Tài liệu Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi

8BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------- GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM ------- GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI Chuyên nghành: Lý luận và lịch sử giáo dục học Mã số: 9140102 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Cán bộ hướng dẫn: GS. TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến TS. Đào Thị Bình Hà Nội, 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả được công bố trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nghiên cứu khoa học nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2018 Tác giả Đào Thị My ii LỜI CẢM ƠN Luận án “Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi” được hoàn thành tại Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam. Tôi xin chân thành cảm ơn Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương, Trường Thực nghiệm Hoa Hồng, các thầy cô giáo và đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS. TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến, TS. Đào Thị Bình, những người thầy đã tận tình hướng dẫn, động viên, định hướng cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, hỗ trợ nhiệt tình của các cán bộ quản lý, giáo viên mầm non, các cháu mẫu giáo lớn 5 – 6 tuổi tại các trường mầm non: Thực nghiệm Hoa Hồng, Thực hành Hoa Sen, Hoa Thủy Tiên, Mầm non Hoa Hồng Cầu Giấy, thành phố Hà Nội. Trân trọng cảm ơn những người thân trong gia đình đã luôn động viên, tạo điều kiện để tôi hoàn thành luận án. Tác giả luận án Đào Thị My iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................... ii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ...........................................viii DANH MỤC BẢNG BIỂU .................................................................... ix MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI.......................................................................... 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu về hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức ..................................................................................................... 8 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo qua làm quen với văn học thiếu nhi .............................................. 14 1.2. Các khái niệm công cụ ............................................................... 18 1.2.1. Hành vi ................................................................................. 18 1.2.2. Hành vi đạo đức ................................................................... 21 1.2.3. Giáo dục hành vi đạo đức .................................................... 24 1.2.4. Làm quen với văn học thiếu nhi .......................................... 25 1.3. Hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi............................ 27 1.3.1. Đặc điểm phát triển tâm lý của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ..... 27 1.3.2. Biểu hiện của hành vi đạo đức ............................................ 31 1.4. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với các tác phẩm văn học thiếu nhi ........................................ 32 1.4.1. Văn học thiếu nhi và vai trò của nó trong chương trình giáo dục mầm non đối với việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi............................................................................ 32 1.4.2. Một số thể loại và đặc điểm của văn học thiếu nhi ............ 36 iv 1.4.3. Cơ hội hình thành biểu tượng hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi. ........................................................... 39 1.4.4. Giáo dục hành vi đạo đức qua làm quen với văn học thiếu nhi ................................................................................................... 42 1.4.5. Quá trình hình thành hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi ................................... 46 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi................ 50 Kết luận chương 1 ................................................................................. 53 CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI ................................................................................. 54 2.1. Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo trong Chương trình Giáo dục mầm non................................................................... 54 2.1.1. Mục tiêu giáo dục trẻ mẫu giáo trong Chương trình Giáo dục mầm non .................................................................................. 