Tài liệu Giải pháp nâng cao hệu quả hoạt động ủy thác tín dụng của hội nông dân thành phố thái nguyên tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGÔ THỦY GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG ỦY THÁC TÍN DỤNG CỦA HỘI NÔNG DÂN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGÔ THỦY GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG ỦY THÁC TÍN DỤNG CỦA HỘI NÔNG DÂN THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8 62 01 15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. ĐINH NGỌC LAN THÁI NGUYÊN - 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được dùng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018 Tác giả luận văn Ngô Thủy ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, em đã nhận được giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô giáo. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô. Để hoàn thành luận văn này, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo PGS.TS. Đinh Ngọc Lan đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn để em hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên, Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu tìm hiểu hoạt động ủy thác tín dung của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. Xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 01 năm 2018 Tác giả luận văn Ngô Thủy iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .....................................................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................................................ii MỤC LỤC ..................................................................................................................................................iii DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................................vi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ ..................................................................................... vii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu..........................................................................................................................2 3. Ý nghĩa đề tài ........................................................................................................................................3 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU .......................................................................................4 1.1. Cơ sở lý luận .....................................................................................................................................4 1.1.1. Khái niệm tín dụng, tín dụng nông thôn và hệ thống tín dụng nông thôn.......... 4 1.1.2. Hoạt động tín dụng của NHCSXH ................................................................................. 12 1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................................................. 25 1.2.1. Hệ thống tín dụng nông thôn ở một số quốc gia trên thế giới .......................... 25 1.2.2. Hệ thống tín dụng nông thôn ở Việt Nam ................................................................... 27 Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........... 30 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 30 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................................ 30 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................................ 30 2.2. Nội dung nghiên cứu .................................................................................................................. 30 2.3. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................................... 30 2.3.1. Phương pháp chọn mẫu điều tra....................................................................................... 30 2.3.2. Hệ thống thông tin cần thu thập từ các nhóm đối tượng ..................................... 31 2.3.3. Một số phương pháp khác ................................................................................................... 