Më ®Çu
ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung t¹i ViÖt Nam ®· ®i vµo ho¹t ®éng
®−îc h¬n 4 n¨m, ®¸nh dÊu b−íc ngoÆt quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ
hoµn thiÖn c¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nãi chung vµ thÞ tr−êng tµi chÝnh ë
n−íc ta nãi riªng. ThÞ tr−êng chøng kho¸n tËp trung ra ®êi ®· më ra mét kªnh
huy ®éng vèn míi cho nÒn kinh tÕ. Tuy quy m« cßn nhá bÐ, vai trß t¸c ®éng
®Õn nÒn kinh tÕ ch−a lín nh−ng TTCK ViÖt Nam thêi gian qua ®· cã nh÷ng
b−íc tiÕn quan träng. §iÒu ®¸ng ghi nhËn tr−íc hÕt lµ sù vËn hµnh vµ ho¹t
®éng su«n sÎ, an toµn cña thÞ tr−êng ®· thu hót ®−îc sè ®«ng c¸c nhµ ®Çu t−
tham gia vµ dÇn h×nh thµnh thãi quen, tËp qu¸n ®Çu t− chøng kho¸n trong
c«ng chóng. Bªn c¹nh ®ã, sù tr−ëng thµnh c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cña
c¸c chñ thÓ quan träng kh¸c tham gia thÞ tr−êng nh− c¸c tæ chøc niªm yÕt,
c«ng ty chøng kho¸n còng lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc.
TTCK lµ lo¹i thÞ tr−êng ®Æc biÖt, ë ®ã c¸c ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n tham gia
giao dÞch trªn thÞ tr−êng ®Òu ph¶i th«ng qua c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Kh¸ch
hµng cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n chÝnh lµ c¸c chñ thÓ tham gia TTCK, víi t−
c¸ch lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nguån cung vµ cÇu chøng kho¸n. Kh¸ch hµng cña
c«ng ty chøng kho¸n còng rÊt ®a d¹ng, bao gåm c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t−,
quü b¶o hiÓm, quü t−¬ng hç, ChÝnh phñ, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng … nªn cã
nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau. Khi thiÕt lËp mèi quan hÖ giao dÞch gi÷a kh¸ch hµng
vµ c«ng ty chøng kho¸n, c¶ hai bªn th−êng t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan
®Õn nhau vµ ph¶i tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh. MÆt kh¸c, mèi quan hÖ
nµy cßn mang tÝnh nh©n b¶n: tr¸ch nhiÖm tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc, v¨n ho¸ øng
xö, bæ sung thªm cho v¨n ho¸ ®Çu t− ®−îc lµnh m¹nh vµ hiÖu qu¶. HiÖn nay
chóng ta ®ang x©y dùng LuËt Chøng kho¸n, c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn c«ng ty
chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng míi chØ ®−îc ®Ò cËp r¶i r¸c trong mét sè v¨n b¶n.
ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy sÏ lµm s¸ng tá mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng
kho¸n vµ kh¸ch hµng.
1
§Ó thùc hiÖn ®−îc môc tiªu chiÕn l−îc ph¸t triÓn TTCK ®Õn n¨m 2010,
®Æc biÖt chó träng ph¸t triÓn TTCK c¶ vÒ quy m« vµ chÊt l−îng ho¹t ®éng
nh»m b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p cña nhµ ®Çu t−, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng
kho¸n vµ kh¸ch hµng lµ vÊn ®Ò kh«ng nhá, t¹o nªn chÊt xóc t¸c quan träng
trong viÖc thu hót c¸c nhµ ®Çu t− ®Õn víi c¸c dÞch vô mang tÝnh chuyªn nghiÖp
cao. ViÖc nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy còng cã ý nghÜa thùc tiÔn phï hîp víi ®Þnh
h−íng ph¸t triÓn cña c¸c ®Þnh chÕ trung gian thÞ tr−êng trong nh÷ng n¨m s¾p
tíi.
T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc:
ë ngoµi n−íc, vÊn ®Ò nµy ®· ®−îc quy ®Þnh trong c¸c LuËt chøng kho¸n,
nh÷ng Quy ®Þnh, Quy chÕ cña Së Giao dÞch vµ mét sè v¨n b¶n ph¸p quy kh¸c.
Ngoµi ra, vÊn ®Ò nµy th−êng rÊt ®−îc chó träng trong c¸c ch−¬ng tr×nh gi¶ng
d¹y vµ s¸t h¹ch cho c¸c nh©n viªn muèn lµm viÖc t¹i c¸c c«ng ty chøng
kho¸n;
ë trong n−íc, c¸c v¨n b¶n ph¸p quy míi ®Ò cËp r¶i r¸c mét sè nguyªn t¾c
vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng.
Nh− vËy, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng nªn ®−îc
nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ cã hÖ thèng h¬n trªn ph−¬ng diÖn c¸c dÞch vô mµ c«ng
ty chøng kho¸n cung cÊp th× tÝnh thùc tiÔn sÏ cao h¬n.
Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi:
- §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong mèi quan hÖ
gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng;
- HÖ thèng ho¸ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý quy ®Þnh c¸c mèi quan hÖ trªn;
- Nghiªn cøu thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ nµy t¹i ViÖt Nam;
- Nghiªn cøu mèi quan hÖ tõ khÝa c¹nh ®¹o ®øc;
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty
chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng theo xu h−íng ph¸t triÓn cña TTCK t¹i ViÖt Nam.
2
Ph¹m vi nghiªn cøu: §Ò tµi nghiªn cøu t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c
c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng cña hä trong mèi quan hÖ giao dÞch tõ hai
khÝa c¹nh: quy ®Þnh ph¸p lý vµ ®¹o ®øc.
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Trong ®Ò tµi cã sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p
nh− thèng kª, tæng hîp, c¬ së lý luËn cña chñ nghÜa M¸c Lªnin vµ chñ nghÜa
duy vËt biÖn chøng.
Néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch−¬ng:
- Ch−¬ng 1: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng
kho¸n vµ kh¸ch hµng;
- Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ
kh¸ch hµng t¹i ViÖt Nam;
- Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng
kho¸n vµ kh¸ch hµng.
3
Ch−¬ng I
Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty
chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng
1.1 . C«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng
§Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr−êng chøng kho¸n (TTCK) cã hiÖu
qu¶, mét trong c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®−îc lµ c¸c chñ thÓ tham gia kinh
doanh trªn thÞ tr−êng cïng víi ®«ng ®¶o c¸c nhµ ®Çu t− chøng kho¸n. C¸c
nhµ ®Çu t− tham gia TTCK kh«ng chØ víi môc tiªu lµm lîi cho m×nh mµ chÝnh
lµ tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝch tô vèn ®Çu t− dµi h¹n cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ
t¹o ra tÝnh thanh kho¶n cho c¸c lo¹i chøng kho¸n. Nh−ng ho¹t ®éng cña
TTCK ph¶i ®−îc ®iÒu tiÕt trËt tù, c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ nªn cÇn vµ ph¶i cã
c¸c ®Þnh chÕ trung gian víi t− c¸ch lµ c¸c tæ chøc kinh doanh, dÞch vô chøng
kho¸n t¹o nªn mèi liªn kÕt gi÷a c¸c nhµ ®Çu t− víi ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng.
Tõ ý nghÜa ®ã, c¸c tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n mµ cô
thÓ h¬n lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c nhµ ®Çu t− - nh÷ng kh¸ch hµng cña
c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß ®Æc biÖt ®èi víi TTCK.