54 2.1.2. Nội dung giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non cho trẻ 5 – 6 tuổi ............................................. 55 2.1.3. Phương pháp giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non .......................................................................... 56 2.1.4. Đánh giá kết quả giáo dục hành vi đạo đức trong Chương trình giáo dục mầm non ................................................................. 57 2.2. Khảo sát thực trạng ................................................................... 58 2.2.1. Mục đích khảo sát ................................................................ 58 2.2.2. Đối tượng và phạm vi khảo sát ............................................ 59 2.2.3. Nội dung khảo sát ............................................................... 59 2.2.4. Phương pháp khảo sát ......................................................... 59 2.2.5. Cách đánh giá....................................................................... 66 v 2.3. Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi ......................................... 70 2.3.1. Nhận thức của giáo viên sử dụng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi 70 2.3.2. Thực trạng sử dụng thể loại văn học thiếu nhi để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ............................... 73 2.3.3. Thực trạng thời điểm tổ chức làm quen với văn học thiếu nhi để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi ...... 74 2.5. Đánh giá của giáo viên về các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục hành vi đạo đức ................................................................................. 85 Kết luận chương 2 ................................................................................. 90 CHƯƠNG 3 ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 - 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI........................................................................ 91 3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức ............................................................................................................. 91 3.1.1. Nguyên tắc lấy trẻ làm trung tâm ........................................ 91 3.1.2. Nguyên tắc dựa vào và phát huy lợi thế của tác phẩm văn học thiếu nhi ................................................................................... 91 3.1.3.Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ...................................... 91 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ..................................... 92 3.2. Các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi ...................................... 92 3.2.1. Biện pháp 1: Nêu gương đạo đức qua các nhân vật trong các tác phẩm văn họ thiếu nhi....................................................... 92 3.2.2. Biện pháp 2: Luyện tập thực hành các hành vi đạo đức qua đóng kịch các tác phẩm văn học thiếu nhi. .................................. 95 vi 3.2.3. Biện pháp 3: Trải nghiệm các tình huống đạo đức có trong tác phẩm văn học thiếu nhi. .......................................................... 98 3.2.4. Biện pháp 4: Sử dụng giáo cụ trực quan để các tác phẩm văn học thiếu nhi gần gũi với cuộc sống của trẻ em. ................ 101 3.2.5. Biện pháp 5: Tích hợp nội dung các hành vi đạo đức trong các hoạt động hàng ngày ở trường mầm non. ............................ 103 3.3. Phối hợp các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ 5 – 6 tuổi. ................................................................................................... 106 Kết luận chương 3 ............................................................................... 109 CHƯƠNG 4 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................... 111 4.1. Tổ chức thực nghiệm sư phạm................................................ 111 4.1.1. Mục đích thực nghiệm. ...................................................... 111 4.1.2. Địa bàn, phạm vi, thời gian thực nghiệm, đối tượng, phương pháp chọn mẫu thực nghiệm và đối chứng .................. 111 4.1.3. Nội dung thực nghiệm ....................................................... 111 4.1.4. Quy trình thực nghiệm ....................................................... 112 4.1.5.Tiêu chí và đánh giá kết quả thực nghiệm ........................ 115 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ............................................... 115 4.2.1. Mức độ biểu hiện hành vi đạo đức của trẻ trước thực nghiệm ở nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm ..................... 