32 2.3.4. Phân tích và xử lý số liệu..................................................................................................... 32 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................................................. 33 iv Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................................. 34 3.1. Thực trạng hoạt động tín dụng nông thôn và ủy thác tín dụng của Ngân hàng CSXH tỉnh Thái Nguyên ................................................................................................................... 34 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển ngân hàng CSXH tỉnh Thái Nguyên ......... 34 3.1.2. Cơ cấu, bộ máy tổ chức của Hội sở NHCSXH tỉnh Thái Nguyên ................. 37 3.1.3. Các hoạt động chính của Hội sở tỉnh Thái Nguyên ............................................... 38 3.1.4. Tình hình ủy thác cho vay thông qua các tổ chức chính trị - xã hội.............. 38 3.2. Thực trạng hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên ............................................................................................................................................ 41 3.2.1. Bộ máy Tổ chức Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên ................................... 42 3.2.2. Nhân lực Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên ................................................... 44 3.2.3. Hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên ..... 46 3.3. Tình hình thực hiện vay vốn của các hộ nông dân ..................................................... 52 3.3.1. Đặc điểm kinh tế, xã hội của hộ tham gia tín dụng ................................................ 52 3.3.2. Tình hình vay vốn của các hộ điều tra .......................................................................... 57 3.4. Phân tích ảnh hưởng của hoạt động ủy thác tín dụng đến hộ nông dân .......... 62 3.4.1. Hiệu quả sử dụng vốn của các hộ vay ........................................................................... 62 3.4.2. Nhận thức người dân.............................................................................................................. 64 3.5. Phân tích tác động của hoạt động ủy thác tín dụng đến phát triển nông thôn ..... 67 3.6. Giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động ủy thác và nhận ủy thác tín dụng trên địa bàn thành phố Thái Nguyên đến năm 2020 ..................................................................... 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................................... 75 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................................. 78 PHỤ LỤC ................................................................................................................................................ 80 v DANH MỤC VIẾT TẮT BCH : Ban Chấp hành BĐD-HĐQT : Ban đại diện Hội đồng quản trị CNH-HĐH : Công nghiệp hóa-Hiện đại hóa CT-XH : Chính trị - xã hội DTTS DBKK : Dân tộc thiểu số đặc biệt khó khăn GQVL : Giải quyết việc làm HSSV : Học sinh, sinh viên HTTDND : Hệ thống tín dụng nhân dân HTX : Hợp tác xã KKLĐ : Xuất khẩu lao động NHCSXH : Ngân hàng chính sách xã hội NHNN & PTNT : Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn NHTM : Ngân hàng thương mại SXKD : Sản xuất kinh danh TD : Tín dụng TDND : Tín dụng nhân dân TK&VV : Tiết kiệm và vay vốn TW : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân XĐGN : Xóa đói giảm nghèo vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1: Tình hình uỷ thác qua các tổ chức chính trị - xã hội thành phố Thái Nguyên...................................................................................... 39 Bảng 3.2: Kết quả dư nợ cho vay của NHCSXH thông qua các tổ chức chính trị xã hội trong 3 năm 2014-2016 ........................................... 41 Bảng 3.3: Tình hình nhân lực Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên ............. 45 Bảng 3.4: Tình hình dư nợ qua các năm 2014 - 2016 ....................................... 46 Bảng 3.5: Cơ cấu dư nợ theo thời hạn ............................................................... 