Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
A. Lêi më ®Çu.
B. Néi dung.
§Ò c¬ng
I. C¬ sì lý luËn: Quy luËt thèng nhÊt vµ ®¸u tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp
(Quy luËt m©u thuÉn) – Néi dung c¬ b¶n.
1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n.
2. M©u thuÉn lµ mét hiªn tîng kh¸ch quan vµ phæ biÕn.
3. Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp.
4. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn .
5. Mét sè lo¹i m©u thuÉn vµ híng gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
6. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn.
II . VËn dông quy luËt m©u thuÉn ®Ó ph©n tÝch m©u thuÉn biÖn chøng gi÷a
nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam hiÖn nay.
1. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
ë ViÖt Nam.
1.1 Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ thÞ trêng.
1.2 NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
2. Ph©n tÝch mét sè m©u thuÉn c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam hiÖn nay.
2.1 Nhãm m©u thuÉn thø nhÊt: C¸c m©u thuÉn ph¸t sinh tõ b¶n th©n nÒn
kinh tÕ .
2.1.1 M©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc lîng
s¶n xuÊt.
2.1.2 M©u thuÉn gi÷a tÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c trong qu¸ tr×nh ph¸t tr×nh
kinh tÕ.
2.1.3 M©u thuÉn trong qu¸ tr×nh ph©n phèi thu nhËp.
2.1.4 M©u thuÉn trong sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi môc
tiªu
cña chñ nghÜa x· héi.
2.1.5 M©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých x· héi.
2.2 Nhãm m©u thuÉn thø hai: C¸c m©u thuÉn ph¸t sinh do sù t¸c ®éng cña
nÒn kinh tÕ tíi x· héi.
2.2.1 M©u thuÉn gi÷a ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi vµ c¸c nhu cÇu cÊp b¸ch
cña x· héi
2.2.2 M©u thuÉn gi÷a mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng víi môc tiªu x©y dùng
con ngêi x· héi chñ nghÜa.
2.2.3 M©u thuÉn gi÷a môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi lµ b×nh ®¼ng vµ c«ng
b»ng x· héi víi t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng, bÊt c«ng kh«ng thÓ tr¸nh khái
do mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng.
3. TÝnh thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa vµ
vai trß to lín cña §¶ng vµ Nhµ níc.
4. Ph¬ng híng gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn vµ x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
C. KÕt luËn.
D. Danh môc s¸ch tham kh¶o.
A. Lêi më ®Çu
§êng lèi ®æi míi ®îc khëi xíng tõ §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng Céng
s¶n ViÖt Nam (1986) thùc sù ®· ®a l¹i nh÷ng kÕt qu¶ to lín lµm thay ®æi bé mÆt
cña x· héi ViÖt Nam, ®a nÒn kinh tÕ níc ta ®i lªn tõ khñng ho¶ng, l¹c hËu, trë
thµnh mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, tõng bíc
®u¨ nÒn kinh tÕ héi nhËp víi khu vùc vµ toµn cÇu, kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña ViÖt
Nam trªn trêng quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu to lín ®· ®¹t ®îc, §¶ng vµ
Nhµ níc ta còng gÆp ph¶i rÊt nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh chuyÓn
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
ho¸ nÒn kinh tÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa: ®ã lµ viÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn gi÷a c¸i cò vµ c¸i
míi, gi÷a kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Trong §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
(4/2001), chóng ta mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh r»ng: x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ chñ tr¬ng, chiÕn lîc cña c¶ níc trªn con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. ViÖc gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn cña nÒn kinh tÕ ®ã
kh«ng chØ lµ mét nhu cÇu cÊp thiÕt mµ cßn lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, ®ßi hái
chóng ta ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi trªn mäi mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t tëng, x· héi.
§Ó n¾m râ vµ hiÓu s©u s¾c h¬n chñ tr¬ng, ®êng lèi cña §¶ng vµ thùc tr¹ng
cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, t«i ®· chän vµ nghiªn cøu ®Ò tµi: “PhÐp biÖn chøng
vÒ m©u thuÉn vµ vËn dông ph©n tÝch m©u thuÉn biÖn chøng trong nÒn kinh
tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta" díi gãc ®é triÕt häc, trong
tæng thÓ mèi quan hÖ biÖn chøng víi nÒn t¶ng t tëng lý luËn cña triÕt häc Mac
– Lª-nin.
Víi tr×nh ®é cßn h¹n chÕ cña m×nh, ch¾c ch¾n bµi tiÓu luËn sÏ kh«ng tr¸nh
khái nh÷ng thiÕu sãt. Do vËy, t«i mong nhËn ®îc sù nhËn xÐt, ®ãng gãp ý kiÕn
cña ngêi ®äc.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n PGS.TS §oµn V¨n Thä vµ ThS NguyÔn V©n
Hµ ®· híng dÉn t«i hoµn thµnh bµi tiÓu luËn !
Hµ néi, th¸ng1-2003.
Sinh viªn
NguyÔn Quý Tïng
B. Néi dung
I. C¬ së lÝ luËn: Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña nh÷ng mÆt
®èi lËp (Quy luËt m©u thuÉn ).
Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña nh÷ng mÆt ®èi lËp (Cßn gäi lµ quy
luËt m©u thuÉn) lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng, nã v¹ch ra nguån gèc bªn
trong cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Lª-nin viÕt: “Cã thÓ ®Þnh nghÜa v¾n t¾t
phÐp biÖn chøng lµ häc thuyÕt vÒ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp. Nh thÕ lµ
n¾m ®îc h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng, nhng ®iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng gi¶i
thÝch vµ mét sù ph¸t triÓn thªm” (V.I Lª-nin:Toµn tËp,tr29.Nxb TiÕn
bé.M1981,tr. 240). N¾m v÷ng néi dung cña quy luËt nµy lµ c¬ së ®Ó hiÓu biÕt tÊt
c¶ c¸c ph¹m trï vµ quy luËt kh¸c cña phÐp biÖn chøng duy vËt. Nã gióp ngêi ta
h×nh thµnh ph¬ng ph¸p, h×nh thµnh t duy khoa häc, biÕt kh¸m ph¸ b¶n chÊt cña
c¸c sù vËt vµ gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn n¶y sinh thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn.
1. C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
1.1. MÆt ®èi lËp lµ g×?
MÆt ®èi lËp lµ sù kh¸i qu¸t nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh
híng tr¸i ngîc nhau ë trong mét chØnh thÓ lµm nªn sù vËt.
1.2. “Thèng nhÊt “ cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ g×?
Mçi mét sù vËt hay hiÖn tîng lµ mét thÓ thãng nhÊt bao gåm nh÷ng mÆt,
nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng khuynh híng ®èi lËp nhau. Hai mÆt ®èi lËp liªn hÖ víi
nhau hîp thµnh mét m©u thuÉn. Hai mÆt cña m©u thuÉn liªn hÖ víi nhau, rµng
buéc lÉn nhau, quy ®Þnh lÉn nhau, mçi mÆt l¹i lÊy mÆt ®èi lËp víi m×nh lµm tiÒn
®Ò tån t¹i cho m×nh, kh«ng cã mÆt nµy th× còng kh«ng cã mÆt kia. ThÝ dô: cùc
b¾c vµ cùc nam trong nam ch©m, giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n trong x· héi t
b¶n. Thùc vËy, giai cÊp t s¶n cã bãc lét giai cÊp v« s¶n th× mãi thµnh t s¶n, giai
cÊp v« s¶n kh«ng cã t liÖu s¶n xuÊt nªn buéc ph¶i lµm thuª cho giai cÊp t s¶n ®Ó
sinh sèng. Kh«ng cã t s¶n th× kh«ng cã v« s¶n, ngîc l¹i kh«ng cã v« s¶n th× t s¶n
còng kh«ng thÓ tån t¹i ®îc. §ã lµ néi dung cña sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi
lËp.
Lª-nin nãi: “Sù ph©n ®«i cña c¸i thèng nhÊt vµ sù nhËn thøc c¸c bé phËn
®èi lËp cña nã... ®ã lµ thùc chÊt ... cña phÐp biÖn chøng”(V.I.Lª-nin: Bót ký triÕt
häc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1963, tr.381).
Nguyªn lÝ nµy cña Lª-nin nãi râ sù vËt lµ mét thÓ thèng nhÊt trong ®ã cã
hai mÆt ®éi lËp. Sù vËt tån t¹i nh vËy mét c¸ch kh¸ch quan. PhÐp biÖn chøng ®ßi
hái nhËn thøc cña con ngêi ph¶i ph¶n ¸nh hai mÆt ®èi lËp ®ã th× míi hiÓu ®îc sù
vËt. Kh«ng nªn gi¶i thÝch nguyªn lý nµy cña Lª-nin víi nghÜa r»ng sù vËt lµ
“mét chia thµnh hai” hay “hai hîp thµnh mét”. Thùc ra, sù vËt kh«ng cã lóc nµo
lµ mét c¸i g× ®ång nhÊt tuyÖt ®èi råi sau míi chia thµnh hai, mµ bao giê nã còng
lµ mét thÓ thèng nhÊt bao gåm hai mÆt ®èi lËp; sù vËt còng kh«ng cã lóc nµo lµ
hai c¸i t¸ch rêi nhau råi sau míi hîp l¹i thµnh mét, v× bao giê hai mÆt ®èi lËp
còng n»m trong mét thÓ thèng nhÊt.
Lª-nin nãi: “Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp, ®ã lµ sù thõa nhËn (sù
t×m ra) nh÷ng khuynh híng ®èi lËp, m©u thuÉn, bµi trõ lÉn nhau trong tÊt c¶ c¸c
hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh cña giíi tù nhiªn (kÓ c¶ tinh thÇn vµ x· héi)”(V.I.Lªnin:Bót kÝ triÕt häc. Nxb Sù thËt. Hµ Néi, 1963, tr. 382.).