115 4.2.2. Mức độ biểu hiện hành vi đạo đức của trẻ nhóm đối chứng sau thực nghiệm ........................................................................... 120 4.2.3. Mức độ biểu hiện hành vi đạo đức của trẻ nhóm đối chứng và nhóm trẻ tham gia thực nghiệm sau thực nghiệm ................ 124 4.2.4. Mức độ biểu hiện hành vi đạo đức của nhóm trẻ tham gia thực nghiệm trước và sau thực nghiệm ...................................... 135 4.2.5. Bình luận về kết quả thực nghiệm ................................... 140 Kết luận chương 4 ............................................................................... 143 vii KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................... 145 1. Kết luận ........................................................................................ 145 2. Khuyến nghị. ................................................................................ 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN..................................................................... 149 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................. 150 PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN GIÁO VIÊN ................................... 160 PHIẾU QUAN SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ BIỂU HIỆN HÀNH VI ĐẠO ĐỨC TRONG KHẢO SÁT THỰC TRẠNG VÀ TRƯỚC THỰC NGHIỆM CÁC TÁC PHẨM THƠ, TRUYỆN THỰC NGHIỆM BIỆN PHÁP ......................................................................................... 177 viii DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT ĐC : Đối chứng GDHVĐĐ : Giáo dục hành vi đạo đức GDMN : Giáo dục mầm non GVMN : Giáo viên mầm non GV : Giáo viên LQVVHTN : Làm quen với văn học thiếu nhi TN : Thực nghiệm ix DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Kết quả kiểm định hệ thống bài tập đo hành vi đạo đức của trẻ mầm non từ 5-6 tuổi ................................................................................ 64 Bảng 2.2: Tương quan giữa các tiêu chí đo/thang đo của hệ thống bài tập tình huống ................................................................................................ 66 Bảng 2.3: Nhận thức của giáo viên mầm non về tầm quan trọng của làm quen với văn học với GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo từ 5 – 6 tuổi ............ 70 Bảng 2.4: Nội dung GDHVĐĐ qua làm quen với văn học thiếu nhi cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi............................................................................. 71 Bảng 2.5: Ý kiến của GV về phương pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. ................. 72 Bảng 2.6: Thể loại văn học thiếu nhi được GV sử dụng GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi............................................................................. 73 Bảng 2.7: Thời điểm GV tổ chức làm quen với văn học thiếu nhi để GDHVĐĐ cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi .................................................. 74 Bảng 2.8: Phương thức GDHVĐĐ qua LQVHTN ................................. 76 Bảng 2.9: Hành vi lễ độ của trẻ ............................................................... 80 Bảng 2.10. Hành vi giúp đỡ, chia sẻ, nhường nhịn ................................ 82 Bảng 2.11: Gọn gàng, ngăn nắp .............................................................. 83 Bảng 2.12: Giữ vệ sinh sạch sẽ: .............................................................. 84 Bảng 2.13: Yêu thiên nhiên và các con vật ............................................. 85 Bảng 2.14: Yếu tố ảnh hưởng giáo dục hành vi đạo đức ........................ 86 Bảng 4.1: Kết quả trước thực nghiệm của nhóm đối chứng ................. 116 và nhóm thực nghiệm ............................................................................ 116 Bảng 4.2: Tổng hợp kết quả trước thực nghiệm của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm................................................................................. 119 Bảng 4.3: Kết quả của nhóm đối chứng trước và sau thực nghiệm ...... 121 x Bảng 4.4: Bảng tổng hợp kết quả của nhóm đối chứng trước thực nghiệm và sau thực nghiệm. ............................................................................... 123 Bảng 4.5: Kết quả sau thực nghiệm của nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng ..................................................................................................... 124 Bảng 4.6: Bảng tổng hợp kết quả sau thực nghiệm của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm ............................................................................ 