47 Bảng 3.6: Tình hình dư nợ cho vay theo đối tượng vay .................................... 49 Bảng 3.7: Tình hình dư nợ cho vay theo mục đích vay .................................... 50 Bảng 3.8: Diễn biến nợ quá hạn ........................................................................ 52 Bảng 3.9: Một số thông tin chung về các hộ điều tra ........................................ 54 Bảng 3.10: Tình hình nhà ở của các hộ điều tra .................................................. 55 Bảng 3.11: Mức thu nhập và cơ cấu thu nhập của hộ ......................................... 56 Bảng 3.12: Số nguồn vốn được vay của hộ điều tra ............................................ 58 Bảng 3.13: Tình hình dư nợ cho vay theo đối tượng vay .................................... 59 Bảng 3.14: Tình hình dư nợ cho vay theo mục đích vay .................................... 60 Bảng 3.15: Diễn biến thu nhập của các hộ vay vốn ............................................ 62 Bảng 3.16: Sự hiểu biết của người dân về các nguồn tín dụng ........................... 65 Bảng 3.17: Các hoạt động hỗ trợ nâng cao kiến thức cho người dân sử dụng vốn hiệu quả ...................................................................................... 66 Bảng 3.18: Kết quả về sự thay đổi đời sống của hộ khi được vay vốn ............... 68 vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 3.1: Mô hình tổ chức và quản trị điều hành hiện nay của Chi nhánh NHCSXH tỉnh Thái Nguyên ........................................................... 37 Sơ đồ 3.2: Tổ chức Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên............................. 42 Biểu đồ 3.1: Tình hình dư nợ qua các năm ......................................................... 46 Biểu đồ 3.2: Cơ cấu dư nợ theo thời hạn ............................................................. 48 Biểu đồ 3.3: Tình hình dự nợ cho vay theo mục đích ......................................... 51 Biểu đồ 3.4: Cơ cấu thu nhập của hộ nghèo ........................................................ 57 Biểu đồ 3.5: Cơ cấu thu nhập của hộ không nghèo ............................................. 57 Biểu đồ 3.6: Số nguồn vốn được vay của hộ điều tra.......................................... 58 Biểu đồ 3.7: Tình hình dư nợ cho vay theo mục đích vay .................................. 60 Biểu đồ 3.8: Bình quân thay đổi thu nhập của các hộ vay vốn ........................... 63 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp Việt Nam sau 30 năm đổi mới có những bước phát triển đột phá và đồng thời cũng có nhu cầu ngày càng lớn về tín dụng để từng bước chuyển đổi cơ cấu và tổ chức sản xuất kinh doanh theo hướng CNH -HĐH. Đảng và Nhà nước đã có nhiều quan tâm nhằm tháo gỡ khó khăn về vốn cho các lĩnh vực nông nghiệp, tiêu biểu là Nghị quyết 26 của TW về chính sách cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Vấn đề đẩy mạnh và nâng cao chất lượng các hoạt động dịch vụ hỗ trợ nông dân, nhất là các hoạt động dịch vụ hỗ trợ vốn, trong đó có hoạt động ủy thác cho vay hộ nghèo và các đối tượng chính sách khác thông qua các tổ chức đoàn thể xã hội ở nông thôn trong đó có hội Nông dân đóng vai trò vô cùng quan trọng. Trong những năm qua các cấp Hội Nông dân Việt Nam đã thực hiện có hiệu quả Nghị quyết liên tịch, văn bản thỏa thuận và hợp đồng ủy thác đã ký với Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH); khai thác và sử dụng có hiệu quả nguồn vốn tín dụng ưu đãi, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo, giải quyết việc làm, giúp nông dân phát triển kinh tế, có thu nhập, vươn lên thoát nghèo, ổn định cuộc sống. Theo báo cáo, tính đến 31/7/2017, Hội Nông dân Việt Nam đang quản lý 60.633 Tổ tiết kiệm và vay vốn (Tổ TK&VV) với 2,1 triệu hội viên, nông dân được tiếp cận đồng vốn vay ưu đãi với tổng số tiền dư nợ đạt 52.850 tỷ đồng; mức vay bình quân 24,29 triệu đồng/hộ vay. Bên cạnh những thành tích đó, trong hoạt động nhận ủy thác tín dụng của các cấp hội Nông dân hiện nay vẫn còn những tồn tại như: việc tổ chức thực hiện dịch vụ ủy thác chưa toàn