Chóng ta cÇn hiÓu ®óng vÒ hai kh¸i niÖm thèng nhÊt vµ ®ång nhÊt: sù
®ång nhÊt lµ mét tr¹ng th¸i cña sù thèng nhÊt, khi vai trß cña c¸c mÆt ®èi lËp
ngang nhau, tøc lµ trong lóc ®Êu tranh víi nhau, c¸c mÆt ®èi lËp t¸c ®éng ngang
nhau th× cã sù ®ång nhÊt. Lª-nin nãi: “PhÐp biÖn chøng lµ häc thuyÕt v¹ch ra
r»ng nh÷ng mÆt ®èi lËp lµm thÕ nµo mµ cã thÓ vµ thêng lµ (vµ trë thµnh ) ®ång
nhÊt-trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo chóng lµ ®ång nhÊt b»ng c¸ch chuyÓn ho¸ tõ
mÆt ®èi lËp nµy sang mÆt ®èi lËp lµ chÐt, cøng ®ê, mµ lµ sinh ®éng, cã ®iÒu
kiÖn, ho¹t ®éng, chuyÓn ho¸ lÉn nhau”(V.I.Lª-nin:Bót kÝ triÕt häc, Nxb Sù thËt,
Hµ Néi, 1983,tr. 118).
Nh÷ng ngêi theo quan ®iÓm siªu h×nh hiÓu sù thèng nhÊt mét c¸ch cøng
®ê, phiÕn diÖn, hä cho r»ng sù vËt lµ mét c¸i g× thèng nhÊt tuyÖt ®èi, trong ®ã
kh«ng cã sù biÕn ho¸, kh«ng cã sù kh¸c nhau nµo c¶. §èi víi hä sù thèng nhÊt
vµ sù kh¸c nhau hoµn toµn t¸ch rêi nhau. Ngîc l¹i, theo quan ®iÓm biÖn chøng
th× sù thèng nhÊt vµ sù kh¸c nhau kh«ng t¸ch rêi nhau. Mçi sù vËt võa lµ b¶n
th©n nã l¹i vïa lµ c¸i kh¸c víi nã. Trong sù th«ng nhÊt ®· cã sù kh¸c nhau råi,
chø kh«ng cã sù thèng nhÊt nµo lµ tuyÖt ®èi c¶.
1.3. “§Êu tranh” cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ g×?
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp kh«ng t¸ch rêi sù ®Êu tranh cña c¸c
mÆt ®èi lËp. Mçi sù vËt hay hiÖn tîng lµ mét thÓ thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp,
hai mÆt ®ã liªn hÖ víi nhau, cã khuynh híng ph¸t triÓn tr¸i ngîc nhau, nªn
chóng kh«ng n»m yªn ë bªn nhau mµ bµi trõ lÉn nhau, phñ ®Þnh lÉn nhau. §ã lµ
sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp
Kh¸i niÖm “®Êu tranh” ë ®©y ®îc Lª-nin dïng ®«i khi ®Æt trong nh÷ng
dÊu ngoÆc kÐp. Kh«ng nªn hiÓu sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bao giê còng
víi nghÜa ®en cña tõ Êy. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ sù bµi trõ lÉn nhau,
phñ ®Þnh lÉn nhau cña chóng, thÓ hiÖn ra díi nh÷ng d¹ng rÊt kh¸c nhau. ThÝ dô:
sù ®Êu tranh gi÷a hai giai cÊp ®èi kh¸ng trong x· héi cã giai cÊp diÔn ra díi
d¹ng xung quanh ®ét víi vÒ mÆt vËt chÊt, hai bªn dïng b¹o lùc ®íi xö víi nhau.
§iÒu ®ã dÔ hiÓu ®èi víi chóng ta. Nhng sù ®Êu tranh cña nh÷ng mÆt ®èi lËp nh
søc hót vµ søc ®Èy, ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸, céng vµ trõ, v.v... th× khã h×nh dung h¬n,
ë ®©y chóng ta kh«ng thÓ hiÓu tõ ®Êu tranh mét c¸ch cô thÓ, theo nghÜa ®en ®îc.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p. Qu¾ tr×nh Êy
cã thÓ chia ra tõng giai ®o¹n, mçi giai ®o¹n cã ®Æc ®iÓm riªng cña nã. Trong
mét m©u thuÉn cô thÓ, hai mÆt ®èi lËp kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®Êu tranh víi
nhau mét c¸ch gay g¾t. Th«ng thêng lóc ®Çu m©u thuÉn biÓu hiÖn ë sù kh¸c
nhau. Song kh«ng ph¶i bÊt cø sù kh¸c nhau nµo còng ®· lµ m©u thuÉn. ChØ cã
hai mÆt kh¸c nhau nµo liªn hÖ víi nhau vµ cã khuynh híng ph¸t triÓn ®èi lËp
nhau th× míi h×nh thµnh bíc ®Çu cña mét m©u thuÉn. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña m©u thuÉn, sù kh¸c nhau biÕn thµnh sù ®èi lËp. Lóc nµy hai mÆt cña m©u
thuÉn ®Êu tranh víi nhau gay g¾t, tiÕn tíi chç chuyÓn ho¸ lÉn nhau trong nh÷ng
®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Khi ®ã m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt. Nhng mét sù vËt hay hiÖn
tîng cã thÓ cã nhiÒu m©u thuÉn, mét m©u thuÉn nµy ®îc gi¶i quyÕt th× nh÷ng
m©u thuÉn kh¸c vÉn cßn vµ m©u thuÉn míi xuÊt hiÖn, chø kh«ng cã lóc nµo sù
vËt hoÆc hiÖn tîng kh«ng cã m©u thuÉn c¶.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra qua nhiÒu giai
®o¹n, cuèi cïng ®i ®Õn chç c¸c mÆt ®èi lËp chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Lª-nin viÕt:
“Kh«ng ph¶i chØ lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp mµ cßn lµ nh÷ng chuyÓn
ho¸ cña mçi tÝnh quy ®Þnh, chÊt, dÆc trng, mÆt ®Æc tÝnh, sang c¸i ®èi lËp víi nã”
(V.I.Lª-nin:Bót ký triÕt häc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1963,tr. 246).