132 Bảng 4.7: Kết quả của nhóm thực nghiệm trước và sau khi ................. 135 thực nghiệm ........................................................................................... 135 Bảng 4.8: Tổng hợp biểu hiện hành vi đạo đức trước và sau thực nghiệm nhóm thực nghiệm. ................................................................................ 138 Bảng 4.9: So sánh biểu hiện hành vi đạo đức sau thực nghiệm của nhóm thực nghiệm theo giới tính. ................................................................... 139 BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1: Kết quả trước thực nghiệm của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm (theo điểm trung bình)...................................................... 118 Biểu đồ 4.2: Kết quả trước thực nghiệm và sau thực nghiệm của nhóm đối chứng (theo điểm trung bình)......................................................... 122 Biểu đồ 4.3: Kết quả sau thực nghiệm của nhóm đối chứng và nhóm thực nghiệm (theo điểm trung bình).............................................................. 125 Biểu đồ 4.4: Kết quả của nhóm thực nghiệm trước và sau khi thực nghiệm ................................................................................................... 136 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1. Giá trị đạo đức là một truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Trước những thách thức không nhỏ do tác động từ mặt trái của cơ chế thị trường, nền tảng đạo đức, lối sống trong xã hội ít nhiều bị xói mòn, có không ít những giá trị bị suy giảm. Vì vậy, giáo dục đạo đức, bồi dưỡng nhân cách cho con người đặc biệt là thế hệ trẻ đang được quan tâm hơn bao giờ hết. 2. Giáo dục đạo đức phải bắt đầu ngay từ lứa tuổi mầm non, giữ vai trò quan trọng, là nền tảng phát triển nhân cách của trẻ. Chương trình giáo dục mầm non 2009 được ban hành theo thông tư 17/2009/ TT – BGDĐT của Bộ trưởng Bộ Giáo dục & Đào tạo đã khẳng định rằng: “Mục tiêu của giáo dục mầm non là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp Một…”[7, tr.3]. Trong đó, giáo dục hành vi đạo đức giúp trẻ có kinh nghiệm trong cuộc sống, biết điều nên làm và không nên làm, giúp trẻ tự tin, chủ động và biết cách xử lý các tình huống trong cuộc sống, khơi gợi khả năng tư duy sáng tạo của trẻ, đặt nền tảng cho trẻ trở thành người có trách nhiệm trong cuộc sống. 3. Trẻ 5 – 6 tuổi là giai đoạn có những bước phát triển mạnh mẽ về tư duy, nhận thức, ngôn ngữ… cũng như các mặt xúc cảm, tình cảm. Đây là giai đoạn đặc biệt quan trọng chuẩn bị những phẩm chất và năng lực cần thiết để bước vào lớp Một. Ở giai đoạn này, các mối quan hệ của trẻ được mở rộng, trẻ rất thích được quan tâm, được tiếp xúc với mọi người, nhất là các bạn cùng tuổi, thích biểu hiện những hành động tốt, quan tâm giúp đỡ các bạn xung quanh mình, nhường nhịn các em nhỏ hơn. Đó chính là cơ sở để GDHVĐĐ cho trẻ, là tiền đề cho sự phát triển hài hòa nhân cách sau này. 2 4. Ở trường mầm non, cho trẻ làm quen với văn học thiếu nhi là một phương tiện hữu hiệu để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ, giúp bồi đắp trong tâm hồn trẻ những tình cảm, tình yêu thương, biết đoàn kết gắn bó, giúp đỡ nhau trong mọi lúc, mọi nơi. Đến với văn học, trẻ được sống trong thế giới của riêng mình, một thế giới hấp dẫn mới lạ với những xúc cảm, tình cảm trong sáng, hồn nhiên. Văn học không những góp phần mở rộng nhận thức cho trẻ về thế giới môi trường xung quanh, làm cho những hình ảnh của cuộc sống được phản ánh rõ nét, từ đó tư duy của trẻ sẽ được chính xác hoá và gợi lên ở trẻ những tình cảm, hành vi đạo đức tốt đẹp với cha mẹ, thầy cô, bạn bè cũng như mọi người xung quanh. Những câu chuyện, bài thơ giúp trẻ bắt chước những hành vi tốt, hiểu được nội dung, trẻ tưởng tượng, nhận thức được những việc nên làm, không nên làm, từ đó nuôi dưỡng tình cảm, biết phân biệt những hành động đúng đắn, những hành động dũng cảm, biết bày tỏ thái độ, tình cảm của mình. 5. Trong thực tế hiện nay, giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ ngày càng được gia đình, nhà trường và xã hội quan tâm nhiều hơn. Ở trường mầm non, giáo viên đã chú ý sử dụng các tác phẩm văn học làm phương tiện hữu hiệu để giáo dục đạo đức cho trẻ. Các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi rất phong phú về nội dung và hình thức. Mỗi tác phẩm khác nhau có những nội dung khác nhau nhưng đều hướng trẻ đến những bài học đạo đức. Tuy nhiên, giáo viên còn lúng túng trong quá trình giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ qua làm quen với văn học thiếu nhi từ việc lựa chọn các tác phẩm văn học, đến việc định xác định các hành vi đạo đức để giáo dục trẻ. Vì thế, hiệu quả giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ còn thấp chưa đáp ứng được yêu cầu xã hội. Từ những lý do trên, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi” làm đề tài nghiên cứu của luận án. 3 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất các biện pháp giáo dục nhằm hình thành các hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp giáo dục và hình thành hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 4. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng hợp lý các biện pháp nêu gương, đóng kịch trải nghiệm các tình huống trong tác phẩm văn học với sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học và tích hợp trong các hoạt động hàng ngày ở trường mầm non thì sẽ giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Cơ sở lí luận của việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.2. Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.3. Đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 5.4. Tổ chức thực nghiệm các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi. 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu: Các tác phẩm văn học viết cho thiếu nhi được lựa chọn trong nghiên cứu này được lấy từ tuyển tập thơ văn viết cho thiếu nhi. Các nội dung giáo dục hành vi đạo đức từ chương trình giáo dục mầm non . 4 6.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu: 6.2.1. Địa bàn và khách thể khảo sát - Mẫu khảo sát: 290 giáo viên mầm non. - Địa bàn khảo sát: Trường Mầm non Thực hành Hoa Hồng, Trường Mầm non Thực hành Hoa Sen, Trường Mầm non Hoa Thủy Tiên, Trường Mầm non Hoa Hồng thuộc Thành phố Hà Nội, Trường Thực nghiệm Nha Trang, Trường Mầm non Thực hành Thành phố Hồ Chí Minh, một số trường mầm non vùng núi phía Bắc (Tỉnh Điện Biên). 6.2.2. Địa bàn và khách thể thực nghiệm - Địa bàn thực nghiệm: 80 trẻ (40 trẻ thực nghiệm + 40 trẻ đối chứng) ở hai lớp mẫu giáo lớn 2A + 2B, Trường Thực nghiệm Hoa Hồng (Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương - quận Đống Đa – Thành phố Hà Nội). 7. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Cách tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận tích hợp và giáo dục qua trải nghiệm Việc hình thành hành vi đạo đức cho trẻ qua làm quen với văn học thiếu nhi được giáo viên sử dụng không chỉ thông qua việc kể, đọc cho trẻ nghe những câu chuyện đó mà giáo viên còn sử dụng: tranh, ảnh, video (clip, phim), đặc biệt giáo viên còn tổ chức cho trẻ trực tiếp đóng vai các nhân vật trong chính các câu chuyện mà trẻ được làm quen. 7.1.2. Tiếp cận hệ thống: Coi quá trình giáo dục hành vi đạo đức là một hệ thống gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, đánh giá. Các thành tố này tác động lẫn nhau và tác động đến các thành tố khác. 7.1.3. Tiếp cận hoạt động: Giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi như một quá trình hoạt động thực tiễn. Trẻ làm quen với tác phẩm văn học thiếu nhi ở trường mầm non là hình thức hoạt động của trẻ. Trong 5 đó trẻ được trải nghiệm, được thể hiện những cử chỉ, lời nói, hành động tốt đẹp, lòng nhân ái, tình yêu thương . 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận - Phương pháp tổng quan lí luận để tìm hiểu và phân tích lịch sử nghiên cứu vấn đề. - Phương pháp phân tích lịch sử - logic để so sánh, tổng hợp, hệ thống hoá những vấn đề lí luận có liên quan đến đề tài. - Phương pháp nghiên cứu so sánh để tìm hiểu và đánh giá kinh nghiệm quốc tế về giáo dục hành vi đạo đức qua văn học. - Phương pháp khái quát hóa lí luận để thiết lập khung lí thuyết hoặc quan niệm khoa học chủ đạo của đề tài. 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn. - Phương pháp quan sát để thu thập dữ liệu về biểu hiện hành vi đạo đức, về quá trình hoạt động của trẻ, về đặc điểm của trẻ thể hiện trong hành vi. - Phương pháp điều tra bằng các kĩ thuật bảng hỏi, trao đổi, phỏng vấn, trắc nghiệm nhằm đánh giá thực trạng giáo dục hành vi đạo đức nói chung và qua làm quen với văn học thiếu nhi ở trường mầm non nói riêng. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục nhằm tìm hiểu và chọn lọc những bài học có giá trị về giáo dục hành vi đạo đức qua văn học thông qua phân tích hồ sơ giảng dạy, tổng hợp các số liệu thống kê, giao lưu nghề nghiệp, báo cáo sáng kiến kinh nghiệm của giáo viên. - Phương pháp thực nghiệm Thực nghiệm các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua văn học thiếu nhi ở trường mầm non nhằm kiểm chứng tính đúng đắn giả thuyết khoa học của đề tài. 6 7.2.3. Các phương pháp khác - Phương pháp xử lí số liệu và đánh giá bằng thống kê toán học trong điều tra thực trạng và tổng kết thực nghiệm khoa học. - Phương pháp chuyên gia để tổng hợp các đánh giá từ nhiều nguồn về khung lí thuyết, kết quả đánh giá thực trạng, các biện pháp giáo dục và kết quả thực nghiệm khoa học. 8. Những luận điểm khoa học cần bảo vệ 8.1. Hành vi đạo đức của trẻ 5 – 6 tuổi được hình thành từ xúc cảm – hành vi (bắt chước) – hành vi có ý thức. Do vậy, giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ phải bắt đầu từ việc kích thích hứng thú của trẻ có những hành vi đẹp đến tạo điều kiện cho trẻ thể hiện cảm xúc và tự giác luyện tập hàng ngày, thường xuyên để hình thành hành vi đạo đức có ý thức 8.2. Tác phẩm văn học là phương tiện có ưu thế trong việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non. 8.3. Hiện nay các giáo viên mầm non còn hạn chế trong việc vận dụng tối đa các khả năng của văn học thiếu nhi để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non. 8.4. Các biện pháp giáo dục nêu gương, luyện tập, trải nghiệm dạy học với sự hỗ trợ các phương tiện qua các tác phẩm văn học và được tích hợp trong các hoạt động ở trường mầm non sẽ đảm bảo cho việc giáo dục và hình thành các hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi một cách tích cực và bền vững. 9. Những đóng góp mới của luận án. 9.1. Đóng góp về mặt lý luận Luận án đã đề xuất và lý giải trên cơ sở khoa học quá trình hình thành hành vi đạo đức cho trẻ mầm non qua các tác phẩm văn học theo quy trình đi từ cảm xúc – hành vi bắt chước - hành vi có ý thức. 7 Đề xuất các biện pháp mang tính kĩ thuật để giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mầm non thông qua làm quen với tác phẩm văn học và kết hợp với các hoạt động khác cho trẻ ở trường mầm non. 9.2. Đóng góp về mặt thực tiễn Phát hiện những hạn chế của giáo viên mầm non trong việc vận dụng các khả năng của các tác phẩm văn học vào việc giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo Đề xuất các biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi để giáo viên mầm non vận dụng có hiệu quả khi tổ chức hoạt động giáo dục. 9.3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án: Hình thành các thói quen và hành vi đạo đức cho trẻ mầm non cần phải được tiến hành và thực hiện thường xuyên đồng nhất lồng ghép trong tất cả các hoạt động ở trường mầm non Luận án có thể là tài liệu tham khảo cho CBQL và giáo viên các trường mầm non, sinh viên và cán bộ nghiên cứu ngành GDMN, cha mẹ có con ở độ tuổi mầm non và những người quan tâm đến giáo dục trẻ lứa tuổi mầm non 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục các công trình công bố, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của việc giáo dục hành vi đạo đức của trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 2: Thực trạng giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 3: Một số biện pháp giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi qua làm quen với văn học thiếu nhi: Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. 8 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC HÀNH VI ĐẠO ĐỨC CHO TRẺ MẪU GIÁO 5 – 6 TUỔI QUA LÀM QUEN VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Nghiên cứu về hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức Cũng giống như bất kỳ hành vi tâm lý nào, hành vi đạo đức giúp cho con người thể hiện quan niệm về cái thiện, cái ác, về cái cấm kỵ, cái nghĩa vụ hay trách nhiệm của bản thân đối với cuộc sống. Hành vi đạo đức được chấp nhận khi nó phù hợp với các chuẩn mực đạo đức. [60] Trường học là nơi trẻ em được xã hội hóa để chúng đóng vai xã hội trong tương lai. Việc giáo dục hành vi đạo đức có vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách học sinh. Do đó, những nghiên cứu về hành vi đạo đức và giáo dục hành vi đạo đức cho trẻ đã được các nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu. Từ những năm đầu của thế kỷ XX, các tác giả như Cômenxki, Usinxki, A.X. Macarenco, N.K.Crúpxkia, Đ.B. Ecônhin, A.N. Leônchep đều cho rằng giáo dục đạo đức con người nói chung, hành vi đạo đức nói riêng là cần thiết ngay từ lúc nhỏ và đấy là thời điểm quan trọng nhất để hình thành và phát triển nhân cách trẻ sau này. Các tác giả cũng nhấn mạnh rằng hệ thống trường mẫu giáo đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục đạo đức cho trẻ cùng với gia đình và xã hội.[5], [11] Tác giả A.X. Macarencô đã chỉ ra rằng: “Quá trình giáo dục không phải xuất phát từ việc lựa chọn các phương tiện giáo dục mà phụ thuộc vào tính mục đích của quá trình giáo dục, chúng ta không những chỉ giáo dục nên những con người giàu óc sáng tạo, những công dân có khả năng tham gia hiệu quả nhất vào sự nghiệp xây dựng Tổ quốc, mà phải giáo