Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr-êng ®¹i häc b¸ch khoa hµ néi
-----------------------------------------------------
Lª Anh dòng
Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña
Tæng c«ng ty b-u chÝnh viÔn th«ng viÖt nam
Chuyªn ngµnh: Qu¶n trÞ kinh doanh
LuËn v¨n th¹c sÜ : Qu¶n trÞ kinh doanh
Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Ng« TrÇn ánh
Hµ Néi - 2004
Trang 1
Môc lôc
Trang
Danh môc c¸c B¶ng biÓu
Më ®Çu
Ch-¬ng I: C¬ së khoa häc cña viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
trong doanh nghiÖp
1.1. Tæng quan vÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
1.2. C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña doanh nghiÖp
1.2.1 C¬ chÕ huy ®éng vèn
1.2.2. C¬ chÕ qu¶n lý vèn cña doanh nghiÖp
1.2.3. C¬ chÕ qu¶n lý tµi s¶n cè ®Þnh
1.2.4. C¬ chÕ qu¶n lý doanh thu - chi phÝ
1.2.5. C¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn vµ h×nh thµnh c¸c quü chuyªn
dïng trong doanh nghiªp
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña
Tæng C«ng ty
B-u chÝnh- ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.1. Giíi thiÖu vÒ Tæng C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.1.1. M« h×nh Tæ chøc
2.1.2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô cña Tæng C«ng ty
2.1.3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña Tæng
C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.2. Thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u
chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.2.1. C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ vai trß cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi
chÝnh ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi
chung vµ ®èi víi Tæng C«ng ty nãi riªng.
2.2.2. Tæng quan c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u
chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.2.2.1. Thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u
chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.2.2.2. Nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng
C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
2.2.2.3. Nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i trong c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña
Tæng C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
4
5
8
11
11
21
23
27
29
34
34
34
37
37
43
43
48
48
65
72
Ch-¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 2
C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
3.1. Nh÷ng ®Þnh h-íng ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi
doanh nghiÖp nhµ n-íc
3.1.1. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ph¶i h-íng vµo môc tiªu
thay ®æi c¬ cÊu së h÷u Nhµ n-íc, gi¶i phãng tiÒm n¨ng khu vùc
kinh tÕ t- nh©n, ®ång thêi vÉn gi÷ ®-îc vÞ trÝ chñ ®¹o cña c¸c
doanh nghiÖp Nhµ n-íc
3.1.2. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ph¶i h-íng vµo chuyÓn dÞch
c¬ cÊu lo¹i h×nh doanh nghiÖp Nhµ n-íc
3.1.3. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp Nhµ n-íc
ph¶i ®Æt trªn nÒn hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi
3.1.4. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp Nhµ n-íc
ph¶i g¾n víi môc tiªu kiªn quyÕt xo¸ bá bao cÊp
3.1.5. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp Nhµ n-íc
ph¶i g¾n víi viÖc ®æi míi, c¶i c¸ch hµnh chÝnh, xo¸ bá ®Çu mèi
qu¶n lý trung gian, t¨ng c-ßng hiÖu lùc cña ph¸p luËt
3.2. M« h×nh c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh Tæng C«ng ty Nhµ n-íc
3.3. KiÕn nghÞ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi
chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam
3.3.1. Hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u
chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam d-íi gãc ®é mét doanh nghiÖp Nhµ n-íc
3.3.1.1. Gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý, sö dông vèn vµ tµi s¶n
3.3.1.2. §æi míi chÕ ®é qu¶n lý doanh thu vµ chi phÝ
3.3.1.3. §æi míi h¬n n÷a chÕ ®é ph©n phèi lîi nhuËn
3.3.1.4. T¨ng c-êng tr¸ch nhiÖm cña Tæng C«ng ty ®èi víi nhµ n-íc
vµ quy ®Þnh chÕ ®é tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tµi chÝnh
3.3.1.5. VÒ c«ng t¸c kÕ to¸n - thèng kª - kiÓm to¸n vµ c«ng t¸c kÕ
ho¹ch tµi chÝnh
3.3.2. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng
ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam nh»m ®¸p øng nhu cÇu vÒ qu¶n
lý tµi chÝnh cña mét Tæng C«ng ty theo m« h×nh doanh nghiÖp kinh
tÕ
3.3.3. Gi¶i ph¸p nh»m ph©n biÖt râ hai nhiÖm vô kinh doanh vµ
phôc vô, kh¾c phôc m©u thuÉn gi÷a hai nhiÖm vô nµy trong c¬ chÕ
qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty
3.3.4. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý c-íc b-u ®iÖn trong giai
79
79
79
80
81
82
82
83
84
85
85
89
91
91
92
93
99
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 3
®o¹n tr-íc m¾t
3.3.5. KÕt qu¶ SXKD n¨m 2003 tr-íc vµ sau khi ¸p dông c¬ chÕ
qu¶n lý tµi chÝnh ®· hoµn thiÖn
KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
101
105
106
108
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 4
Danh môc c¸c b¶ng biÓu
TT
Tªn b¶ng biÓu
Trang
1
BiÓu 1.1: QuyÒn së h÷u cña c¸c doanh nghiÖp Hµn Quèc
17
ph©n theo c¸c thµnh viªn trong néi bé. (Tû lÖ % so víi
c¸c cæ phÇn hiÖn cã)
2
BiÓu 1.2: Mèi quan hÖ gi÷a doanh thu, chi phÝ vµ lîi
28
nhuËn cña doanh nghiÖp
3
BiÓu 2.1: Mét sè chØ tiªu kinh tÕ n¨m 2003 cña Tæng C«ng
ty B-u chÝnh viÔn th«ng ViÖt Nam
48
4
BiÓu 2.2: Quy ®Þnh thêi gian sö dông tµi s¶n cè ®Þnh ¸p dông
cho c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn h¹ch to¸n phô thuéc.
