Tài liệu Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện tam dương, tỉnh vĩnh phúc.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN ĐÌNH CÔNG GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TAM DƯƠNG, TỈNH VĨNH PHÚC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN ĐÌNH CÔNG GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TAM DƯƠNG, TỈNH VĨNH PHÚC Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC Mã số: 60 14 01 14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. MAI CÔNG KHANH THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả khảo sát trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong các công trình nghiên cứu khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015 Tác giả Trần Đình Công i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu đề tài “Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc”, đến nay đề tài đã được hoàn thành. Tác giả xin chân thành Hội đồng khoa học, quý Thầy (Cô) giáo khoa Tâm lý - Giáo dục, phòng Đào tạo bộ phận sau đại học trường ĐHSP - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tác giả trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Đặc biệt, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo Tiễn sĩ Mai Công Khanh - Hiệu trưởng trường dự bị Đại học dân tộc Sầm Sơn đã trực tiếp hướng dẫn tác giả thực hiện và hoàn thành luận văn này. Đồng thời, tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc, các đồng chí lãnh đạo, chuyên viên các phòng, ban Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc, cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh các trường trung học phổ thông huyện Tam Dương mà tác giả điều tra khảo sát, cảm ơn các đồng nghiệp, các bạn bè và gia đình đã tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi hoàn thành bản luận văn này. Tuy bản thân đã hết sức cố gắng, song chắc chắn luận văn còn nhiều thiếu sót, kính mong được sự tham gia góp ý của các thầy, cô giáo, các bạn đồng nghiệp để luận văn hoàn thiện hơn và có tác dụng thiết thực nâng cao hiệu quả quản lý dạy nghề phổ thông góp phần đẩy mạnh hoạt động dạy nghề phổ thông ở trường trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc trong thời gian tới. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2015 Tác giả Trần Đình Công Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ii ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 4 7. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..... 6 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu....................................................................... 6 1.1.1. Nghiên cứu của một số nước trên thế giới về quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông ........................................................ 6 1.1.2. Nghiên cứu của Việt Nam về quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông .............................................................................. 9 1.2. Một số khái niệm cơ bản liên quan đến quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông .................................................... 11 1.2.1. Quản lý ................................................................................................ 11 1.2.2. Quản lý giáo dục .................................................................................. 12 1.2.3. Quản lý trường Trung học phổ thông .................................................. 13 1.2.4. Quản lý dạy nghề phổ thông ................................................................ 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu –iii ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.2.5. Quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông ở trường THPT..................... 17 1.2.6. Yêu cầu và sự cần thiết phải tăng cường quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho trường trung học phổ thông .............................................. 19 1.3. Nội dung quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh THPT ...... 22 1.3.1. Quản lý mục tiêu dạy nghề phổ thông ................................................. 22 1.3.2. Quản lý nội dung chương trình dạy nghề ............................................ 23 1.3.3. Quản lý phương pháp, cách thức tổ chức dạy nghề phổ thông ........... 26 1.3.4. Quản lý CSVC, thiết bị phục vụ hoạt động dạy nghề phổ thông ........ 27 1.3.5. Kiểm tra hoạt động dạy nghề phổ thông ............................................. 28 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông ............................................................................ 