu Làm quen với văn học thiếu nhi giúp trẻ nhận biết cái gì là đúng, là tốt. Giúp trẻ yêu thích và bắt chước những hành vi đúng, tốt của các nhân vật trong tác phẩm văn học;Giúp trẻ hình thành sự hứng thú, tự tin thể hiện những hành vi tốt với mọi người trong cuộc sống hàng ngày;Bước đầu gúp trẻ hình thành những hành vi đúng, hành vi tốt. b. Các nguyên tắc giáo dục hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi Cần xác định rõ mục đích giáo dục, hiểu rõ đối tượng; Giáo dục hành vi đạo đức mang tính tập thể; Giáo dục hành vi muốn có hiệu quả thì cần phải tiến hành trên tất cả các trẻ trong lớp, trong nhóm khi tham gia hoạt động. Các nội dung giáo dục hành vi đạo đức gắn liền với thực tiễn va phù hợp với thực tiễn, phù hợp với các hành động, cách cư xử, thái độ hàng ngày của trẻ. Giáo dục hành vi đạo đức đảm bảo thường xuyên, liên tục mới đạt hiệu quả. Cần có sự quan tâm đặc biệt với trẻ: Với những trẻ cá biệt có những hành vi chưa phù hợp thông qua các hoạt động giáo dục hàng ngày giáo viên cần quan tâm nhiều hơn đến trẻ. c. Nội dung Chúng tôi xác định nội dung giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi gồm những nội dung sau: Giáo dục trẻ hành vi lễ độ; Giáo dục trẻ có hành vi giúp đỡ, chia sẻ; Giáo dục trẻ biết giữ gìn vệ sinh sạch sẽ trong lớp và nơi công cộng; Giáo dục trẻ biết yêu thiên nhiên, chăm sóc và có ý thức bảo vệ thiên nhiên, môi trường sống và một số con vật. c. Phương pháp tổ chức Phương pháp đọc kể diễn cảm; Phương pháp đàm thoại và nêu gương: Phương pháp sử dụng giáo cụ trực quan; Phương pháp luyện tập: d. Hình thức tổ chức Giáo viên tổ chức cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học bằng nhiều hình thức khác nhau: Chia nhóm, tập trung trẻ trong lớp dưới sự hướng dẫn của giáo viên không gian rộng rãi thoáng mát, yên tĩnh, giúp trẻ cảm nhận dễ dàng hơn. Có rất nhiều hình thức tổ chức: Tổ chức hoạt động học theo chương trình; trong các hoạt động khác hàng ngày lồng ghép vào các hoạt động khác 1.4.4. Quá trình hình thành hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi Trẻ bắt chước hành vi của những sự vật hiện tượng mà trẻ thích chưa hiểu đó là gì sau đó thông qua việc trẻ được trải nghiệm qua các hoạt động giáo dục và trẻ mới hiểu những hành vi từ đó trẻ có thái độ phù hợp với những hành vi 9 đó theo quy trình: Cảm xúc - hành vi (bắt chước) - nhận thức – thái độ - hành vi (bền vững). a. Lựa chọn tác phẩm văn học có những nhân vật gần gũi trẻ yêu thích, hành vi đạo đức mẫu mực trẻ dễ bắt chước làm theo. a. Đưa trẻ vào thực hành trải nghiệm những hành vi tình huống của nhân vật trong văn học để trẻ nhận biết đánh giá những hành vi ấy. c. Củng cố những hành vi qua TPVHTN và các hoạt động hàng ngày. 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi 1.5.1. Về giáo viên Giáo viên có ảnh hưởng lớn đến việc tổ chức hoạt động làm quen văn học cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Trong quá trình tổ chức các hoạt động giáo dục, giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn trẻ theo mục đích giáo dục. Giáo viên không chỉ cần nắm vững nội dung chương trình mà còn cần phải biết sử dụng phương pháp, biện pháp phù hợp với tình huống và hoàn cảnh cụ thể, dẫn dắt trẻ tiếp cận kiến thức, kĩ năng theo mục đích giáo dục. 1.5.2.Cơ sở vật chất thiết bị và môi trường giáo dục Để hành vi đạo đức của trẻ được luyện tập thường xuyên, đúng đắn thì việc đảm bảo đủ cơ sở vật chất phù hợp như trang thiết bị đầy đủ, an toàn, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi. Ngoài điều kiện môi trường vật chất, yếu tố môi trường xã hội rất quan trọng. 