Chóng ta kh«ng nªn hiÓu sù chuyÓn ho¸ lÉn nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp mét
c¸ch ®¬n gi¶n, m¸y mãc. C¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong thÕ giíi mu«n h×nh
mu«n vÎ, cho nªn sù chuyÓn ho¸ cña c¸c mÆt ®èi lËp còng mu«n h×nh mu«n vÎ
kh¸c nhau. ¡ng-ghen viÕt: “...tøc lµ nh÷ng mÆt (mÆt ®èi lËp-N.T), th«ng qua sù
®Êu tranh thêng xuyªn cña chóng vµ sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng cña chóng tõ mÆt
®èi lËp nµy thµnh mÆt ®èi lËp kia, hoÆc lªn nh÷ng h×nh thøc cao h¬n, ®· quy
®Þnh sù sèng cña giíi tù nhiªn”(F.¨ng-ghen: BiÖn chøng cña tù nhiªn, Nxb Sù
thËt, Hµ Néi, 1971, tr. 321).
Trªn ®©y chóng ta ®· nãi ®Õn néi dung cña kh¸i niÖm “®Êu tranh cña c¸c
mÆt ®éi lËp”. §èi víi phÐp biÖn chøng duy vËt, nghiªn cøu sù ®Êu tranh cña c¸c
mÆt ®èi lËp lµ rÊt quan träng v× sù ®Êu tranh ®ã nãi lªn nguån gèc vµ ®éng lùc
bªn trong cña sù ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng.
Lª-nin nãi: “Ph¸t triÓn lµ mét cuéc “®Êu tranh” gi÷a c¸c mÆt ®èi
lËp”(V.I.Lª-nin:Bót kÝ triÕt häc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1963, tr. 382).
Thùc vËy, trong giíi tù nhiªn, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp nh ®iÖn
tÝch ©m d¬ng, søc hót vµ søc ®Èy, hoµ hîp vµ ph©n gi¶i cña c¸c nguyªn tö, ®ång
ho¸ vµ dÞ ho¸, di truyÒn vµ biÕn dÞ,v.v... ®· lµm cho thÕ giíi vËt chÊt vËn ®éng vµ
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn ph¾c t¹p. Trong x· héi loµi ngêi, m©u
thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ nguån gèc cña sù ph¸t triÓn
cña x· héi ®i tõ h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi nµy ®Õn h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi kh¸c.
1.4.M©u thuÉn lµ g×?
M©u thuÉn chÝnh lµ sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp, hay
nã lµ sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp cña mét sù vËt, hiÖn t îng
hoÆc gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng víi nhau.
Mét sù vËt, hiÖn tîng bÊt kú lu«n cã nh÷ng m©u thuÉn. Bëi vËy, m©u
thuÉn lµ mét hiÖn tîng phæ biÕn, vµ nã mang tÝnh kh¸ch quan, tÊt yÕu trong qu¸
tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn tîng.
2.M©u thuÉn lµ mét hiÖn tîng kh¸ch quan vµ phæ biÕn.
Ph¬ng ph¸p siªu h×nh cho r»ng kh«ng cã m©u thuÉn ë bªn trong mét sù
vËt hoÆc hiÖn tîng, mµ chØ cã sù kh¸c nhau hoÆc m©u thuÉn gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn
tîng víi nhau, trong t tëng cã thÓ cã m©u thuÉn, nhng mét khi t tëng cã m©u
thuÉn th× nã lµ sai lÇm, kh«ng triÖt ®Ó.
Tr¸i víi ph¬ng ph¸p siªu h×nh, phÐp biÖn chøng duy vËt kh¼ng ®Þnh r»ng
mäi sù vËt vµ hiÖn têng trªn thÕ giíi ®Òu lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt, c¸c thuéc
tÝnh, c¸c khuynh híng ®èi lËp nhau, chÝnh sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp ®ã
lµm cho sù vËt, hiÖn tîng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Hay nãi c¸ch kh¸c m©u thuÉn
lµ mét hiÖn tîng mang tÝnh kh¸ch quan.
M©u thuÉn cã tinh phæ biÕn nghÜa lµ m©u thuÉn tån t¹i trong tÊt c¶ mäi sù
vËt vµ hiÖn tîng, trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mçi sù vËt vµ hiÖn tîng ®Òu
cã sù vËn ®éng cña m©u thuÉn tõ ®Çu ®Õn cuèi. Kh«ng cã sù vËt, hiÖn tîng nµo
kh«ng cã m©u thuÉn, kh«ng cã lóc nµo kh«ng cã m©u thuÉn. Trong mét sù vËt,
hiÖn tîng, nÕu kh«ng cã m©u thuÉn nµy th× l¹i cã m©u thuÉn kh¸c.