29 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 31 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TAM DƯƠNG, TỈNH VĨNH PHÚC .............................................. 32 2.1. Khái quát về điều kiện KT - XH huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc....... 32 2.2. Hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh THPT huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc ...................................................................................... 36 2.2.1. Quy mô dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc................................................................... 36 2.2.2. Nội dung dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc................................................................... 40 2.2.3. Đội ngũ giáo viên trong dạy nghề phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................................................... 41 2.2.4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc ................................ 44 2.2.5. Cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc ................. 47 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – iv ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc........................................... 50 2.4. Đánh giá chung thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc................... 51 2.4.1. Những mặt mạnh ................................................................................. 51 2.4.2. Những hạn chế ..................................................................................... 52 2.4.3. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................ 53 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 55 Chương 3: GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HUYỆN TAM DƯƠNG, TỈNH VĨNH PHÚC.............................................................. 57 3.1. Các nguyên tắc đề xuất giải pháp ............................................................... 57 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu ...................................................... 57 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ...................................................... 57 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả ...................................................... 57 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi ......................................................... 57 3.2. Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc........................................... 58 3.2.1. Nâng cao nhận thức và tầm quan trọng của hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông đối với đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý .......................................................................................................... 58 3.2.2. Bồi dưỡng năng lực quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho độ ngũ cán bộ quản lý trường trung học phổ thông........................................... 61 3.2.3. Giải quyết mối quan hệ giữa dạy nghề phổ thông và giáo dục hướng nghiệp cho học sinh trung học phổ thông .............................................. 63 3.2.4. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên dạy nghề phổ thông .................. 67 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.2.5. Tăng cường quản lý việc thực hiện nội dung chương trình dạy nghề phổ thông cho học sinh trung phổ thông .................................................. 69 3.2.6. Đổi mới kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông ............................................................................ 73 3.2.7. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học, các nguồn lực để nâng cao hiệu quả hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh THPT ....... 78 3.3. Mối quan hệ của các giải pháp ................................................................... 83 3.4. Thăm dò sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp.............................. 83 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 88 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 89 1. Kết luận .......................................................................................................... 89 2. Khuyến nghị................................................................................................... 