diện, đầy đủ các nội dung công việc trong quy trình cho vay vốn. Công tác tuyên truyền các chủ trương, chính sách tín dụng ưu đãi của Chính phủ chưa kịp thời, chưa sâu sát đến các đối tượng thụ hưởng nói chung và cán bộ, hội viên nông dân nói riêng. Công tác chỉ đạo, hướng dẫn thành lập Tổ tiết kiệm và vay vốn (TK&VV) chưa được quan tâm đúng mức, nhiều nơi hoạt động chưa đạt theo yêu cầu. Quá trình bình xét cho vay vốn ở Tổ chưa thật 2 sự công khai, dân chủ làm ảnh hưởng đến dư luận xã hội, tư tưởng của hội viên, nông dân đôi lúc còn nghi ngờ. Công tác kiểm tra, kiểm soát hoạt động ủy thác của các cấp Hội chưa được thường xuyên, chất lượng kiểm tra chưa tốt. Không ít đơn vị chưa kịp thời chủ động phối hợp với Ngân hàng CSXH để kiểm điểm, đánh giá hoạt động ủy thác theo định kỳ. Công tác tập huấn cho cán bộ Hội về ủy thác, hướng dẫn giúp đỡ hộ vay vốn về kinh nghiệm sản xuất, kinh doanh còn ít. Chất lượng tín dụng ủy thác chưa tốt. Chất lượng hoạt động các Tổ TK&VV chưa đồng đều, tỷ lệ số Tổ hoạt động trung bình, yếu còn cao. Xuất phát từ thực tiễn đó tôi chọn đề tài “Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên” để nghiên cứu với mong muốn đưa những kiến thức lý luận vào thực tiễn, tìm giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân, góp phần nâng cao đời sống kinh tế các hộ nông dân thành phố Thái Nguyên. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung - Đề tài tập trung nghiên cứu, đánh giá thực trạng hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái nguyên. - Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa lí luận về hoạt động tín dụng và nhận ủy thác tín dụng để thấy rõ vai trò của tín dụng trong phát triển kinh tế nông thôn. - Đánh giá được thực trạng hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái nguyên giai đoạn 2014-2016. - Phân tích được những khó khăn, thuận lợi, cơ hội và thách thức trong hoạt động ủy thác tín dụng tại thành phố Thái Nguyên - Đề xuất các giải pháp nhằm thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân trong những năm tới. 3 3. Ý nghĩa đề tài Đề tài chỉ ra mối quan hệ giữa Hội Nông dân với các tổ chức tín dụng trong hệ thống tín dụng chính thức. Đề tài là cơ sở để có những giải pháp thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hoạt động nhận ủy thác tín dụng của Hội Nông dân, đồng thời đảm bảo duy trì hoạt động bền vững của các tổ chức tín dụng và nhằm góp phần nâng cao đời sống kinh tế các hộ nông dân thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên. - Ý nghĩa về lý luận Luận văn là công trình khoa học có thể được dùng làm tài liệu tham khảo quý trong quá trình nghiên cứu khoa học trong các trường đại học và cao đẳng. Mặt khác luận văn còn là tài liệu tham khảo quan trọng cho những ai quan tâm đến vấn đề ủy thác tín dụng cho các tổ chức đoàn thể trong nông thôn. - Ý nghĩa thực tiễn Với kết quả phân tích, đánh giá đúng thực trạng hoạt động ủy thác tín dụng của Hội Nông dân thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn 2014 2016 và việc chỉ ra những hạn chế, bất cập trong hoạt động ủy thác tín dụng của địa bàn nghiên cứu, luận văn đã đề xuất hệ thống nhóm các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động ủy thác tín dụng của Hội Nông dân trên địa bàn thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn tiếp theo. Đây là nguồn tài liệu quý cho lãnh đạo thành phố Thái nguyên trong chỉ đạo công tác hoạt động ủy thác tín dụng qua các tổ chức chính trị - xã hội nói chung và Hội Nông dân thành phố Thái nguyên nói riêng góp phần thực hiện thành công chương trình tái cơ cấu nông nghiệp của Thành phố đến năm 2020. 