1.5.3. Gia đình và sự kết hợp giữa gia đình và nhà trường Gia đình là một trong các yếu tố có tác động mạnh mẽ nhất đến trẻ. Trẻ mẫu giáo có thời gian sống, giao tiếp với các thành viên trong gia đình nhiều hơn với trường mầm non và xã hội. Gia đình tạo ra khung chung cho các quan hệ và sự phát triển tâm lý của mỗi thành viên. Mối quan hệ giữa cha mẹ - con cái, giữa các anh chị em ruột thịt tạo ra các kiểu quan hệ, cách cư xử của trẻ đối với mỗi thành viên trong gia đình và xã hội. 1.5.4. Yếu tố về chất lượng nội dung tác phẩm Chất lượng nội dung tác phẩm văn học có ảnh hưởng lớn đến giờ hoạt động làm quen văn học để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. Lứa tuổi này cần lựa chọn những tác phẩm có nội dung phong phú câu văn hay, rõ ràng, mạch lạc và ngôn ngữ trong tác phẩm đẹp, giàu hình ảnh. Nội dung phong phú, nhân vật trong tác phẩm sống động giúp trẻ mở rộng về tư duy vốn kinh nghiệm sống và những nhân vật có nhiều cảnh sắc khác nhau để trẻ có thể tư duy logic và nhận thức những hành vi nhân vật rõ nét. Lựa chọn tác phẩm văn học có nội dung hay phong phú, có ảnh hưởng không nhỏ đến giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi. 10 Kết luận chương 1 1. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi góp phần phát triển hoàn thiện nhân cách trẻ. Làm quen với tác phẩm văn học có những tác động to lớn đến quá trình hình thành và phát triển hành vi đạo đức của trẻ. Văn học giúp trẻ phát triển và hình thành những tình cảm và hành vi đạo đức của các nhân vật trong tác phẩm. 2. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ là quá trình giáo dục không giống các quá trình khác mà đi từ những từ xúc cảm – hành vi (bắt chước) – hành vi có ý thức. Trẻ yêu thích sau đó bắt chước những hành vi của những nhân vật mình yêu thích từ đó cô giáo dục cho trẻ những hành vi tốt và tạo tình huống cơ hội để trẻ được đóng vai, luyện tập những nhân vật trẻ yêu thích, ấn tượng và đưa trẻ vào những hoạt động thực tiễn hàng ngày để trẻ kiểm nghiệm thực hành và trở thành thói quen hành vi đạo đức. 3. Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ. Trong đó giáo viên có ảnh hưởng rất lớn đến việc cho trẻ làm quen với tác phẩm văn học, cách truyền thụ nội dung tác phẩm, phân tích những tấm gương đạo đức tiêu biểu những hành vi điển hình, đồ dùng trực quan… là những phương tiện góp phần thành công của hoạt động giáo dục. 4. Quy trình làm quen với tác phẩm văn học để giáo dục hành vi đạo đức là một quy trình mở linh hoạt tùy từng tác phẩm mà cụ thể giáo viên có thể lựa chọn sao cho phù hợp nhằm mang lại hiệu quả cao. CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI 2.1. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo trong Chương trình Giáo dục mầm non 2.1.1. Mục tiêu giáo dục trẻ mẫu giáo trong Chương trình Giáo dục mầm non - Mục tiêu của chương trình giáo dục mầm non hướng đến giáo dục hài hòa nhân cách trẻ chưa có mục tiêu giáo dục hành vi đạo đức cụ thể cho trẻ 2.1.2. Nội dung giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non cho trẻ 5 – 6 tuổi Trong chương trình giáo dục mầm non có đề cập đến nội dung giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ, tuy nhiên còn nhiều nội dung chưa cụ thể và đầy đủ do đó cần làm rõ các vấn đề này trong quá trình giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ. 