Tài liệu Giải pháp thu hồi nợ chương trình tín dụng học sinh, sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại ngân hàng chính sách xã hội thành phố hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN SỸ TUÂN GIẢI PHÁP THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HỌC SINH SINH VIÊN CÓ HOÀN CẢNH KHÓ KHĂN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH HÀ NỘI – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- NGUYỄN SỸ TUÂN GIẢI PHÁP THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HỌC SINH SINH VIÊN CÓ HOÀN CẢNH KHÓ KHĂN TẠI NGÂN HÀNG CHÍNH SÁCH XÃ HỘI THÀNH PHỐ HÀ NỘI CHUYÊN NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 60 34 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG THẢN XÁC NHẬN CỦA GVHD XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ PGS.TS. NGUYỄN TRỌNG THẢN PGS.TS. TRẦN ANH TÀI HÀ NỘI – 2016 LỜI CAM KẾT Tôi xin cam đoan bản Luận văn Giải pháp thu hồi nợ chương trình tín dụng học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại Ngân hàng Chính sách xã hội Thành phố Hà Nội là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu trích dẫn trong Luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Những kết luận nghiên cứu nêu trong Luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất cứ tài liệu hay công trình nghiên cứu nào. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ này, tác giả xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất tới PGS.TS. Nguyễn Trọng Thản – Ngƣời thầy đã luôn tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tác giả hoàn thành luận văn một cách tốt nhất. Tác giả xin trân trọng cảm ơn Quý thầy cô đã giảng dạy trong quá trình học thạc sĩ, Quý thầy cô trong Hội đồng bảo vệ đề cƣơng, Quý thầy cô Khoa Quản trị kinh doanh và Khoa Sau đại học, Quý thầy cô trong Hội đồng chấm luận văn đã truyền đạt các kiến thức bổ ích, đồng thời có những góp ý quý báu về những thiếu sót, hạn chế của Luận văn, giúp tác giả nhận ra những vấn đề cần khắc phục để Luận văn đƣợc hoàn thiện hơn. Tác giả xin trân trọng cảm ơn Ngân hàng Chính sách xã hội Thành phố Hà Nội và các đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi, cung cấp các thông tin giá trị, đóng góp một phần quan trọng để tác giả hoàn thành Luận văn. Xin đƣợc trân trọng cảm ơn những ngƣời thân trong gia đình, bạn bè đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tác giả có thể chuyên tâm vào việc nghiên cứu nội dung của Luận văn. PHẦN TÓM TẮT Trong bối cảnh Việt Nam đang ở giai đoạn phát triển kinh tế, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế, Đảng và Nhà nƣớc ta rất chú trọng tới sự nghiệp giáo dục, đào tạo. Giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Nhà nƣớc và của toàn dân. Để đạt đƣợc mục tiêu đó Đảng và Nhà nƣớc đã có nhiều chủ trƣơng, chính sách đầu tƣ cho sự nghiệp giáo dục. Một trong những chính sách quan trọng đó là chính sách tín dụng đối với học sinh, sinh viên (HSSV) theo Quyết định 157/2007/QĐ-TTg của Thủ tƣớng Chính phủ. NHCSXH nói chung và NHCSXH TP Hà Nội nói riêng đã triển khai cho vay chƣơng trình tín dụng HSSV theo Quyết định của Thủ tƣớng Chính phủ và đạt đƣợc những kết quả nhất định. Trong đó công tác thu hồi nợ giữ vai trò rất quan trọng đối với sự bền vững của chƣơng trình. Vì vậy, luận văn trên cơ sở tiếp cận hệ thống và tiếp cận thực tiễn đối với đề tài, kết hợp sử dụng các phƣơng pháp phân tích định tính, định lƣợng và phỏng vấn nhằm đánh giá thực trạng