4 Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Khái niệm tín dụng, tín dụng nông thôn và hệ thống tín dụng nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm tín dụng Tín dụng là một phạm trù kinh tế và nó cũng là sản phẩm của nền kinh tế hàng hóa, phản ánh quan hệ vay mượn giữa các chủ thể trong nền kinh tế theo nguyên tắc có hoàn trả cả gốc và lãi đúng thời hạn, có mục đích và bảo đảm tiền vay. Tín dụng ra đời, tồn tại qua nhiều hình thái kinh tế - xã hội. Khi chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất xuất hiện, đồng thời xuất hiện quan hệ trao đổi hàng hóa. Thời kỳ này, tín dụng được thực hiện dưới hình thức vay mượn bằng hiện vật - hàng hóa. Về sau, tín dụng đã chuyển sang hình thức vay mượn bằng tiền tệ. Theo nghĩa nguyên thủy, tín dụng (credit) là sự tin tưởng, tín nhiệm mà cho vay mượn các loại vật tư, hàng hóa, tiền tệ. Như vậy, tín dụng không chỉ là sự vay mượn thông thường mà là sự vay mượn với một mức tín nhiệm nhất định; Tức là khi thực hiện quyền cho vay, người cho vay tin vào khả năng trả nợ của người đi vay. Hiểu theo nghĩa rộng, tín dụng là một loại quan hệ xã hội biểu hiện mối liên hệ kinh tế, trước hết là dựa trên cơ sở niềm tin . Theo quan điểm “Tín dụng là tổng số tiền người gửi vào tổ chức tín dụng, đối với họ quyền kiểm soát số tiền đã bị chuyển đổi” thì tín dụng đứng trên quan điểm là khoản tiết kiệm của người dân vào các tổ chức tín dụng. [Mai Siêu,1998] 1.1.1.2. Bản chất, chức năng tín dụng * Bản chất của tín dụng: Tín dụng được hiểu là một phạm trù kinh tế hoạt động rất đa dạng và phong phú. Bản chất có tính chất đặc trưng của tín dụng là tính không thay đổi về trạng thái và giá trị mặc dù nó luôn được lưu chuyển và thay đổi về phương thức giao dịch. Tín dụng đóng vai trò là cầu nối giữa người thiếu vốn và người thừa vốn, đáp ứng nhu cầu về vốn của người thiếu vốn đồng thời cũng giúp người dư vốn sử dụng hiệu quả đồng vốn của mình. 5 Các Mác đã viết về bản chất của tín dụng như sau: "Tiền chẳng qua chỉ rời khỏi tay người sở hữu trong một thời gian và chẳng qua chỉ tạm thời chuyển từ tay người sở hữu sang tay nhà tư bản hoạt động, cho nên tiền không phải được bỏ ra để thanh toán, cũng không phải tự đem bán đi mà cho vay, tiền chỉ đem nhượng lại với một điều kiện là nó sẽ quay trở về điểm xuất phát sau một kỳ hạn nhất định". Đồng thời Mác cũng đã vạch rõ yêu cầu của việc tiền quay trở về điểm xuất phát là phải: "Vẫn giữ nguyên vẹn giá trị của nó và đồng thời lại lớn thêm trong quá trình vận động". Bản chất của tín dụng dù được diễn đạt bằng nhiều cách, nhưng đều đề cập đến mối quan hệ, một bên là người cho vay và một bên là người đi vay. Trong mối quan hệ này nó được ràng buộc bởi cơ chế tín dụng, chính sách lãi suất và pháp luật hiện hành. Sự hoàn trả là đặc trưng thuộc về bản chất vận động của tín dụng, là dấu ấn phân biệt phạm trù tín dụng với các phạm trù kinh tế khác. * Chức năng của hệ thống tín dụng: Hệ thống tín dụng có các chức năng quan trọng trong đó có ba chức năng cơ bản sau: - Thứ nhất: Chức năng phân phối lại tài sản dưới hình thức vốn tiền tệ của người tạm thời chưa dùng đến chuyển cho người tạm thời cần sử dụng. Thực chất là chuyển nhượng quyền sử dụng vốn. Việc luân chuyển vốn tiền tệ này xuất phát từ lợi ích của cả hai bên, được thực hiện một cách tự nguyện theo thoả thuận xuất phát từ chức năng của tín dụng về phân phối của cải bằng tiền, bảo đảm vốn và thúc đẩy vận động liên tục tiền vốn. Sự chuyển nhượng vốn từ cá nhân hoặc tổ chức dư vốn và cá nhân tổ chức thiếu vốn tạo ra hiệu quả sử dụng vốn, tạo ra nhiều giá trị cho xã hội, từ đó tạo ra hiệu quả kinh tế xã hội. Chức năng phân phối của tín dụng được thực hiện thông qua hai con đường là: phân phối trực tiếp chuyển từ người cho vay sang người vay, không qua trung gian và phân phối gián tiếp qua trung gian tín dụng. 6 - Thứ hai: Chức năng tạo vốn tiền tệ của tín dụng Những nguồn vốn nhàn rỗi được huy động từ các tổ chức và nhân dân hình thành nguồn vốn lớn của các tổ chức tín dụng rồi từ đó cung ứng cho các doanh nghiệp sản xuất, dịch vụ và các tổ chức tín dụng khác. Trong quá trình đó, các nguồn vốn nhỏ lẻ, ngắn hạn được tập trung lại thành những khoản lớn và dài hạn. Chức năng này thúc đẩy sự phát triển thị trường vốn ngắn hạn và dài hạn. - Thứ ba: Chức năng kiểm tra của tín dụng Vốn tiền tệ cho vay không làm thay đổi quyền sở hữu của người cho vay. Người cho vay vốn luôn tính tới sự bảo toàn vốn gốc và còn phải có tiền lãi, tức là phát triển được số vốn đã có, chống mọi sự rủi ro mất vốn, chính vì vậy mà