2.1.3. Phương pháp giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non Chương trình giáo dục mầm non sử dụng các nhóm phương pháp : nhóm phương pháp thực hành, trải nghiệm, nhóm phương pháp trực quan minh họa, nhóm phương pháp dùng lời nói, nhóm phương pháp giáo dục bằng tình cảm và 11 khích lệ, nhóm phương pháp nêu gương đánh giá. Tùy từng hoạt động giáo dục cụ thể mà giáo viên áp dụng các phương pháp linh hoạt. 2.1.4. Đánh giá kết quả giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non Đánh giá trẻ hàng ngày và đánh giá trẻ theo giai đoạn đánh giá theo các lĩnh vực phát triển để giáo viên kịp thời lên kế hoạch điều chỉnh phù hợp cuối mỗi tháng hoặc chủ đề giáo viên căn cứ vào kết quả mong đợi để đánh giá trẻ đã phù hợp chưa từ đó đưa ra các biện pháp cụ thể tác động kịp thời để trẻ đạt mục tiêu giáo dục trong chương trình đặt ra. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ được đánh giá lồng ghép với các lĩnh vực khác. 2.2. Khảo sát thực trạng 2.2.1. Mục đích khảo sát Tiến hành khảo sát nhằm thu thập thông tin để có căn cứ và có cơ sở đánh giá thực trạng hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 56 tuổi qua văn học thiếu nhi ở một số trường mầm non. Trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp giáo dục và tổ chức thực nghiệm các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi. 2.2.2. Đối tượng và phạm vi khảo sát - Mẫu khảo sát: 290 giáo viên mầm non. - Địa bàn khảo sát: Trường Mầm non Thực hành Hoa Hồng, Trường Mầm non Thực hành Hoa Sen, Trường Mầm non Hoa Thủy Tiên, Trường Mầm non Hoa hồng thuộc Thành phố Hà Nội, Trường Mầm non Thực hành Nha Trang, Trường Mầm non Thực hành Thành phố Hồ Chí Minh, một số trường mầm non vùng núi phía Bắc (Tỉnh Điện Biên). 2.2.3. Nội dung khảo sát - Nhận thức của giáo viên mầm non về tầm quan trọng của giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi. - Nhận thức về nội dung giáo dục hành vi đạo đức qua văn học thiếu nhi cho trẻ 5 – 6 tuổi. - Nhận thức về phương pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi. - Đánh giá của giáo viên về những biểu hiện hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi. - Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên về việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi. 2.2.4. Phương pháp khảo sát a. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi b. Phương pháp quan sát: c. Phương pháp phỏng vấn sâu: d. Phương pháp sử dụng bài tập tình huống để đo nghiệm biểu hiện hành vi dạo đức của trẻ 5-6 tuổi 12 (1) Lễ độ: (2) Giúp đỡ, chia sẻ, nhường nhịn; (3) Gọn gàng, ngăn nắp; (4) Giữ vệ sinh sạch sẽ;(5) Biết yêu thiên nhiên và các con vật nuôi: 2.3. Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi 2.3.1. Nhận thức của giáo viên sử dụng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi Hầu hết giáo viên đều thấy được tầm quan trọng của việc GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua việc cho trẻ làm quen với văn học thiếu nhi. Cụ thể, 93,1% giáo viên được hỏi cho rằng: Làm quen với tác phẩm văn học rất quan trọng trong việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ nhỏ và chỉ có 6,9% giáo viên cho rằng quan trọng. Không có giáo viên nào cho rằng làm quen với tác phẩm văn học không quan trọng trong việc giáo dục hành vi đạo đức. Văn học thiếu nhi rất quan trọng góp phần giáo dục trẻ những tình cảm đạo đức tốt đẹp, lòng nhân ái và hình thành thói quen, cách ứng xử đúng đắn. Kết quả này khẳng định, giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng và sự cần thiết phải tổ chức cho trẻ làm