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 91 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – vi ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Viết đầy đủ CBQL Cán bộ quản lý CNH- HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNXH Chủ nghĩa xã hội CSVC Cơ sở vật chất DNPT Dạy nghề phổ thông GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo KT-XH Kinh tế - Xã hội QLGD Quản lý giáo dục TBDH Thiết bị dạy học THPT Trung học phổ thông UBND Ủy ban nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – iv ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Bảng điều tra học Nghề phổ thông năm học 2011-2012 ................ 37 Bảng 2.2. Bảng điều tra học Nghề phổ thông năm học 2012-2013 ................ 37 Bảng 2.3. Đội ngũ giáo viên dạy nghề phổ thông ở trường THPT ................. 42 Bảng 2.4. Độ tuổi giáo viên dạy nghề phổ thông ở trường THPT ........................ 42 Bảng 2.5. Điều tra thực hiện kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy nghề phổ thông ở trường trung học phổ thông huyện Tam Dương ................ 46 Bảng 2.6. Điều tra, khảo sát cơ sở vật chất nhà trường trung học phổ thông ........ 48 Bảng 2.7. Điều tra trang thiết bị, máy móc phục vụ cho hoạt động dạy nghề phổ thông ở trường trung học phổ thông ............................... 49 Bảng 3.1. Thăm dò sự cần thiết của các giải pháp đối.................................... 85 Bảng 3.2. Thăm dò tính khả thi của các giải pháp .......................................... 86 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay, theo xu thế phát triển chung của nhân loại đang bước vào kỷ nguyên nền kinh tế tri thức. Đất nước ta đang trên đường đổi mới, với sự chuyển dịch đa dạng nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần theo hướng CNH HĐH và chú trọng phát triển ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Vì khoa học - công nghệ là trí tuệ của con người được hình thành và phát triển trong quá trình giáo dục và đào tạo, nên ta đang đứng trước rất nhiều thời cơ và thách thức mới. Nhận thấy rõ tầm quan trọng này, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến chiến lược phát triển nguồn nhân lực thông qua GD&ĐT, Đảng ta xác định: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự công nghiệp hóa - hiện đại hóa, là điều kiện để phát triển nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững” [12,108]. Phát triển nguồn nhân lực và nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao đang là vấn đề cấp bách, đủ để đáp ứng cho sự nghiệp CNH - HĐH của đất nước trong giai đoạn hiện nay. Vậy nguồn nhân lực ấy lấy ở đâu ra và ta phải làm thế nào để có được nguồn nhân lực có chất lượng cao đó. Luật giáo dục năm 2009, chương III điều 27 đã xác định mục tiêu giáo dục THPT: “Giáo dục THPT nhằm giúp học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kĩ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động” [24,7]. Để thực hiện tốt vấn đề này, góp phần chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu CNH- HĐH đất nước, đồng thời tạo ra cơ hội canh tranh nguồn nhân lực trong nước, khu vực và trên thế giới, Bộ GD&ĐT ra chỉ thị số 33/ 2003/CT -BGDĐT ngày 23/7/2003 về việc tăng cường dạy nghề cho học sinh phổ 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn thông, trong đó nêu rõ vai trò, vị trí của hoạt động giáo dục dạy nghề; nâng cao hơn nữa nhận thức về ý nghĩa, mục đích, nội dung và những biện pháp thực hiện hoạt động giáo dục dạy nghề cho học sinh phổ thông [7]. Như vậy, vấn đề giáo dục dạy nghề có ý nghĩa hết sức quan trọng và được coi là một bộ phận của nội dung giáo dục phổ thông toàn diện, được khẳng định trong Luật giáo dục năm 2009. Thực trạng công tác quản lý và tổ chức hoạt động dạy nghề phổ thông ở các trường THPT hiện nay phần nào chưa đáp ứng được mục tiêu giáo dục cho học sinh kiến thức về kĩ thuật và dạy nghề, là những tiền đề cơ bản để giúp học sinh khi ra trường có định hướng nghề nghiệp đúng đắn, có sự lựa chọn con đường học tiếp hoặc tìm việc làm phù hợp với bản thân và yêu cầu của xã hội. Học sinh hiện nay còn thiếu thông tin cơ bản về nghề nghiệp trong xã hội, lúng túng khi chọn hướng đi sau khi tốt nghiệp, học sinh trung học phổ thông chỉ biết lựa chọn thi vào các trường Đại học, Cao đẳng. Nguyên nhân làm cho hoạt động DNPT ở trường THPT chưa đáp ứng được mục tiêu về giáo dục dạy nghề là do nhận thức của CBQL, giáo viên còn xem nhẹ vai trò giáo dục nghề nghiệp. Các trường trung học phổ thông thường chỉ tập trung vào việc dạy cho học sinh những kiến thức cơ bản, mà ít quan tâm tới việc dạy nghề cho học sinh, hoạt động DNPT ở trường THPT hiện nay chưa