Thùc vËy, trong thÕ giíi, mäi sù vËt vµ hiÖn tîng ®Òu vËn ®éng kh«ng
ngõng. VËn ®éng lµ mét thuéc tÝnh c¬ b¶n cña vËt chÊt. ¨ng-ghen nãi: “B¶n
th©n sù vËn ®éng ®· lµ mét m©u thuÉn; ngay nh sù di ®éng mét c¸ch m¸y mãc
vµ ®¬n gi¶n së dÜ cã thÓ thùc hiÖn ®îc còng chØ lµ v× mét vËt trong cïng mét lóc
võa ë n¬i nµy l¹i võa ë n¬i kh¸c, võa ë cïng mét chç duy nhÊt l¹i võa kh«ng ë
chç ®ã”.
VÝ dô nh: trong tù nhiªn cã m©u thuÉn gi÷a ®iªn tÝch ©m vµ ®iÖn tich d¬ng
trong mét nguyªn tö; cã m©u thuÉn gi÷a hai qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ cña
mét sinh vËt; trong x· héi loµi ngêi cã m©u thuÉn phøc t¹p gi÷a lùc lîng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt, gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc thîng tÇng, gi÷a c¸c
giai cÊp ®èi lËp nhau (nh chñ n« vµ n« lÖ, ®Þa chñ vµ n«ng d©n, t s¶n vµ v« s¶n
v.v..); trong t duy con ngêi cã m©u thuÉn gi÷a chñ quan vµ kh¸ch quan, gi÷a biÕt
vµ kh«ng biÕt, gi÷a ch©n lý vµ sai lÇm, gi÷a t tëng tiÕn bé vµ t tëng l¹c hËu v.v..
Nh÷ng vÝ dô trªn chøng tá m©u thuÉn tån t¹i ë mäi n¬i, mäi lóc trong tù nhiªn,
x· héi vµ t duy con ngêi.
3. Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp.
Sau khi ®· ph©n tÝch thÕ nµo lµ sù thèng nhÊt vµ sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt
®èi lËp, chóng ta cÇn hiÓu c©u nãi sau ®©y cña Lª-nin:”Sù thèng nhÊt, (phï hîp,
®ång nhÊt, t¸c dông ngang nhau) cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ cã ®iÒu kiÖn, t¹m thêi,
tho¸ng qua, t¬ng ®èi. Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp bµi trõ lÉn nhau lµ tuyÖt
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®èi, còng nh sù ph¸t triÓn, sù vËn ®éng lµ tuyÕt ®èi” (V.I.Lª-nin: Bót ký triÕt
häc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi,1963,tr. 382).
Nh trªn ®· nãi, mçi sù vËt hay hiÖn tîng lµ sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi
lËp, nh÷ng mÆt ®èi lËp nµy ®Êu tranh víi nhau vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau. Khi m©u
thuÉn ®îc gi¶i quyÕt th× sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp míi, c¸c mÆt ®èi lËp
míi nµy l¹i ®Êu tranh víi nhau. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo cña c¸c mÆt nµy l¹i ®Êu
tranh víi nhau. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo cña c¸c mÆt ®èi lËp còng ®Òu cã tÝnh
chÊt t¹m thêi, t¬ng ®èi cña c¸c sù v¹t vµ hiÖn tîng . ë ®©y Lª-nin cßn nãi ®Õn sù
thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp víi ý nghÜa lµ sù phï hîp, t¸c dông nhau cña
chóng. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña hai mÆt ®èi lËp cña mäi m©u thuÉn, ®Õn
mét lóc nµo ®ã víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cã thÓ x¶y ra sù phï hîp cña hai
mÆt ®ãi lËp vÒ mét ®iÓm nµo ®ã hay sù ngang b»ng nhau vÒ søc lµm cho cha bªn
nµo th¾ng ®îc bªn nµo. Râ rµng lµ t×nh h×nh ®ã chØ cã tÝnh chÊt t¹m thêi, tho¸ng
qua, t¬ng ®èi mµ th«i.
Sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp cã tÝnh chÊt tuyÖt ®èi, nghÜa lµ nã diÔn ra
liªn tôc kh«ng bao giê ngõng. Trong suèt qu¸ tr×nh tån t¹i cña mét thÓ thèng
nhÊt, hai mÆt ®èi lËp ®Êu tranh víi nhau suèt tõ ®Çu ®Õn cuèi, chÝnh sù ®Êu tranh
®ã ®· lµm cho thÓ thèng nhÊt nµy bÞ ph¸ vì, chuyÓn sang thÓ thèng nhÊt míi,
trong thÓ thèng nhÊt míi nµy sù ®Êu tranh l¹i tiÖp tôc diÔn ra, do ®ã mµ cã sù
vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt vµ hiÖn tîng.