53
5
BiÓu 2.3: Mét sè chØ tiªu thùc hiªn n¨m 2003
khèi h¹ch to¸n phô thuéc
68
6
BiÓu 2.4: Mét sè chØ tiªu thùc hiÖn n¨m 2003
Khèi h¹ch to¸n ®éc lËp vµ liªn doanh
69
7
BiÓu 2.5: So s¸nh Doanh thu n¨m 2002vµ 2003
khèi c¸c ®¬n vÞ th«ng tin
71
8
BiÓu 2.6: So s¸nh lîi nhuËn n¨m 2002vµ 2003
72
9
BiÓu 3.1: Ph©n cÊp thÈm quyÒn ®Çu t-, mua s¾m, nh-îng
b¸n, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n ®Ó ®i vay hoÆc cho
vay, cho nî
96
10
BiÓu 3.2: KÕt qu¶ SXKD n¨m 2003 sau khi ¸p dông c¬ chÕ
tµi chÝnh ®· hoµn thiÖn
107
11
BiÓu 3.3: Mét sè chØ tiªu tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u
chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010
108
12
BiÓu 3.4: C¬ cÊu ®Çu t- vµ nguån vèn ®Çu t- cña Tæng C«ng
ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010
109
13
BiÓu 3.5: T×nh h×nh tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh
ViÔn th«ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010
109
14
BiÓu 3.6: Nhu cÇu vèn ®Çu t- cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh
ViÔn th«ng ViÖt Nam giai ®o¹n 2005-2010
109
15
BiÓu 3.7: GÝa trÞ tµi s¶n ®Çu t- míi hµng n¨m giai ®o¹n
2005-2010 cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt
Nam giai ®o¹n 2005-2010
109
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 5
Më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi LuËn v¨n
ViÖc thµnh lËp c¸c Tæng C«ng ty Nhµ n-íc theo h-íng h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn c¸c Doanh nghiÖp kinh tÕ m¹nh lµ mét chñ tr-¬ng cña Nhµ
n-íc, nh»m tæ chøc l¹i khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc, t¹o nÒn t¶ng cho sù æn
®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc, t¹o cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc
cã thÓ c¹nh tranh víi c¸c ®èi t¸c n-íc ngoµi. MÆt kh¸c còng lµ ®Ó c¸c
doanh nghiÖp Nhµ n-íc lu«n n¾m gi÷ vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n. §Ó chñ tr-¬ng lín nµy thµnh hiÖn thùc, cÇn ph¶i cã c¬ chÕ vµ
chÝnh s¸ch phï hîp ¸p dông cho c¸c Tæng C«ng ty. Trong ®ã c¬ chÕ qu¶n
lý tµi chÝnh cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng.
Tæng C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng
Tæng C«ng ty ®-îc Nhµ n-íc thµnh lËp theo h-íng ph¸t triÓn thµnh mét
doanh nghiÖp kinh tÕ m¹nh. Qua qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«i lùa chän vÊn
®Ò: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng
C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam ®Ó nghiªn cøu nh»m
gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò võa mang tÝnh lý luËn võa mang tÝnh thùc tiÔn.
2. Môc ®Ých nghiªn cøu cña LuËn v¨n
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng cña c¬ chÕ qu¶n lý Tµi chÝnh cña Tæng C«ng
ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam.
- Nªu gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý Tµi chÝnh cña Tæng
C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam.
3. Ph¹m vi nghiªn cøu cña LuËn v¨n
- Nghiªn cøu nh÷ng néi dung c¬ b¶n vÒ c¬ chÕ qu¶n lý Tµi chÝnh cña
Tæng C«ng ty.
- Nghiªn cøu c¬ chÕ qu¶n lý Tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh ViÔn th«ng ViÖt Nam víi t- c¸ch lµ mét Tæng C«ng ty Nhµ n-íc theo m«
h×nh doanh nghiÖp kinh tÕ vµ cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng.
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 6
4. C¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu
LuËn v¨n sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu cña chñ nghÜa duy
vËt biÖn chøng, kÕt hîp gi÷a logic vµ lÞch sö, ph©n tÝch vµ tæng hîp; sö
dông c¸c ph-¬ng ph¸p cña khoa häc thèng kª; kh¶o s¸t thùc tÕ ®Ó nghiªn
cøu.
5. Nh÷ng ®ãng gãp cña LuËn v¨n
Mét lµ, ®Ò tµi ®· ph©n tÝch vai trß cña c¬ chÕ qu¶n lý Tµi chÝnh ®èi
víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung vµ ®èi víi
Tæng C«ng ty nãi riªng.
Hai lµ, ®Ò tµi ®· ph©n tÝch thùc tr¹ng cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh,
nªu lªn nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh ®èi víi ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh -ViÔn th«ng ViÖt
Nam, ®ång thêi nªu lªn nh÷ng h¹n chÕ, tån t¹i trong c¬ chÕ qu¶n lý tµi
chÝnh cña Tæng C«ng ty ®Ó tõ ®ã ®-a ra c¸c gi¶i ph¸p kh¾c phôc.
Ba lµ, nªu lªn nh÷ng ®Þnh h-íng ®æi míi vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n
lý tµi chÝnh doanh nghiÖp Nhµ n-íc.
Bèn lµ, kiÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi nh»m hoµn thiÖn c¬
chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt
Nam.
6. Giíi thiÖu bè côc cña LuËn v¨n
Ngoµi Lêi nãi ®Çu, KÕt luËn, Danh môc tµi liÖu tham kh¶o, LuËn v¨n
®-îc chia thµnh 3 ch-¬ng lín:
Ch-¬ng I: C¬ së khoa häc cña viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý
tµi chÝnh trong doanh nghiÖp
Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña Tæng
C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam.
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 7
Ch-¬ng III: Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
cña Tæng C«ng ty B-u chÝnh - ViÔn th«ng ViÖt Nam.
Qua ®©y t«i xin ®-îc tá lßng biÕt ¬n ®Õn c¸c ThÇy gi¸o, C« gi¸o, c¸c
chuyªn gia kinh tÕ, c¸c anh, chÞ vµ b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì t«i
trong suèt kho¸ häc vµ gióp t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. §Æc biÖt xin
®-îc göi lêi c¸m ¬n ch©n thµnh ®Õn ThÇy gi¸o TiÕn sü Ng« TrÇn ¸nh,
ng-êi ®· trùc tiÕp h-íng dÉn, gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n; C¸c ThÇy
gi¸o, C« gi¸o khoa Kinh tÕ vµ Qu¶n lý ®· Trung t©m ®µo t¹o vµ bçi d-ìng
sau ®¹i häc tr-êng §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi.