họ đòi hỏi kiểm tra sử dụng vốn của người vay. Chức năng kiểm tra của tín dụng phát huy trước khi quan hệ tín dụng phát sinh, trong quá trình sử dụng vốn tín dụng và đến khi quan hệ tín dụng kết thúc. Người sử dụng vốn tín dụng phải chứng minh là vốn tín dụng sử dụng có hiệu quả, có vật chất bảo đảm cùng với sự tín nhiệm. Sự kiểm tra vốn tín dụng là nhằm bảo đảm vốn tín dụng sử dụng đúng mục đích, được cung ứng theo kế hoạch sử dụng để phát huy hiệu quả, ngăn chặn rủi ro bằng tài sản thế chấp để bảo đảm vốn được thu hồi. Những điều đó được thể hiện trong nguyên tắc tín dụng. Tín dụng với ba chức năng cơ bản này thực sự là một công cụ quan trọng trong việc phân phối và quản lý các hoạt động kinh tế đất nước. 1.1.1.3. Tín dụng nông thôn Hệ thống tín dụng nông thôn (HTTDNT) là khối liên kết các tổ chức cung cấp các dịch vụ tín dụng cho các cá nhân và tổ chức (dân chúng, doanh nghiệp, các tổ chức khác) trong khu vực nông thôn, hiện hữu trên địa bàn nông thôn, với mục tiêu trực tiếp phục vụ cho nhu cầu địa bàn nông thôn. Các khách hàng của HTTDNT thường ít tiếp cận được hoặc không tiếp cận được dịch vụ tín dụng của các ngân hàng thương mại. HTTDNT thường cung cấp các dịch vụ như nhận tiền gửi, cho vay, chuyển tiền, bảo hiểm. Khái niệm HTTDNT và tổ chức tín dụng vi mô (TCTDVM) có chút khác nhau vì TCTDVM có thể hoạt động ở khu vực đô thị và thường cung cấp dịch vụ 7 tín dụng là chính cho người nghèo. Các dịch vụ khác thường không có hoặc chỉ rất giới hạn như dịch vụ tiền gửi tiết kiệm cho các thành viên tham gia. Các tổ chức tín dụng vi mô ngoài việc cung cấp một số dịch vụ trung gian xã hội như hình thành tổ nhóm, phát triển tính tự tin, đào tạo các kiến thức về tín dụng cũng như khả năng quản lý giữa các thành viên trong nhóm. Tuy vậy, nói tới HTTDNT các nhà quản lý cũng như thực tế đều đồng nhất là các HTTDNT cung cấp dịch vụ tín dụng vi mô [18]. a. Lịch sử hình thành và phát triển của các tổ chức tài chính nông thôn Các tổ chức tín nông thôn (TCTDNT) đã ra đời từ khi có hoạt động tài chính. Các tổ chức này trong thời kỳ đầu tiên thuộc khu vực phi chính thức như phường hụi, họ, người cho vay nặng lãi. Đầu những năm 1950, các chiến lược phát triển của các nước thuộc thế giới thứ ba tập trung cho phát triển nông nghiệp, giúp đỡ người nghèo và đáp ứng những nhu cầu cơ bản của dân chúng sống ở nông thôn. Các chương trình phát triển thực hiện cung cấp tín dụng lãi xuất thấp với mục tiêu phá vỡ vòng luẩn quẩn nghèo đói ở khu vực nông thôn (Padmandabhan, K.P, 1998). Các chương trình phát triển này là của chính phủ hoặc các nhà tài trợ, hoặc một số quốc gia thành lập ngân hàng chuyên biệt tập trung phục vụ lĩnh vực nông nghiệp trong khu vực nông thôn. Đến sau 1970 các tổ chức tài chính nông thôn thuộc sở hữu nhà nước chiếm ưu thế trong việc cung cấp tín dụng sản xuất đến khách hàng chưa bao giờ tiếp nhận được tín dụng chính thức. Nhìn chung hình thức hỗ trợ tài chính lúc này đều được bao cấp. Nhược điểm của phương thức hoạt động tín dụng nông thôn giai đoạn này (bao cấp) là thất thoát vốn lớn và luôn cần phải có nguồn tái cấp vốn thường xuyên để duy trì hoạt động. Vì vậy, các giải pháp theo cơ chế thị trường cho tài chính nông thôn là điều hết sức cần thiết để phát triển các tổ chức này và tăng cường vai trò của chúng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Và điều này dẫn đến một sự thay đổi lớn trong giai đoạn sau đó là coi tín dụng nông thôn là một bộ phận không thể tách rời với toàn bộ hệ thống tài chính của quốc gia. Bắt đầu từ thập kỷ 80, các tổ chức tài chính nông thôn đã bắt đầu tìm kiếm phương 8 pháp mới để hỗ trợ đối với người dân ở nông thôn. Ví dụ như ngân hàng Nhân dân Rakyat Indonesia vào thời kỳ này đã phát triển một hệ thống khuyến khích người vay (những nông dân nghèo) và nhân viên của mình một cách rõ ràng là khen thưởng đối với những hồ sơ trả nợ đúng hạn và hoạt động dựa trên huy động tiết kiệm song song cùng với nguồn vốn của ngân hàng (Saibel, 2000). Nhờ có sự thay đổi đột phá, nhiều tổ chức tín dụng nông thôn đã phát triển bền vững và mở rộng, không chỉ bao gồm