1.1.1. C«ng ty chøng kho¸n
LÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK cho thÊy, khi nhu cÇu mua
b¸n chøng kho¸n xuÊt hiÖn sÏ t¹o nªn nh÷ng tô ®iÓm mua, b¸n chøng kho¸n
s¬ khai vµ sau ®ã h×nh thµnh nªn TTCK. Còng nh− c¸c thÞ tr−êng kh¸c, lóc
®Çu nh÷ng ng−êi tham gia mua, b¸n chøng kho¸n lµ nh÷ng c¸ nh©n së h÷u
chøng kho¸n. VÒ sau, khi thÞ tr−êng ph¸t triÓn, khèi l−îng vèn lu©n chuyÓn
ngµy cµng lín, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng tæ chøc trung gian ho¹t ®éng kinh doanh
chøng kho¸n. C¸c ho¹t ®éng kinh doanh chøng kho¸n tõ ®ã còng ®a d¹ng h¬n.
Tuy nhiªn, ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n do c¸c tæ chøc thùc
hiÖn chung quy vÉn ®−îc gäi lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n, lµ chñ thÓ mµ ®Ò tµi
nµy nghiªn cøu.
4
C«ng ty chøng kho¸n lµ mét chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n nªn còng
cã nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång víi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty kh¸c nãi
chung. Còng cÇn hiÓu r»ng, tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng
kho¸n kh«ng chØ cã c«ng ty chøng kho¸n mµ cßn bao hµm c¶ nh÷ng lo¹i h×nh
kh¸c nh− c«ng ty qu¶n lý quü, c«ng ty t− vÊn ®Çu t−...
C«ng ty chøng kho¸n ®−îc hiÓu lµ mét tæ chøc ®−îc thµnh lËp theo
ph¸p luËt, tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, dÞch vô chøng kho¸n. Theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, c«ng ty chøng kho¸n lµ c«ng ty cæ phÇn
hoÆc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ®−îc thµnh lËp ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh,
dÞch vô chøng kho¸n víi c¸c lo¹i h×nh (hay nghiÖp vô) kinh doanh chÝnh: m«i
giíi chøng kho¸n, tù doanh chøng kho¸n, qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng
kho¸n, b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn tµi chÝnh vµ ®Çu t− chøng
kho¸n. Nh−ng do tÝnh chÊt ®Æc thï cña hµng ho¸ trong kinh doanh chøng
kho¸n (chøng kho¸n) nªn chñ thÓ kinh doanh (c«ng ty chøng kho¸n) ph¶i tu©n
theo nh÷ng yªu cÇu ®Æc biÖt nh− ph¶i cã tiÒm lùc vÒ tµi chÝnh, c¬ së vËt chÊt
phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh, tr×nh ®é chuyªn m«n vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp.
Vai trß cña c«ng ty chøng kho¸n:
TTCK kh«ng thÓ ho¹t ®éng nÕu kh«ng cã chñ thÓ kinh doanh chøng
kho¸n mµ cô thÓ lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n tham gia. §iÒu ®ã còng ®ång
nghÜa víi vai trß hÕt søc quan träng cña c«ng ty chøng kho¸n, ®−îc coi nh−
mét nguyªn lý khi tæ chøc vµ vËn hµnh TTCK.
Tr−íc hÕt, c«ng ty chøng kho¸n cã vai trß quan träng trong viÖc huy
®éng vèn, cã nghÜa lµ c¸c tæ chøc nµy chÝnh lµ chiÕc cÇu nèi vµ lµ kªnh dÉn
vèn tõ mét bé phËn nµo ®ã cña nÒn kinh tÕ cã sù d− thõa vèn ®Õn c¸c bé phËn
kh¸c cña nÒn kinh tÕ ®ang thiÕu vèn vµ cã nhu cÇu huy ®éng vèn. Qu¸ tr×nh
®ã diÔn ra kh«ng ph¶i theo mét quy −íc nh− lµ mét lÏ tù nhiªn: khi doanh
nghiÖp cÇn huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh, hä sÏ vµ
cã thÓ ph¸t hµnh chøng kho¸n (cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu). Nh−ng hä kh«ng thÓ
lµm hoµn h¶o viÖc ®ã bëi kh«ng cã bé m¸y chuyªn nghiÖp. C«ng ty chøng
5
kho¸n víi nghiÖp vô chuyªn m«n, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp, c¬ chÕ huy ®éng
vµ bé m¸y tæ chøc thÝch hîp sÏ ®ãng vai trß trung gian, m«i giíi mua b¸n,
ph¸t hµnh chøng kho¸n, t− vÊn ®Çu t− vµ thùc hiÖn c¸c dÞch vô kh¸c kh«ng chØ
cho ng−êi ph¸t hµnh mµ cho c¶ ng−êi ®Çu t−. Nhê c¸c c«ng ty chøng kho¸n
mµ c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®−îc l−u th«ng, mua b¸n trªn TTCK vµ qua ®ã,
mét l−îng vèn ngµy cµng lín ®−îc tËp hîp tõ nh÷ng nguån nhá, lÎ ®Ó ®−a vµo
®Çu t− ph¸t triÓn doanh nghiÖp nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung.
§¸nh gi¸ chung sau 4 n¨m ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña TTCK cã thÓ nãi
r»ng, ViÖt Nam ®· x©y dùng vµ vËn hµnh ®−îc TTCK cã tæ chøc, vÒ c¬ b¶n ®·
h×nh thµnh kh¸ ®Çy ®ñ c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng, b−íc ®Çu ®· thùc hiÖn
huy ®éng vèn ®Çu t− cho doanh nghiÖp th«ng qua TTCK, cung cÊp cho nÒn
kinh tÕ mét kªnh ®Çu t− tµi chÝnh míi. Trong ®ã, kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn vai
trß c«ng ty chøng kho¸n víi t− c¸ch lµ mét chñ thÓ kh«ng thÓ thiÕu trªn
TTCK.
Vai trß quan träng tiÕp theo cña c«ng ty chøng kho¸n lµ cung cÊp mét
c¬ chÕ gi¸ c¶ trong giao dÞch, mua b¸n chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n
th«ng qua Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n (Së giao dÞch chøng kho¸n), cã
chøc n¨ng cung cÊp mét c¬ chÕ gi¸ c¶ nh»m gióp c¸c nhµ ®Çu t− (kh¸ch hµng
cña c«ng ty) cã ®−îc sù ®¸nh gi¸ ®óng thùc tÕ vµ chÝnh x¸c vÒ gi¸ trÞ kho¶n
®Çu t− cña m×nh. Ngoµi ra, c«ng ty chøng kho¸n cßn cã chøc n¨ng quan träng
lµ can thiÖp trªn thÞ tr−êng, gãp phÇn ®iÒu tiÕt gi¸ chøng kho¸n. Vai trß nµy
®−îc thÓ hiÖn râ h¬n ë c¸c TTCK ph¸t triÓn, cßn ®èi víi TTCK míi h×nh
thµnh hoÆc TTCK míi næi ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, vai trß nµy cßn phô
thuéc vµo c¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi kh¸c.
C«ng ty chøng kho¸n cßn cung cÊp c¬ chÕ chuyÓn ra tiÒn mÆt cho c¸c
nhµ ®Çu t−, gióp cho c¸c nhµ ®Çu t− gi¶m thiÓu rñi ro, thiÖt h¹i khi tiÕn hµnh
®Çu t−. C¸c nhµ ®Çu t− lu«n muèn cã ®−îc kh¶ n¨ng chuyÓn tiÒn mÆt thµnh
chøng kho¸n cã gi¸ vµ ng−îc l¹i trong mét m«i tr−êng ®Çu t− æn ®Þnh. §Ó ®¶m
b¶o quyÒn vµ lîi Ých ®ã, c«ng ty chøng kho¸n sÏ gióp hä.