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 8
Ch-¬ng I:
C¬ së khoa häc cña viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý tµi
chÝnh trong doanh nghiÖp
1.1. Tæng quan vÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
ThuËt ng÷ "c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh" ®· ®-îc sö dông réng r·i trong
nhiÒu v¨n b¶n, tµi liÖu, s¸ch b¸o vµ trong ®êi sèng hµng ngµy. Ngoµi ra,
côm tõ "c¬ chÕ tµi chÝnh" còng th-êng ®-îc sö dông trong thùc tÕ ®Ó hµm ý
nãi ®Õn c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh.
Sù kh«ng ph©n biÖt râ rµng gi÷a hai kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý tµi
chÝnh" vµ "c¬ chÕ tµi chÝnh" thÓ hiÖn kh¸ râ trong thùc tÕ, qua c¸c tµi liÖu,
c¸c v¨n b¶n, c¸c qui ®Þnh, v.v…XÐt vÒ ph-¬ng diÖn thùc tiÔn, viÖc sö dông
lÉn lén nh- vËy kh«ng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ g× ®¸ng kÓ vµ cã thÓ ®-îc
chÊp nhËn theo thãi quen trong ng«n ng÷. Tuy nhiªn, d-íi gãc ®é häc
thuËt, viÖc hiÓu chÝnh x¸c kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh" lµ cÇn thiÕt,
nh»m h¹n chÕ nh÷ng nhÇm lÉn, sai sãt trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, x©y
dùng chÝnh s¸ch vµ øng dông trong thùc tiÔn.
Tuy nhiªn, hÇu nh- cã rÊt Ýt tµi liÖu nghiªn cøu vµ luËn gi¶i vÒ b¶n
th©n kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh". Khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý
tµi chÝnh hoÆc cã liªn quan ®Õn qu¶n lý tµi chÝnh, hÇu hÕt c¸c t¸c gi¶ ngÇm
®Þnh r»ng kh«ng cÇn gi¶i thÝch vÒ thuËt ng÷ "c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh" vµ
coi nh- ®· thèng nhÊt c¸ch hiÓu vÒ nã.
§Ó xem xÐt ®Çy ®ñ néi dung ý nghÜa cña thuËt ng÷ "c¬ chÕ qu¶n lý
tµi chÝnh", cÇn nghiªn cøu kh¸i niÖm bao trïm trùc tiÕp cña nã, ®ã lµ kh¸i
niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ". V× qu¶n lý tµi chÝnh lµ mét bé phËn (chøc
n¨ng) cña qu¶n lý kinh tÕ, cho nªn viÖc tiÕp cËn kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý
kinh tÕ" sÏ gióp chóng ta hiÓu ®Çy ®ñ h¬n ®èi víi kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n
lý tµi chÝnh".
Khi nghiªn cøu vÒ hai kh¸i niÖm "c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ" vµ "c¬ chÕ
kinh tÕ" cho thÊy r»ng: trong thùc tÕ hai thuËt ng÷ nµy cã thÓ ®-îc sö dông
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 9
thay thÕ cho nhau, gianh giíi gi÷a chóng t-¬ng ®èi mê nh¹t, do ®ã cã sù
lÉn lén ë mét chõng mùc nµo ®ã.
Tõ ®iÓn B¸ch Khoa ViÖt Nam kh«ng ®-a ra c¸c kh¸i niÖm riªng vÒ
c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ mµ ®Þnh nghÜa c¬ chÕ kinh tÕ nh- sau:
"C¬ chÕ kinh tÕ: ph-¬ng thøc vËn ®éng cña nÒn s¶n xuÊt x· héi ®-îc
tæ chøc vµ qu¶n lý theo nh÷ng quan hÖ vèn cã vµ ®-îc nhµ n-íc qui ®Þnh;
nã ph¶i phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ, víi ®Æc ®iÓm cña chÕ
®é x· héi theo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi. [42, 612].
Theo tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, néi dung cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh
tÕ bao gåm "nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ph-¬ng ph¸p qu¶n lý, nh÷ng h×nh thøc cô
thÓ cña quan hÖ s¶n xuÊt nh- hÖ thèng ph¸p lý, nh÷ng h×nh thøc cô thÓ cña
quan hÖ s¶n xuÊt nh- hÖ thèng kÕ ho¹ch, hÖ thèng ®ßn bÈy kinh tÕ (h¹ch
to¸n kinh tÕ, gi¸ c¶, lîi nhuËn, tiÒn l-¬ng, tÝn dông…) vµ nh÷ng h×nh thøc
cô thÓ vÒ tæ chøc (hÖ thèng s¶n xuÊt, hÖ thèng tæ chøc bé m¸y qu¶n lý"…"
[42, 612].
§Ó lý gi¶i sù liªn quan mËt thiÕt gi÷a c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ c¬
chÕ kinh tÕ, Tõ ®iÓn B¸ch Khoa ViÖt Nam cho r»ng: nh÷ng h×nh thøc cô thÓ
cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ tæ chøc qu¶n lý võa lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ
mang tÝnh kh¸ch quan, võa lµ nh÷ng c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ mang tÝnh chñ
quan. C¸c t¸c gi¶ nhËn xÐt: Kh¸i niÖm c¬ chÕ qu¶n lý ®-îc sö dông ®ång
nghÜa víi c¬ chÕ kinh tÕ.
Trong thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë n-íc ta, néi dung
cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ còng ®· ®-îc mét sè t¸c gi¶ th¶o luËn d-íi c¸c
gãc ®é kh¸c nhau. Cã t¸c gi¶ ®· viÕt: "Thùc chÊt cña c¬ chÕ míi vÒ qu¶n lý
kinh tÕ lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ theo ph-¬ng thøc h¹ch to¸n kinh doanh x·
héi chñ nghÜa, g¾n liÒn víi nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ lµ xu h-íng ®æi
míi b¾t ®Çu tõ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, tøc lµ xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®ßi hái vµ
yªu cÇu vÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«". [13, 251].
