Tài liệu Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh tại công ty cổ phần tư vấn đầu tư phát triển cửa đông tỉnh lạng sơn

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và đƣợc sự hƣớng dẫn khoa học của PGS.TS Phạm Hùng. Các kết quả nghiên cứu và các kết luận trong luận văn là trung thực, không sao chép từ bất kỳ một nguồn nào và dƣới bất kỳ hình thức nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và việc tham khảo các nguồn tài liệu đã đƣợc thực hiện trích dẫn và ghi nguồn tài liệu tham khảo đúng quy định. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Nông Quang Thuận i LỜI CÁM ƠN Để hoàn thành đƣợc Luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế với đề tài “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh tại Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông – tỉnh Lạng Sơn” bên cạnh sự cố gắng không ngừng của bản thân tôi còn nhận đƣợc sự giúp đỡ, động viên khích lệ của các thầy cô, bạn bè đồng nghiệp và ngƣời thân trong suốt thời gian nghiên cứu và thực hiện luận văn thạc sĩ. Tôi xin tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS Phạm Hùng đã trực tiếp tận tình hƣớng dẫn cũng nhƣ cung cấp tài liệu thông tin khoa học cần thiết cho luận văn này. Xin chân thành cảm ơn Bộ môn Quản lý xây dựng, Khoa Công trình, Phòng Đào tạo, Trƣờng Đại học Thủy Lợi đã tạo điều kiện cho tôi hoàn thành tốt công việc nghiên cứu khoa học của mình. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, đơn vị công tác đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Nông Quang Thuận ii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ....................................................................... v DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................. vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vii CHƢƠNG 1 CƠ S L LU N V THỰC TIỄN VỀ N NG LỰC CẠNH TRANH TRONG DOANH NGHIỆP .................................................. 3 1.1 Khái niệm và vai trò của cạnh tranh ........................................................... 3 1.1.1 Khái niệm cạnh tranh .......................................................................... 3 1.1.2 Vai trò của cạnh tranh ......................................................................... 4 1.2 Cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ............................ 6 1.2.1 Khái niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .............................. 6 1.2.2 Các cấp độ năng lực cạnh tranh .......................................................... 7 1.2.3 Vai trò của việc nâng cao năng lực cạnh tranh ................................. 10 1.2.4 Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ........................................ 10 1.2.5 Các nhân tố ảnh hƣởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .. 15 1.3 Kinh nghiệm về nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ........... 21 1.3.1 Trên thế giới ...................................................................................... 21 1.3.2 Tại Việt Nam..................................................................................... 28 1.3.3 Những bài học kinh nghiệm .............................................................. 29 Kết luận chƣơng 1 ........................................................................................... 32 CHƢƠNG 2 THỰC TRẠNG N NG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN CỬA ĐÔNG ........................ 33 2.1 Tổng quan về Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông ...... 33 2.1.1 Giới thiệu tổng quan về Công ty ....................................................... 33 2.1.2 Quá trình hình thành và phát triển của Công ty ............................... 34 2.1.3 Cơ cấu tổ chức của Công ty ............................................................. 34 2.1.4 Lĩnh vực kinh doanh và thị trƣờng hoạt động.................................. 36 2.1.5 Kết quả sản xuất kinh doanh của công ty từ năm 2012 - 2016 ........ 37 2.2 Các nhân tố chủ yếu ảnh hƣởng đến hoạt động nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty ............................................................................................. 42 iii 2.2.1 Các nhân tố bên trong...................................................................... 42 2.2.2 Các nhân tố bên ngoài ..................................................................... 52 2.3 Một số chỉ tiêu đánh giá năng lực cạnh tranh của công ty ........................ 56 2.3.1 Nhóm chỉ tiêu định lƣợng ............................................................. 56 2.3.2 Nhóm chỉ tiêu định tính ................................................................... 61 2.4 Đánh giá hoạt động nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty trong thời gian qua ........................................................................................................... 63 2.4.1 Ƣu điểm ............................................................................................ 63 2.4.2 Khó khăn .......................................................................................... 64 2.4.3 Nguyên nhân..................................................................................... 65 Kết luận chƣơng 2 ........................................................................................... 67 CHƢƠNG 3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO N NG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN TƢ VẤN ĐẦU TƢ PHÁT TRIỂN CỬA ĐÔNG ..... 68 3.1 Mục tiêu phát triển và phƣơng hƣớng nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty ............................................................................................................. 68 3.1.1 Mục tiêu phát triển của công ty ........................................................ 68 3.1.2 Cơ sở để xây dựng mục tiêu ............................................................. 69 3.2 Một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty ......... 71 3.2.1 Về phía công ty.................................................................................. 71 3.2.2 Giải pháp về sản phẩm ...................................................................... 72 3.2.3 Giải pháp về việc phát triển các nguồn lực của doanh nghiệp .......... 80 3.2.4 Giải pháp về hoạt động nghiên cứu phát triển ................................. 86 Kết luận chƣơng 3 ........................................................................................... 88 KẾT LU N V KIẾN NGH ......................................................................... 89 1. Kết luận ....................................................................................................... 89 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 90 T I LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 91 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 92 iv DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2. 1 Nhân sự các năm của công ty ........................................................................35 Hình 2. 2 Sơ đồ tổ chức bộ máy của công ty.................................................................35 Hình 2. 3 Số công trình công ty đã thực hiện qua các năm ...........................................37 Hình 2. 4 Lợi nhuận sau thuế TNDN giai đoạn 2012 - 2016 ........................................40 Hình 2. 5 Nhân sự công ty năm 2016 ............................................................................45 Hình 2. 6 Sơ đồ chức năng phòng Hành chính – Tổ chức ............................................92 Hình 2. 7 Sơ đồ chức năng phòng Kế hoạch – Tài chính ..............................................94 Hình 2. 8 Sơ đồ chức năng các phòng Tƣ vấn 1, 2, 3 ...................................................95 v DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2. 1 Cơ cấu tài sản giai đoạn 2012 - 2016.................................................. 38 Bảng 2. 2 Báo cáo kết quả kinh doanh giai đoạn 2012 - 2016............................ 40 Bảng 2. 3 Cơ cấu lao động theo chức năng ......................................................... 43 Bảng 2. 4 Cơ cấu lao động theo giới tính ............................................................ 44 Bảng 2. 5 Cơ cấu lao động năm 2016 theo trình độ đào tạo ............................... 44 Bảng 2. 6 Cơ cấu lao động theo độ tuổi .............................................................. 46 Bảng 2. 7 Cơ cấu nguồn vốn công ty giai đoạn 2012 – 2016 ............................. 48 Bảng 2. 8 Tỷ trọng nguồn vốn giai đoạn 2012 - 2016 ........................................ 48 Bảng 2. 9 Danh mục thiết bị sản xuất của công ty .............................................. 50 Bảng 2. 10 Kết quả hoạt động SXKD giai đoạn 2012 - 2016 ............................. 56 Bảng 2. 11 Chỉ tiêu thị phần tuyệt đối của công ty và một số đối thủ cạnh tranh chủ yếu........................................................................................................................ 57 Bảng 2. 12 Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu của công ty ................................... 60 Bảng 2. 13 Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản của công ty ........................................ 60 Bảng 2. 14 Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu.............................................. 61 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN: Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CNTB: Chủ nghĩa tƣ bản CNDA: Chủ nhiệm dự án CNKS: Chủ nhiệm khảo sát CNTK: Chủ nhiệm thiết kế DN: Doanh nghiệp DNNN: Doanh nghiệp nhà nƣớc DNNVV: Doanh nghiệp vừa và nhỏ GTVT: Giao thông vận tải KCS: Kiểm tra chất lƣợng sản phẩm nội bộ KH-TH: Kế hoạch - Tổng hợp KS: Khảo sát NNL: Nguồn nhân lực OECD: Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế PCI: Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PAPI: Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh SXKD: Sản xuất kinh doanh TBCN: Tƣ bản chủ nghĩa TK: Thiết kế TV: Tƣ vấn TSCĐ: Tài sản cố định XHCN: Xã hội chủ nghĩa VCSH: Vốn chủ sở hữu WEF: Diễn đàn Kinh tế thế giới WTO: Tổ chức Thƣơng mại thế giới vii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong nền kinh tế thị trƣờng, cạnh tranh đóng vai trò vô cùng quan trọng và đƣợc coi là động lực của sự phát triển của mỗi doanh nghiệp nói riêng và của nền kinh tế nói chung. Cạnh tranh là động lực thúc đẩy sự phát triển của mọi thành phần kinh tế, góp phần xóa bỏ những độc quyền, bất hợp lý, bất bình đẳng trong kinh doanh. Kết quả của quá trình cạnh tranh sẽ quyết định doanh nghiệp nào tiếp tục tồn tại và phát triển còn doanh nghiệp nào sẽ bị phá sản và giải thể. Do đó, vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đã trở thành một vấn đề quan trọng mà bất cứ doanh nghiệp nào cũng phải quan tâm. Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông là một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tƣ vấn khảo sát thiết kế các công trình xây dựng giao thông khá thành công trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Doanh thu và số lƣợng nhân viên của công ty không ngừng tăng lên theo các năm. Tuy nhiên, trên thị trƣờng đang ngày càng xuất hiện nhiều những doanh nghiệp cạnh tranh với doanh nghiệp tƣ vấn Cửa Đông, đó là những công ty cổ phần, công ty TNHH và doanh nghiệp tƣ nhân hoạt động trong cùng lĩnh vực tƣ vấn khảo sát thiết kế các công trình giao thông. Xuất phát từ những lý do, đồng thời là một cán bộ đã làm việc lâu năm cho công ty nên tôi chọn đề tài “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh tại Công ty Cổ phần Tư vấn Đầu tư Phát triển Cửa Đông – tỉnh Lạng Sơn” để làm luận văn, với mong muốn góp phần nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của công ty trong những năm tới. 2. Mục đích nghi n c u của đề tài Thông qua việc nghiên cứu và phân tích các quan điểm về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, tác giả đi sâu làm rõ cở sở lý luận năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, chỉ rõ các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, để từ đó đƣa ra các kiến nghị thích hợp nhằm giúp doanh nghiệp khai thác tối đa năng lực cạnh tranh của mình trong công cạnh tranh và thâm nhập thị trƣờng. Xuất phát từ mục đích trên, nhiệm vụ đặt ra cho đề tài này là: 1 - Làm rõ các khái niệm và quan điểm về năng lực canh tranh của doanh nghiệp và phân tích các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. - Phân tích thực trạng hoạt động của Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông trong thời gian qua để chỉ rõ những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội của công ty. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông trong thời gian tới. 3. Cách tiếp cận và phƣơng pháp nghi n c u Trên cơ sở lý luận chung về năng lực cạnh tranh; hệ thống các văn bản, chế độ, chính sách hiện hành về năng lực của Nhà nƣớc nói chung, của Công ty nói riêng và tình hình triển khai thực hiện công tác năng lực cạnh tranh trong những năm vừa qua. Trong luận văn, tác giả sử dụng những phƣơng pháp nghiên cứu chung của khoa học kinh tế nhƣ: Phƣơng pháp thu thập số liệu, phƣơng pháp tổng hợp, xử lý số liệu, phƣơng pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh, tham vấn ý kiến chuyên gia …để đƣa ra các đánh giá về thực trạng năng lực cạnh tranh trong Công ty. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghi n c u 4.1 Đối tƣợng nghiên cứu - Hoạt động kinh doanh dịch vụ Tƣ vấn khảo sát thiết kế các công trình Giao thông của Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông. - Môi trƣờng kinh doanh dịch vụ tƣ vấn khảo sát thiết kế các công trình Giao thông trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. - Các nguồn lực nội tại và mức độ khai thác chúng tại Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông. - Các đối thủ cạnh tranh chính của Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông. 4.2 Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung và không gian nghiên cứu: Nâng cao năng lực cạnh tranh tại Công ty Cổ phần Tƣ vấn Đầu tƣ Phát triển Cửa Đông – tỉnh Lạng Sơn. - Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Luận văn sử dụng các số liệu thu thập tại Công ty trong giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2016 để phân tích đánh giá và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2017 - 2022. 2 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ L LU N V TH C TIỄN VỀ N NG L C C NH TRANH TRONG DOANH NGHIỆP 1.1 Khái niệm và vai trò của cạnh tranh 1.1.1 Khái niệm cạnh tranh Cạnh tranh là yếu tố luôn gắn liền với nền kinh tế thị trƣờng, tuỳ từng cách hiểu và cách tiếp cận mà có nhiều quan điểm về cạnh tranh: - Cạnh tranh là sự phấn đấu về chất lƣợng sản phẩm, dịch vụ của doanh nghiệp mình sao cho tốt hơn doanh nghiệp khác. - Cạnh tranh là sự thôn tính lẫn nhau giữa các đối thủ cạnh tranh nhằm giành lấy thị trƣờng và khách hàng về doanh nghiệp của mình. - Cạnh tranh là sự ganh đua giữa các nhà kinh doanh trên thị trƣờng nhằm giành đƣợc những ƣu thế hơn cùng một loại sản phẩm dịch vụ hoặc cùng một loại khách hàng về phía mình so với các đối thủ cạnh tranh. Dƣới thời kỳ CNTB phát triển vƣợt bậc, Các Mác đã quan niệm rằng: “Cạnh tranh TBCN là sự ganh đua, đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hoá để thu được lợi nhuận siêu ngạch”. Theo từ điển kinh doanh (xuất bản năm 1992) ở Anh: “Cạnh tranh trong cơ chế thị trường được định nghĩa là sự ganh đua kình địch giữa các nhà kinh doanh nhằm giành tài nguyên sản xuất cùng một loại về phía mình”. Ngày nay, dƣới sự hoạt động của cơ chế thị trƣờng có sự quản lý vĩ mô của nhà nƣớc, khái niệm cạnh tranh có thay đổi đi nhƣng về bản chất nó không hề thay đổi: Cạnh tranh vẫn là sự đấu tranh gay gắt, sự ganh đua giữa các tổ chức, các doanh nghiệp nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và kinh doanh để đạt đƣợc mục tiêu của tổ chức hay doanh nghiệp đó. Trong nền kinh tế thị trƣờng hiện nay, cạnh tranh là một điều kiện và là yếu tố kích thích sản xuất kinh doanh, là môi trƣờng và động lực thúc đẩy sản xuất phát triển, tăng năng suất lao động và tạo đà cho sự phát triển của xã hội. 3 Nhƣ vậy, cạnh tranh là qui luật khách quan của nền sản xuất hàng hoá vận động theo cơ chế thị trƣờng. Sản xuất hàng hoá càng phát triển, hàng hoá bán ra càng nhiều, số lƣợng ngƣời cung ứng càng đông thì cạnh tranh càng gay gắt. Kết quả cạnh tranh sẽ có một số doanh nghiệp bị thua cuộc và bị gạt ra khỏi thị trƣờng trong khi một số doanh nghiệp khác tồn tại và phát triển hơn nữa. Cạnh tranh sẽ làm cho doanh nghiệp năng động hơn, nhạy bén hơn trong việc nghiên cứu, nâng cao chất lƣợng sản phẩm giá cả và các dịch vụ sau bán hàng nhằm tăng vị thế của mình trên thƣơng trƣờng, tạo uy tín với khách hàng và mang lại nguồn lợi nhuận cho doanh nghiệp. 1.1.2 Vai trò của cạnh tranh 1.1.2.1 Vai trò của cạnh tranh đối với nền kinh tế quốc dân Cạnh tranh là động lực phát triển kinh tế nâng cao năng suất lao động xã hội. Một nền kinh tế mạnh là nền kinh tế mà các tế bào của nó là các doanh nghiệp phát triển có khả năng cạnh tranh cao. Tuy nhiên ở đây cạnh tranh phải là cạnh tranh hoàn hảo, cạnh tranh lành mạnh, các doanh nghiệp cạnh tranh nhau để cùng phát triển, cùng đi lên thì mới làm cho nền kinh tế phát triển bền vững. Còn cạnh tranh độc quyền sẽ ảnh hƣởng không tốt đến nền kinh tế, nó tạo ra môi trƣờng kinh doanh không bình đẳng dẫn đến mâu thuẫn về quyền lợi và lợi ích kinh tế trong xã hội, làm cho nền kinh tế không ổn định. Vì vậy, Chính phủ cần ban hành lệnh chống độc quyền trong cạnh tranh, trong kinh doanh để tạo môi trƣờng cạnh tranh lành mạnh. Cạnh tranh hoàn hảo sẽ đào thải các doanh nghiệp làm ăn không hiệu quả. Do đó buộc các doanh nghiệp phải lựa chọn phƣơng án kinh doanh có chi phí thấp nhất, mang lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Nhƣ vậy cạnh tranh tạo ra sự đổi mới mang lại sự tăng trƣởng kinh tế. 1.1.2.2 Vai trò của cạnh tranh đối với người tiêu dùng Trên thị trƣờng cạnh tranh giữa các doanh nghiệp càng diễn ra gay gắt thì ngƣời đƣợc lợi nhất là khách hàng. Khi có cạnh tranh thì ngƣời tiêu dùng không phải chịu một sức ép nào mà còn đƣợc hƣởng những thành quả do cạnh tranh mang lại nhƣ: chất lƣợng sản phẩm tốt hơn, giá bán thấp hơn, chất lƣợng phục vụ cao hơn... Đồng thời khách hàng cũng tác động trở lại đối với cạnh tranh bằng những yêu cầu về chất lƣợng hàng hoá, về giá cả, về chất lƣợng phục vụ... Khi đòi hỏi của ngƣời tiêu dùng càng cao làm 4 cho cạnh tranh giữa các doanh nghiệp ngày càng gay gắt hơn để giành đƣợc nhiều khách hàng hơn. 1.1.2.3 Vai trò của cạnh tranh đối với doanh nghiệp Cạnh tranh là điều bất khả kháng đối với mỗi doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trƣờng. Cạnh tranh có thể đƣợc coi là cuộc chạy đua khốc liệt mà các doanh nghiệp không thể tránh khỏi mà phải tìm mọi cách vƣơn nên để chiếm ƣu thế và chiến thắng. Cạnh tranh thúc đẩy các doanh nghiệp luôn tìm cách nâng cao chất lƣợng sản phẩm, dịch vụ, thay đổi kiểu dáng mẫu mã đáp ứng nhu cầu của khách hàng. Cạnh tranh khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng các công nghệ mới, hiện đại, tạo sức ép buộc các doanh nghiệp phải sử dụng có hiệu quả các nguồn lực của mình để giảm giá thành, nâng cao chất lƣợng, cải tiến mẫu mã, tạo ra các sản phẩm mới khác biệt có sức cạnh tranh cao. Cạnh tranh khốc liệt sẽ làm cho doanh nghiệp thể hiện đƣợc khả năng “bản lĩnh” của mình trong quá trình kinh doanh. Nó sẽ làm cho doanh nghiệp càng vững mạnh và phát triển hơn nếu nó chịu đƣợc áp lực cạnh tranh trên thị trƣờng. Chính sự tồn tại khách quan và sự ảnh hƣởng của cạnh tranh đối với nền kinh tế nói chung và đến từng doanh nghiệp nói riêng nên việc nâng cao khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp là một đòi hỏi tất yếu khách quan trong nền kinh tế thị trƣờng. Cạnh tranh là qui luật khách quan của kinh tế thị trƣờng, mà kinh tế thị trƣờng là kinh tế TBCN. Kinh tế thị trƣờng là sự phát triển tất yếu và Việt Nam đang xây dựng một nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo định hƣớng XHCN có sự quản lý vĩ mô của nhà nƣớc, lấy thành phần kinh tế nhà nƣớc làm chủ đạo. Dù ở bất kỳ thành phần kinh tế nào thì các doanh nghiệp cũng phải vận hành theo qui luật khách quan của nền kinh tế thị trƣờng. Nếu doanh nghiệp nằm ngoài quy luật vận động đó thì tất yếu sẽ bị loại bỏ, không thể tồn tại. Chính vì vậy chấp nhận cạnh tranh và tìm cách để nâng cao khả năng cạnh tranh của mình chính là doanh nghiệp đang tìm con đƣờng sống cho mình. 5 1.2 Cơ sở lý luận về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp 1.2.1 Khái niệm năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Trong quá trình nghiên cứu cạnh tranh, ngƣời ta đã sử dụng khái niệm năng lực cạnh tranh. Tổ chức Hợp tác và và Phát triển Kinh tế (OECD) định nghĩa năng lực cạnh tranh là “Khả năng của các công ty, các ngành, các vùng, các quốc gia hoặc khu vực siêu quốc gia trong việc tạo ra việc làm và thu nhập cao hơn trong điều kiện cạnh tranh quốc tế trên cơ sở bền vững”. Trên góc độ tổng quát lấy con ngƣời làm trung tâm, khái niệm năng lực cạnh tranh đƣợc Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) quan niệm: “Đối với doanh nghiệp, khả năng cạnh tranh có nghĩa là tạo ra những lựa chọn tăng trƣởng mới, mang lại giá trị cho các cổ đông. Đối với xã hội, nâng cao khả năng cạnh tranh là tạo ra việc làm mới và điều kiện sống tốt hơn”. Nhƣ vậy, Năng lực cạnh tranh đƣợc xem xét ở các góc độ khác nhau nhƣ năng lực cạnh tranh quốc gia, năng lực cạnh tranh doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh của sản phẩm và dịch vụ… luận văn này, sẽ chủ yếu đề cập đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong ngành. Hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Có nhiều quan niệm gắn sức cạnh tranh với ƣu thế của sản phẩm mà doanh nghiệp đƣa ra thị trƣờng. Có quan đỉểm lại gắn sức cạnh tranh của doanh nghiệp theo thị phần mà nó chiếm giữ, có ngƣời lại đồng nghĩa công cụ cạnh tranh với các chỉ tiêu đo lƣờng sức cạnh tranh của hàng hóa, của doanh nghiệp, có quan niệm lại hiểu rằng sức cạnh tranh đồng nghĩa với hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp... Năng lực cạnh tranh là khả năng giành đƣợc và duy trì thị phần trên thị trƣờng với lợi nhuận nhất định. Quan điểm này tập trung vào kết quả, thị phần mà doanh nghiệp có đƣợc sau cạnh tranh, chƣa chỉ ra đƣợc các yếu tố ảnh hƣờng đến năng lực cạnh tranh. Năng lực cạnh tranh là khả năng cung ứng sản phẩm của chính doanh nghiệp trên các thị trƣờng khác nhau không phân biệt nơi bố trí doanh nghiệp. Trong định nghĩa này, tác giả chỉ nhìn nhận năng lực cạnh tranh ở khía cạnh cung cấp sản phẩm mà không đề cập đến nhiều yếu tố khác bên trong doanh nghiệp. 6 Năng lực cạnh tranh đƣợc xác định bằng thế mạnh mà công ty có thể hay huy động đƣợc để có thể cạnh tranh thắng lợi. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đƣợc đo bằng khả năng duy trì và mở rộng thị phần, thu lợi nhuận của doanh nghiệp trong môi trƣờng cạnh tranh trong nƣớc và nƣớc ngoài. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đƣợc thể hiện thông qua khả năng xây dựng, duy trì, sử dụng và sáng tạo lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp nhằm đáp ứng tốt nhu cầu của khách hàng so với đối thủ cạnh tranh và đạt đƣợc các mục tiêu của doanh nghiệp trong môi trƣờng cạnh tranh trong nƣớc và quốc tế. Một số quan điểm cho rằng năng lực cạnh tranh chủ yếu phải là thực lực của chính doanh nghiệp. Điều này cũng đúng, tuy nhiên nếu sức cạnh tranh chỉ là thực lực và lợi thế của bản thân chính chủ thể thì chƣa hoàn toàn đầy đủ và chính xác vì doanh nghiệp cạnh tranh thắng lợi hay không bị tác động của rất nhiều nhân tố, trong đó có tác động của ngoại lực. Trong thực tế có doanh nghiêp thực lực rất nhỏ nhƣng vẫn duy trì đƣợc vị trí cùa nó trên thị trƣờng so với các đối thủ cạnh tranh bằng cách huy động ngoại lực bên ngoài. Do đó nếu chỉ hiểu sức cạnh tranh của doanh nghiệp là thực lực hay lợi thế của chính doanh nghiệp thì sẽ làm giảm đi những suy nghĩ, ý tƣởng kinh doanh mạo hiểm, dám sử dụng thực lực hay lợi thế của doanh nghiệp khác vào việc duy tri vị trí cùa doanh nghiệp mình trên thị trƣờng. Đó không phải là sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong thời kỳ mờ cửa hội nhập kinh tế thế giới mà là sức cạnh trạnh của doanh nghiệp trong thời kỳ đóng cửa. Cách hiểu đó không còn phù hợp vói bối cảnh mới của nền kinh tế thế giới. Do đó có thể hiểu: “năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là thực lực và lợi thế mà doanh nghiệp có thể huy động để duy trì vả cải thiện vị trí của nó so với đối thủ cạnh tranh trên thị trƣờng một cách lâu dài và có ý chí nhằm thu đƣợc lợi ích ngày càng cao cho doanh nghiệp. 1.2.2 Các cấp độ năng lực cạnh tranh Năng lực cạnh tranh có thể đƣợc phân biệt thành ba cấp độ: Năng lực cạnh tranh cấp quốc gia, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ. Chúng có mối tƣơng quan mật thiết với nhau, phụ thuộc lẫn nhau. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bị hạn chế khi năng lực cạnh tranh cấp quốc gia và của sản phẩm doanh nghiệp đó đều thấp. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhƣ đã 7 đƣợc trình bày ở mục 1.2.1, sau đây tác giả chỉ đề cập đến hai cấp độ năng lực cạnh tranh còn lại. 1.2.2.1 Năng lực cạnh tranh quốc gia Năng lực cạnh tranh quốc gia là khả năng của Nhà nƣớc để sản xuất, phân phối và phục vụ hàng hoá trong nền kinh tế quốc tế cạnh tranh với hàng hoá và dịch vụ đã sản xuất ở các nƣớc khác và làm nhƣ vậy theo một cách thức nhằm nâng cao mức sống. Hoặc một cách cụ thể hơn, năng lực cạnh tranh quốc gia đƣợc quan niệm là năng lực cùa nền kinh tế đạt đƣợc tăng trƣơng bền vừng, thu hút đƣợc đầu tƣ, bảo đảm ổn định kinh tể, xã hội, nàng cao đời sống của ngƣời dân, chủ yếu nhờ khả năng cung cấp công nghệ hoặc bang cách tự sáng tạo hoặc tiếp thu nhanh chóng và tích cực công nghệ từ nƣớc khác (Đinh Văn Ân, 2003). Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) cho rằng, năng lực cạnh tranh của một quốc gia là: “Năng lực của nền kinh tế nhằm đạt và duy trì đƣợc mức tăng trƣởng cao trên cơ sở các chính sách, thể chế bền vừng tƣơng đối và các đặc trƣng kinh tế khác”. Theo bài viết của Phó Thủ tƣớng Chính phủ Vƣơng Đình Huệ đƣợc đăng trên Cổng Thông tin điện tử Chính phủ (2016) thì Năng lực cạnh tranh quốc gia là tổng hợp các thể chế, chính sách và nhân tố quyết định mức độ hiệu quả và tính năng suất của một quốc gia. Một nền kinh tế có năng suất, hiệu quả là nền kinh tế có năng lực sử dụng, khai thác tốt các nguồn lực có hạn. Nói cách khác, bản chất của năng lực cạnh tranh quốc gia là năng lực vận hành nền kinh tế có hiệu quả, với chi phí hợp lý nhất mang lại kết quả thịnh vƣợng và bền vững tối đa nhất. Năng lực cạnh tranh quốc gia có mối tƣơng quan mật thiết với môi trƣờng kinh doanh. Hoàn thiện và đảm bảo hiệu lực, hiệu quả thực thi các quy định pháp luật cũng nhƣ các cơ chế, chính sách tạo thuận lợi hoạt động kinh doanh không chỉ góp phần nâng cao năng suất, chất lƣợng hoạt động của doanh nghiệp, mà còn thúc đẩy phân bổ nguồn lực một cách minh bạch, và do vậy, trực tiếp và gián tiếp nâng cao năng suất của nền kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Nền kinh tế có đƣợc phát triển bền vững hay không phụ thuộc nhiều vào năng lực cạnh tranh quốc gia cao hay thấp cũng nhƣ mức độ thuận lợi hay kém thuận lợi của môi trƣờng kinh doanh. 8 Hiện nay trên thế giới, “Chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu” (GCI) của Diễn đàn Kinh tế thế giới đƣợc công nhận rộng rãi là chỉ số phổ biến dùng để đánh giá năng lực cạnh tranh của các nền kinh tế trong tƣơng quan so sánh toàn cầu. Chỉ số GCI đánh giá năng lực cạnh tranh thông qua 12 chỉ số trụ cột đƣợc phân vào 3 nhóm. Nhóm 1- Các chỉ số phản ánh các yêu cầu căn bản của một nền kinh tế, gồm: (1) thể chế, (2) cơ sở hạ tầng, (3) môi trƣờng kinh tế vĩ mô, (4) y tế và giáo dục tiểu học. Nhóm 2 - Các chỉ số để nền kinh tế phát triển theo hƣớng chất lƣợng, hiệu quả gồm: (5) giáo dục và đào tạo sau tiểu học, (6) hiệu quả thị trƣờng hàng hóa, (7) hiệu quả thị trƣờng lao động, (8) trình độ phát triển của thị trƣờng tài chính; (9) Sẵn sàng công nghệ và (10) quy mô thị trƣờng. Nhóm 3 - Các chỉ số phản ánh trình độ của doanh nghiệp và năng lực đổi mới sáng tạo gồm: (11) trình độ kinh doanh, (12) Năng lực đổi mới sáng tạo. Mặc dù 12 chỉ số trụ cột đƣợc đo lƣờng riêng biệt, nhƣng trên thực tế, các trụ cột này và các chỉ số thành phần đều liên quan đến nhau và tƣơng tác, hỗ trợ cho nhau. Ba đột phá chiến lƣợc của Việt Nam đã phản ánh tới 9 trong số 12 chỉ số trụ cột. Với 3 trụ cột còn lại (mức độ sẵn sàng công nghệ, trình độ kinh doanh và năng lực đổi mới sáng tạo) phụ thuộc vào chính sách khoa học công nghệ và chính sách phát triển doanh nghiệp. Đây là những trọng tâm chính trong hoạch định chính sách nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong giai đoạn tới. Một số nội dung đƣợc đánh giá trong Chỉ số căng lực cạnh tranh toàn cầu có sự tƣơng đồng về nội hàm với chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), chỉ số hiệu quả hoạt động xây dựng và thi hành pháp luật kinh doanh của các bộ ngành (MEI) và chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI) đang áp dụng tại Việt Nam; nhất là về vấn đề thể chế và mô hình tăng trƣởng. Vấn đề nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia đã đƣợc đề cập nhất quán trong các chủ trƣơng, chính sách của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nƣớc. Qua 30 năm đổi mới, năng lực cạnh tranh của Việt Nam có thay đổi và đƣợc cải thiện dần nhƣng so với thế giới và kể cả khu vực ASEAN vẫn còn ở mức thấp. Trong năm 2016 Việt Nam xếp vị trí 60/138 nền kinh tế đƣợc Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) đánh giá. khu vực Đông Nam Á, Việt Nam đứng thứ 6, sau Singapore (2), Malaysia (25), Thái Lan (34), Indonesia (41) và Philippines (57). 9 1.2.2.2 Năng lực cạnh tranh sản phẩm, dịch vụ Năng lực cạnh tranh của sản phẩm, dịch vụ là khả năng trao đổi sản phẩm, thoả mãn nhu cầu của khách hàng so với sản phẩm của các đối thủ cạnh tranh. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm đƣợc đo bằng thị phần của sản phẩm đó. Năng lực cạnh tranh của sản phẩm phụ thuộc vào chất lƣợng, giá cả, tốc độ cung cấp, dịch vụ đi kèm, uy tín của ngƣời bán, thƣơng hiệu, quảng cáo, điều kiện mua bán, v.v.... Theo Michael Pọrter thì năng lực cạnh tranh cùa sản phẩm là sự vƣợt trội của nó (về nhiều chỉ tiêu) so với sản phẩm cùng loại do các đối thủ khác cung cấp trên cùng một thị trƣờng (Michael E.Porter, 1990). 1.2.3 Vai trò của việc nâng cao năng lực cạnh tranh Trong nền kinh tế thị trƣờng, cạnh tranh tồn tại nhƣ một quy luật kinh tế khách quan và do vậy việc nâng cao năng lực cạnh tranh để cạnh tranh trên thị trƣờng luôn đƣợc đặt ra đối với các doanh nghiệp, nhất là trong bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng nhƣ hiện nay. Cạnh tranh ngày càng gay gắt khi trên thị trƣờng ngày càng xuất hiện nhiều các đối thủ cạnh tranh nƣớc ngoài với tiềm lực mạnh về tài chính, công nghệ, quản lý và có sức mạnh thị trƣờng. Nâng cao năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp là một đòi hỏi cấp bách để doanh nghiệp đủ sức cạnh tranh một cách lành mạnh và hợp pháp trên thƣơng trƣờng. Không những thế, với xu thế toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới hiện ngay, việc nâng cao năng lực cạnh tranh ở các doanh nghiệp có ý nghĩa hết sức quan trọng và quyết định đến sự sống còn của doanh nghiệp. Bởi lẽ suy cho cùng, mục đích cuối cùng trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp là mang lại càng nhiều lợi nhuận, khi đó việc nâng cao năng lực cạnh tranh tại doanh nghiệp đƣợc xem nhƣ là một chiến lƣợc không thể thiếu trong định hƣớng phát triển và nó góp phần vào việc hoàn thành mục tiêu của doanh nghiệp. Nâng cao năng lực cạnh tranh không chỉ nhằm mục đích là đem lại lợi ích cho doanh nghiệp, mà còn góp phần vào sự tăng trƣởng của ngành và cả quốc gia; đó cũng là công cụ hữu hiệu của Nhà nƣớc để điều tiết các hoạt động kinh doanh trên thị trƣờng. 1.2.4 Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trƣớc hết phải đƣợc tạo ra từ thực lực của 10 doanh nghiệp. Đây là các yếu tố nội hàm của mỗi doanh nghiệp, không chỉ đƣợc tính bằng các tiêu chí về công nghệ, tài chính, nhân lực, tổ chức quản trị doanh nghiệp... một cách riêng biệt mà cần đánh giá, so sánh với các đối tác cạnh tranh trong hoạt động trên cùng một lĩnh vực, cùng một thị trƣờng. Trên cơ sở các so sánh đó, muốn tạo nên năng lực cạnh tranh, đòi hỏi doanh nghiệp phải tạo lập đƣợc lợi thế so sánh với đối tác của mình. Nhờ lợi thế này, doanh nghiệp có thể thoả mãn tốt hơn các đòi hỏi của khách hàng mục tiêu cũng nhƣ lôi kéo đƣợc khách hàng của đối thủ cạnh tranh. Thực tế cho thấy, không một doanh nghiệp nào có khả năng thỏa mãn đầy đủ tất cả những yêu cầu của khách hàng. Thƣờng thì doanh nghiệp có lợi thế về mặt này và có hạn chế về mặt khác; vấn đề cơ bản là, doanh nghiệp phải nhận biết đƣợc điều này và cố gắng phát huy tốt những điểm mạnh mà mình đang có để đáp ứng tốt nhất những đòi hỏi của khách hàng. Để đánh giá năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp, cần phải xác định đƣợc các yếu tố phản ánh năng lực cạnh tranh từ những lĩnh vực hoạt động khác nhau và cần thực hiện việc đánh giá bằng cả định tính và định lƣợng. Các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh ở những ngành, lĩnh vực khác nhau có các yếu tố đánh giá năng lực cạnh tranh khác nhau. Mặc dù vậy, vẫn có thể tổng hợp đƣợc các yếu tố đánh giá năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp qua các nhóm chỉ tiêu sau: 1.2.4.1. Nhóm chỉ tiêu định lượng * Thị phần phản ánh thế mạnh của doanh nghiệp trong ngành, là chỉ tiêu đƣợc doanh nghiệp hay dùng để đánh giá mức độ chiếm lĩnh thị trƣờng của mình so với đối thủ cạnh tranh. Thị phần lớn sẽ tạo lợi thế cho doanh nghiệp chi phối và hạ thấp chi phí sản xuất do lợi thế về quy mô. Thị phần của doanh nghiệp trong một thời kỳ là tỷ lệ phần trăm thị trƣờng mà doanh nghiệp đã chiếm lĩnh đƣợc trong thời kỳ đó. Có các loại thị phần sau: - Thị phần tuyệt đối: Thị phần của doanh nghiệp đối với một loại hàng hoá, dịch vụ nhất định là tỷ lệ phần trăm giữa doanh thu bán ra của doanh nghiệp này với tổng doanh thu của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trƣờng liên quan hoặc tỷ lệ phần trăm giữa doanh số mua vào của doanh nghiệp này 11 với tổng doanh số mua vào của tất cả các doanh nghiệp kinh doanh loại hàng hoá, dịch vụ đó trên thị trƣờng liên quan theo tháng, quý, năm. Công thức tính: Thị phần tuyệt đối= Doanh thu của doanh nghiệp Tổng doanh thu trên thị trƣờng *100 - Thị phần tƣơng đối: Là tỷ lệ so sánh về doanh thu của công ty so với đối thủ cạnh tranh mạnh nhất. Nó cho biết vị thế của công ty trong cạnh tranh trên thị trƣờng nhƣ thế nào. Công thức tính: Thị phần tƣơng đối= Doanh thu của doanh nghiệp Doanh thu của đối thủ cạnh tranh mạnh nhất - Năng suất lao động: Năng suất lao động là chỉ tiêu tổng hợp của nhiều yếu tố nhƣ: con ngƣời, công nghệ, cơ sở vật chất kỹ thuật, tổ chức phối hợp...Do vậy nó là tiêu chí rất quan trọng để đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Năng suất lao động đƣợc đo bằng sản lƣợng sản phẩm đảm bảo chất lƣợng trên một đơn vị số lƣợng lao động làm ra sản phẩm đó. Công thức tính: Năng suất lao động= Lƣợng sản phẩm đảm bảo chất lƣợng Số lƣợng lao động làm ra sản phẩm đó Năng suất lao động của doanh nghiệp càng cao bao nhiêu thì năng lực cạnh tranh càng cao bấy nhiêu so với các doanh nghiệp cùng lĩnh vực. * Tỷ số về khả năng sinh lời - Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (ROS) Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu ROS (Return on sales) đƣợc xác định bằng tỷ lệ của lợi nhuận trên doanh thu thuần trong kỳ kinh doanh của doanh nghiệp. Công thức tính: ROS = Lợi nhuận Doanh thu thuần 12