hoạt động cung cấp tín dụng mà còn tham gia vào các hoạt động huy động vốn, bảo hiểm và chuyển tiền cho người dân và doanh nghiệp ở nông thôn. Thế kỷ 21 chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các tổ chức tín dụng nông thôn. Năm 2005 Liên hiệp quốc đã chọn đây là “Năm quốc tế về tài chính vi mô”, đánh dấu một bước tiến vượt bậc, đóng góp to lớn của hệ thống tài chính vi mô nói riêng và tài chính nông thôn nói chung. Vào năm 2006 giải thưởng Nobel hòa bình đã được trao cho GS.TS. Muhammed Yunnus về những đóng góp đối với lĩnh vực tài chính nông thôn. Ông là người đi tiên phong trong việc giới thiệu và áp dụng phương thức tài chính vi mô hỗ trợ người nghèo thoát nghèo[18]. b. Khái niệm tổ chức tín dụng nông thôn (TCTDNT) Tín dụng nông thôn bao gồm cả tài chính quy mô lớn và tài chính quy mô nhỏ, nhưng do đặc thù khu vực nông thôn với tỷ lệ hộ nghèo cao, sức sống nhìn chung thấp hơn nhiều so với thành thị, tài chính nông thôn thường được gắn liền với tài chính vi mô. Về hoạt động, tín dụng nông thôn trước kia thường được hiểu là sự cung cấp tín dụng ưu đãi. Hiện nay theo xu thế phát triển chung, khái niệm tài chính nông thôn gắn liền với các chính sách tài chính bền vững cho khu vực nông thôn nhằm mục tiêu xóa đói giảm nghèo và phát triển khu vực nông thôn. Các tổ chức tài chính nông thôn là một phần cấu thành tài chính nông thôn. Có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm tổ chức tín dụng nông thôn. Theo Fries, tổ chức tín dụng nông thôn là tổ chức cung cấp các dịch vụ tài chính cho các đơn vị (dân chúng, doanh nghiệp, các tổ chức khác) trong khu vực nông thôn, hiện hữu trên địa bàn nông thôn, với mục tiêu trực tiếp phục vụ cho nhu 9 cầu địa bàn nông thôn. Theo Ledgerwood, TCTDNT thường cung cấp các dịch vụ tài chính như nhận tiền gửi, cho vay, chuyển tiền, thanh toán, bảo hiểm. Theo Quỹ Phát triển nông nghiệp quốc tế IFAD, tổ chức tín dụng nông thôn được hiểu là các tổ chức tài chính chính thức (bao gồm các Ngân hàng cộng đồng, ngân hàng tư nhân ở nông thôn, các hợp tác xã tín dụng tiết kiệm, ngân hàng phát triển nông nghiệp, các ngân hàng theo mô hình Grameen Bank, các NGOs có chương trình tín dụng) thực hiện cung cấp tín dụng và các dịch vụ khác đối với khu vực nông thôn theo các quy định cụ thể của ngân hàng trung ương. Yaron và Zeller quan niệm rằng các TCTDNT thường bao gồm các tổ chức tín dụng như: ngân hàng thương mại hoạt động trong khu vực nông thôn, hợp tác xã tín dụng, ngân hàng hợp tác, hội tiết kiệm, quỹ tín dụng nhân dân… với mục đích chung nhất là cung cấp dịch vụ tài chính cho dân chúng nông thôn. Mặc dù cách tiếp cận khác nhau, nhưng tất cả các khái niệm trên đều có những điểm phù hợp với từng tình huống cụ thể. Theo quan điểm của tác giả, TCTDNT là tổ chức (chính thức và bán chính thức) cung cấp các dịch vụ tài chính (và các dịch vụ phi tài chính, tùy cách tiếp cận) cho các cá nhân và đơn vị trên địa bàn nông thôn, đáp ứng nhu cầu và đặc điểm của khách hàng nông thôn. Khái niệm TCTDNT và tổ chức tín dụng vi mô có sự khác biệt và tương đồng. Tổ chức tín dụng vi mô hoạt động cả ở khu vực đô thị và nông thôn (mặc dù chủ yếu vẫn là ở khu vực nông thôn), thường cung cấp dịch vụ tín dụng cho đối tượng khách hàng chủ yếu là người nghèo. Các dịch vụ khác thường không được cấp hoặc chỉ giới hạn như dịch vụ tiền gửi tiết kiệm cho các thành viên tham gia, dịch vụ hỗ trợ đào tạo, khuyến nông. Các tổ chức tài chính vi mô còn cung cấp một số dịch vụ trung gian xã hội như hình thành tổ nhóm, phát triển tính tự tin, và đào tạo các kiến thức về tài chính cũng như khả năng quản lý giữa các thành viên trong nhóm. Trong khi đó, TCTDNT hoạt động ở khu vực nông thôn, cung cấp các dịch vụ đa dạng cho tất cả các đối tượng khác nhau. Tuy vậy, do đặc điểm khu vực nông thôn với tỷ lệ hộ nghèo cao, mức sống thấp, các nhà quản lý cũng như nhà hoạt động thực tế thường gắn liền các TCTDNT với các tổ chức tín dụng vi mô[18]. 