VÒ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp, trong ®ã cã c¬
chÕ qu¶n lý tµi chÝnh, nhiÒu t¸c gi¶ thõa nhËn r»ng nã bao hµm c¶ hai gi¸c
®é: bªn trong vµ bªn ngoµi. Ch¼ng h¹n cã t¸c gi¶ nhËn ®Þnh: "Trong c¬ chÕ
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 10
míi nãi chung, c¬ chÕ qu¶n lý kinh doanh ®èi víi ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së ®-îc
xÐt trªn hai gi¸c ®é: c¬ chÕ qu¶n lý néi bé ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së vµ c¬ chÕ
qu¶n lý cña Nhµ n-íc ®èi víi ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së "[13, 253]. Quan niÖm
®ã lµ dùa trªn c¬ së cña quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng, trong ®ã c¸c sù vËt,
hiÖn t-îng vµ qu¸ tr×nh kinh tÕ ®-îc ®Æt trong mèi quan hÖ mang tÝnh biÖn
chøng víi c¸c yÕu tè kh¸c cña nÒn kinh tÕ - x· héi. Do ®ã, khi nghiªn cøu
vÒ c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong c¸c tæng c«ng ty hay c¸c tËp ®oµn kinh
doanh, cÇn tiÕp cËn c¶ hai tèc ®é tõ bªn trong vµ bªn ngoµi. Tuy nhiªn,
ph¹m vi cña toµn bé vÊn ®Ò nµy hÕt søc réng vµ phøc t¹p; do ®ã luËn v¨n
nµy chñ yÕu h-íng vµo c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh bªn trong cña c¸c doanh
nghiÖp.
Theo gi¸o tr×nh "Qu¶n lý Nhµ n-íc vÒ kinh tÕ" cña §¹i häc kinh tÕ
quèc d©n, c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ®-îc ®Þnh nghÜa nh- sau:
"C¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ lµ ph-¬ng thøc ®iÒu hµnh cã kÕ ho¹ch nÒn
kinh tÕ, dùa trªn c¬ së c¸c ®ßi hái cña c¸c quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t
triÓn x· héi, bao gåm tæng thÓ c¸c ph-¬ng ph¸p, c¸c h×nh thøc, c¸c thñ
thuËt ®Ó thùc hiÖn yªu cÇu cña c¸c quy luËt kh¸ch quan Êy." [1, 63 - 64].
Víi ®Þnh nghÜa nh- trªn - xÐt trªn gãc ®é qu¶n lý Nhµ n-íc - néi
dung cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ bao gåm nh÷ng yÕu tè nh- sau:
- Ph-¬ng thøc qu¶n lý vµ c¸c h×nh thøc qu¶n lý x¸c ®Þnh trong c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ.
- Tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi ph-¬ng h-íng, chiÕn
l-îc vµ kÕ ho¹ch ®Ò ra.
- C¸c ph-¬ng ph¸p vµ biÖn ph¸p sö dông c¸c lîi Ých kinh tÕ, c¸c ®ßn
bÈy kinh tÕ ®Ó ®¹t môc tiªu mong muèn. C¸c ®ßn bÈy kinh tÕ vµ c¸c c«ng
cô kinh tÕ bao hµm nhiÒu néi dung nh-: gi¸ c¶, tiÒn l-¬ng, tµi chÝnh, tiÒn
tÖ, thuÕ vµ ng©n s¸ch, tæ chøc lao ®éng vµ c¸n bé, c«ng nghÖ vµ th«ng tin,
v.v…
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, cã thÓ hiÓu c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
trong doanh nghiÖp nh- sau: C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong doanh nghiÖp
lµ mét hÖ thèng tæng thÓ c¸c ph-¬ng ph¸p, c¸c h×nh thøc vµ c«ng cô ®-îc
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 11
vËn dông ®Ó qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong
nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ nh»m ®¹t c¸c môc tiªu nhÊt ®Þnh.
Nh- vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña doanh
nghiÖp bao gåm rÊt nhiÒu yÕu tè cÊu thµnh vµ cã liªn quan ®Õn hµng lo¹t
c¸c vÊn ®Ò kh¸c nhau. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh
bao gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau ®©y:
- C¬ chÕ huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp: bao hµm c¸c ph-¬ng ph¸p,
h×nh thøc vµ c¸c c«ng cô huy ®éng c¸c nguån vèn cña doanh nghiÖp.
- C¬ chÕ qu¶n lý vèn cña doanh nghiÖp: bao hµm néi dung vµ c¸c
ph-¬ng ph¸p qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña doanh nghiÖp nh»m ®¹t hiÖu qu¶
mong muèn.
- C¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn cña doanh nghiÖp: bao gåm ph-¬ng
thøc qu¶n lý lîi nhuËn víi t- c¸ch lµ kÕt qu¶ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp;
c¸c vÊn ®Ò vÒ h×nh thµnh vµ sö dông quü chuyªn dïng cña doanh nghiÖp.
- C¬ chÕ kiÓm so¸t tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trong ®ã träng t©m lµ
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé vµ hÖ thèng th«ng tin tµi chÝnh…
Nh- ®· ®Ò cËp, c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong mét doanh nghiÖp
kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ cña doanh
nghiÖp ®ã. §©y lµ mét mèi liªn hÖ kh¸ch quan vµ mang tÝnh tÊt nhiªn vµ
c¸c tËp ®oµn kinh doanh còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. Nh÷ng néi
dung cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong doanh nghiÖp cã thÓ gióp liªn hÖ
trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh trong doanh ghiÖp trªn
c¬ së ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña doanh nghiÖp.
1.2. C¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña doanh nghiÖp
1.2.1. C¬ chÕ huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp
1.2.1.1. Vai trß cña c¬ chÕ huy ®éng vèn trong doanh nghiÖp
Trong qu¶n lý tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp hay tæng c«ng ty, viÖc
huy ®éng vèn cã vai trß ®Æc biÖt quan träng v× kh¶ nµng tµi chÝnh cña
doanh nghiÖp phô thuéc tr-íc hÕt vµo c¸c nguån vèn huy ®éng ®-îc. NÕu
ho¹t ®éng huy ®éng vèn vµ c¬ chÕ t¹o vèn kh«ng ®¸p øng ®-îc yªu cÇu vÒ
tµi chÝnh cña tõng doanh nghiÖp thµnh viªn th× sÏ ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 12
ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. C¬ chÕ huy ®éng vèn
kh«ng chØ ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp
trong ng¾n h¹n mµ cßn ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn dµi h¹n cña c¶ doanh
nghiÖp.
Víi t- c¸ch lµ mét bé phËn cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh, c¬ chÕ huy
®éng vèn cña doanh nghiÖp chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c nh©n tè kinh tÕ - x·
héi vµ ph¶n ¸nh c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ qua mçi thêi kú ë mét møc ®é nµo
®ã. §-¬ng nhiªn: møc ®é ¶nh h-ëng phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña tõng nh©n
tè kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi vµ kh«ng gièng nhau.