6
Trong ho¹t ®éng kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng chØ thùc hiÖn
mÖnh lÖnh cña kh¸ch hµng (mua, b¸n chøng kho¸n) mµ cßn tham gia vµo
nhiÒu dÞch vô t− vÊn kh¸c th«ng qua viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng ®Ó cung cÊp
th«ng tin vµ h−íng dÉn kh¸ch hµng cña m×nh tham gia ®Çu t− trªn thÞ tr−êng.
Vai trß t− vÊn ®Çu t− ngµy cµng cã ý nghÜa khi tÝch luü cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n t¨ng lªn bëi lÏ viÖc tÝch luü vµ nhu cÇu ®Çu t− ngµy cµng ®a d¹ng sÏ khiÕn
nhu cÇu t− vÊn cña kh¸ch hµng vµ nhu cÇu qu¶n lý tµi s¶n cña hä còng ngµy
cµng t¨ng lªn.
Ho¹t ®éng cña c«ng ty chøng kho¸n cßn t¹o ra s¶n phÈm míi, gãp phÇn
quan träng trong sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cña TTCK. Vai trß nµy cµng thÓ hiÖn
râ h¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y trong bèi c¶nh c¸c c«ng cô chøng kho¸n
ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt nhanh do dung l−îng thÞ tr−êng vµ biÕn ®éng thÞ
tr−êng ngµy cµng lín, c¸c nhµ ®Çu t− nhËn thøc râ rµng h¬n vµ tiÕp cËn nhiÒu
h¬n víi thÞ tr−êng tµi chÝnh cïng víi sù nç lùc trong tiÕp thÞ cña c«ng ty chøng
kho¸n. Ngoµi cæ phiÕu, tr¸i phiÕu th«ng th−êng, nhiÒu s¶n phÈm míi th«ng
qua c«ng ty chøng kho¸n ®· ®−îc mua b¸n, giao dÞch nh− tr¸i phiÕu chÝnh
phñ, chøng quyÒn, tr¸i quyÒn, c¸c hîp ®ång lùa chän, hîp ®ång t−¬ng lai vµ
c¸c s¶n phÈm lai t¹o ®a d¹ng kh¸c ®· lµm cho TTCK ngµy cµng s«i ®éng vµ
ph¸t triÓn m¹nh mÏ.
Víi TTCK ViÖt Nam, tuy quy m« cßn nhá bÐ nh−ng ®· ®−îc h×nh thµnh
®ång bé vµ tõng b−íc ph¸t triÓn, trong ®ã c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®¶m
®−¬ng vai trß kh«ng thÓ thiÕu trªn TTCK. Tõ con sè Ýt ái khi míi thµnh lËp
TTCK víi 7 c«ng ty chøng kho¸n, ®Õn nay ®· cã 13 c«ng ty chøng kho¸n
®−îc cÊp phÐp ho¹t ®éng víi xuÊt xø tõ nhiÒu lÜnh vùc quan träng nh− ng©n
hµng, b¶o hiÓm,... C¸c c«ng ty chøng kho¸n nµy cã sù ph¸t triÓn tèt, thÓ hiÖn ë
sè l−îng tµi kho¶n giao dÞch cña kh¸ch hµng t¨ng liªn tôc qua c¸c n¨m, tõ
kho¶ng 500 tµi kho¶n ban ®Çu vµ ®Õn th¸ng 5/2004 ®· cã 18.777 tµi kho¶n cña
c¸c nhµ ®Çu t− më t¹i c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®Ó giao dÞch, mua b¸n chøng
kho¸n. Tuy ch−a thÓ so s¸nh víi c¸c TTCK ph¸t triÓn nh−ng ®iÒu ®ã chøng tá
7
trong sù khëi ®Çu vµ hoµn toµn míi mÎ, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®· t¹o ®−îc
sù tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng cña m×nh mµ ®a sè lµ nhµ ®Çu t− c¸ nh©n, nhá
lÎ, ®iÒu nµy t¹o tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña TTCK ViÖt Nam.
1.1.2. C¸c nghiÖp vô kinh doanh chñ yÕu cña c«ng ty chøng kho¸n
vµ kh¸ch hµng cña c«ng ty chøng kho¸n
C¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ kh¸c nhau, tuú theo lo¹i h×nh dÞch vô
hay s¶n phÈm cung cÊp vµ c¸ch t¹o ra doanh thu (c¸c lo¹i phÝ hay thu nhËp).
Theo nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nµy, c¸c c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ thùc hiÖn 5
lo¹i h×nh nghiÖp vô chÝnh:
- M«i giíi
- Tù doanh
- Qu¶n lý doanh môc ®Çu t−
- B¶o l·nh ph¸t hµnh
- T− vÊn ®Çu t−
§èi víi mäi nghiÖp vô kinh doanh, c«ng ty chøng kho¸n ®Òu cã c¸c ®èi
t−îng kh¸ch hµng cña m×nh víi nh÷ng nhu cÇu dÞch vô kh¸c nhau.
1.1.2.1. NghiÖp vô m«i giíi
Vai trß chÝnh cña c¸c nhµ m«i giíi lµ gióp cho kh¸ch hµng cña hä mua
hoÆc b¸n chøng kho¸n. Nh×n chung, kh¸ch hµng cã thÓ ®−îc ph©n thµnh 2
nhãm sau:
- Kh¸ch hµng cã tæ chøc: lµ c¸c quü t−¬ng hç hoÆc c«ng ty b¶o hiÓm
huy ®éng nh÷ng nguån vèn tõ nh÷ng ng−êi ®Çu t− kh¸c nhau vµ thay mÆt hä
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng ®Çu t−.
- Kh¸ch hµng c¸ nh©n lµ nh÷ng ng−êi ®Çu t− c¸ nh©n mua b¸n chøng
kho¸n cho b¶n th©n.
Doanh thu tõ nghiÖp vô m«i giíi lµ phÝ hoa hång m«i giíi ®−îc tÝnh
theo theo tû lÖ phÇn tr¨m trªn gi¸ trÞ giao dÞch.
8
Mét c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n còng t−¬ng tù nh− mét c«ng ty s¶n
xuÊt, s¶n phÈm cña c«ng ty lµ dÞch vô cung cÊp cho kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh
thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng kho¸n bao gåm: më tµi kho¶n cho kh¸ch
hµng, nhËn lÖnh giao dÞch (mua, b¸n) chøng kho¸n cña kh¸ch hµng, chuyÓn
lÖnh giao dÞch cña kh¸ch hµng ®Õn ®¹i diÖn cña c«ng ty t¹i c¸c thÞ tr−êng phï
hîp ®Ó thùc hiÖn, x¸c nhËn kÕt qu¶ giao dÞch vµ thanh to¸n giao dÞch víi
kh¸ch hµng. Qu¸ tr×nh nµy thÓ hiÖn mèi quan hÖ g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ gi÷a
c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch hµng. Trong mèi quan hÖ nµy, c«ng ty chøng
kho¸n kh«ng chØ cung cÊp dÞch vô mua, b¸n chøng kho¸n cho kh¸ch hµng mét
c¸ch ®¬n thuÇn mµ cßn lµ sù hîp t¸c nh©n qu¶ cho c¶ c«ng ty lÉn kh¸ch hµng
trong ho¹t ®éng kinh doanh - ®Çu t− chøng kho¸n.