Nh vËy lµ tÝnh t¬ng ®èi cña sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp nãi lªn r»ng
mîi vËt chØ tån t¹i trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, cã ph¸t sinh, ph¸t triÓn råi tiªu
vong. TÝnh tuyÖt ®èi cña sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp nãi lªn sù vËn ®éng,
ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña thÕ giíi vËt chÊt, chuyÓn tõ d¹ng nµy sang d¹ng
kh¸c mét c¸ch v« tËn.
Nguyªn lý nãi trªn cña Lª-nin lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Ngµy nay cã ngêi
cho nguyªn lý ®ã ®· “ lçi thêi”. Hä viÖn cí r»ng Lª-nin ®· kh¸i qu¸t thùc tiÔn
cña x· héi t b¶n, tøc x· héi cã ®Êu tranh giai cÊp nªn míi nªu ra nguyªn lý
thèng nhÊt lµ t¬ng ®èi, ®Êu tranh lµ tuyÖt ®èi, ®Õn nay x· héi x· héi chñ nghÜa
kh«ng cßn giai cÊp bãc lét n÷a th×, theo hä, ph¶i nãi ngîc l¹i “thèng nhÊt lµ
tuyÖt ®èi, ®Êu tranh lµ t¬ng ®èi”. Hä lËp luËn r»ng trong x· héi x· héi chñ nghÜa
sù thèng nhÊt vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n ®· trë thµnh
mÆt c¬ b¶n cña x· héi th× ®Êu tranh giai cÊp kh«ng cßn n÷a hoÆc kh«ng ®¸ng kÓ
n÷a. LuËn ®iÖu ®ã hoµn toµn sai lÇm. Tríc hÕt cÇn nhí r»ng Lª-nin nªu ra
nguyªn lý trªn lµ do kh¸i qu¸t c¶ giíi tù nhiªn vµ x· héi loµi ngêi nãi chung chø
kh«ng ph¶i riªng x· héi t b¶n. Nguyªn lý ®ã ¸p dông cho bÊt cø m©u thuÉn nµo
trong mäi lÜnh vùc cña thÕ giíi. §óng lµ trong x· héi x· héi chñ nghÜa, sù thèng
nhÊt vÒ chÝnh trÞ vµ tinh thÇn gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n ®· trë thµnh mÆt c¬ b¶n
cña x· héi. Nhng nãi nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ cã thÓ coi nhÑ cuéc ®Êu tranh
giai cÊp, nhÊt lµ trong thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t b¶n lªn chñ nghÜa céng s¶n
trong ph¹m vi toµn thÕ giíi hiÖn nay.H¬n n÷a kh¸i niÖm “thèng nhÊt” ë ®©y lµ
mét kh¸i niÖm vÒ mÆt chÝnh trÞ, x· héi, nãi lªn sù nhÊt trÝ vÒ t tëng vµ hµnh ®éng
cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng trong x· héi x· héi chñ nghÜa chø kh«ng
ph¶i lµ kh¸i niÖm “thèng nhÊt” cña triÕt häc víi nghÜa lµ sù liªn hÖ, rµng buéc
lÉn nhau cña hai mÆt ®èi lËp. Nh÷ng ngêi nªu ra quan ®iÓm sai lÇm nãi trªn,
thùc ra lµ cã dông ý nhÊn m¹nh vµo “sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp”, “sù kÕt
hîp gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp” mµ coi nhÑ sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp. VÒ mÆt
chÝnh trÞ, hä cã dông ý nhÊn m¹nh vµo sù thèng nhÊt, phï hîp vÒ quyÒn lîi gi÷a
c¸c giai cÊp ®èi lËp, chñ tr¬ng ®iÒu hoµ giai cÊp, nh»m thñ tiªu ®Êu tranh giai
cÊp vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. Chóng ta ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng c¸c
khuynh híng sai lÇm ®ã ®Ó b¶o vÖ nh÷ng nguyªn lý cña chñ nghÜa duy vËt biÖn
chøng.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tãm l¹i, chóng ta cÇn n¾m v÷ng nguyªn lý cña triÕt häc M¸c-Lªnin vÒ
quy luËt “thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp”. B¶n chÊt cña quy luËt ®ã
lµ: mäi sù vËt vµ hiÖn tîng lµ sù thèng nhÊt cña nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh,
nh÷ng khuynh híng dèi lËp nhau, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc
vµ ®éng lùc bªn trong cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
4. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch m©u thuÉn vµ gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
Nh÷ng nguyªn lý cña phÐp biÖn chøng duy vËt vÒ duy luËt m©u thuÉn cã ý
nghÜa thùc tiÔn rÊt quan träng, gióp cho chóng ta cã ph¬ng ph¸p khoa häc ®Ó
nghiªn cøu t×nh h×nh thùc tÕ kh¸ch quan. §ã lµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch m©u
thuÉn. Ph¬ng ph¸p nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i ph©n tÝch thËt cô thÓ mét m©u
thuÉn vµ t×m biÖn ph¸p gi¶i quyÕt cô thÓ ®èi víi tõng m©u thuÉn.