§èi víi c¸c tæng c«ng ty còng nh- c¸c doanh nghiÖp nhµ n-íc ë
n-íc ta, c¬ chÕ huy ®éng vèn ®· cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh vµ ®-îc ®iÒu
chØnh phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ qua c¸c thêi kú kh¸c nhau. Trong
qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é, quy
®Þnh…cña ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n-íc huy ®éng vèn, vÒ
t¹o vèn cña doanh nghiÖp ®· tõng b-íc ®-îc ®iÒu chØnh.
C¸c ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña c¸c doanh nghiÖp ph¶n ¸nh mèi
quan hÖ tµi chÝnh gi÷a doanh nghiÖp vµ thÞ tr-êng tµi chÝnh, ë mét møc ®é
bao qu¸t h¬n lµ quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi m«i tr-êng kinh doanh. Do
®ã, c¬ chÕ huy ®éng vèn võa lµ s¶n phÈm cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ võa lµ
mét nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng tµi chÝnh. NÕu thÞ tr-êng
tµi chÝnh ph¸t triÓn m¹nh thÞ sÏ t¹o ra ®iÒu kiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc
vµ c¸c kªnh thu hót vèn cho doanh nghiÖp. Qua kinh nghiÖm cña nhiÒu
n-íc còng nh- thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc ta cho thÊy: mèi liªn hÖ
gi÷a c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh – trong ®ã cã c¬ chÕ huy ®éng vèn vµ hÖ
thèng tµi chÝnh lµ mèi quan hÖ biÖn chøng phô thuéc lÉn nhau, t¸c ®éng bæ
sung cho nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia.
1.2.1.2. C¬ chÕ huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp trong c¸c ®iÒu
kiÖn kh¸c nhau.
C¬ chÕ huy ®éng vèn cã thÓ biÓu hiÖn kh¸c nhau trong nh÷ng ®iÒu
kiÖn cô thÓ v× nã chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè m«i tr-êng vÜ m«. Cã
nh÷ng d¹ng biÓu hiÖn cô thÓ nh- sau:
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 13
- C¬ chÕ huy ®éng vèn trong c¬ chÕ bao cÊp: §Æc tr-ng lµ sù bao
cÊp vµ kiÓm so¸t hoµn toµn cña nhµ n-íc vÒ nguån vèn cña doanh nghiÖp.
Trong c¬ chÕ nµy, doanh nghiÖp phô thuéc vµo c¬ chÕ cÊp ph¸t vèn cña
ng©n s¸ch nhµ n-íc vµ kh«ng ph¸t huy ®-îc tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña
doanh nghiÖp. C¸c Liªn hiÖp xÝ nghiÖp quèc doanh, c¸c tæng c«ng ty vµ
doanh nghiÖp trong thêi kú tr-íc khi cã chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng vµ
nhµ n-íc ®-îc qu¶n lý theo c¬ chÕ nµy.
- C¬ chÕ huy ®éng vèn trong m«i tr-êng cã ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ:
BiÓu hiÖn ®Æc tr-ng cña kiÓu c¬ chÕ nµy lµ sù më réng h¬n c¸c kªnh thu
hót vèn cho doanh nghiÖp vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc huy ®éng víi c¸c
c«ng cô tµi chÝnh kh¸c nhau. Tuy nhiªn, c¸c doanh nghiÖp ph¶i tu©n thñ
c¸c quy ®Þnh chÆt chÏ cña chÝnh phñ vµ bÞ kiÓm so¸t t-¬ng ®èi chÆt chÏ cña
c¸c c¬ quan chøc n¨ng cña chÝnh phñ nh-: Bé tµi chÝnh, Ng©n hµng Nhµ
n-íc, ñy ban Chøng kho¸n Nhµ n-íc. KiÓm toµn nhµ n-íc, c¬ quan chñ
qu¶n, v.v... Ho¹t ®éng huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp nhµ n-íc bÞ kiÓm
so¸t vÒ mét sè mÆt nh-: Ph-¬ng thøc thu hót vèn, c«ng cô tµi chÝnh sö
dông h¹n møc vèn vay (nh- trong NghÞ ®Þnh 59/CP) vµ c¬ chÕ b¸o c¸o. Tõ
khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi doanh nghiÖp nhµ n-íc (1986-1987) cho
®Õn nay, tuy cã nh÷ng c¶i tiÕn ®¸ng kÓ nh-ng vÒ c¬ b¶n c¸c doanh nghiÖp
nhµ n-íc ®ang trong kiÓu c¬ chÕ nµy.
- C¬ chÕ huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp trong ®iÒu kiÖn thÞ tr-êng
c¹nh tranh: §©y lµ kiÓu c¬ chÕ hoµn toµn dùa vµo c¸c ®éng lùc kinh tÕ vµ
cung cÇu vÒ vèn trªn thÞ tr-êng ®Ó ®Þnh h-íng cho c¸c doanh nghiÖp trong
qu¸ tr×nh thu hót c¸c nguån tµi chÝnh nh»m tèi ®a hãa lîi nhuËn. Mét xu
thÕ ®ang næi lªn lµ qu¸ tr×nh phi ®iÒu tiÕt ho¸ (deregulation) ®èi víi ho¹t
®éng thu hót tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp. Nh×n chung, hiÖn nay hÇu hÕt
c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®ang ¸p dông phæ biÕn m« h×nh nµy. Tuy
nhiªn, møc ®é tù do hãa vµ kiÓm so¸t cña chÝnh phñ ë c¸c quèc gia cã
nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau.
§-¬ng nhiªn, nh- trªn ®· ph©n tÝch, møc ®é phi ®iÒu tiÕt trong c¬
chÕ huy ®éng vèn phô thuéc vµo mét sè yÕu tè cô thÓ cña mçi nÒn kinh tÕ:
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 14
HÖ thèng tµi chÝnh vµ thÞ tr-êng tµi chÝnh, hÖ thèng luËt ph¸p vµ vai trß can
thiÖp vÜ m« cña nhµ n-íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
C¸c tæng c«ng ty thµnh lËp theo QuyÕt ®Þnh 90/TTG vµ 91/TTG hiÖn
®ang ¸p dông c¬ chÕ huy ®éng vèn cã nhiÒu nÐt t-¬ng tù nh- c¸c doanh
nghiÖp thuéc së h÷u nhµ n-íc, nh-ng cã mét sè ®iÓm kh¸c nhau do vÞ trÝ,
quy m« vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c tæng c«ng ty ®ã.