được xem là nhiệm vụ quan trọng trong mục tiêu giáo dục học sinh toàn diện. Nếu có định hướng DNPT cho học sinh ở trường THPT thì chủ yếu vẫn bằng phương pháp thuyết trình, không phát huy được hứng thú, tư duy sáng tạo của học sinh. Đội ngũ giáo viên làm công tác DNPT chưa được đào tạo và bồi dưỡng đầy đủ kiến thức và kĩ năng thực hành để thực hiện dạy nghề sao cho có hiệu quả. CSVC, trang thiết bị, phòng DNPT, phòng xưởng dạy thực hành nghề phổ thông, các phần mềm tư vấn để tư vấn tổ chức các hoạt động dạy nghề ở trường THPT còn thiếu. Công tác phối hợp với các doanh nghiệp, các cơ sở Giáo dục và Đào tạo khác để đẩy mạnh hoạt động dạy nghề cho học sinh còn 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn hạn chế. Công tác dạy nghề phổ thông ở trường THPT chỉ được xem là một hình thức cộng điểm khuyến khích, chưa đáp ứng được mục tiêu giúp học sinh tìm hiểu nghề, làm quen với một số kỹ năng lao động nghề nghiệp. Để giải quyết các vấn đề khoa học đã nêu ở trên, tôi lựa chọn đề tài “Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc” để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Đề xuất giải pháp quản lý hoạt động DNPT cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. 4. Giả thuyết khoa học Vấn đề dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông ở nước ta hiện nay còn nhiều bất cập trước yêu cầu phát triển nguồn nhân lực của sự nghiệp CNHHĐH. Nếu nghiên cứu và thực hiện thành công các giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề một cách khoa học, có tính khả thi thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận về giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông (một số khái niệm cốt lõi liên quan đến quản lý giáo dục dạy nghề). 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Đánh giá thực trạng về quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương tỉnh Vĩnh Phúc, từ đó phân tích các nguyên nhân của thực trạng. Đề xuất một số giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Nghiên cứu tài liệu văn bản, Nghị quyết của Đảng, Pháp luật của Nhà nước, liên quan đến quản lý hoạt động giáo dục dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông; hệ thống hóa cơ sở lí luận đánh giá thực trạng; đề xuất các giải pháp quản lí hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát: Tiếp cận hoạt động quản lí dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Phương pháp điều tra: Xây dựng hệ thống câu hỏi điều tra để thu thập số liệu, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh phổ thông làm cơ sở đề xuất các giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Phương pháp phỏng vấn: Phỏng vấn cán bộ quản lí, giáo viên có kinh nghiệm về quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia, các nhà khoa học về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông. 4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 6.3. Các phương pháp hỗ trợ khác Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các số liệu thu thập được thông qua khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông, làm cho kết quả nghiên cứu đảm bảo chính xác, khách quan. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, mục lục, tài liệu tham khảo: luận văn gồm có 3 chương. Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh Trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh Phúc. Chương 3: Giải pháp quản lý hoạt động dạy nghề phổ thông cho học sinh trung học phổ thông huyện Tam Dương, tỉnh Vĩnh phúc. 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY NGHỀ PHỔ THÔNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu của một số nước trên thế giới về quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông Phát triển nguồn nhân lực là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh, bền vững của nền KT-XH. GD&ĐT thế hệ trẻ thành lực lượng lao động kỹ thuật là quá trình liên tục với nhiều thành tố của kiến thức, kỹ năng và thái độ từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, hướng tới hình thành và phát triển nhân cách toàn diện và hài hoà. Dạy nghề cho học sinh phổ thông được coi là cầu nối giữa giáo dục phổ thông và giáo dục nghề nghiệp. Các nhà khoa học, các nhà quản lý giáo dục ở các nước đặc biệt quan tâm tới vấn đề phân hoá trong giáo dục và coi đó là một nguyên tắc tất yếu trong dạy học. Song, có lẽ việc thu hút sự quan tâm nhiều nhất của các nhà khoa học, các nhà quản lý giáo dục của nhiều nước hiện nay chính là hướng nghiệp và dạy nghề cho học sinh phổ thông. Việc chọn nghề đúng đắn có ý nghĩa to lớn trong việc