Cã thÓ ®−a ra thÝ dô cô thÓ: c¸c nh©n viªn marketing cã nhiÖm vô ph¶i
t×m hiÓu vµ quyÕt ®Þnh vÒ lo¹i chøng kho¸n mµ c«ng chóng ®ang quan t©m
dùa trªn ®iÒu kiÖn kinh tÕ, xu h−íng t¨ng tr−ëng kinh tÕ dù to¸n, ®iÒu kiÖn thÞ
tr−êng hiÖn t¹i, nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c kh¸ch hµng ®ang t×m hiÓu vµ bµn t¸n…
NÕu hä sai lÇm trong viÖc ®¸nh gi¸, c«ng ty cã thÓ mÊt c¬ héi phôc vô kh¸ch
hµng vµ hiÓn nhiªn lµ cã thÓ mÊt kh¸ch hµng hoÆc nh©n viªn cña bé phËn hç
trî khi vµo sæ, lªn c©n ®èi vµ hoµn tÊt c¸c bót to¸n mét c¸ch thµnh thôc th× t¹o
ra mét c¶m gi¸c su«n sÎ vµ tho¶ m·n cho c¸c kh¸ch hµng, xö lý giao dÞch mét
c¸ch chuyªn nghiÖp ®Ó t¹o lßng tin cho hä, t¹o dùng h×nh ¶nh tèt ®èi víi hä
sao cho kh¸ch hµng vui lßng tiÕp tôc ho¹t ®éng kinh doanh víi c«ng ty. Bªn
c¹nh ®ã, phÇn lín c¸c nguyªn t¾c trong quan hÖ kh¸ch hµng vµ c«ng ty m«i
giíi còng do bé phËn ký quü (hay tÝn dông) thùc hiÖn; bé phËn nµy theo dâi
c¸c tµi kho¶n cña kh¸ch hµng ®Ó ®¶m b¶o r»ng mäi tµi kho¶n ®Òu ho¹t ®éng
trong khu«n khæ quy ®Þnh. Theo ®Æc ®iÓm nµy, kh¸ch hµng ph©n lo¹i thµnh:
kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng vµ kh¸ch hµng giao dÞch ký quü.
- Kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng:
+ §èi víi mäi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn th«ng qua ng−êi m«i giíi,
kh¸ch hµng ph¶i tr¶ cho ng−êi m«i giíi sè tiÒn ph¶i thanh to¸n hoÆc giao cho
9
ng−êi m«i giíi sè l−îng chøng kho¸n d−íi h×nh thøc ®−îc chÊp nhËn hoÆc
®¶m b¶o r»ng ng−êi m«i giíi ®· nhËn ®−îc sè tiÒn hoÆc sè l−îng chøng kho¸n
®ã (®iÒu nµy kh«ng ¸p dông trong tr−êng hîp ng−êi m«i giíi ®ang gi÷ tiÒn
hoÆc chøng kho¸n ®Ó thay mÆt kh¸ch hµng thanh to¸n giao dÞch).
+ Tuy nhiªn, nÕu kh¸ch hµng kh«ng tu©n thñ quy ®Þnh trªn, ng−êi m«i
giíi cã thÓ b¸n sè l−îng chøng kho¸n ®· mua trong tr−êng hîp giao dÞch mua
chøng kho¸n vµ vay, mua chøng kho¸n ®Ó thanh to¸n cho giao dÞch b¸n chøng
kho¸n.
- Kh¸ch hµng giao dÞch ký quü:
+ Ng−êi m«i giíi qu¶n lý tµi kho¶n cã thÓ yªu cÇu kh¸ch hµng ®Æt cäc
hay ký quü b»ng tiÒn mÆt, chøng kho¸n hoÆc tµi s¶n kh¸c theo quy ®Þnh.
+ §èi víi tµi kho¶n ký quü, kh¸ch hµng th−êng ®−îc vay tÝn dông tèi ®a
b»ng mét tû lÖ nhÊt ®Þnh trªn tæng gi¸ trÞ thÞ tr−êng tµi s¶n thÕ chÊp víi c«ng
ty m«i giíi.
+ NÕu kh¸ch hµng kh«ng thanh to¸n kho¶n ký quü nªu trªn hoÆc bÊt kú
kho¶n ph¶i tr¶ nµo kh¸c th× ng−êi m«i giíi cã quyÒn khãa tµi kho¶n ký quü,
b¸n ®i sè l−îng chøng kho¸n ®ang gi÷ vµ dïng sè tiÒn thu ®−îc vµ kho¶n ký
quü b»ng tiÒn mÆt ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n nî cña kh¸ch hµng.
+ Trong tr−êng hîp kh¸ch hµng giao dÞch ký quü kh«ng tr¶ tiÒn hoÆc
giao chøng kho¸n ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n, kh¸ch hµng sÏ ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm nh− kh¸ch hµng giao dÞch th«ng th−êng.
Tãm l¹i, c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n ph¶i coi viÖc cung cÊp c¸c dÞch
vô cho kh¸ch hµng nh− mét phÇn quan träng trong s¶n phÈm cña c«ng ty khi
thùc hiÖn c¸c quy tr×nh ho¹t ®éng. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô m«i giíi chøng
kho¸n, c«ng ty chøng kho¸n cã hai nhiÖm vô chÝnh nh− sau:
Mét lµ cung cÊp th«ng tin vµ t− vÊn cho kh¸ch hµng: th«ng qua nh©n
viªn hµnh nghÒ, c«ng ty chøng kho¸n cung cÊp cho kh¸ch hµng c¸c b¸o c¸o
nghiªn cøu vµ c¸c khuyÕn nghÞ ®Çu t−;
10
Hai lµ cung cÊp c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô tµi chÝnh, gióp kh¸ch hµng
thùc hiÖn giao dÞch theo yªu cÇu vµ v× lîi Ých kh¸ch hµng. Víi nhiÖm vô nµy,
nh©n viªn m«i giíi nhËn ®¬n ®Æt hµng tõ kh¸ch hµng vµ thùc hiÖn giao dÞch
cho hä. Qu¸ tr×nh nµy bao gåm c¸c t¸c nghiÖp tõ h−íng dÉn kh¸ch hµng më
tµi kho¶n t¹i c«ng ty, tiÕn hµnh truyÒn lÖnh, x¸c nhËn giao dÞch, thanh to¸n vµ
chuyÓn kÕt qu¶ giao dÞch cho kh¸ch hµng.
Kh«ng chØ dïng l¹i ë ®ã, sau khi giao dÞch ®−îc thùc hiÖn, ng−êi m«i
giíi cßn ph¶i tiÕp tôc qu¶n lý tµi kho¶n cña kh¸ch hµng, ®−a ra nh÷ng khuyÕn
c¸o vµ cung cÊp th«ng tin, theo dâi ®Ó n¾m b¾t nh÷ng thay ®æi trong ®êi sèng,
c«ng viÖc cña kh¸ch hµng mµ cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong t×nh tr¹ng
tµi chÝnh vµ th¸i ®é chÊp nhËn rñi ro cña kh¸ch hµng, tõ ®ã ®Ò xuÊt chiÕn l−îc
®Çu t− míi thÝch hîp h¬n. Trªn thÞ tr−êng s¬ khai, khi s¶n phÈm hµng ho¸ cßn
®¬n gi¶n, nhµ ®Çu t− cã thÓ ch−a cã nhu cÇu sö dông dÞch vô t− vÊn. Tuy
nhiªn, ngµy nay, ho¹t ®éng m«i giíi ®Çu t− chøng kho¸n ®ång thêi chøa ®ùng
hµm l−îng t− vÊn ®Çu t− kh¸ cao. Ng−êi ®Çu t− tr«ng chê ng−êi m«i giíi cho
biÕt khi nµo th× nªn mua chøng kho¸n, lóc nµo th× nªn b¸n chøng kho¸n vµ
cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh h×nh diÔn biÕn trªn thÞ tr−êng.
Ng−êi m«i giíi giái nghÒ d−êng nh− cã mét n¨ng lùc tiÒm Èn trong viÖc
biÕn nh÷ng dßng th«ng tin liªn tôc nµy thµnh nh÷ng khuyÕn nghÞ ®Çu t− ®óng
¸p dông cho môc tiªu cña tõng kh¸ch hµng riªng biÖt. Nh÷ng ng−êi m«i giíi
lu«n ®¹i diÖn cho c«ng ty chøng kho¸n trong mäi hµnh ®éng cña m×nh, do
vËy, ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi lu«n lµ vÊn ®Ò ®−îc quan t©m
hµng ®Çu. ChÝnh nh÷ng ng−êi m«i giíi giái, cã uy tÝn lµ yÕu tè thu hót kh¸ch
hµng cho c«ng ty. §¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi m«i giíi ®−îc quy ®Þnh râ
trong quy chÕ qu¶n lý néi bé cña tõng c«ng ty, th«ng qua quy chÕ nµy, ng−êi
m«i giíi thùc hiÖn viÖc kiÕm thu nhËp, lµm giµu vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cho
kh¸ch hµng, ®¶m b¶o r»ng mäi kh¸ch hµng ®Òu ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng trong
mäi hoµn c¶nh. Mét thÞ tr−êng chøng kho¸n kh«ng cã sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c
11
kh¸ch hµng th× ngµnh c«ng nghiÖp chøng kho¸n sÏ mÊt ®i lßng tin tõ c«ng
chóng.
1.1.2.2. NghiÖp vô tù doanh
§©y lµ nghiÖp vô cña c«ng ty chøng kho¸n khi c«ng ty tù mua hoÆc b¸n
chøng kho¸n cho chÝnh m×nh ®Ó t¹o ra thu nhËp tõ nh÷ng giao dÞch cã l·i.
C«ng ty ®ãng vai trß cña nh÷ng nhµ t¹o lËp thÞ tr−êng trªn thÞ tr−êng chøng
kho¸n. Khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß lµ nhµ
®Çu t− cã tæ chøc trªn thÞ tr−êng. Ho¹t ®éng tù doanh cña c«ng ty chøng
kho¸n cã thÓ ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c thÞ tr−êng giao dÞch tËp trung (Trung t©m
giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n) hoÆc trªn thÞ tr−êng OTC
víi môc ®Ých thu lîi cho chÝnh m×nh víi c¸c nghiÖp vô: mua, b¸n chøng kho¸n
cho chÝnh c«ng ty ®Ó thu lîi nhuËn tõ chªnh lÖch gi¸ qua c¸c lÇn mua, b¸n
chøng kho¸n; t¹o lËp thÞ tr−êng (mua vµo khi gi¸ chøng kho¸n gi¶m vµ b¸n ra
khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng nh»m gi÷ gi¸ chøng kho¸n).
Khi c«ng ty chøng kho¸n võa thùc hiÖn nghiÖp vô tù doanh, võa thùc
hiÖn nghiÖp vô m«i giíi cã thÓ ph¸t sinh xung ®ét lîi Ých gi÷a c«ng ty chøng
kho¸n vµ kh¸ch hµng. V× vËy, khi tiÕn hµnh nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng
kho¸n ph¶i tu©n thñ mét sè quy ®Þnh nh−: kh«ng ®−îc mua b¸n cïng lo¹i
chøng kho¸n trong mét ngµy giao dÞch, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng
tr−íc lÖnh cña c«ng ty, kh«ng ®−îc lîi dông c¸c th«ng tin vµ quyÕt ®Þnh ®Çu
t− cña kh¸ch hµng ®Ó mua b¸n tr−íc, kh«ng ®−îc xói giôc kh¸ch hµng mua
chøng kho¸n mµ c«ng ty muèn b¸n, kh«ng ®−îc sö dông tµi s¶n cña kh¸ch
hµng ®Ó kinh doanh cho chÝnh m×nh, kh«ng ®−îc tiÕn hµnh c¸c giao dÞch tr¸
h×nh lµ c¸c giao dÞch lµm dÞch chuyÓn quyÒn së h÷u lµm ¶nh h−ëng ®Õn gi¸
chøng kho¸n vµ ®Æc biÖt ph¶i cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ vµ trung thùc vÒ c¸c
chøng kho¸n mµ c«ng ty ®ang giao dÞch cho kh¸ch hµng…
1.1.2.3. NghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t−
C«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− cã
nghÜa lµ thay mÆt kh¸ch hµng qu¶n lý mét tËp hîp tµi s¶n ®Çu t−. Nh− vËy,
12
thùc tÕ lµ kh¸ch hµng (tæ chøc vµ c¸ nh©n) ñy th¸c c«ng ty chøng kho¸n ®−a ra
c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t− cho hä vµ kh¸ch hµng tr¶ phÝ cho dÞch vô nµy cña c«ng
ty.
Cã thÓ nãi, khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n võa b¶o
qu¶n hé chøng kho¸n, võa ®Çu t− hé chøng kho¸n cho kh¸ch hµng. Muèn vËy,
hä ph¶i t×m hiÓu râ vÒ kh¸ch hµng: tæ chøc hay c¸ nh©n, sè tiÒn vµ nguån gèc
tiÒn ®Þnh ®Çu t−, môc ®Ých ®Çu t−, thêi h¹n ®Çu t−… §ång thêi c«ng ty còng
ph¶i cho kh¸ch hµng biÕt vÒ kh¶ n¨ng chuyªn m«n vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t néi
bé cña m×nh ®Ó võa cã thÓ mang l¹i lîi nhuËn cho kh¸ch hµng, võa ®¶m b¶o
an toµn tµi s¶n cho hä.
Qu¶n lý danh môc ®Çu t− gåm c¸c b−íc c¬ b¶n sau:
-
T×m hiÓu nhu cÇu cña kh¸ch hµng (chñ ®Çu t−), ®Æc tÝnh kh¸ch
hµng, môc tiªu vµ h¹n chÕ ®Çu t− cña kh¸ch hµng.
-
§Þnh gi¸ chøng kho¸n - x¸c ®Þnh toµn bé tµi s¶n ®Çu t− ®Ò −íc
tÝnh lîi nhuËn vµ rñi ro cã kh¨ n¨ng x¶y ra;
-
QuyÕt ®Þnh ph©n bæ tµi s¶n –ph¶i x¸c ®Þnh tµi s¶n sÏ ®−îc ph©n
bæ nh− thÕ nµo; lùa chän mét trong nhiÒu ph−¬ng ¸n ®Çu t− ®−îc ®−a ra, ®Çu
t− vµo cæ phiÕu, ®Çu t− vµo tr¸i phiÕu hay ®Çu t− c¶ 2 lo¹i chøng kho¸n;
-
Tèi −u ho¸ danh môc ®Çu t−. Trong b−íc nµy ph¶i c©n nh¾c rñi ro
vµ lîi nhuËn nh»m lùa chän chøng kho¸n ®−a vµo danh môc ®Çu t−, x¸c ®Þnh
danh môc ®Çu t− chøng kho¸n nµo sÏ cho lîi nhuËn cao nhÊt øng víi mét møc
rñi ro dù kiÕn;
-
§¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn. Trong ®ã ph¶i ph©n lo¹i kÕt qu¶ thùc
hiÖn (rñi ro) cña tõng lo¹i chøng kho¸n thµnh lo¹i mang tÝnh hÖ thèng, lo¹i
liªn quan ®Õn thÞ tr−êng vµ lo¹i mang tÝnh ®Æc tr−ng ngµnh c«ng nghiÖp, cña
chøng kho¸n (phÇn kh«ng mang tÝnh hÖ thèng).