Trong thÕ giíi m©u thuÉn cã tÝnh phæ biÕn, nhng mçi m©u thuÉn l¹i cã
tÝnh riªng biÖt cña nã. Nghiªn cøu tÝnh phæ biÕn cña m©u thuÉn gióp chóng ta
biÓu ®îc nguyªn nh©n phæ biÕn cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn nãi chung cña thÕ
giíi vËt chÊt. Nhng nÕu kh«ng nghiªn cøu tÝnh riªng biÖt cña m©u thuÉn th×
kh«ng x¸c ®Þnh ®îc b¶n chÊt riªng biÖt lµm cho sù vËt nµy kh¸c víi sù vËt kh¸c,
kh«ng thÊy ®îc nguyªn nh©n cô thÓ lµm cho sù vËt ®ã vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
Nghiªn cøu tÝnh riªng biÖt cña m©u thuÉn cÇn chó ý ®Õn ba mÆt sau ®©y:
Mét lµ, sù vËt kh¸c nhau, qu¸ tr×nh kh¸c nhau cã nh÷ng m©u thuÉn kh¸c
nhau. Mçi sù vËt cã m©u thuÉn riªng cña nã. M©u thuÉn riªng biÖt cña tõng sù
vËt t¹o nªn b¶n chÊt riªng biÖt cña sù vËt ®ã. ThÝ dô: m©u thuÉn trong giíi v«
c¬ kh¸c víi m©u thuÉn trong giíi h÷u c¬, m©u thuÉn trong tù nhiªn kh¸c víi
m©u thuÉn trong x· héi, m©u thuÉn trong x· héi cã giai cÊp còng kh¸c m©u
thuÉn trong x· héi kh«ng cã giai cÊp, v..v.. ChÝnh do nghiªn cøu nh÷ng lo¹i m©u
thuÉn riªng biÖt ®ã mµ cã c¸c ngµnh khoa häc kh¸c nhau nh vËt lý häc, ho¸
häc, sinhvËt häc , x· héi häc, v..v...
Hai lµ, trong mét sù v©t, qu¸ tr×nh phøc t¹p cã nhiÒu m©u thuÉn th× mçi
m©u thuÉn l¹i cã ®Æc ®iÓm riªng cña nã. Mçi m©u thuÉn gi÷ mét vai trß kh¸c
nhau ®èi vãi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt. NhÊt lµ trong x· héi th×
nh÷ng m©u thuÉn l¹i cµng phøc t¹p, kh¸c nhau. ThÝ dô: níc ta hiÖn nay cã nhiÒu
m©u thuÉn: m©u thuÉn gi÷a hai con ®êng x· héi chñ nghÜa vµ t b¶n chñ nghÜa,
m©u thuÉn gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, m©u thuÉn gi÷a giai cÊp t s¶n vµ
giai cÊp c«ng nh©n, m©u thuÉn gi÷a s¶n xuÊt nhá vµ s¶n xuÊt lín x· héi chñ
nghÜa, v. v... Mçi m©u thuÉn ®ã ®Òu cã tÝnh chÊt vµ vai trß riªng. Cã c¸i lµ m©u
thuÉn c¬ b¶n , cã c¸i lµ m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n, cã c¸i lµ m©u thuÉn ®èi kh¸ng,
cã c¸i lµ m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng, v.v...
Ba lµ, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña mét m©u thuÉn cã nhiÒu giai ®o¹n th× ë
mçi giai ®o¹n m©u thuÉn vµ mçi mÆt cña nã l¹i cã ®Æc ®iÓm riªng. ThËt vËy,
m©u thuÉn cña nã sù vËt kh«ng ph¶i lóc nµo còng gi÷ nguyªn tr¹ng th¸i cò mµ
nã vËn ®éng vµ ph¸t triÔn; do hoµn c¶nh kh¸ch quan thay ®æi, tÝnh chÊt vµ vai
trß cña m©u thuÉn biÕn ®æi, tÝnh chÊt vµ vai trß cña c¸c mÆt cña nã còng biÕn
®æi. Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña mét m©u thuÉn, hai mÆt ®èi lËp còng gi÷
nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trong tõng giai ®o¹n. Cã mÆt lµ chñ yÕu, cã mÆt lµ thø
yÕu. MÆt chñ yÕu gi÷ ®Þa vÞ chi phèi tÝnh chÊt vµ khuynh híng ph¸t triÓn cña
m©u thuÉn. Nhng kh«ng ph¶i mÆt chñ yÕu lµ cè ®Þnh mµ tuú theo ®iÓu kiÖn
kh¸ch quan thay ®æi, lùc lîng cña c¸c mÆt ®èi lËp cã sù thay ®æi, ë mét ®o¹n
nhÊt ®Þnh mÆt chñ yÕu cã thÓ trë thµnh thø yÕu vµ ngîc l¹i. ThËt vËy, trong cuéc
®Êu tranh gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi, c¸i míi lóc ®Çu cßn nhá bÐ, nã lµ mÆt thø yÕu,
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nhng v× nã lµ c¸i míi, c¶i tiÕn bé nªn nhÊt ®Þnh nã sÏ chiÕn th¾ng c¸i cò, chuyÓn
thµnh mÆt chñ yÕu cña m©u thuÉn.