quen với văn học thiếu nhi, qua đó GDHVĐĐ cho trẻ để hình thành và phát triển những thói quen tốt cho trẻ. a) Nhận thức về nội dung giáo dục hành vi đạo đức qua văn học thiếu nhi cho trẻ 5 – 6 tuổi. Nhận thức về nội dung giáo dục hành vi đạo đức qua văn học thiếu nhi cho trẻ 5 – 6 tuổi của giáo viên. Nhìn chung, giáo viên đều cho rằng làm quen với văn học thiếu nhi giúp phát triển các hành vi đạo đức. Tuy nhiên, chỉ có nội dung giáo dục trẻ có “Hành vi bày tỏ tình cảm với người thân, hành vi nhường nhịn, cảm thông với em nhỏ” là hai trong số nội dung GDHVĐĐ được đưa vào nhiều nhất với ý kiến của giáo viên. Các nội dung GDHVĐĐ “Trẻ có tính ngăn nắp gọn gàng, hành vi tự phục vụ, hành vi giúp đỡ bạn” ít được đưa vào giáo dục hơn hoặc chưa thực sự được giáo viên quan tâm đưa vào nội dung trọng tâm hoạt động. b) Nhận thức về phương pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi.. Nhìn chung, các giáo viên cũng có ý thức đưa các phương pháp vào để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ nhưng còn hời hợt chưa chú trọng đến từng phương pháp đặc biệt là phương pháp luyện tập các hành vi đạo đức và biện pháp để nâng cao phương pháp mang lại hiệu quả giáo dục cao thì chưa có hoặc chưa triệt để. 2.3.2. Thực trạng sử dụng thể loại tác phẩm văn học giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi Đa số giáo viên tập trung vào thể loại thơ truyện viết cho thiếu nhi. Điều này cho thấy, việc sử dụng thường xuyên các tác phẩm văn học viết trong hoạt động văn học hàng ngày sẽ mang lại hiệu quả cao trong giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo. 13 2.3.3. Thực trạng tổ chức làm quen với văn học thiếu nhi để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi a)Thực trạng tổ chức giáo dục hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi Kết quả cho thấy, nhìn chung giáo viên có sử dụng tất cả các thời điểm tổ chức LQVVH để GDHVĐĐ cho trẻ. Tuy nhiên, về cơ bản thời điểm tổ chức nhiều nhất vẫn là trong giờ hoạt động học. b)Thực trạng sử dụng phương thức giáo dục hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi Kết quả cho thấy, giáo viên có sử dụng các phương thức GDHVĐĐ qua LQVHTN nhưng còn rất hạn chế và chưa thường xuyên. Còn rất nhiều giáo viên không bao giờ sử dụng các phương thức để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ và tỷ lệ này còn rất cao. Điều đó cho thấy giáo viên chỉ quen sử dụng các phương thức “truyền thống” trong các việc tổ chức hoạt động giáo dục ở bậc học mầm non, mà chưa chú trong sử dụng các phương thức khác để nâng cao các hành vi, thói quen đạo đức cho trẻ. Như vậy, cần có kế hoạch cụ thể để đưa các tình huống xảy ra trong tác phẩm văn học vào các hoạt động hàng ngày để trẻ có cơ hội luyện tập thường xuyên để GDHVĐĐ trở thành những thói quen tốt đẹp cho trẻ 2.4.Thực trạng biểu hiện hành vi đạo đức của trẻ 5 – 6 tuổi Lễ độ: Trẻ không thuờng xuyên sử dụng hành vi lễ độ trong giao tiếp với mọi người. Vì thế, giáo viên cần có biện pháp để giúp hành vi này của trẻ trở nên thường xuyên, bền vững và trở thành thói quen tốt. Hành vi giúp đỡ, chia sẻ, nhường nhịn: Qua trao đổi trực tiếp giáo viên cho rằng nguyên nhân ở chủ yếu là do trẻ em hiện nay hầu hết các gia đình chỉ có 1 đến 2 con các con thường được bố mẹ rất chiều chuộng nên trẻ thường không nhường nhịn giúp đỡ ai cả và hầu như các gia đình đều thuê người chăm sóc hoặc ở cùng ông, bà. Do đó, trẻ thường được chăm sóc, đáp ứng quá mức và không biết bảo vệ bản thân mình và em mình khi bị