công tác thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội. Tuy nhiên, qua nghiên cứu thấy công tác thu hồi nợ tại NHCSXH TP Hà Nội vẫn nhiều tồn tại, hạn chế. Để cải thiện những tồn tại, hạn chế này tác giả đã đề xuất các giải pháp cụ thể đối với Chính phủ, các Bộ ban ngành, đoàn thể, NHCSXH Việt Nam nhằm thực hiện tốt công tác thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV trong giai đoạn 2016-2020. MỤC LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................... i DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................... ii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... iii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HSSV ........................................4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................4 1.2. Tín dụng đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn ..................................................6 1.2.1. Khái niệm cho vay HSSV ..................................................................................6 1.2.2. Đặc trƣng cơ bản tín dụng đối với HSSV .........................................................7 1.2.3. Vai trò tín dụng đối với HSSV trong sự phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc ...................................................................................................................................10 1.2.4. Các phƣơng thức cho vay HSSV ....................................................................11 1.2.5. Nguồn vốn và nhu cầu về vốn cho vay đối với HSSV ...................................12 1.3. Thu hồi nợ ..........................................................................................................13 1.3.1. Khái niệm thu hồi nợ .......................................................................................13 1.3.2. Quan điểm thu hồi nợ của ngân hàng..............................................................13 1.3.3. Vai trò của công tác thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV ........................14 1.3.4. Đặc điểm đối tƣợng vay vốn tác động đến công tác thu hồi nợ chƣơng trình HSSV. ........................................................................................................................16 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU ................18 2.1. Phƣơng pháp luận...............................................................................................18 2.2.Thiết kế nghiên cứu luận văn ..............................................................................18 2.2.1. Nguồn dữ liệu ..................................................................................................18 2.2.2. Thu thập thông tin sơ cấp ................................................................................19 2.2.3. Quá trình nghiên cứu .......................................................................................20 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HSSV TẠI NHCSXH TP HÀ NỘI ..............................................................21 3.1. Tổng quan về NHCSXH TP Hà Nội ..................................................................21 3.1.1. Đôi nét về NHCSXH .......................................................................................21 3.1.2. NHCSXH TP Hà Nội ......................................................................................27 3.1.3. Tình hình hoat động giai đoạn 2011-2015 ......................................................29 3.2. Quá trình triển khai thực hiện cho vay đối với HSSV .......................................30 3.2.1. Chính sách cho vay đối với HSSV ..................................................................30 3.2.2. Quy trình và thủ tục cho vay HSSV ................................................................36 3.2.3. Thực trạng hoạt động cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn của NHCSXHTP Hà Nội .................................................................................................38 3.3. Thực trạng công tác thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV có hoàn cảnh khó khăn tại NHCSXH TP Hà Nội ..................................................................................55 3.3.1. Thực trạng công tác thu hồi nợ .......................................................................55 3.3.2. Đánh giá công tác thu hồi nợ ..........................................................................61 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HSSV CÓ HOÀN CẢNH KHÓ KHĂN ..............................................................................70 4.1. Định hƣớng hoạt động của NHCSXH đến năm 2020 ........................................70 4.1.1. Quan điểm hoạt động của NHCSXH giai đoạn 2011-2020 ............................70 4.1.2. Mục tiêu hoạt động của NHCSXH giai đoạn 2011-2020 ...............................71 4.1.3. Mục tiêu của chƣơng trình tín dụng HSSV giai đoạn 2016-2020 ..................72 4.2. Giải pháp thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV có hoàn cảnh khó khăn......72 4.2.1. Các giải pháp về cơ chế chính sách ................................................................72 4.2.2. Các giải pháp tổ chức thực hiện tại NHCSXH TP Hà Nội .............................74 4.3. Kiến nghị ............................................................................................................90 4.3.1. Kiến nghị với Quốc hội, Chính phủ ................................................................90 4.3.2. Kiến nghị với các Bộ ngành Trung ƣơng ........................................................91 4.3.3. Kiến nghị với các tổ chức chính trị - xã hội ....................................................92 4.3.4. Kiến nghị với NHCSXH Việt Nam ................................................................92 4.3.5. Kiến nghị với UBND các địa phƣơng .............................................................92 KẾT LUẬN ...............................................................................................................94 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................95 PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu STT Nguyên nghĩa 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 HĐQT Hội đồng quản trị 3 HSSV Học sinh sinh viên 4 KTXH Kinh tế xã hội 5 NHCSXH Ngân hàng Chính sách xã hội 6 NHTM Ngân hàng Thƣơng mại 7 PGD Phòng giao dịch 8 TK&VV Tiết kiệm và vay vốn 9 TP Thành phố 10 UBND Uỷ ban nhân dân i DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng: 3.1.Biểu tổng hợp dƣ nợ theo chƣơng trình tín dụng .....................................39 Bảng 3.2: Tình hình dƣ nợ chƣơng trình tín dụng HSSV từ năm 2011- 6/2015 ......40 Bảng 3.3: Tốc độ tăng trƣởng dƣ nợ bình quân một HSSV......................................41 Bảng 3.4: Tình hình cho vay, thu nợ, dƣ nợ chƣơng trình HSSV năm 2014 ...........42 Bảng 3.5: Tình hình cho vay, thu nợ, dƣ nợ chƣơng trình HSSV đến tháng 6 năm 2015 ...........................................................................................................................43 Bảng 3.6: Dƣ nợ quá hạn một số chƣơng trình tín dụng tại NHCSXH Hà Nội .......45 Bảng 3.7: Số HSSV vay vốn tại NHCSXH TP Hà Nội ............................................47 Bảng 3.8: Phân tích số lƣợng và dƣ nợ HSSV theo đối tƣợng thụ hƣởng ................49 Bảng 3.9. Phân tích số lƣợng và dƣ nợ HSSV theo trình độ đào tạo ........................53 Bảng 3.10. Doanh số cho vay, thu nợ hàng năm chƣơng trình HSSV có HCKK.....56 Bảng 3.11. Biểu tổng hợp thu nợ chƣơng trình tín dụng theo PGD quận huyện ......57 Bảng 3.12. Biểu tổng hợp thu nợ phân kỳ ................................................................61 ii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1: Sơ đồ tổ chức Ngân hàng Chính sách xã hội ............................................23 Hình 3.2. Quy trình cho vay HSSV ..........................................................................37 Hình 3.3: Dƣ nợ bình quân học sinh, sinh viên ........................................................41 iii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Kinh tế nƣớc ta đang trong giai đoạn phát triển, mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế, phấn đấu trở thành một nƣớc Công nghiệp phát triển theo hƣớng hiện đại. Để đạt đƣợc mục tiêu đó Đảng và Nhà nƣớc đã có nhiều chủ trƣơng, chính sách đầu tƣ cho sự nghiệp giáo dục, đào tạo, coi giáo dục đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Nhà nƣớc và của toàn dân. Một trong những chính sách quan trọng đó là chính sách tín dụng đối với học sinh, sinh viên (HSSV) theo Quyết định 157/2007/QĐ-TTg của Thủ tƣớng Chính phủ. Chƣơng trình tín dụng chính này triển khai đƣợc 8 năm nhƣng đã trở thành một chƣơng trình có ý nghĩa cả về kinh tế, chính trị và xã hội sâu sắc, phù hợp với nguyện vọng của nhiều gia đình học sinh, sinh viên có hoàn cảnh khó khăn và tạo đƣợc sự đồng thuận cao của các ngành, các cấp và của cộng đồng xã hội. Trong 8 năm qua chƣơng trình cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn đã triển khai đến các tỉnh, thành, vùng miền trên cả nƣớc mang lại hiệu quả thiết thực đặc biệt với địa bàn Thành phố (TP) Hà Nội việc triển khai tốt chƣơng trình cho vay HSSV đã giúp cho 116 ngàn hộ gia đình đƣợc vay vốn với số tiền 1.568 tỷ đồng cho trên 130 ngàn HSSV đi học. Để tiếp tục triển khai hiệu quả chƣơng trình này trong thời gian tới trên địa bàn Thủ đô cần phải đảm bảo có đủ nguồn lực vì chƣơng trình có thời hạn cho vay dài, dƣ nợ bình quân lớn và chƣơng trình sẽ chỉ bền vững, phát huy hiệu quả, khi nguồn vốn đƣợc đáp ứng kịp thời, sử dụng đúng mục đích và đặc biệt là đồng vốn phải đƣợc thu hồi, hạn chế thấp nhất rủi ro, thất thoát vốn. Vì vậy, để đảm bảo thực hiện công tác thu hồi nợ tốt trong thời gian tới nhằm phát huy hiệu quả quay vòng vốn của chƣơng trình HSSV, tạo nguồn vốn tiếp tục cho vay đối với các thế hệ HSSV tiếp theo. Chính vì thế, tác giả chọn đề tài luận văn: “Giải pháp thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng Học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại Ngân hàng Chính sách xã hội Thành phố Hà Nội”. Câu hỏi nghiên cứu: Giải pháp nào để hoàn thiện công tác thu hồi nợ 1 chƣơng trình tín dụng học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại Ngân hàng Chính sách xã hội Thành phố Hà Nội? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Để xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu nhƣng vấn đề cơ bản về NHCSXH và hoạt động cho vay đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn tại NHCSXH. - Đánh giá thực trạng công tác cho vay HSSV và công tác thu hồi nợ Chƣơng trình tín dụng HSSV có hoàn cảnh khó khăn tại NHCSXH TP Hà Nội, tìm ra những hạn chế trong công tác thu hồi nợ và nguyên nhân. - Để xuất các giải pháp nhằm tăng cƣờng công tác thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Ngân hàng Chính sách xã hội TP Hà Nội. - Phạm vi thời gian: giai đoạn 2011 – 2015. - Phạm vi nội dung: Hoạt động thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội. 4. Những đóng góp của luận văn - Hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH. - Đánh giá đƣợc thực trạng công tác thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2011 – 2015. - Tác giả đề xuất một số giải pháp mang tính khả thi nhằm hoàn thiện công tác thu hồi nợ từ hoạt động cho vay HSSV tại NHCSXH trong thời gian tới. 2 5. Kết cấu của Luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, kết cấu luận văn gồm 4 chƣơng nhƣ sau: Chƣơng 1:Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng học sinh sinh viên Chƣơng 2: Phƣơng pháp luận và thiết kế nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng học sinh sinh viên Chƣơng 4: Giải pháp thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng học sinh sinh viên 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THU HỒI NỢ CHƢƠNG TRÌNH TÍN DỤNG HSSV 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Mô hình tín dụng vi mô với những khoản cho vay nhỏ thông qua các hình thức khác nhau tùy thuộc vào đặc trƣng từng khu vực đã đƣợc hình thành và phát triển từ lâu trên toàn thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Tại Việt Nam, với sự ủy thác của Chính phủ, NHCSXH đã áp dụng một cách linh hoạt mô hình tín dụng vi mô để chuyển tải nguồn vốn ƣu đãi tới ngƣời nghèo và các đối tƣợng chính sách thông qua các chƣơng trình cho vay khác nhau. Trong đó, chƣơng trình tín dụng HSSV có hoàn cảnh khó khăn là một trong những chƣơng trình chiếm tỷ trọng dƣ nợ tƣơng đối lớn và chỉ mới đƣợc triển khai áp dụng từ năm 2007. Cho đến nay, các vấn đề về cho vay và thu hồi nợ vay HSSV vẫn đã và đang đƣợc quan tâm nghiên cứu để hoàn thiện hƣớng tới mục tiêu sử dụng nguồn vốn chính sách hiệu quả nhất. Đã có một vài công trình nghiên cứu cũng nhƣ các bài báo đăng trên các tạp chí chuyên ngành khai thác và đƣa ra những kết quả nổi bật về tín dụng HSSV. Đề tài nghiên cứu “Nâng cao hiệu quả cho vay học sinh sinh viên có hoàn cảnh khó khăn tại Ngân hàng Chính sách xã hội” của tác giả Lê Thị Minh Hải (2013) nêu đƣợc vai trò của tín dụng đối với HSSV và có một số giải pháp để nâng cao hiệu hoạt động cho vay học sinh sinh viên. Năm 2014, tác giả Nguyễn Trung Hiếu với Luận văn thạc sĩ “Tăng cƣờng thu hồi nợ cho vay học sinh sinh viên tại Ngân hàng Chính sách xã hội Việt Nam” đã có những đánh giá tổng quát về thực trạng công tác thu hồi nợ vay HSSV và đề xuất một số giải pháp tăng cƣờng thu hồi cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn. Ngoài ra, luận văn “Ngăn ngừa và hạn chế rủi ro trong tín dụng cho vay Học sinh sinh viên tại Ngân hàng Chính sách xã hội Chi nhánh tỉnh Nam Định” đã không chỉ đƣa ra những đánh giá quan trọng về rủi ro tín dụng HSSV, thực trạng hoạt động ngăn ngừa và hạn chế