Nh- ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, c¬ chÕ huy ®éng vèn lµ mét bé phËn
quan träng cña c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp vµ cã quan hÖ mËt
thiÕt víi c¸c yÕu tè kh¸c cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ. C¸c mèi quan hÖ ®ã
thÓ hiÖn nh÷ng liªn hÖ biÖn chøng gi÷a c¸c yÕu tè cña mét hÖ thèng qu¶n
lý kinh tÕ trong mét nÒn kinh tÕ nhÊt ®Þnh. Do ®ã, khi nghiªn cøu, ®¸nh gi¸
vµ thùc hiÖn ®æi míi c¬ chÕ huy ®éng vèn cÇn xem xÐt c¸c nh©n tè cã ¶nh
h-ëng t¸c ®éng, trong ®ã quan träng nhÊt lµ quan hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n
xuÊt.
ChÕ ®é së h÷u lµ mét yÕu tè nÒn t¶ng, cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®èi
víi c¬ chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña doanh nghiÖp, còng nh- ®èi víi c¬ chÕ huy
®éng vèn. ë ViÖt Nam, c¸c tæng c«ng ty ®-îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh
90/TTG vµ 91/TTG ®Òu thuéc së h÷u nhµ n-íc. Do ®ã, mét mÆt Nhµ n-íc
qu¶n lý c¸c tæng c«ng ty nµy víi t- c¸ch lµ chñ së h÷u cña mét ph¸p nh©n
kinh doanh; mÆt kh¸c, Nhµ n-íc thùc hiÖn qu¶n lý vi m« vÒ kinh tÕ gièng
nh- ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c.
Nh- vËy, c¸c ph-¬ng thøc vµ c«ng cô tµi chÝnh ®Ó huy ®éng vèn cña
nh÷ng lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau phô thuéc vµo h×nh thøc së h÷u.
Nhµ n-íc cã thÓ cho phÐp c¸c tæng c«ng ty nhµ n-íc ®-îc chñ ®éng,
linh ho¹t trong qu¸ tr×nh huy ®éng vèn nh-ng kh«ng ®-îc lµm thay ®æi
h×nh thøc së h÷u. Do sù dµng buéc gi÷a h×nh thøc së h÷u vèn vµ møc ®é tù
chñ cña doanh nghiÖp nhµ n-íc, c¸c ph-¬ng ph¸p vµ c«ng cô huy ®éng vèn
cã nh÷ng giíi h¹n ph¸p lý nhÊt ®Þnh ®èi víi nh÷ng nguån vèn cô thÓ. T¹i
®iÒu 8 cña LuËt Doanh nghiÖp nhµ n-íc (1999) ®· quy ®Þnh: doanh nghiÖp
nhµ n-íc ho¹t ®éng kinh doanh cã quyÒn qu¶n lý tµi chÝnh nh- sau:
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 15
a) §-îc sö dông vèn vµ c¸c quü cña doanh nghiÖp dÓ phôc vô kÞp
thêi c¸c nhu cÇu trong kinh doanh theo nguyªn t¾c b¶o toµn vµ cã hoµn tr¶
l¹i;
b) Tù huy ®éng vèn ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh, nh-ng kh«ng thay ®æi
h×nh thøc së h÷u; ®-îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt:
®-îc thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt g¾n liÒn víi tµi s¶n thuéc quyÒn
qu¶n lý cña doanh nghiÖp t¹i c¸c ng©n hµng ViÖt Nam ®Ó vay vèn kinh
doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt; ......"
1.2.1.3. C¬ chÕ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu:
Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ nh÷ng ph-¬ng thøc
huy ®éng vèn ®-îc ¸p dông phæ biÕn trong kinh tÕ thÞ tr-êng. VÒ c¬ b¶n,
c¬ chÕ ph¸t hµnh nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh nµy ®èi víi c¸c doanh nghiÖp lµ
gièng nhau. Qu¸ tr×nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu hoÆc cæ phiÕu lµ qu¸ tr×nh ®-a
ra thÞ tr-êng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh nh»m môc ®Ých huy ®éng vèn. Tuy
nhiªn, vÒ b¶n chÊt ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cã sù kh¸c
nhau do b¾t nguån tõ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu.
Tr¸i phiÕu C«ng ty: Lµ giÊy tê ghi nî do doanh nghiÖp ph¸t hµnh
nh»m huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n víi c¸c ®iÒu kiÖn vÒ mÖnh gi¸, l·i suÊt
vµ thêi h¹n x¸c ®Þnh. Khi C«ng ty ph¸t hµnh tr¸i phiÕu tøc lµ c«ng ty ®ã
thùc hiÖn mét quan hÖ tÝn dông th«ng qua viÖc b¸n c¸c c«ng cô tµi chÝnh ra
thÞ tr-êng chøng kho¸n.
Cæ phiÕu: Lµ giÊy x¸c nhËn sù tham gia gãp vèn cña mét chñ thÓ
(gäi lµ cæ ®«ng) vµo mét c«ng ty, tøc lµ x¸c nhËn cæ ®«ng cã quyÒn së h÷u
mét phÇn ®èi víi c«ng ty ®ã theo tû lÖ phÇn tr¨m cæ phiÕu cña cæ ®«ng ®ã.
Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt ®èi víi quyÕt ®Þnh lùa chän
lo¹i c«ng cô nµo ®Ó ph¸t hµnh huy ®éng vèn lµ xem xÐt ph©n tÝch c¸c ®Æc
tÝnh cña mçi lo¹i c«ng cô tµi chÝnh, dù tÝnh c¸c ¶nh h-ëng khi ph¸t hµnh
c¸c giÊy tê ®ã ®Ó huy ®éng vèn.
C¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu
ph¶i h×nh thµnh trªn c¬ së tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng. §èi víi tr¸i phiÕu
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 16
vµ cæ phiÕu, khi ph¸t hµnh ra thÞ tr-êng th× cÇn chó ý mét sè t¸c ®éng nhsau:
Thø nh¸t: Tr¸i phiÕu kh«ng lµm thay ®æi quan hÖ së h÷u trong c«ng
ty, tøc lµ kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn quyÒn qu¶n lý vµ kiÓm so¸t c«ng ty, do ®ã
nã ®-îc coi lµ biÖn ph¸p an toµn vÒ mÆt së h÷u ®Ó huy déng vèn. Tuy
nhiªn, nã cã liªn quan mËt thiÕt víi kh¶ n¨ng tÝn dông cña c«ng ty. Khi
ph¸t hµnh thªm tr¸i phiÕu mµ kh«ng thay ®æi vèn cña chñ së h÷u th× tû lÖ
gi÷a vèn chñ së h÷u víi vèn vay sÏ gi¶m, ph¶n ¸nh ®é tin cËy tÝn dông
Thø hai; Chi phÝ vèn cña viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu bao gåm lîi tøc
tr¸i phiÕu ph¶i tr¶ cho ng-êi mua tr¸i phiÕu (tr¸i chñ) vµ c¸c chi phÝ ph¸t
hµnh. Chi phÝ nµy thuéc nhãm chi phÝ l·i vay vµ ®-îc h¹ch to¸n vµo chi phÝ
s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp; do ®ã cã lîi cho doanh nghiÖp vÒ
ph-¬ng diÖn thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp.
Thø ba: §èi víi c«ng ty, sö dông c«ng cô cæ phiÕu th× tÝnh linh ho¹t
thÊp h¬n so víi tr¸i phiÕu v× tr¸i phiÕu cã thêi h¹n x¸c ®Þnh vµ cã thÓ ®iÒu
chØnh khèi l-îng ph¸t hµnh tuú theo nhu cÇu vÒ vèn vµ t×nh h×nh thùc tÕ.
Tuy nhiªn, c¸c cæ ®«ng ®Òu tham gia chia sÎ rñi ro víi c«ng ty v× hä lµ
nh÷ng ng-êi chñ ®ång së h÷u cña c«ng ty; c¸c tr¸i chñ th× ®-îc c«ng ty
b¶o ®¶m quyÒn ®-îc nhËn lîi tøc tr¸i phiÕu mét c¸ch æn ®Þnh, kh«ng phô
thuéc vµo hiÖu qu¶ kinh doanh cña c«ng ty.
- Thø t-: ViÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu hay cæ phiÕu ®Òu ph¶i tÝnh ®Õn
hµng lo¹t yÕu tè kh¸c nh-: c¸c quy ®Þnh, ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh, thÞ tr-êng tµi
chÝnh, l·i suÊt. v.v....
C¬ chÕ qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu vµ cæ
phiÕu:
ë c¸c n-íc cã thÞ tr-êng chøng kho¸n, th«ng qua c¸c c¬ quan
chuyªn tr¸ch, chÝnh phñ ®Òu thùc hiÖn mét c¬ chÕ qu¶n lý vµ kiÓm so¸t c¸c
ho¹t ®éng ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. C¸c n-íc th-êng cã Uû ban
chøng kho¸n quèc gia (nh- óc), hoÆc Uû ban quèc gia vÒ chøng kho¸n vµ
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 17
hèi ®o¸i nh- cña Mü. C¬ chÕ qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi viÖc ph¸t hµnh tr¸i
phiÕu vµ cæ phiÕu gåm mét sè néi dung chñ yÕu nh-:
- Quy tr×nh thñ tôc ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu.
- C¸c quy ®Þnh cô thÓ vÒ h×nh mÉu, néi dung cña cæ phiÕu, tr¸i phiÕu.
- Quy ®Þnh vÒ thÈm quyÒn duyÖt vµ cho phÐp ph¸t hµnh, c¸c ®iÒu
kiÖn mµ doanh nghiÖp ph¶i ®¶m b¶o khi ph¸t hµnh.
- C¸c quy ®Þnh vÒ nghiÖp vô kÕ to¸n tµi chÝnh liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh
ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu vµ thanh to¸n. Th«ng th-êng, c¸c quy ®Þnh
nµy do c¸c hiÖp héi kÕ to¸n, kiÓm to¸n ë c¸c n-íc quy ®Þnh.
- C¸c yÕu tè ph¸p lý vµ c¸c giao dÞch liªn quan ®Õn viÖc ph¸t hµnh cæ
phiÕu, tr¸i phiÕu,…
§Ó nghiªn cøu c¬ cÊu së h÷u cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp cã thÓ
tham kh¶o tr-êng hîp c¸c doanh nghiÖp ë Hµn Quèc nh- trong b¶ng sau:
BiÓu 1.1: QuyÒn së h÷u cña c¸c doanh nghiÖp Hµn Quèc ph©n
theo c¸c thµnh viªn trong néi bé. (Tû lÖ % so víi c¸c cæ phÇn hiÖn cã).
Doanh
Cæ ®«ng s¸ng lËp Cæ ®«ng kh¸c
nghiÖp
C¸c C«ng ty
Tæng sè
thµnh viªn
Hyundai
3,7
12,1
44,6
60,4
Samsung
1,5
1,3
46,3
49,3
LG
0,1
5,6
33,0
39,7
Daewoo
3,9
2,8
34,6
41,4
Kia
17,1
0,4
4,2
21,9
Nguån: §«ng ¸: Con ®-êng dÉn ®Õn phôc håi, ng©n hµng ThÕ giíi,
1999.[12,68].
ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu kh«ng chØ lµ mét c«ng cô quan träng ®Ó huy
®éng vèn mµ cßn lµ mét c«ng cô ®¾c lùc nhÊt ®Ó kiÓm so¸t c¸c doanh
nghiÖp. Víi c¸c siªu tËp ®oµn cña Hµn Quèc, nhê c¬ chÕ së h÷u cæ phiÕu
®an xen lÉn nhau nªn c¸c gia ®×nh cã thÓ kiÓm so¸t chÆt chÏ toµn bé doanh
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 18
nghiÖp lín mµ kh«ng nhÊt thiÕt n¾m gi÷ tû lÖ cæ phiÕu lín trong doanh
nghiÖp. Ng-êi s¸ng lËp C«ng ty vµ nh÷ng ng-êi th©n trùc tiÕp cã thÓ n¾m
mét tû lÖ % nhá cña c¸c cæ phÇn (tõ 3%-15%) cña Chaebol, nh-ng quyÒn
së h÷u liªn C«ng ty cña c¸c C«ng ty thµnh viªn chaebol lµm t¨ng tæng së
h÷u néi bé cã thÓ lªn tíi 60% nh- trong b¶ng.