bạn bắt nạt. Chính vì vậy, nhà giáo dục cần có các biện pháp và cần tạo nhiều cơ hội cho trẻ trải nghiệm để trẻ có những hành vi tốt biết ứng xử trong cuộc sống hàng ngày. Gọn gàng, ngăn nắp Nguyên nhân của tiêu chí này các giáo viên cho rằng trẻ ở các gia đình hiện nay có ít con và trẻ được chăm sóc quá mức nên không tự làm việc gì cả và chỉ làm khi có người lớn nhắc nhở nên khi trẻ đến lớp giáo viên thường xuyên nhắc trẻ mới làm, chưa làm tự giác, làm qua loa. Chính vì thế cần thiết phải có các biện pháp tác động để trẻ làm một cách vui vẻ, tự giác. Giữ vệ sinh sạch sẽ: Trẻ không bao giờ xếp hàng khi đi vệ sinh còn chen lấn xô đẩy và làm tràn nước ra ngoài chiếm tỷ lệ cao.Trao đổi với giáo viên cho rằng, trẻ đã có ý thức tự giác giữ vệ sinh nơi công cộng và ít khi vứt rác bừa bãi. 14 Biết yêu thiên nhiên và các con vật: Biểu hiện hành vi ở mức thường xuyên ở ba tiêu chí này là không đều nhau và có sự chênh lệch. Khi khảo sát tình huống đặt ra: “Tại sao con không nhắc bạn khi bạn ngắt hoa, lá cây” trẻ trả lời “Con không biết”. Như vậy, qua kết quả khảo sát cho thấy phần lớn trẻ không hiểu được ý nghĩa của hành vi và chỉ thỉnh thoảng làm khi có sự nhắc nhở của người lớn. 2.5. Đánh giá của giáo viên về các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục hành vi đạo đức - Ưu điểm Qua khảo sát thực trạng cho thấy hầu hết các giáo viên đều đánh giá cao vai trò của giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ trong tổ chức các hoạt động giáo dục hàng ngày của trẻ ở trường mầm non và có ý thức vận dụng để giáo dục trẻ nhưng mới chỉ vận dụng trong một số tình huống cụ thể chứ chưa đưa vào mục đích giáo dục cụ thể trong hoạt động giáo dục có mục đích. - Hạn chế Các biểu hiện hành vi của trẻ có tỷ lệ không thường xuyên còn nhiều, giáo viên có sử dụng một số phương thức giáo dục hành vi đạo đức nhưng chưa cụ thể còn lúng túng, phương pháp có được sử dụng nhưng còn nhiều hạn chế. Hầu hết giáo viên chưa có biện pháp cụ thể để đưa vào nội dung hoạt động giúp cho việc làm quen với tác phẩm văn học phát huy được hiệu quả cao trong GDHVĐĐ cho trẻ. - Những nguyên nhân chủ yếu Giáo viên chưa vận dụng hết được những lợi thế của tác phẩm văn học để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ. Chưa chọn được tác phẩm phù hợp để có nội dung, nhân vật có những hành vi đạo đức tiêu biểu. Khả năng diễn cảm, biểu cảm, thể hiện nội dung tác phẩm chưa đồng đều. Vận dụng các tình huống nhân vật trong tác phẩm để giáo dục cho trẻ còn lúng túng. Giáo viên không tận dụng triệt để các phương tiện dạy học chiếm tỷ lệ rất cao. Đồ dùng trực quan còn nghèo nàn chưa hấp dẫn, phong phú, sử dụng không triệt để. Chưa chủ động, linh hoạt trong việc vận dụng để tăng hiệu quả của tác phẩm văn học vào các hoạt động hàng ngày của trẻ. Kết luận chương 2 Kết quả khảo sát thực trạng cho thấy hầu hết các giáo viên đã nhận thức được vai trò, tầm quan trọng của việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi qua làm quen với tác phẩm văn học. Giáo viên đã biết sử dụng các phương pháp để mang lại hiệu quả trong giáo dục hành vi đạo đức nhưng chưa đồng đều. Việc sử dụng không thường xuyên dẫn đến các hành vi chưa được vận dụng vào thực tiễn hàng ngày và chưa trở thành thói quen đạo đức tốt. Chính vì vậy, cần thiết đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ qua làm quen với tác phẩm văn học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trẻ mẫu giáo. 15 Cần kết hợp giữa gia đình và nhà trường để quan tâm tạo cơ hội trẻ được trải nghiệm những hành vi tốt trong tác phẩm văn học để từ đó hướng trẻ hiểu những hành vi xã hội phân biệt những hành vi tốt có thái độ, có cách ứng xử phù hợp, trở thành thói quen đạo đức hàng ngày. CHƯƠNG 3 ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức 3.1.1. Nguyên tắc lấy trẻ làm trung tâm - Xây dựng biện pháp GDHVĐĐ cho trẻ phải phù hợp với sự phát triển tâm, sinh lý trẻ đảm bảo hình thành nét nhân cách ban đầu cho trẻ để tạo điều kiện cho phát triển hành vi đạo đức của trẻ 5 – 6 tuổi. - Các biện pháp phù hợp với nhận thức, tình cảm đạo đức của trẻ thúc đẩy phát triển các hành vi đạo đức tốt đẹp. - Đưa trẻ vào hoạt động trải nghiệm, khám phá đời sống các mối quan hệ của xã hội để trẻ có cơ hội bắt chước, thể hiện và hiểu được từ đó có thái độ đồng tình với những hành vi tốt đẹp và thích được biểu hiện những hành vi đó trong sinh hoạt hàng ngày. 3.1.2. Nguyên tắc dựa vào và phát huy lợi thế của tác phẩm văn học thiếu nhi - Xây dựng các biện pháp phải khai thác triệt để các thế mạnh của tác phẩm văn học để GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo 5- 6 tuổi. - Khai thác tối ưu nội dung, nhân vật những hành động cử chỉ điệu bộ và giáo cụ trực quan để xây dựng các biện pháp phù hợp nhằm GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo. 3.1.3.Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn - Xây dựng biện pháp đảm bảo áp dụng hiệu quả trong tổ chức hoạt động cho trẻ làm quen với văn học và giúp trẻ thường xuyên thể hiện trong cuộc sống hàng ngày. - Tạo nhiều cơ hội để trẻ được luyện tập và trải nghiệm phát huy hiệu quả của biện pháp đề xuất. 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả Các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cần khai thác triệt để các giá trị đạo đức và hướng chúng tác động vào thế giới tâm hồn của trẻ, từ đó gợi ý và khuyến khích trẻ thực hiện hành vi đạo đức phù hợp với lí trí và tình cảm đạo đức của trẻ. 3.2. Các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi Trên cơ sở các vấn đề lý luận và thực trạng được trình bày ở trên chúng tôi đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 16 3.2.1. Biện pháp 1: Nêu gương đạo đức qua các nhân vật trong các tác phẩm văn học. Mục đích và ý nghĩa: Trong tác phẩm văn học, có các nhân vật điển hình mang đến cho trẻ nhiều xúc cảm và có ấn tượng sâu sắc, có những hành vi đạo đức tốt đẹp rất kích thích trẻ bắt chước làm theo. Nêu gương những nhân vật điển hình trong các tác phẩm văn học để trẻ bắt chước những hành động cử chỉ thái độ, biểu lộ xúc cảm tình cảm giống các nhân vật mà trẻ yêu thích mang màu sắc tích cực. Những nhân vật làm gương cho trẻ luôn ghi dấu ấn rất lâu trong tâm hồn trẻ kích thích trẻ tự giác, tích cực điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với hoàn cảnh. Đây là một trong những biện pháp quan trọng để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ để trẻ noi gương học tập làm theo và biết cư xử phù hợp trong sinh hoạt hàng ngày. Nội dung và cách tiến hành: - Giáo viên cần lựa chọn những tác phẩm văn học có những nhân vật tiêu biểu và hành vi tích cực: cử chỉ, hành động đẹp để trẻ dễ dàng bắt chước làm theo. Giáo viên giảng giải, giải thích giúp trẻ hiểu ý nghĩa tác dụng của hành vi tích âcực, tác hại hoặc những điều nguy hiểm, hành vi chưa tốt. Nhân vật trong tác phẩm văn học nên là những nhân vật gần gũi với trẻ và được nhân cách hóa để trẻ yêu quý. Nhân vật đáng yêu và có những hành động đẹp trẻ mới yêu quý và mong muốn làm theo.Trong sinh hoạt hàng ngày, giáo viên nêu gương những nhân vật có hành vi tốt để trẻ học tập làm theo. Khi nêu gương giáo viên cần trò chuyện, giải thích ý nghĩa xã hội của những hành động tốt của nhân vật trong tác phẩm văn học. Điều kiện thực hiện: - Các tấm gương được đề cập trong tác phẩm văn học phải có những hành vi đạo đức điển hình mẫu mực và phù hợp với trẻ, trẻ thích tìm hiểu và mong muốn bắt chước làm theo.Những nhân vật trong tác phẩm phải ấn tượng dễ ghi nhớ, gần gũi với trẻ. Giáo viên khích lệ, động viên trẻ để trẻ mạnh dạn bắt chước những hành vi tốt trong tác phẩm văn học và áp dụng vào hoạt động hàng ngày của trẻ. 3.2.2. Biện pháp 2: Luyện tập thực hành các hành vi đạo đức qua đóng kịch các tác phẩm văn học. Mục đích và ý nghĩa: - Đóng vai các nhân vật trong tác phẩm văn học là cơ hội để trẻ trải nghiệm và thể hiện lại các hành vi của nhân vật một cách rõ nét nhất. Trải nghiệm đóng kịch các nhân vật trong tác phẩm giúp trẻ thuộc lời thoại, lĩnh hội ngôn ngữ mạch lạc, những lời hay ý đẹp được trẻ học thuộc ghi nhớ một cách tự nhiên. Khi đóng vai các nhân vật, tính cách của trẻ cũng được bộc lộ và cải thiện trong quá trình chọn vai chơi. 17 - Khi đóng vai các nhân vật, trẻ được trải nghiệm các vai khác nhhau và có những cử chỉ hành động phù hợp, từ đó trẻ biết điều chỉnh hành vi, thái độ ứng xử khi hành động. Nội dung và cách tiến hành: - Việc cho trẻ chơi trò chơi đóng vai để trẻ được trải nghiệm và hiểu được sâu hơn về tác phẩm và trẻ bắt chước được những hành vi của nhân vật mình yêu thích. Trẻ bắt chước được lời thoại của các nhân vật và còn sáng tạo thêm ngôn ngữ và hành động của nhân vật. Giọng kể của giáo viên phải nhẹ nhàng, truyền cảm đảm bảo dẫn dắt trẻ tham gia trò chơi đóng vai các nhân vật có hiệu quả.. Điều kiện thực hiện: - Nhân vật trong tác phẩm gần gũi với trẻ, để dễ đóng vai, thể hiện các hành vi.Những vai chơi của trẻ có những hành vi đạo đức tiêu biểu hấp dẫn lôi cuốn trẻ có mong muốn bắt chước làm theo. Củng cố cho trẻ những hành vi của nhân vật mà trẻ đóng vai. Khuyến khích trẻ vận dụng vốn kinh nghiệm của mình vào để thể hiện có hiệu quả các hành vi đạo đức. Giáo viên khuyến khích, động viên trẻ tham gia vào các vai chơi và sáng tạo theo ngôn ngữ, hành động của trẻ. Tạo môi trường hấp dẫn (trang bị thêm sân khấu, sa bàn, tranh ảnh, các công cụ hỗ trợ để kích thích hứng thú trẻ chơi). 3.2.3. Biện pháp 3: Trải nghiệm các tình huống đạo đức có trong tác phẩm văn học. Mục đích và ý nghĩa Biện pháp này giúp trẻ hiểu rõ hơn, cách xử lý những tình huống của các nhân vật trong tác phẩm từ đó trong các hoạt động hàng ngày hành vi trẻ gặp phải được vận dụng để giải quyết thường xuyên sẽ trở thành hành vi đạo đức bền vững. Nội dung và cách tiến hành: Sử dụng biện pháp tình huống này áp dụng với bản thân trẻ, sẽ làm gì nếu thấy bạn mình đang đứng khóc, em nhỏ đang khóc....Trẻ đưa ra cách giải quyết của chính bản thân trẻ. Nếu gặp em nhỏ bị lạc lớp con sẽ làm gì?. Khi trẻ có cách giải quyết phù hợp cô gợi ý cho trẻ nhiều tình huống khác nhau có thể giải quyết theo cá nhân trẻ cũng có thể cho từng nhóm trẻ. Điều kiện thực hiện: - Những tình huống trong tác phẩm đơn giản phù hợp với khả năng nhận thức của trẻ. - Giáo viên cần gợi ý, đưa nhiều tình huống để trẻ suy nghĩ và giải quyết, gợi ý và định hướng trẻ có cách giải quyết phù hợp. Ví dụ, nếu là con, con sẽ làm gì? Làm như thế nào?. - Đưa trẻ vào trải nghiệm giải quyết các tình huống phải tự nhiên tránh gò ép, cứng nhắc áp lực tâm lý đối với trẻ.