rủi ro tín dụng HSSV mà còn trên cơ sở đó đƣa ra những giải pháp hƣớng tới nâng cao chất lƣợng cho vay và thu hồi nợ tín dụng HSSV, tạo nền tảng vững chắc để ngăn ngừa rủi ro tín dụng. 4 Bên cạnh đó, có rất nhiều công trình nghiên cứu khác nhƣ đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Mô hình Ngân hàng Chính sách và các giải pháp tăng cƣờng hiệu quả hoạt động của Ngân hàng Chính sách” của Nhóm nghiên cứu (2000) và Luận án Tiến sĩ Kinh tế “Giải pháp hoàn thiện mô hình tổ chức và cơ chế hoạt động của Ngân hàng Chính sách xã hội” của Hà Thị Hạnh (2004) đã phân tích cụ thể về vai trò của tín dụng đối với ngƣời nghèo và các đối tƣợng chính sách khác, trong đó có nghiên cứu khái quát về chƣơng trình cho vay HSSV; Luận văn Thạc sĩ “Tín dụng cho ngƣời nghèo ở Hà Nội” của Hoàng Liên Sơn (2008) cũng đã có những đánh giá về tín dụng hộ nghèo trên địa bàn Hà Nội và đƣa ra một số nhóm giải pháp để nâng cao hiệu quả tín dụng với hộ nghèo bao gồm cả những đối tƣợng có con em là HSSV đang đi học cần vay vốn ƣu đãi. Luận văn thạc sĩ “giải pháp quản trị cho vay dự án giải quyết việc làm của Ngân hàng Chính sách xã hội thành phố Hà Nội giai đoạn 2011-2015” của Lê Thanh Bình (2014) nêu bật lên đƣợc công tác quản trị cho vay các chƣơng trình tín dụng tại NHCSXH TP Hà Nội và dự án chƣơng trình giải quyết việc làm nói riêng, luận văn cũng đƣa ra một số giải pháp hoàn thiện công tác quản tri tại NHCSXH TP Hà Nội. Ngoài ra, đã có khá nhiều các bài báo, bài viết đăng tải trên các thời báo chuyên ngành và hệ thống đặc san của NHCSXH. Năm 2013, tác giả Quang Cảnh với bài viết “Tín dụng HSSV: biến nỗi lo thành niềm vui” đăng tải trên thời báo ngân hàng đã có những phân tích sâu và cụ thể về ý nghĩa xã hội to lớn của chƣơng trình này đồng thời đề xuất giải pháp gián tiếp giúp tăng cƣờng chất lƣợng thu hồi nợ vay. Tác giả Việt Hải (2013) với bài báo “Chƣơng trình tín dụng học sinh, sinh viên: Sau 5 năm thực hiện” đăng tải trên đặc san của NHCSXH cũng đã nêu bật ý nghĩa xã hội của hoạt động cho vay HSSV, đƣa ra một số bài học kinh nghiệm rút ra trong suốt 5 năm thực hiện chƣơng trình từ Trung ƣơng đến địa phƣơng đồng thời cảnh báo những khó khăn mà NHCSXH sẽ phải đối mặt khi tiếp tục triển khai cho vay mới. Có thể thấy, những công trình, những bài viết, chuyên đề nói trên về tín dụng này đều có đặc điểm chung là đã có những nghiên cứu khái quát về hoạt động cho 5 vay tại NHCSXH nói chung bao gồm tất cả các chƣơng trình tín dụng hoặc chỉ tập trung vào nghiên cứu riêng lẻ từng nhóm đối tƣợng, đánh giá hiệu quả cho vay các chƣơng trình tín dụng ƣu đãi nhƣ cho vay hộ nghèo, cho vay các đối tƣợng chính sách, cho vay giải quyết việc làm...., hoặc nghiên cứu về tình hình thực hiện chƣơng trình tín dụng HSSV tại NHCSXH và các kết quả đạt đƣợc cũng nhƣ ý nghĩa của chƣơng trình đối với xã hội, chƣa có nhiều công trình đào sâu nghiên cứu riêng về mảng thu hồi nợ cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn, đặc biệt là hoạt động thu hồi nợ tại NHCSXH TP Hà Nội. Vì thế, luận văn trên cơ sở kế thừa những công trình nghiên cứu đi trƣớc sẽ đi vào phân tích một cách tổng thể tình hình thu hồi nợ cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn và đề xuất nhóm giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác thu hồi nợ chƣơng trình tín dụng HSSV tại NHCSXH TP Hà Nội. 1.2. Tín dụng đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn 1.2.1. Khái niệm cho vay HSSV Theo lý thuyết kinh tế