1.2.1.4. C¬ chÕ khai th¸c nguån vèn néi bé
Tù tµi trî b»ng nguån vèn néi bé lµ mét ph-¬ng thøc t¹o nguån vèn
cña c¸c doanh nghiÖp ®-îc ¸p dông kh¸ phæ biÕn, nhê ®ã c¸c C«ng ty ph¸t
huy ®-îc nguån lùc cña chÝnh m×nh, gi¶m bít sù phô thuéc vµo bªn ngoµi
nhÊt lµ khi cã c¸c biÕn ®éng trªn th× tr-êng tµi chÝnh. NhiÒu c«ng ty coi
träng biÖn ph¸p t¸i ®Çu t- tõ lîi nhuËn ®Ó l¹i; trong kÕ ho¹ch hµng n¨m
c«ng ty ®Æt ra môc tiªu tû lÖ phÇn tr¶m (%) vèn t¸i ®Çu t- cÇn ®¹t ®-îc
nh»m tù ®¸p øng nhu cÇu vèn ngµy cµng t¨ng. Tuy nhiªn, ®èi víi c¸c C«ng
ty cæ phÇn th× viÖc ®Ó l¹i lîi nhuËn cã liªn quan ®Õn míi sè yÕu tè rÊt nh¹y
c¶m. Khi c«ng ty ®Ó l¹i mét phÇn lîi nhuËn trong n¨m cho t¸i ®Çu t-, tøc lµ
kh«ng dïng sè lîi nhuËn ®ã ®Ò chia l·i cå phÇn. C¸c cå ®«ng kh«ng ®-îc
nhËn tiÒn l·i cæ phÇn (cæ tøc) nh-ng bï l¹i, hä cã quyÒn së h÷u sè vèn cæ
phÇn t¨ng lªn cña c«ng ty.
Nh- vËy, trÞ gi¸ ghi sæ (book value) cña c¸c cæ phiÕu sÏ t¨ng lªn
cïng víi viÖc tù tµi trî b»ng nguån vèn néi bé. §iÒu nµy mét mÆt khuyÕn
khÝch cæ ®«ng gi÷ cæ phiÕu l©u dµi, nh-ng mÆt kh¸c, cã thÓ lµm gi¶m tÝnh
hÊp dÉn cña cæ phiÕu trong thêi kú tr-íc m¾t (ng¾n h¹n), do cæ ®«ng chØ
nhËn ®-îc mét phÇn cæ tøc nhá h¬n. NÕu tû lÖ chi tr¶ cæ tøc (payout ration)
thÊp: hoÆc sè l·i rßng kh«ng ®ñ hÊp dÉn th× gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr-êng
chøng kho¸n cã thÓ bÞ gi¶m sót vµ do ®ã cã ¶nh h-ëng kh«ng tèt ®èi víi
ho¹t ®éng chÝnh cña C«ng ty.
Khai th¸c c¸c nguån vèn néi bé cßn bao hµm sù l-u chuyÓn vèn gi÷a
c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn cña doanh nghiÖp, hoÆc gi÷a c«ng ty mÑ víi c¸c c«ng
ty thµnh viªn d-íi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau nh-: tÝn dông néi bé, trao ®æi
c¸c tµi s¶n, ®Çu t- néi bé ®iÒu hoµ vµ cÊp ph¸t vèn, v.v... Sù l-u chuyÓn vèn
néi bé t¹o ra kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ vµ sö dông tèi -u nguån lùc tµi chÝnh cña
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
Trang 19
doanh nghiÖp. §©y lµ mét trong nh÷ng ®Æc tr-ng vÒ tµi chÝnh chØ cã ë
doanh nghiÖp mµ c¸c doanh nghiÖp ®éc lËp kh«ng cã ®-îc.
Trong c¸c doanh nghiÖp ®a quèc gia, do ph¹m vi ph©n bè vµ ho¹t
®éng ë nhiÒu quèc gia kh¸c nhau, nªn c¸c ho¹t ®éng khai th¸c vµ l-u
chuyÓn c¸c nguån tµi chÝnh néi bé rÊt phøc t¹p vµ cã ý nghÜa quan träng.
Gi÷a c¸c c«ng ty thµnh viªn víi nhau vµ víi c«ng ty mÑ ph¶i thiÕt lËp ®-îc
mét hÖ thèng trao ®æi c¸c nguån tµi chÝnh (®-îc gäi lµ internal financial
transfer - IFT).
HÖ thèng IFT cho phÐp thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng l-u chuyÓn, ®iÒu hoµ
vèn trong néi bé doanh nghiÖp víi chi phÝ thÊp vµ cã hiÖu qu¶ cao.
Trong mét sè doanh nghiÖp vµ c«ng ty cña n-íc ngoµi, nguån tµi
chÝnh néi bé cã thÓ chiÕm tû träng rÊt cao tõ 40% ®Òn 50%, thËm chÝ ®Õn
70% trong tæng nguån vèn cña c«ng ty.
§èi víi c¸c tæng c«ng ty 90 vµ 91 ë n-íc ta, viÖc t¨ng c-êng khai
th¸c c¸c nguån vèn néi bé lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Nguån vèn t¸i ®Çu t- tõ lîi
nhuËn ®Ó l¹i chÞu ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña c¬ chÕ ph©n phèi lîi nhuËn cña
doanh nghiÖp. ViÖc trÝch lËp c¸c quü cña tæng c«ng ty ph¶i tu©n theo c¸c
quy ®Þnh hiÖn hµnh cña Nhµ n-íc, nh- NghÞ ®Þnh 59/CP, NghÞ ®Þnh
27/1999/N§-CP vµ quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh cña tæng c«ng ty. Néi dung
nµy sÏ ®-îc ®Ò cËp trong c¸c môc sau.
1.2.1.5. Nguån vèn tÝn dông vµ c¸c nguån vèn kh¸c:
Nguån vèn tÝn dông lµ nguån vèn quan träng hµng ®Çu ®èi víi ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn
kinh tÕ thÞ tr-êng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña thÞ tr-êng tµi chÝnh, c¸c
tæng c«ng ty còng nh- c¸c doanh nghiÖp cã thÓ khai th¸c nh÷ng nguån vèn
tÝn dông kh¸ ®a d¹ng nh-:
- Vèn vay cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i (th-êng gäi lµ tÝn dông
ng©n hµng)
- Vèn huy ®éng th«ng qua h×nh thøc tÝn dông th-¬ng m¹i, tøc lµ nî
th-¬ng m¹i gi÷a c¸c C«ng ty, c¸c doanh nghiÖp.
LuËn v¨n Th¹c sü qu¶n trÞ kinh doanh
- Xem thêm -
.PDF 
111 
4 
117 