Tãm l¹i, thùc chÊt nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t− chøng kho¸n lµ
qu¸ tr×nh qu¶n lý vèn cña kh¸ch hµng bao gåm tõ viÖc ®Þnh gi¸, ph©n tÝch
chøng kho¸n, lùa chän ®Çu t−, theo dâi c¸c kÕt qu¶ ®Çu t− vµ ph©n bæ vèn ®Çu
13
t−, vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®Çu t− v× lîi Ých cña kh¸ch hµng trªn c¬ së hîp ®ång ký
kÕt. Tõ b¶n chÊt nµy, khi thùc hiÖn nghiÖp vô qu¶n lý danh môc ®Çu t−, c¸c
c«ng ty chøng kho¸n cÇn:
-
§¶m b¶o tÝnh sinh lêi vµ an toµn cña danh môc ®Çu t− th«ng qua
viÖc ®a d¹ng ho¸ hîp lý thµnh phÇn c¸c tµi s¶n hay chøng kho¸n trong danh
môc ®Çu t−;
-
§¶m b¶o ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña nhãm c¸c nhµ ®Çu t− cã
môc ®Ých vµ cã ®é m¹o hiÓm kh¸c nhau;
-
§¶m b¶o an toµn vÒ ph¸p lý, tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt
vÒ ®Çu t−, quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý, Uû ban Chøng kho¸n vµ c¸c Trung
t©m giao dÞch, c¸c c¬ quan tù qu¶n nh− HiÖp héi kinh doanh chøng kho¸n vµ
quyÒn së h÷u hîp ph¸p cña c¸c nhµ ®Çu t−;
-
§¶m b¶o tÝnh linh ho¹t trong ®Çu t−, tÝnh dÔ dµng chuyÓn nh−îng
vµ ph¶n øng hîp lý tr−íc nh÷ng diÔn biÕn cña thÞ tr−êng còng nh− diÔn biÕn
cña c¸c c¸n c©n kinh tÕ vÜ m«;
-
§¶m b¶o c¬ chÕ kiÓm so¸t néi bé vµ b¸o c¸o th«ng tin vÒ ho¹t
®éng qu¶n lý danh môc ®Çu t−.
1.1.2.4. NghiÖp vô b¶o l∙nh ph¸t hµnh
Kh¸ch hµng chñ yÕu cña nghiÖp vô nµy lµ c¸c doanh nghiÖp huy ®éng
vèn hoÆc tiÒn th«ng qua viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n. C«ng ty chøng kho¸n
thùc hiÖn nghiÖp vô nµy th«ng qua hai h×nh thùc phæ biÕn: ph¸t hµnh lÇn ®Çu
ra c«ng chóng (IPO) vµ ph¸t hµnh riªng lÎ. C«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc
mét m¹ng l−íi ph©n phèi chøng kho¸n bao gåm c¸c c«ng ty chøng kho¸n
hoÆc c¸c c«ng ty m«i giíi kh¸c nh»m më réng thÞ tr−êng vµ chia sÎ rñi ro b¶o
l·nh ph¸t hµnh. ChiÕn dÞch qu¶ng c¸o tiÕp thÞ còng cã thÓ ®−îc tiÕn hµnh
nh»m n©ng cao danh tiÕng cña tæ chøc ph¸t hµnh tr−íc nh÷ng ng−êi ®Çu t−
trong vµ ngoµi n−íc, ®Æc biÖt nh÷ng ng−êi ®Çu t− cã tæ chøc lµ ng−êi cã thÓ
mua phÇn lín khèi l−îng chøng kho¸n s¾p ph¸t hµnh. Ho¹t ®éng b¶o l·nh
ph¸t hµnh th−êng ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc cam kÕt ch¾c ch¾n, b¶o
14
l·nh cè g¾ng tèi ®a, b¶o l·nh ®¶m b¶o tÊt c¶ hoÆc kh«ng. Tuy nhiªn, ho¹t
®éng b¶o l·nh ph¸t hµnh tiÒm Èn nhiÒu rñi ro. Do ®ã, c«ng ty thùc hiÖn nghiÖp
vô b¶o l·nh ph¸t hµnh cÇn cã vèn ph¸p ®Þnh lín, thËm chÝ lín nhÊt so víi vèn
ph¸p ®Þnh cho ho¹t ®éng m«i giíi vµ tù doanh.
C«ng ty chøng kho¸n ë c¸c n−íc ph¸t triÓn rÊt chó träng ®Õn nghiÖp vô
cña ng©n hµng ®Çu t− - ®Þnh chÕ tµi chÝnh chuyªn m«n hãa trªn thÞ tr−êng s¬
cÊp. Thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c«ng ty chøng kho¸n ®ãng vai trß trung gian
gi÷a tæ chøc ph¸t hµnh vµ ng−êi mua chøng kho¸n cuèi cïng - hai ®èi t−îng
kh¸ch hµng cña c«ng ty. C«ng ty chøng kho¸n t− vÊn cho tæ chøc ph¸t hµnh vÒ
viÖc x¸c lËp gi¸ ph¸t hµnh chøng kho¸n theo h×nh thøc ch¾c ch¾n, ký tháa
thuËn b¶o l·nh dù phßng víi tæ chøc ph¸t hµnh ®Ó mua toµn bé sè l−îng
chøng kho¸n kh«ng ph©n phèi hÕt trong tr−êng hîp ph¸t hµnh quyÒn mua cæ
phiÕu, ®ãng vai trß ®¹i lý theo h×nh thøc nç lùc tèi ®a trong c¸c ®ît chµo b¸n
kh¸c (cæ phiÕu ®−îc chµo b¸n ra c«ng chóng tr−íc) vµ ®ãng vai trß “b×nh æn”
gi¸ trªn thÞ tr−êng thø cÊp trong kho¶ng thêi gian sè cæ phiÕu ch−a ph©n phèi
hÕt.
1.1.2.5. NghiÖp vô t− vÊn ®Çu t−
T− vÊn ®Çu t− ®Ò cËp ®Õn dÞch vô t− vÊn vµ tham vÊn cña c«ng ty chøng
kho¸n cho c¸c kh¸ch hµng tïy theo yªu cÇu cña hä theo mét sè néi dung sau:
-
Yªu cÇu vÒ lîi tøc, nghÜa lµ tËp trung vµo thu nhËp hiÖn hµnh,
t¨ng tr−ëng vèn dµi h¹n hoÆc phßng tr¸nh l¹m ph¸t;
-
Møc ®é chÞu ®ùng rñi ro, nghÜa lµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ trÞ
danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc;
-
Yªu cÇu vÒ tÝnh thanh kho¶n vµ tÝnh kh¶ m¹i, nghÜa lµ yªu cÇu vÒ
møc ®é thanh kho¶n dùa trªn nhu cÇu chuyÓn ®æi thµnh tiÒn mÆt;
-
Ph−¬ng diÖn thêi gian: ®©y lµ yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh biÕn
®éng cña danh môc ®Çu t− mµ kh¸ch hµng cã thÓ chÊp nhËn ®−îc;
-
C©n nh¾c vÒ thuÕ: ®©y lµ vÊn ®Ò cÇn ®−îc ®Ò cËp nh»m tèi ®a hãa
lîi tøc sau thuÕ cho kh¸ch hµng;
15
-
Rµng buéc ph¸p lý, nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc chÊp hµnh
mäi quy ®Þnh ph¸p luËt liªn quan;
-
Nhu cÇu, së thÝch cña kh¸ch hµng vÒ ®Çu t− hoÆc kh«ng ®Çu t−
trong mét sè tr−êng hîp…
Kh¸ch hµng sÏ tr¶ phÝ cho dÞch vô t− vÊn mµ c«ng ty chøng kho¸n cung
cÊp. §Ó t¨ng c−êng vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chøc n¨ng t− vÊn ®Çu t−, víi môc ®Ých
t¹o dùng vµ duy tr× mét h×nh ¶nh ®¸ng tin cËy ®èi víi kh¸ch hµng hiÖn t¹i vµ
kh¸ch hµng tiÒm n¨ng, hÊp dÉn nh÷ng kh¸ch hµng cã tæ chøc (kÓ c¶ n−íc
ngoµi) vµ më réng kh¸ch hµng, c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tæ chøc cung cÊp
nh÷ng chiÕn l−îc cho kh¸ch hµng, ph¸t triÓn chiÕn l−îc kinh doanh míi ®Ó
nhê ®ã nhu cÇu cña kh¸ch hµng ®−îc tèi −u hãa.
1.2. B¶n chÊt mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n vµ kh¸ch hµng
1.2.1. B¶n chÊt vµ ®Æc ®iÓm mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n
vµ kh¸ch hµng
Nh− chóng ta ®· biÕt, mét trong nh÷ng nguyªn t¾c quan träng cña giao
dÞch trªn TTCK lµ nguyªn t¾c trung gian: c¸c nhµ ®Çu t− mong muèn mua,
b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n niªm yÕt trªn thÞ tr−êng kh«ng thÓ tiÕn hµnh giao
dÞch trùc tiÕp, mµ ph¶i ký hîp ®ång më tµi kho¶n t¹i mét c«ng ty chøng kho¸n
nhÊt ®Þnh, vµ chÝnh c«ng ty chøng kho¸n ®ã sÏ ®ãng vai trß nh− ng−êi ®¹i diÖn
cña nhµ ®Çu t−. Nh− vËy, gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n ®· h×nh
thµnh mèi quan hÖ phøc t¹p xÐt c¶ trªn gãc ®é d©n sù vµ h×nh sù, tïy thuéc
vµo b¶n chÊt cña c¸c giao dÞch.
VÒ c¬ b¶n, mèi quan hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− vµ c«ng ty chøng kho¸n lµ mèi
quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Trªn gãc ®é d©n sù, c¸c giao dÞch cña nhµ
®Çu t− ®¬n thuÇn lµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, kh«ng nh÷ng bÞ ®iÒu chØnh bëi
nh÷ng ®iÒu luËt kinh tÕ mµ cßn chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c ®iÒu luËt vÒ chøng
kho¸n vµ TTCK. Tuy nhiªn, tÝnh phøc t¹p cña c¸c giao dÞch vµ cña mèi quan
hÖ gi÷a nhµ ®Çu t− víi c«ng ty chøng kho¸n ®¹i diÖn cho hä kh«ng dõng l¹i
trong khu«n khæ c¸c ®iÒu luËt nªu trªn mµ ®«i khi cßn thuéc ph¹m vi ®iÒu
16
chØnh cña c¸c ®iÒu luËt h×nh sù kh¸c. Do ®ã, mèi quan hÖ nµy tÊt n¶y sinh c¸c
quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia.
§Ó hiÓu râ h¬n vÒ b¶n chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n
vµ kh¸ch hµng, chóng ta t×m hiÓu thªm vÒ ®Æc ®iÓm cña mèi quan hÖ nµy.
Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, vÒ c¬ b¶n mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty chøng kho¸n
vµ kh¸ch hµng lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn. Rowlatt, t¸c gi¶ cña
cuèn “Chøc n¨ng cña c¸c c«ng ty m«i giíi vµ tù doanh chøng kho¸n” (XuÊt
b¶n n¨m 1991) ®· m« t¶ rÊt râ vÒ c¸c chøc n¨ng cña c«ng ty m«i giíi chøng
kho¸n. Theo «ng, c«ng viÖc cña mét ng−êi m«i giíi chøng kho¸n lµ mua vµ
b¸n hµng hãa trªn thÞ tr−êng. Trªn thùc tÕ, ng−êi m«i giíi ®ã kh«ng kú väng
lµ b¶n th©n anh ta ph¶i tr¶ tiÒn cho sè hµng hãa ®ã hay tù ph¶i chÞu tr¸ch
nhiÖm cuèi cïng ®Ó hoµn thµnh giao dÞch ®ã bëi v× anh ta mua hoÆc b¸n cho
th©n chñ cña m×nh - ng−êi mµ anh ta cho lµ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cuèi cïng.
Ng−êi m«i giíi chøng kho¸n ®−îc h−ëng hoa hång tõ th©n chñ.
Râ rµng, khi kh¸ch hµng yªu cÇu c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn viÖc
mua hoÆc b¸n chøng kho¸n th× c«ng ty chøng kho¸n ®ã ®ãng vai trß lµ mét
®¹i diÖn vµ khi ®ã c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®−îc ¸p dông trong mèi quan hÖ
nµy. Trong tr−êng hîp ®¬n gi¶n nµy, nghÜa vô vµ quyÒn lîi cña c¶ hai bªn ph¶i
®−îc tu©n thñ: tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n lµ thùc hiÖn ®óng, ®Çy
®ñ, hîp ph¸p c¸c lÖnh do kh¸ch hµng ®−a ra vµ c«ng ty chøng kho¸n cã lîi Ých
tõ kho¶n hoa hång ®−îc h−ëng, ngoµi ra c«ng ty chøng kho¸n cßn gióp cñng
cè lßng tin cña kh¸ch hµng nãi riªng vµ c«ng chóng ®Çu t− nãi chung ®èi víi
ho¹t ®éng c«ng khai, minh b¹ch cña thÞ tr−êng. Trong khi ®ã, kh¸ch hµng cã
nghÜa vô tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ giao dÞch, t«n träng c¸c cam kÕt trong hîp
®ång gi÷a kh¸ch hµng vµ c«ng ty theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, ®ãng gãp ®Çy
®ñ c¸c kho¶n phÝ hoa hång, phÝ vµ lÖ phÝ kh¸c theo quy ®Þnh vµ kh¸ch hµng cã
lîi Ých tõ c¸c dÞch vô t− vÊn, m«i giíi, b¶o l·nh ph¸t hµnh cña c«ng ty vµ tõ
c¸c kho¶n ®Çu t− cña m×nh.
17
Tuy nhiªn trong mét sè tr−êng hîp kh¸c, mét c«ng ty chøng kho¸n
kh«ng chØ thùc hiÖn nghiÖp vô t− vÊn vµ m«i giíi cho kh¸ch hµng mµ cßn thùc
hiÖn nghiÖp vô tù doanh, tøc lµ mua hoÆc b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr−êng
b»ng chÝnh tµi kho¶n cña c«ng ty. Khi c«ng ty nµy tham gia giao dÞch víi mét
c«ng ty kh¸c, th× mét trong hai c«ng ty sÏ gi÷ vai trß th©n chñ hoÆc ®¹i diÖn
tïy vµo viÖc mua hay b¸n chøng kho¸n cña c«ng ty. Nh− vËy, ngoµi c¸c lîi Ých
vµ nghÜa vô mµ mét c«ng ty chøng kho¸n thùc hiÖn ®èi víi kh¸ch hµng, c«ng
ty ®ã cßn cã c¸c lîi Ých kh¸c cÇn quan t©m vµ theo ®uæi. C«ng ty chøng kho¸n
ph¶i th«ng b¸o cho kh¸ch hµng nh÷ng tr−êng hîp giao dÞch mµ nã ho¹t ®éng
nh− mét th©n chñ. Nh− vËy, ®iÒu quan träng vµ c¬ b¶n nhÊt ®èi víi bÊt cø mét
c«ng ty chøng kho¸n nµo lµ ph¶i thùc hiÖn c¸c lÖnh kh¸ch hµng ®−a ra.
1.2.2. Tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn cña c«ng ty chøng kho¸n víi kh¸ch
hµng
Tr¸ch nhiÖm cña c«ng ty chøng kho¸n cã thÓ ®−îc xem xÐt d−íi hai
khÝa c¹nh: tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý vµ tr¸ch nhiÖm mang tÝnh lu©n lý.