10 c. Đặc điểm của các TCTDNT Việc cung cấp dịch vụ tín dụng trong nông thôn là một thách thức rất lớn đối với các TCTDNT do đặc điểm riêng có của khu vực này. Sự khác biệt trong hoạt động tài chính tại khu vực nông thôn và thành thị tạo ra những đặc trưng cho các TCTCNT như sau. - Thứ nhất, chi phí giao dịch trong khu vực nông thôn cao hơn đối với TCTDNT và khách hàng. Khu vực nông thôn thường có mật độ dân số phân tán, cơ sở hạ tầng cứng (đường sá, dịch vụ viễn thông) và cơ sở hạ tầng mềm (giáo dục, y tế) có chất lượng thấp. Doanh nghiệp và dân chúng nông thôn có khả năng tiếp cận tới thông tin, dịch vụ giáo dục và đào tạo kinh doanh kém hơn khu vực thành thị. Đặc điểm này ảnh hưởng rất lớn tới khả năng phát triển hoạt động của các TCTDNT. Để phát triển hoạt động, các TCTDNT phải giải quyết được vấn đề giảm chi phí giao dịch đối với khách hàng. - Thứ hai, TCTDNT muốn hoạt động thành công phải vận dụng linh hoạt cả cơ sở pháp lý chính thức và phi chính thức. Việc áp dụng theo luật lệ chính thức trong khu vực nông thôn thường mất nhiều chi phí và thời gian hơn khu vực đô thị. Các hình thức bảo đảm truyền thống như nhà cửa, đất đai cũng kém hiệu lực hơn. Tại nhiều khu vực nông thôn, dân chúng hầu như không có tài sản gì có thể thế chấp được trừ đất đai đã được cấp sổ hoặc các doanh nghiệp đã đăng ký kinh doanh. Thực tế, các hương ước, lề lối phi chính thức có hiệu lực hơn nhiều tại khu vực nông thôn, mặc dù các “luật lệ” phi chính thức này rất đa dạng và thậm chí khác nhau ngay trong một vùng. Vì vậy, TCTDNT phải quan tâm và sử dụng các lề lối, giao ước phi chính thức này một cách linh hoạt trong hoạt động kinh doanh của mình. Một số TCTDNT đã rất thành công khi sử dụng kết hợp giữa “luật nước” và “lệ làng”. - Thứ ba, các TCTDNT phải đối mặt với rủi ro cao. Thị trường tài chính và hàng hóa trong khu vực nông thôn thường bị chia cắt, vì vậy giá cả thường bị biến động mạnh nếu có sự thay đổi nhỏ về cung và cầu. Thu nhập của dân cư nông thôn chủ yếu từ nông nghiệp, các nguồn thu nhập phi nông nghiệp như dịch 11 vụ, công nghiệp, làm công ăn lương thường chỉ chiếm tỷ trọng rất nhỏ. Rủi ro xẩy ra cho ngành nông nghiệp sẽ ảnh hưởng tới toàn bộ khu vực nông thôn thông qua các liên kết ngược và xuôi. Hơn nữa, rất nhiều hoạt động nông nghiệp và sản xuất kinh doanh khác trong khu vực nông thôn mang tính chất tự cung tự cấp, tính tiền tệ hóa thấp. Vì vậy, dòng tiền mặt tính theo đầu người của khu vực nông thôn thường thấp và kém đa dạng. Để đối mặt với rủi ro này, rất nhiều đơn vị tài chính phi chính thức đã được dân chúng nông thôn sử dụng như các hụi họ, vay mượn bạn bè, vay tư nhân…Tuy nhiên, khu vực phi chính thức thường không hiệu quả khi các rủi ro đa biến xảy ra như lũ lụt, hạn hán, sâu bệnh. Đây là một trong những thách thức lớn nhất khi các TCTDNT phát triển hoạt động. - Thứ tư, khách hàng của TCTDNT thường có khả năng chịu đựng rủi ro thấp và tính dễ bị tổn thương cao. Có ba nhóm khách hàng chính của các TCTDNT. Nhóm thứ nhất là các doanh nghiệp công nghiệp chế biến nông sản, các doanh nghiệp phi nông nghiệp và các chủ trang trại lớn - có thu nhập cao, nắm giữ tài sản lớn ở khu vực nông thôn. Nhóm thứ hai là các hộ gia đình có đất đai, không nghèo đói. Hai nhóm này thường không gặp khó khăn khi tiếp cận với dịch vụ tài chính nhưng chiếm tỷ trọng nhỏ trong khu vực nông thôn, và họ cũng có khả năng tiếp cận khá tốt đối với các TCTC đô thị. Đặc biệt, nhóm thứ ba là các hộ gia đình sống dưới mức nghèo khổ hoặc gần mức nghèo nhưng rất dễ bị tổn thương. Họ thường không có tài sản thế chấp truyền thống, thu nhập phụ thuộc rất lớn vào nông nghiệp. Nhóm thứ ba chiếm tỷ trọng lớn trong khu vực nông thôn ở các nước đang phát triển. Sự biến động trong hoạt động sản xuất nông nghiệp nông thôn dễ dàng khiến các khách hàng này rơi vào tình trạng nghèo đói. - Thứ năm, các TCTDNT phải đối mặt với vần đề cầu về các dịch vụ tài chính nông thôn có tính thời vụ cao. Do nông nghiệp thường đóng góp lớn nhất cho GDP khu vực nông thôn, tính chất thời vụ và phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên của hoạt động nông nghiệp ảnh hưởng rất lớn tới hành vi sử dụng dịch vụ tài chính nông thôn. Nếu tập trung vào tác động tiêu cực của nợ nần đến sự