thích ứng nghề nghiệp, phát triển năng lực và tạo nên hứng thú động cơ đúng đắn trong lao động. Tuy nhiên, trong những năm cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI khoa học công nghệ phát triển như vũ bão, dẫn tới sự bùng nổ thông tin, làm cho các ngành nghề thay đổi liên tục. Điều đó buộc các nhà khoa học phải xem xét lại một số quan niệm truyền thống đã từng đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong lịch sử DNPT. Vì thế, trong những năm gần đây các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục cho rằng nếu coi con người là trung tâm của hoạt động giáo dục, học tập và sản xuất thì cần phải xem xét lại công tác DNPT dưới góc độ mới. Đó là cần được tiến hành trong cả quá trình phát triển nghề nghiệp của con người, ở tất cả các giai đoạn của nó có tính đến ảnh hưởng của tiến bộ khoa học công nghệ. 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Dạy nghề phổ thông được coi là một bộ phận cấu thành của quá trình GD&ĐT là một trong các định hướng hoạt động của nhà trường. Song phương hướng này chỉ có thể đạt được hiệu quả cao khi lãnh đạo nhà trường, các nhà quản lý cơ sở giáo dục biết tổ chức các mặt hoạt động một cách đồng bộ, cùng tác động vào người học nhằm hình thành nhân cách nghề nghiệp, kỹ năng và tay nghề cho học sinh. Nhiều công trình khoa học nghiên cứu của các nhà giáo dục các nước tập trung vào lĩnh vực dạy nghề. Nổi bật là các nước Đức, Liên Xô (cũ) và hiện nay khá phát triển ở Liên Bang Nga đã chính thức đưa hoạt động giáo dục công nghệ, giáo dục lao động và hướng nghiệp cho học sinh phổ thông. Ở Cộng hoà liên bang Đức, các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học như Walfgang Schulz lại xác định DNPT là hoạt động dạy học lao động kỹ thuật nhằm làm sáng tỏ thêm những kiến thức có liên quan được truyền thụ cho học sinh THPT, giúp cho học sinh nắm vững kiến thức cơ bản nhất, dễ dàng phát triển, hoà nhập với cuộc sống lao động xã hội. Thông qua đó học sinh hình thành những kỹ năng lao động kỹ thuật, thể hiện quan điểm học đi đôi với hành. Việc quản lý dạy nghề phổ thông ở mô hình này được thực hiện toàn bộ trong phạm vi nhà trường phổ thông. Chính vì thế ở Đức không thể nào có một người gọi là thợ điện, thợ hồ, thợ hớt tóc, hay bát cứ ngành nghề nào khác, mà lại không có bằng cấp học nghề, nghĩa là đã tốt nghiệp học nghề theo quy định của nhà nước. Và công việc của họ rất chuẩn mực. Người học nghề còn phải học văn hóa, lại có cơ hội học thêm về quản trị xí nghiệp nếu họ muốn, để sau này tự khởi nghiệp [29]. Mô hình DNPT ở Liên Xô cũ cũng có nét tương tự như ở Cộng hoà liên bang Đức. Ở đây các nhà khoa học sư phạm đã đề cập nhiều đến dạy nghề cho học sinh phổ thông; PP.Atutôp, Xia.Batustep, H.Asararinxki áp dụng phương pháp thực hành lao động nghề nghiệp cho học sinh phổ thông trung học tại xưởng trường, tại liên trường trong khu vực với các thiết bị 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn máy móc thu nhỏ nhưng vẫn đầy đủ tính năng sử dụng như các máy móc sản xuất ở nhà máy. Dạy nghề như trên đã liên hệ mật thiết với kiến thức trong kho tàng lý thuyết của học sinh, đồng thời hình thành những theo tác kỹ thuật, thao tác lao động nghề nghiệp, học sinh được liên hệ thực tiễn công nghiệp thông qua việc làm quen với máy móc, tạo hứng thú cho học sinh. Việc quản lý mô hình DNPT được thực hiện trong phạm vi nhà trường, xong khi áp dụng phương pháp liên trường thì một phần của công tác quản lý đã chuyển sang dạng phối hợp, kết hợp với bộ máy quản lý khác. Hoạt động không khép kín như ở Cộng hoà liên bang Đức [29]. Các nước tư bản phát triển cao như Mỹ, cũng định hướng phân luồng cho học sinh sau khi tốt nghiệp THPT trong đó đào tạo nghề chiếm 24% vào những năm 1980 - 1990, 48% học sinh vào những trường dạy nghề và tham gia lao động sản xuất năm 1995. Còn ở Nhật, họ tìm cách đẩy mạnh việc hướng nghiệp đào tạo dạy nghề cho lứa tuổi trung học cơ sở lẫn trung học phổ thông với nhiều phương cách linh hoạt nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu phát triển KT-XH một cách hợp lý nhất trong đường lối chiến lược kĩ thật lập quốc, nghĩa là dùng khoa học kĩ thuật để vươn tới, xây dựng đất nước Nhật Bản hùng mạnh về kĩ thuật. Như ở Hàn Quốc, có phát triển đáng kể như ngày nay là nhờ mô hình đào tạo nghề dựa trên những chính sách đào tạo ở trường trung học phổ thông vừa học vừa làm, nghĩa là trường chuyên đào tạo học sinh trở thành những người có năng lực trong nhiều ngành nghề khác nhau như sửa chữa ô tô, máy móc thiết bị, nấu ăn, công nghệ truyền thống, kĩ thuật y tế…. phương pháp đào tạo của họ là đưa chuyên gia ở các doanh nghiệp trực tiếp giảng dạy cho học sinh, điều hành chương trình giáo dục đúng nhu cầu doanh nghiệp, liên kết với các cơ quan hướng nghiệp và cơ quan đào tạo nghề, chia sẻ với nhau về nền tảng vật chất, nguồn nhân lực và vốn tri thức sẵn có… Dạy nghề cho học sinh được coi là giáo dục nghề nghiệp và giáo dục nghề nghiệp gắn liền với công tác hướng nghiệp của nhà nước. Việc giáo dục 8 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn nghề nghiệp có tính chọn lọc cao, có chương trình nội dung phong phú. Nhiệm vụ quản lý dạy nghề phổ thông được thực hiện đồng thời với công tác quản lý khác do Nhà nước qui định cho trường trung học phổ thông. 1.1.2. Nghiên cứu của Việt Nam về quản lý hoạt động dạy nghề cho học sinh trung học phổ thông Ở Việt Nam, nghiên cứu hoạt động giáo dục hướng nghiệp, dạy nghề cho học sinh phổ thông được tiến hành nghiên cứu vào cuối những năm 70 của thế kỷ XX. Lúc đó, một nhóm nghiên cứu do Giáo sư Tiến sĩ Phạm Tất Dong cùng các cộng sự nghiên cứu khuynh hướng nghề nghiệp của học sinh phổ thông và các chương trình hướng nghiệp, dạy nghề chính khoá cho các trường phổ thông đã ra đời. Ngoài ra còn một bộ phận khác do phó Giáo sư Tiến sĩ Đặng Danh Ánh cùng các cộng sự đi theo một hướng khác. Họ nghiên cứu động cơ chọn nghề, hứng thú nghề và khả năng thích ứng nghề của học sinh học nghề. Xây dựng phòng truyền thống hướng nghiệp trong các cơ sở dạy nghề, đồng thời soạn thảo tài liệu hướng nghiệp cho trường phổ thông. Các công trình nghiên cứu trên đã làm cơ sở cho ra đời Nghị quyết 126/CP ngày 19/3/1981 của Chính Phủ về tầm quan trọng nội dung và biện pháp tiến hành công tác hướng nghiệp - dạy nghề. Văn bản trên đã tạo “hành lang pháp lý” cho sự phát triển của hoạt động dạy nghề phổ thông cả về bề rộng cũng như chiều sâu. Có thể kể tên các bài viết công trình nghiên cứu về hướng nghiệp, dạy nghề và công tác quản lý của các tác giả: Phạm Tất Dong [11], Đặng Danh Ánh [1], Phạm Minh Hạc [18], … Sự phối hợp hài hoà giữa các nhà khoa học, các nhà nghiên cứu, quản lý giáo dục phổ thông, giáo dục nghề nghiệp đã đưa hoạt động DNPT ngày càng phát triển và khẳng định vị thế mới trong xã hội. Định hướng chiến lược phát triển giáo dục, đào tạo được Đảng, Nhà nước ta rất quan tâm, trong các nghị quyết Đảng ta luôn coi trọng giáo dục, đặc biệt đổi mới nội dung giáo dục góp sức tạo ra nguồn nhân lực mới thúc đẩy xã 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn hội phát triển, “Xây dựng quan hệ chặt chẽ giữa cơ quan quản lý nhà nước về GD&ĐT với cơ quan quản lý nhân lực và việc làm, khuyến khích thành lập tổ chức thông tin, tư vấn, hướng nghiệp cho học sinh chọn nghề và tìm việc làm sau khi tốt nghiệp”. [13, Tr 43]. Trong giai đoạn đổi mới đất nước, Đảng ta xác định: “phát triển giáo dục là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự công nghiệp hoá, hiện đại hoá, là điều kiện để phát huy nguồn lực con người yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững” [12, Tr 108]. Hội nghị lần thứ Tám Ban chấp hành Trung Ương khóa XI đã thảo luận về đề án: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” [13,Tr 90]. Quán triệt và triển khai thực hiện Nghị quyết đại hội Đảng, Bộ GD&ĐT lên kế hoạch cụ thể đổi mới căn bản, toàn diện ở tất cả những ngành học, bậc học. Thực hiện nguyên lý “Giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, học đi đôi với hành, nhà trường gắn liền với xã hội” [7]. Giáo dục hướng nghiệp, dạy nghề là một bộ phận quan trọng trong nội dung giáo dục toàn diện đã được xác định trong Luật Giáo dục. DNPT đã được triển khai trong những năm qua ở phạm vi toàn quốc và đã thu được những thành tích đáng kể. Dạy nghề phổ thông ở Việt Nam thực hiện theo mô hình liên kết giữa Trường THPT và Trung tâm kĩ thuật tổng hợp hướng nghiệp. Mỗi một trung tâm kĩ thuật tổng hợp hướng nghiệp phụ trách DNPT cho một số trường THPT trong cụm được Sở Giáo dục và Đào tạo đồng ý. Trường trung học phổ thông thực hiện xây dựng kế hoạch học nghề, biên chế lớp và thống nhất chương trình DNPT với trung tâm. Hai cơ quan thống nhất nội dung, kế hoạch, thời gian thực hiện và thời gian đánh giá, kiểm tra học sinh. Mô hình quản lý và DNPT trên được Bộ GD&ĐT triển khai và rút kinh nghiệm thường xuyên. Việc đẩy mạnh hoạt động hướng nghiệp, DNPT trong những năm tới là rất cấp thiết. Ngày 23/07/2003, Bộ GD&ĐT ra chỉ thị số 33/2003/CT-BGDĐT Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – 10 ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn