Tài liệu Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của công ty cổ phần cao su Đồng Phú giai đoạn 2013-2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP.HCM --------------- NGUYỄN THANH BÌNH GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN CAO SU ĐỒNG PHÚ GIAI ĐOẠN 2013 - 2018 LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số ngành : 60340102 TP. HCM, tháng 01 năm 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP.HCM --------------- NGUYỄN THANH BÌNH GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN CAO SU ĐỒNG PHÚ GIAI ĐOẠN 2013 - 2018 LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành : QUẢN TRỊ KINH DOANH Mã số ngành : 60340102 HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐẶNG NGỌC ĐẠI TP. HCM, tháng 01 năm 2014 CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ TP. HCM Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. Đặng Ngọc Đại Luận văn Thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Công nghệ TP. HCM ngày … tháng … năm … Thành phần Hội đồng đánh giá Luận văn Thạc sĩ gồm: TT Họ và tên Chức danh Hội đồng 1 TS. Nguyễn Ngọc Dương 2 TS. Lê Văn Trọng Phản biện 1 3 TS. Trần Anh Dũng Phản biện 2 4 PGS. TS. Phước Minh Hiệp 5 TS. Lê Kinh Vĩnh Chủ tịch Ủy viên Ủy viên, Thư ký Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn sau khi Luận văn đã được sửa chữa (nếu có). Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn TRƯỜNG ĐH CÔNG NGHỆ TP. HCM PHÒNG QLKH – ĐTSĐH CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc TP. HCM, ngày..… tháng….. năm 20..… NHIỆM VỤ LUẬN VĂN THẠC SĨ Họ tên học viên: ..........................................................................Giới tính: ........................ Ngày, tháng, năm sinh: ................................................................Nơi sinh:........................ Chuyên ngành: .............................................................................MSHV: .......................... I- Tên đề tài: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ II- Nhiệm vụ và nội dung: ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ III- Ngày giao nhiệm vụ: ................................................................................................. IV- Ngày hoàn thành nhiệm vụ: .................................................................................... V- Cán bộ hướng dẫn: .................................................................................................... ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ CÁN BỘ HƯỚNG DẪN (Họ tên và chữ ký) KHOA QUẢN LÝ CHUYÊN NGÀNH (Họ tên và chữ ký) i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu và thực hiện của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Đặng Ngọc Đại. Các số liệu và kết quả nghiên cứu sử dụng trong Luận văn này là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện Luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong Luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Học viên thực hiện Nguyễn Thanh Bình ii LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập nghiên cứu và viết luận văn Thạc sĩ, tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của Quý Thầy, Cô Trường Đại học Công nghệ Tp.HCM, nhiều cơ quan, tổ chức và cá nhân. Xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Đặng Ngọc Đại đã dành nhiều thời gian hướng dẫn nghiên cứu và tận tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Ban Giám hiệu cùng Quý Thầy, Cô Trường Đại học Công nghệ TP.HCM đã tận tình dạy bảo cho tôi trong suốt thời gian học tập tại trường. Xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Ban lãnh đạo, các đồng nghiệp làm việc tại Công ty Cổ phần cao su Đồng Phú, các đơn vị thành viên Công ty, các doanh nghiệp cao su trên địa bàn đã sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ kiến thức và đóng góp ý kiến giúp tôi có cái nhìn xác thực, khách quan hơn để thực hiện Luận văn. Xin chân thành cảm ơn gia đình và các bạn học viên khóa cao học đã cùng tôi chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng hoàn thiện luận văn bằng tất cả sự nhiệt huyết của mình, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được những đóng góp quý báu của Quý Thầy, Cô cùng các bạn. Xin chân thành cảm ơn. Tác giả luận văn Nguyễn Thanh Bình iii TÓM TẮT LUẬN VĂN Luận văn tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận về cạnh tranh, năng lực cạnh tranh và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Dựa trên những cơ sở lý thuyết, tác giả phân tích, đánh giá các yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến doanh nghiệp để rút ra những cơ hội cần tận dụng và những nguy cơ, thách thức phải đối diện. Bên cạnh đó, Luận văn cũng phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh của Công ty Đồng Phú hiện nay, từ đó rút ra những điểm mạnh cần phát huy và những điểm yếu cần khắc phục. Trên cơ sở điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và nguy cơ, Luận văn đã xây dựng được giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, tạo lợi thế cạnh tranh so với các doanh nghiệp cùng ngành. Đồng thời, Luận văn cũng đề xuất một số kiến nghị với các Bộ, Ngành cũng như Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam để tạo điều kiện thuận lợi cho ngành cao su nói chung và Công ty Đồng Phú nói riêng phát triển bền vững. iv ABSTRACT Dissertation research focuses on the theoretical basis of competition, competitiveness and competitive advantage of enterprises. Based on the theoretical basis, the authors analyze and evaluate external factors affecting the businesses drawn to the need to take advantage of opportunities and the risks and challenges faced. In addition, the thesis also analyzes the competitive situation of Dong Phu Company, from which to draw should promote strengths and weaknesses to overcome. On the basis of the strengths, weaknesses, opportunities and risks, Thesis has developed solutions to improve the competitiveness of businesses, creating a competitive advantage compared to peers. At the same time, the thesis also proposes a number of recommendations to the ministries and departments as well as Vietnam Rubber Group to create favorable conditions for the rubber industry and Dong Phu company sustainable development. v MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................i Lời cảm ơn ......................................................................................................ii Tóm tắt luận văn ............................................................................................iii Mục lục............................................................................................................v Danh mục các từ viết tắt.................................................................................viii Danh mục các bảng ........................................................................................ix Danh mục các hình .........................................................................................x Lời mở đầu......................................................................................................1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ..................3 1.1. Khái niệm ................................................................................................3 1.1.1. Khái niệm cạnh tranh.......................................................................3 1.1.2. Khái niệm năng lực cạnh tranh ........................................................4 1.1.3. Khái niệm lợi thế cạnh tranh............................................................8 1.2. Vai trò của nâng cao năng lực cạnh tranh..............................................9 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng và tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ..........10 1.3.1. Các yếu tố môi trường vĩ mô ...........................................................10 1.3.2. Các yếu tố môi trường vi mô ...........................................................12 1.3.3. Các tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh ........................................14 1.4. Tổng quan về ngành cao su Việt Nam ....................................................17 1.4.1. Giới thiệu cây cao su và sản phẩm mủ cao su ..................................17 1.4.2. Vị thế ngành cao su thiên nhiên Việt Nam .......................................18 1.4.3. Tình hình sản xuất cao su Việt Nam những năm qua .......................20 1.4.4. Tình hình xuất khẩu cao su Việt Nam ..............................................21 Tóm tắt chương 1 ...........................................................................................23 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN CAO SU ĐỒNG PHÚ GIAI ĐOẠN 2009 - 2012..................24 2.1. Giới thiệu về Công ty Đồng Phú..............................................................24 2.2. Phân tích tác động của yếu tố bên ngoài ảnh hưởng đến năng lực vi cạnh tranh của Công ty Đồng Phú ................................................................28 2.2.1. Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường vĩ mô........................................28 2.2.1.1. Yếu tố kinh tế .............................................................................29 2.2.1.2. Yếu tố văn hóa – xã hội...............................................................31 2.2.1.3. Yếu tố chính trị - luật pháp..........................................................32 2.2.1.4. Yếu tố công nghệ ........................................................................33 2.2.1.5. Yếu tố tự nhiên ...........................................................................34 2.2.2. Ảnh hưởng của các yếu tố môi trường vi mô........................................35 2.2.2.1. Sản phẩm thay thế.......................................................................35 2.2.2.2. Nhà cung cấp ..............................................................................36 2.2.2.3. Đối thủ cạnh tranh.......................................................................37 2.2.2.4. Khách hàng.................................................................................38 Kết luận: Cơ hội, nguy cơ ..............................................................................40 2.3. Đánh giá thực trạng năng lực cạnh tranh của Công ty Đồng Phú ........41 2.3.1. Phân tích tình hình SXKD của Công ty ...............................................41 2.3.2. Thị phần của Công ty Đồng Phú..........................................................43 2.3.3. Nguồn lực tài chính .............................................................................45 2.3.4. Thương hiệu của Công ty Đồng Phú...................................................48 2.3.5. Tổ chức và quản lý..............................................................................50 2.3.6. Quản trị nguồn nhân lực ......................................................................51 2.3.7. Ứng dụng công nghệ ...........................................................................53 2.3.8. Khả năng nghiên cứu và phát triển (R&D) ..........................................55 2.3.9. Nguồn nguyên liệu đầu vào .................................................................55 2.3.10. Sản xuất và chế biến ..........................................................................58 2.3.11. Hoạt động bán hàng và marketing .....................................................63 2.3.12. Dịch vụ, khả năng đáp ứng yêu cầu khách hàng.................................69 2.3.13. Ma trận hình ảnh cạnh tranh ..............................................................69 Kết luận: Điểm mạnh, điểm yếu ....................................................................73 Tóm tắt Chương 2 ..........................................................................................74 vii CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA CÔNG TY CỔ PHẦN CAO SU ĐỒNG PHÚ GIAI ĐOẠN 2013 2018 .................................................................................................................75 3.1. Định hướng phát triển của Ngành cao su và Công ty Đồng Phú...........75 3.1.1. Định hướng phát triển của Ngành cao su Việt Nam.............................75 3.1.2. Định hướng phát triển của Tập đoàn CN cao su Việt Nam ..................75 3.1.3. Định hướng phát triển của Công ty Đồng Phú .....................................76 3.2. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Đồng Phú..........78 3.2.1. Giải pháp về nguồn nguyên liệu đầu vào .............................................78 3.2.2. Giải pháp về công nghệ .......................................................................80 3.2.3. Giải pháp về nguồn nhân lực ...............................................................82 3.2.4. Giải pháp về tài chính..........................................................................85 3.2.5. Giải pháp về hoạt động sản xuất kinh doanh........................................86 3.2.6. Giải pháp về phát triển thị trường........................................................89 3.2.7. Giải pháp về Maketing ........................................................................90 3.3. Kiến nghị ..................................................................................................93 3.3.1. Kiến nghị đối với Nhà nước ................................................................93 3.3.2. Kiến nghị đối với Tập đoàn công nghiệp cao su Việt Nam ..................95 3.3.3. Kiến nghị đối với Công ty Đồng Phú...................................................96 Tóm tắt Chương 3 ..........................................................................................97 KẾT LUẬN.....................................................................................................98 TÀI LIỆU THAM KHẢO..............................................................................99 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nội dung AFTA Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương ANRPC Hiệp hội các quốc gia sản xuất cao su thiên nhiên APEC Khu vực mậu dịch tự do ASEAN ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á CN Công nghiệp CP Cổ phần CTCP Công ty cổ phần CV Độ nhớt ổn định DORUCO Viết tắt của Công ty Cổ phần cao su Đồng Phú DPR Mã giao dịch chứng khoán của Công ty CP cao su Đồng Phú DRC Hàm lượng mủ cao su quy khô GDP Tổng sản phẩm quốc dân IMF Quỹ tiền tệ quốc tế IRSG Tổ chức nghiên cứu cao su quốc tế NSLĐ Năng suất lao động RRIV Viện nghiên cứu cao su Việt Nam SICOM Thị trường thương mại Singapore SVR Cao su tiêu chuẩn Việt Nam SXKD Sản xuất kinh doanh UBND Uỷ ban nhân dân VRA Hiệp hội cao su Việt Nam VRG Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam WTO Tổ chức thương mại thế giới ix DANH MỤC CÁC BẢNG Số bảng Tên bảng Trang Bảng 1.1 Số liệu thống kê của các nước tính đến năm 2012 19 Bảng 1.2 Diện tích, sản lượng và năng suất cây cao su Việt Nam năm 2006 - 2012 20 Bảng 1.3 Một số thị trường xuất khẩu cao su lớn của Việt Nam năm 2012 22 Bảng 2.1 Ma trận đánh giá các yếu tố bên ngoài (EFE) của Công ty 39 Bảng 2.2 Kết quả sản xuất kinh doanh của Công ty từ 2009 đến 2012 41 Bảng 2.3 Doanh thu VRG và một số công ty cao su trên địa bàn Bình Phước 44 Bảng 2.4 Kết quả hoạt động kinh doanh năm 2009 - 2012 46 Bảng 2.5 Một số chỉ tiêu tài chính của Công ty 46 Bảng 2.6 Cơ cấu nguồn nhân lực Công ty năm 2012 51 Bảng 2.7 Diện tích và năng suất vườn cây 56 Bảng 2.8 Cơ cấu diện tích cao su năm 2012 59 Bảng 2.9 Thị trường xuất khẩu mủ cao su của Công ty năm 2012 65 Bảng 2.10 Sản lượng tiêu thụ mủ cao su của Công ty năm 2009 - 2012 Bảng 2.11 Ma trận hình ảnh cạnh tranh Công ty Đồng Phú so với các đối thủ cạnh tranh Bảng 2.12 Ma trận đánh giá các yếu tố bên trong (IFE) của Công ty 66 71 72 x DANH MỤC CÁC HÌNH Số hình Tên hình Trang Hình 1.1 Sơ đồ các yếu tố thể hiện năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp 8 Hình 1.2 Sơ đồ mô hình 5 áp lực cạnh tranh của Michael E.Porter 14 Hình 1.3 Diện tích trồng cây cao su theo vùng miền đến năm 2012 21 Hình 2.1 Sơ đồ cơ cấu tổ chức của Công ty CP cao su Đồng Phú 27 Hình 2.2 Biểu đồ thị phần của Công ty Đồng Phú so với VRG 43 Hình 2.3 Biểu đồ doanh thu Công ty Đồng Phú và đối thủ 44 Hình 2.4 Biểu đồ tăng trưởng vốn chủ sở hữu từ năm 2009 - 2012 45 Hình 2.5 Biểu đồ cơ cấu lao động năm 2012 51 Hình 2.6 Thu hoạch và thu mua mủ cao su 56 Hình 2.7 Cơ cấu sản phẩm cao su năm 2012 58 Hình 2.8 Một số sản phẩm từ mủ cao su 61 Hình 2.9 Sơ đồ quy trình công nghệ chế biến mủ cốm và mủ ly tâm 62 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Ý nghĩa của đề tài Cao su là một trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực của nước ta, với vị thế là quốc gia xuất khẩu cao su lớn thứ tư thế giới, trong bối cảnh hội nhập hiện nay trước những biến động của thị trường thế giới mặt hàng này không tránh khỏi những tác động từ nhiều phía. Thách thức to lớn đối với các doanh nghiệp cao su đó là: làm sao sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả cao nhất và có sức cạnh tranh cao so với các đối thủ cạnh tranh. Điều này đòi hỏi mỗi doanh nghiệp phải tự xây dựng cho mình một chiến lược kinh doanh có hiệu quả, đánh giá đúng cung cầu của thị trường, xác định được các nguồn lực tự có để đầu tư, mở rộng quy mô sản xuất kinh doanh đúng hướng, nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của mình so với các đối thủ cạnh tranh. Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú là một doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong ngành cao su có quy mô trung bình, hiệu quả sản xuất kinh doanh chưa cao, thị trường tiêu thụ chưa được mở rộng, các nguồn lực bên trong chưa được phát huy có hiệu quả nên sức cạnh tranh của Công ty so với các công ty cùng ngành chưa đủ mạnh. Do đó, tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú giai đoạn 2013 - 2018” nhằm giúp doanh nghiệp khai thác được lợi thế riêng của mình, từ đó có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp khác trong nước. 2. Mục tiêu của đề tài - Hệ thống hóa các lý thuyết và khả năng cạnh tranh, năng lực cạnh tranh và đưa ra các yếu tố hình thành nên lợi thế cạnh tranh trong ngành cao su. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và thực trạng năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu các nhân tố tác động đến năng lực cạnh tranh, các chỉ 2 tiêu cấu thành năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú. Trên cơ sở những nét khái quát, thực trạng sản xuất kinh doanh, phân tích thực trạng năng lực cạnh tranh và đưa ra những đánh giá về năng lực cạnh tranh của Công ty. Từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Đồng Phú. 4. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu, trong đó chủ yếu là phương pháp thu thập, thống kê, tổng hợp, so sánh để xử lý số liệu thu thập được Trao đổi, lấy ý kiến chuyên gia về các yếu tố ảnh hưởng, các chỉ tiêu cấu thành năng lực cạnh tranh và giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty Cổ phần Cao su Đồng Phú. 5. Bố cục đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài được trình bày gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu Chương 2. Thực trạng năng lực cạnh tranh của Công ty CP Cao su Đồng Phú Chương 3. Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của Công ty CP Cao su Đồng Phú 3 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Khái niệm 1.1.1. Khái niệm cạnh tranh Cạnh tranh là thuộc tính cơ bản và là động lực của nền kinh tế thị trường, do nhiều cách tiếp cận khác nhau nên các nhà kinh tế có những quan niệm khác nhau về cạnh tranh. Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa các nhà tư bản nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa để thu được lợi nhuận siêu ngạch. Cạnh tranh được xem là sự lấn áp, chèn ép lẫn nhau để tồn tại. Do vậy cạnh tranh là sự ganh đua, là cuộc đấu tranh gay gắt, quyết liệt giữa các chủ thể kinh doanh với nhau trên cùng một thị trường hàng hoá cụ thể nào đó nhằm chiếm lĩnh khách hàng và thị trường, thông qua đó tiêu thụ được nhiều hàng hoá và thu được lợi nhuận cao. Theo nhà kinh tế học ở Mỹ P.A.Samuelson và W.D.Nordhaus: Cạnh tranh là sự kình địch giữa các doanh nghiệp cạnh tranh với nhau để giành khách hàng hoặc thị trường. Hai tác giả này cho cạnh tranh đồng nghĩa với cạnh tranh hoàn hảo [NXB Giao thông Vận tải (2002), Hà Nội]. Các tác giả Mỹ khác là D.Begg, S.Fischer, R.Dornbusch cũng cho rằng cạnh tranh là cạnh tranh hoàn hảo, các tác giả này viết: Một ngành cạnh tranh hoàn hảo, là ngành trong đó mọi người đều tin rằng hành động của họ không gây ảnh hưởng tới giá cả thị trường, phải có nhiều người bán và nhiều người mua. Các tác giả trong cuốn: Các vấn đề pháp lý về thể chế và chính sách cạnh tranh và kiểm soát độc quyền kinh doanh thuộc dự án VIE/97/016 cho rằng: Cạnh tranh có thể hiểu là sự ganh đua giữa các doanh nghiệp trong việc giành một số nhân tố sản xuất hoặc khách hàng nhằm nâng cao vị thế của mình trên thị trường, để đạt được một mục tiêu kinh doanh cụ thể như lợi nhuận, doanh số, thị phần. Cạnh tranh trong một môi trường như vậy đồng nghĩa với ganh đua (D.Begg, S.Fischer, R.Dornbusch, 1992). 4 Cạnh tranh là sự đấu tranh giữa các chủ thể sản xuất kinh doanh nhằm giành lấy những điều kiện thuận lợi nhất trong sản xuất ra sản phẩm, trong tiêu thụ hàng hoá, trong hoạt động dịch vụ để đảm bảo thực hiện lợi ích tốt nhất của mình. Cạnh tranh giữa các đối thủ hiện tại cũng giống như là ganh đua vị trí, sử dụng những chiến thuật như cạnh tranh về giá, chiến tranh quảng cáo, giới thiệu sản phẩm và tăng cường dịch vụ khách hàng hoặc bảo hành. Cạnh tranh xảy ra bởi vì các đối thủ cảm thấy áp lực hoặc là nhìn thấy cơ hội cải thiện vị trí. Cạnh tranh trong một số ngành được đặc trưng bởi những cụm từ như “chiến tranh”, “cay đắng”, “cắt cổ” trong khi ở những ngành khác cạnh tranh lại diễn ra lịch sự hay ôn hòa. Cường độ cạnh tranh là kết quả của nhiều yếu tố cơ cấu tương tác với nhau (Michael E Porter, 1980). Cạnh tranh là một đặc tính tất yếu của nền kinh tế thị trường, là một cuộc đua không dứt. Cạnh tranh có thể đưa lại lợi ích cho người này và thiệt hại cho người khác nhưng xét dưới góc độ toàn xã hội, cạnh tranh luôn có tác động tích cực như sản phẩm tốt hơn, giá rẻ hơn, dịch vụ tốt hơn,... Cạnh tranh còn giúp thị trường hoạt động có hiệu quả nhờ việc phân bổ hợp lý các nguồn lực có hạn. Đây cũng chính là động lực cho sự phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên, cạnh tranh cũng có những biểu hiện tiêu cực như cạnh tranh thiếu sự kiểm soát, cạnh tranh không lành mạnh dẫn đến sự phát triển sản xuất tràn lan, lộn xộn, tình trạng “cá lớn nuốt cá bé”, gây khủng hoảng thừa, thất nghiệp và làm thiệt hại quyền lợi người tiêu dùng. Như vậy, khái niệm cạnh tranh có thể hiểu như sau: Cạnh tranh là quan hệ kinh tế mà ở đó các chủ thể kinh tế ganh đua tìm mọi biện pháp, cả nghệ thuật lẫn thủ đoạn để đạt mục tiêu kinh tế của mình, thông thường là chiếm lĩnh thị trường, giành lấy khách hàng cũng như các điều kiện sản xuất, thị trường có lợi nhất. Mục đích cuối cùng của các chủ thể kinh tế trong quá trình cạnh tranh là tối đa hóa lợi ích. Đối với người sản xuất kinh doanh là lợi nhuận, đối với người tiêu dùng là lợi ích tiêu dùng và sự tiện lợi. 1.1.2. Khái niệm năng lực cạnh tranh Khái niệm về năng lực cạnh tranh được nêu ra lần đầu tiên ở Mỹ vào đầu 5 những năm 1980 của Aldington Report: Doanh nghiệp có khả năng cạnh tranh là doanh nghiệp có thể sản xuất sản phẩm và dịch vụ với chất lượng vượt trội và giá cả thấp hơn các đối thủ cạnh tranh trong nước và quốc tế. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp đồng nghĩa với việc đạt được lợi ích lâu dài của doanh nghiệp và khả năng bảo đảm thu nhập cho người lao động và chủ doanh nghiệp Theo từ điển thuật ngữ chính sách thương mại (2003): Năng lực cạnh tranh là năng lực của một doanh nghiệp, hoặc một ngành, thậm chí một quốc gia không bị doanh nghiệp khác, ngành khác, nước khác đánh bại về năng lực kinh tế. Theo Fafchamps (1995): Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng doanh nghiệp đó có thể sản xuất ra sản phẩm với chi phí biến đổi trung bình thấp hơn giá của nó trên thị trường, nghĩa là doanh nghiệp nào sản xuất ra sản phẩm có chất lượng tương tự như sản phẩm của doanh nghiệp khác, nhưng với chi phí thấp hơn thì có khả năng cạnh tranh cao. Theo Markasen (1992): Một nhà sản xuất là cạnh tranh nếu như nó có một mức chi phí đơn vị trung bình bằng hoặc thấp hơn chi phí do đơn vị của các nhà cạnh tranh quốc tế. Năng lực cạnh tranh của một doanh nghiệp trong một lĩnh vực được xác định bằng những thế mạnh mà doanh nghiệp có hoặc huy động được để có thể cạnh tranh thắng lợi. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thể hiện ở khả năng tạo dựng, duy trì, sử dụng và sáng tạo mới các lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp, nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu khách hàng và đạt được các mục tiêu của doanh nghiệp trong môi trường cạnh tranh trong nước và quốc tế. Quan niệm này cho thấy doanh nghiệp nào có khả năng duy trì và sáng tạo liên tục các lợi thế cạnh tranh, doanh nghiệp đó sẽ luôn đi trước các đối thủ và giành phần thắng trong cạnh tranh để đạt được mục đích là duy trì và mở rộng thị trường, gia tăng lợi nhuận. Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng duy trì và nâng cao lợi thế cạnh tranh trong việc tiêu thụ sản phẩm, mở rộng mạng lưới tiêu thụ, thu hút và sử dụng có hiệu quả các yếu tố sản xuất nhằm đạt lợi ích kinh tế cao và bền vững. 6 Quan niệm này đã phần nào bao quát được mục đích và chiến lược trong quá trình hình thành và phát triển của doanh nghiệp. Như vậy, năng lực cạnh tranh được xem xét ở ba cấp độ khác nhau: năng lực cạnh tranh của sản phẩm và dịch vụ; năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp; năng lực cạnh tranh của quốc gia: Năng lực cạnh tranh của sản phẩm và dịch vụ: được phản ánh qua các tiêu chí: giá cả, chất lượng, mẫu mã, kiểu dáng, sự độc đáo, quen dùng và phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng. Một hàng hóa, dịch vụ được coi là có sức cạnh tranh cao khi chúng có chất lượng vượt trội so với các hàng hóa cùng loại, cùng một mặt bằng giá hoặc có chất lượng vượt trội độc đáo riêng. Nói cách khác, bí quyết tạo nên chất lượng riêng của sản phẩm luôn tạo cho sản phẩm, dịch vụ có khách hàng ưa chuộng riêng và do đó chiếm được sự “độc quyền lành mạnh” ở một nước nhất định. Ngược lại tiêu chí giá cả của hàng hóa ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của sản phẩm chủ yếu là do chi phí sản xuất quyết định. Nếu mặt bằng chất lượng như nhau thì chỉ có doanh nghiệp quản lý tốt, sử dụng công nghệ tiên tiến, lao động có tay nghề cao, thì mới có thể làm giảm chi phí sản xuất trên đơn vị sản phẩm, từ đó kéo giá giảm làm cho sản phẩm có sức cạnh tranh. Ngoài ra, hình thức nhãn mác hấp dẫn, hợp thị hiếu, quy cách sản phẩm thuận tiện cho tiêu dùng cũng làm gia tăng sức cạnh tranh của sản phẩm. Tuy nhiên, do sự chi phối bởi lợi nhuận thu về từ sản xuất và bán hàng hóa dịch vụ, cho nên chủ hàng hóa có thể coi chất lượng và chi phí chỉ là phương tiện để họ đạt tới giá trị thặng dư, nên nếu không có sự kiểm tra, giám sát của người tiêu dùng và sự bảo hộ của Nhà nước cho các quyền sở hữu thành quả lao động, hoặc tài năng dưới hình thức quyền sở hữu nhãn mác, bằng phát minh sáng chế,... thì trong thời đại khoa học tiên tiến hiện nay, các chủ thể kinh tế có thể cạnh tranh không chính đáng bằng cách ăn cắp công nghệ, sao chép “nhái” mẫu mã của người khác, làm cho người kinh doanh chính đáng bị thiệt hoặc không khuyến khích họ đầu tư cho nghiên cứu, phát minh sáng chế. Như vậy, khi nghiên cứu sức cạnh tranh của hàng hóa, dịch vụ thì ta phải đặt chúng trong môi trường vĩ mô. Theo Michael Porter (1985): chi phí và sự sẵn có của các yếu tố sản xuất