tiền tệ, cho vay là một hình thức cấp tín dụng, theo đó tổ chức tín dụng giao cho khách hàng sử dụng một khoản tiền để sử dụng vào mục đích và thời gian nhất định theo thỏa thuận với nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi. (Điều 3 – Quyết định 1627/2001/QĐ-NHNN ngày 31/12/2001 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam). Cho vay là một hoạt động thƣờng xuyên và chủ yếu của những tổ chức tín dụng, nghiệp vụ cho vay đem lại phần lớn lãi cho các tổ chức tín dụng. Cho vay thể hiện ba mặt cơ bản: - Có sự chuyển giao quyền sử dụng một lƣợng giá trị từ ngƣời này sang ngƣời khác. - Sự chuyển giao này mang tính chất tạm thời. - Khi hoàn trả lại giá trị đã chuyển giao phải bao gồm cả vốn gốc lẫn lãi. Đối tƣợng cho vay rất đa dạng từ cá nhân, doanh nghiệp đến các tổ chức. Từ các quan điểm trên, khái niệm về cho vay HSSV đƣợc tổng kết lại nhƣ sau: Cho vay HSSV là loại hình cho vay đối với đối tƣợng đặc biệt là HSSV có hoàn cảnh khó khăn. Cho vay HSSV là việc NHCSXH sử dụng các nguồn lực tài chính do 6 Nhà nƣớc huy động để cho vay HSSV có hoàn cảnh khó khăn đang học Đại học, Cao đẳng, Trung học chuyên nghiệp và học nghề vay nhằm hỗ trợ tiền học phí, mua sắm phƣơng tiện học tập và các chi phí khác phục vụ cho việc học tập tại trƣờng. 1.2.2. Đặc trƣng cơ bản tín dụng đối với HSSV Tín dụng đối với HSSV không thể giống nhƣ cơ chế tín dụng thông thƣờng mà nó chứa đựng những yếu tố cơ bản sau: Một là, đây là tín dụng không vì mục tiêu lợi nhuận. Xuất phát từ mục tiêu của tín dụng chính sách là không vì mục tiêu lợi nhuận mà là góp phần thực hiện chƣơng trình mục tiêu xóa đói giảm nghèo, ổn định kinh tế - chính trị - xã hội, thể hiện nhƣ sau: - Về nguồn vốn: đƣợc Nhà nƣớc hỗ trợ một phần hoặc toàn bộ nguồn vốn hoạt động cho vay đối với HSSV. - Về tổ chức tín dụng thực hiện cho vay đối với HSSV: đƣợc Nhà nƣớc chỉ định hoặc do Nhà nƣớc thành lập. - Về mục tiêu của cho vay đối với HSSV: Giúp HSSV đóng học phí và các chi phí liên quan đến học tập từ đó HSSV có điều kiện vƣơn lên trong học tập. Hai là, tín dụng theo hƣớng thƣơng mại nhƣng không phải là thƣơng mại thuần túy. Vì tín dụng đối với HSSV cũng cần tồn tại lâu dài và phát triển bền vững, điều đó chỉ có thể thực hiện đƣợc khi nó tuân theo tính quy luật vốn có của nó và có cơ chế để hƣớng tới tự chủ về nguồn vốn, bảo toàn vốn và phát triển đƣợc vốn. Tín dụng chỉ định và bao cấp nặng nề tự nó sẽ không tồn tại và phát triển đƣợc mà nó hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn vốn và tài trợ từ bên ngoài dẫn đến sẽ gặp khó khăn trong hoạt động. Bao cấp tín dụng tự nó đã làm méo mó các cơ chế tín dụng nhƣ cho vay chỉ định, cho vay cần phải qua nhiều cấp xét duyệt, quyết định cho vay chủ yếu dựa vào chính quyền các cấp, sự luân chuyển vốn và huy động vốn là không thƣờng xuyên. 7 Chính vì những lý do nhƣ trên mà tín dụng Ngân hàng đối với HSSV cũng phải theo hƣớng thƣơng mại nhƣng không phải là thƣơng mại thuần túy mà phải có lộ trình cho từng giai đoạn theo sự phát triển chung của xã hội. Ba là, ngƣời vay vốn không phải là ngƣời trực tiếp sử dụng vốn vay. Trong các chƣơng trình tín dụng thông thƣờng, ngƣời vay vốn sẽ là ngƣời trực tiếp điều hành nhận nợ và sử dụng vốn đã vay. Khác với các chƣơng trình tín dụng thông thƣờng, NHCSXH cho HSSV vay vốn thông qua hộ gia đình, ngƣời đứng ra vay vốn và trực tiếp nhận nợ là hộ gia đình, nhƣng hộ gia đình không phải là ngƣời trực tiếp sử dụng đồng vốn đã vay, mà hộ gia đình lại chuyển số tiền vốn vay này cho con mình sử dụng phục vụ cho việc học tập nhƣ nộp học phí, ăn ở, đi lại và chi phí học tập cho HSSV trong thời gian học tập tại trƣờng. Ngƣời trực tiếp vay vốn và trả nợ cho ngân hàng là cha mẹ HSSV, nhƣng nguồn thu nhập chính để trả nợ là nguồn thu nhập của HSSV sau khi ra trƣờng có việc làm. Tuy nhiên, đối tƣợng vay vốn chƣơng trình tín dụng HSSV là những hộ nghèo, hộ có hoàn cảnh khó khăn, vì vậy, ngoài vay vốn từ chƣơng trình tín dụng HSSV hộ còn có thể đủ điều kiện và đƣợc vay vốn để sản xuất kinh doanh từ các chƣơng trình tín dụng khác nhƣ chƣơng trình cho vay hộ nghèo, chƣơng trình cho vay hộ sản xuất kinh doanh tại vùng khó khăn, chƣơng trình cho vay giải quyết việc làm… Do đó nguồn thu nhập để trả nợ ngân hàng của chƣơng trình này rất khác với các chƣơng trình tín dụng khác của NHCSXH, nguồn thu nhập để trả nợ bao gồm nguồn thu nhập của HSSV sau khi tốt nghiệp có việc làm mang lại và nguồn thu nhập từ sản xuất kinh doanh của hộ gia đình, dùng nguồn thu nhập tổng hợp của hộ gia đình để trả nợ NHCSXH theo cam kết đã thỏa thuận. Ngƣời vay vốn là ngƣời trực tiếp sử dụng vốn vay đối với trƣờng hợp HSSV mồ côi cả cha lẫn mẹ hoặc chỉ mồ côi cha hoặc mẹ mà ngƣời còn lại không có khả năng lao động thì HSSV đƣợc vay vốn trực tiếp tại NHCSXH nơi nhà trƣờng đóng trụ sở. 8 Bốn là, thủ tục và quy trình cho vay phải đơn giản, thuận tiện để HSSV có thể tiếp cận đƣợc với tín dụng Ngân hàng một cách dễ dàng. Việc phê duyệt cho vay cần đảm bảo mục tiêu: xác định đúng đối tƣợng, xác định đúng nhu cầu vay vốn nhƣng phải tránh phiền hà và thủ tục rƣờm rà. - Các hình thức đảm bảo tiền vay: Gia đình của HSSV có hoàn cảnh khó khăn thƣờng là hộ nghèo có rất ít tài sản, do vậy yêu cầu về những tài sản thế chấp thông thƣờng nhƣ đất đai, nhà cửa, máy móc và các tài sản khác là không thích hợp. Tín dụng chính sách trong trƣờng hợp này dựa trên uy tín của chính khách hàng vay, cho vay không cần tài sản đảm bảo. Ngân hàng có thể sử dụng một số hình thức thay cho tài sản thế chấp nhƣ: Nhóm liên đới, cho vay dựa trên uy tín và tính cách khách hàng, bảo lãnh của bên thứ ba… - Về lãi suất cho vay: Đây là một vấn đề phức tạp. Hiện có hai quan điểm trái ngƣợc nhau về lãi suất cho vay đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn. Quan điểm thứ nhất áp dụng lãi suất ƣu đãi, tức là lãi suất thấp hơn lãi suất áp dụng tại các NHTM trên thị trƣờng do quan điểm này cho rằng vay vốn phải đƣợc hiểu nhƣ một nội dung của chính sách xã hội. Quan điểm thứ hai cho rằng áp dụng lãi suất thị trƣờng vì cho rằng HSSV có hoàn cảnh khó khăn cần vốn hơn, lãi suất ƣu đãi hay không không quan trọng đối với HSSV vì thực tế cho thấy họ vẫn có thể đi vay nặng lãi và hoàn trả sòng phẳng. Đối với tổ chức cấp tín dụng chính sách, bền vững tài chính là mục tiêu đạt đƣợc không dễ dàng. Yếu tố quan trọng nhất đảm bảo sự bền vững về tài chính là khả năng tự trang trải chi phí trong quá trình hoạt động. Chính sách về lãi suất cho vay liên quan đến vấn đề này. Tuy nhiên nhằm đảm bảo mục tiêu bền vững, hoạt động tín dụng đối với HSSV có hoàn cảnh khó khăn cũng giống nhƣ các hoạt động cho vay khác đều tuân thủ hai nguyên tắc đó là: Vốn vay đƣợc sử dụng đúng mục đích đã thỏa thuận và các món vay phải đƣợc hoàn trả đầy đủ, đúng hạn cả gốc và lãi. Do đặc thù riêng có của chƣơng trình tín dụng HSSV, nên việc cho vay của chƣơng trình này đƣợc xã hội hóa rộng hơn các chƣơng trình tín dụng khác, 9