1.2.2.1. Tr¸ch nhiÖm mang tÝnh ph¸p lý
Nh− chóng t«i ®· tr×nh bµy ë trªn, quan hÖ gi÷a c¸c c«ng ty chøng
kho¸n vµ nhµ ®Çu t− lµ mèi quan hÖ gi÷a th©n chñ vµ ®¹i diÖn vµ mèi quan hÖ
nµy lµm n¶y sinh c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn tham gia. ë phÇn nµy cña
®Ò tµi, chóng t«i sÏ xem xÐt c¸c tr¸ch nhiÖm ph¸p lý cña c«ng ty chøng kho¸n
®èi víi kh¸ch hµng trong kinh doanh chøng kho¸n. Nh×n chung, c¸c tr¸ch
nhiÖm nµy th−êng ®−îc qui ®Þnh râ trong LuËt chøng kho¸n vµ trong c¸c Bé
§¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña c¸c tæ chøc tù qu¶n. Theo th«ng lÖ quèc tÕ th× c¸c tæ
chøc tù qu¶n ®−îc trang bÞ mét sè quyÒn h¹n nhÊt ®Þnh nh»m c−ìng chÕ c¸c
c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c t¸c nghiÖp viªn trªn thÞ tr−êng tu©n thñ, kh«ng chØ
theo c¸c qui ®Þnh trong Bé §¹o ®øc nghÒ nghiÖp, mµ cßn c¶ c¸c qui ®Þnh trong
luËt chøng kho¸n hoÆc c¸c qui chÕ ®Æt ra bëi c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng.
•
Tu©n thñ c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng
18
C«ng ty chøng kho¸n ph¶i thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng theo
quy ®Þnh cña ph¸p luËt. NÕu nh− c«ng ty kh«ng xem xÐt ®Õn c¸c yªu cÇu cña
kh¸ch hµng, th× c«ng ty tù m×nh chÞu rñi ro. Nãi c¸ch kh¸c, nÕu c«ng ty chøng
kho¸n thùc hiÖn yªu cÇu cña kh¸ch hµng, dï trong tr−êng hîp c¸c quyÕt ®Þnh
cña kh¸ch hµng kh«ng phï hîp víi lîi Ých thùc tÕ, kh¸ch hµng kh«ng cã lý do
g× ®Ó phµn nµn. Do ®ã, thÝ dô, khi c¸c tr−êng hîp thay ®æi gi÷a thêi gian nhËn
lÖnh vµ thêi gian c«ng ty m«i giíi chøng kho¸n thùc hiÖn lÖnh, c«ng ty nªn
lu«n cè g¾ng liªn hÖ víi kh¸ch hµng ®Ó nhËn ®−îc c¸c yªu cÇu chØnh ®æi cña
hä.
NÕu c«ng ty kh«ng thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña kh¸ch hµng, c«ng ty sÏ
kh«ng cã quyÒn nhËn tiÒn hoa hång vµ cã thÓ mÊt quyÒn båi th−êng cho c¸c
nhiÖm vô trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng, cã thÓ chÞu tr¸ch nhiÖm víi
kh¸ch hµng ®èi víi nh÷ng thiÖt h¹i g©y ra. Ngoµi ra, c«ng ty chØ ®−îc phÐp
thùc hiÖn c¸c giao dÞch khi vµ chØ khi cã sù ®ång ý cña kh¸c hµng.
•
LËp th«ng b¸o giao dÞch
Mét c«ng ty chøng kho¸n ph¶i th«ng tin bÊt cø giao dÞch nµo thùc hiÖn
trªn c¬ së ®¹i diÖn cña kh¸ch hµng th−êng trùc c¸c quy ®Þnh ®Òu chØ ra viÖc
th«ng b¸o giao dÞch nh− thÕ nµo, h×nh thøc th«ng b¸o vµ néi dung th«ng b¸o.
•
Kh«ng c¹nh tranh víi kh¸ch hµng
C«ng ty chøng kho¸n, còng nh− c¸c c«ng ty kh¸c, ®Òu cã c¸c lîi Ých tµi
chÝnh cña m×nh theo luËt ph¸p. Tuy nhiªn, khi lîi Ých cña c«ng ty m©u thuÉn
víi lîi Ých cña kh¸ch hµng, luËt th−êng cã c¸c giíi h¹n rÊt nghiªm ngÆt cho
viÖc hä theo ®uæi c¸c lîi Ých riªng ®ã.
C«ng ty chøng kho¸n cã tr¸ch nhiÖm thµnh thËt ®èi víi kh¸ch hµng ®Ó
tr¸nh c¸c kh¶ n¨ng m©u thuÉn hay m©u thuÉn thùc sù gi÷a tr¸ch nhiÖm vµ lîi
Ých khi c«ng ty chøng kho¸n giao dÞch víi kh¸ch hµng, c«ng ty ph¶i thùc hiÖn
víi sù thµnh thËt tuyÖt ®èi vµ ph¶i hoµn toµn c«ng khai tÊt c¶ c¸c tr−êng hîp
19
quan träng vµ tÊt c¶ sù viÖc c«ng ty coi ®ã lµ cã liªn quan tíi giao dÞch, ¶nh
h−ëng tíi sù tham gia cña kh¸ch hµng.
Khi ho¹t ®éng nh− mét ®¹i diÖn, c«ng ty chøng kho¸n nªn ®Æt lîi Ých
cña kh¸ch hµng trªn lîi Ých cña c«ng ty, −u tiªn thùc hiÖn lÖnh mua - b¸n
chøng kho¸n cô thÓ cña kh¸ch hµng… Tuy nhiªn, sù chÆt chÏ nµy kh«ng ¸p
dông khi kh¸ch hµng cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®Æt gi¸ vµ c«ng ty chøng kho¸n
kh«ng thÓ thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng v× c¸c ®iÒu kiÖn ®ã.
Khi ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ, c«ng ty chøng kho¸n kh«ng ®−îc
phÐp thùc hiÖn lÖnh cña kh¸ch hµng trong viÖc mua b¸n c¸c chøng kho¸n mµ
kh«ng th«ng b¸o cho kh¸ch hµng biÕt c«ng ty ho¹t ®éng nh− mét th©n chñ. VÝ
dô, mét c«ng ty chøng kho¸n kh«ng thÓ b¸n c¸c cæ phiÕu cña chÝnh c«ng ty
cho kh¸ch hµng, trõ khi hä th«ng b¸o th«ng b¸o cho kh¸ch hµng tõ tr−íc vµ cã
sù ®ång ý cña hä. NÕu kh«ng cã sù ®ång ý, cho tíi khi kh¸m ph¸ sù thËt,
kh¸ch hµng cã quyÒn kh−íc tõ viÖc giao dÞch.
Bªn c¹nh ®ã, khi c«ng ty chøng kho¸n göi bÊt kú th«ng b¸o tíi kh¸ch
hµng t− vÊn mét lo¹i chøng kho¸n cô thÓ, c«ng ty ph¶i c«ng khai bÊt cø lîi Ých
g× mµ c«ng ty cã trong c¸c chøng kho¸n ®ã.
•
Gi¸m ®èc vµ nh©n viªn c«ng ty chøng kho¸n cïng tu©n thñ
c¸c quy ®Þnh trong giao dÞch kinh doanh chøng kho¸n
Nh©n viªn cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn kh«ng thÓ giao dÞch
chøng kho¸n nÕu kh«ng cã sù ®ång ý cña Gi¸m ®èc c«ng ty b»ng v¨n b¶n viÕt
cho phÐp giao dÞch.
C¸c gi¸m ®èc cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n thµnh viªn ph¶i cã sù ®ång
ý b»ng v¨n b¶n viÕt tõ Héi ®ång qu¶n trÞ c«ng ty thµnh viªn tr−íc khi hä cã
thÓ ®iÒu hµnh giao dÞch.
Gi¸m ®èc vµ nh©n viªn c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i tu©n thñ c¸c quy
®Þnh qu¶n lý cña c¸c c¬ quan qu¶n lý thÞ tr−êng chøng kho¸n.
20
- Xem thêm -
.PDF 
113 
142 
110 