Nh vËy lµ khi ph©n tÝch mét m©u thuÉn, chóng ta ph¶i xÐt toµn diÖn c¸c
mÆt ®èi lËp cña nã, theo dâi qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña c¸c mÆt ®ã,
nghiªn cøu sù ®Êu tranh cña chóng qua tõng giai ®o¹n, t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu
kiÖn kh¸ch quan lµm cho nh÷ng mÆt ®ã biÕn ®æi, ®¸nh gi¸ ®óng tÝnh chÊt vµ vai
trß cña tõng mÆt vµ cña c¶ m©u thuÉn trong tõng giai ®o¹n, xem nã cã nh÷ng
yÕu tè g× chung, gièng vãi nh÷ng m©u thuÉn kh¸c vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g×
riªng, kh¸c víi nh÷ng m©u thuÉn kh¸c. VÊn ®Ò quan träng lµ ph¶i biÕt gi¶i quyÕt
m©u thuÉn ®óng lóc, ®óng chç. Chóng ta biÕt r»ng hai mÆt ®èi lËp ®Êu tranh víi
tranh víi nhau tõ thÊp ®Õn cao, ®Õn mét møc ®é nµo ®ã míi x¶y ra sù chuyÓn
hãa lÉm nhau cña c¸c mÆt ®èi lËp. M©u thuÉn chØ ®îc gi¶i quyÕt khi cã ®ñ ®iÒu
kiÖn chÝn muåi. Cho nªn chóng ta kh«ng ®îc nãng véi gi¶i quyÕt m©u thuÉn
theo ý muèn chñ quan khi cha cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nhng chóng ta còng kh«ng ®îc
tiªu cùc ngåi chê ®Ó cho m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tù ph¸t, chóng ta
ph¶i cè g¾ng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy cho m©u thuÉn mau chãng ®îc gi¶i quyÕt.
CÇn chó ý lµ m©u thuÉn bao giê còng ®îc gi¶i quyÕt b»ng con ®êng ®Êu
tranh chø kh«ng thÓ b»ng c¸ch dung hoµ c¸c mÆt ®èi ®îc. Tuy nhiªn, ph¬ng
ph¸p ®Êu tra ph¶i kh¸c nhau, tuú theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ, ®èi víi tïng m©u
thuÉn ph¶i cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt thich hîp. M©u thuÉn kh¸c nhau ®ßi hái ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt kh¸c nhau.
Trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong x· héi, chóng ta ph¶i chèng
bÖnh gi¸o ®iÒu, m¸y mãc, gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch rËp khu«n nh nhau
trong nh÷ng diÒu kiÖn kh¸c nhau. ThÝ dô: gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a nÒn kinh tÕ
thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta, nÕu rËp khu«n theo c¸ch gi¶i
quyÕt m©u thuÉn ®ã ë Liªn X« hay Trung Quèc th× sÏ sai lÇm. Lµm nh vËy lµ
chØ thÊy tÝnh phæ biÕn cña m©u thuÉn Êy mµ kh«ng thÊy tÝnh riªng biÖt cña nã.
MÆt kh¸c, chóng ta l¹i ph¶i chèng khuynh híng coi nhÑ hoÆc phñ nh©n tÝnh phæ
biÕn cña m©u thuÉn mµ thæi phång tÝnh riªng biÖt cña m©u thuÉn. Lµm nh vËy lµ
chØ thÊy ®Æc ®iÓm riªng cña sù vËt mµ kh«ng thÊy nh÷ng quy luËt chung chi phèi
nhiÒu sù vËt kh¸c nhau. PhÐp biÖn chøng duy vËt ®ßi hái ph¶i xem xÐt vµ gi¶i
quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch cô thÓ , kÕt hîp ®óng ®¾n tÝnh phæ biÕn vµ tÝnh riªng
biÖt cña m©u thuÉn. Ph¬ng ph¸p cô thÓ lµ mét ph¬ng ph¸p v« cïng quan träng
cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin. Lª-nin nãi: “ B¶n chÊt, linh hån sèng cña chñ nghÜa
M¸c lµ: ph©n tÝch cô thÓ mét t×nh h×nh cô thÓ” (V.I.Lª-nin: Toµn tËp, tËp
31,Nxb Sù thËt Hµ Néi, 1969,tr.201).
Muèn lµm nh vËy, chóng ta ph¶i biÕt ph¸t hiÖn m©u thuÉn vµ gi¶i quyÕt
m©u thuÉn cña mäi vÊn ®Ò. Hå Chñ TÞch nãi: “ Khi viÖc g× cã m©u thuÉn, khi
ph¶i t×m c¸ch gi¶i quyÕt tøc lµ cã vÊn ®Ò. Khi ®· cã vÊn ®Ò, ta ph¶i nghiªn cøu
cho râ c¸i gèc m©u thuÉn trong vÊn ®Ò ®ã lµ g×. Ph¶i ®iÒu tra, ph¶i nghiªn cøu
c¸c m©u thuÉn ®ã. Ph¶i ph©n t¸ch râ rµng vµ cã hÖ thèng, ph¶i biÕt râ c¸i nµo
lµ m©u thuÉn chÝnh, c¸i nµo lµ m©u thuÉn phô. Ph¶i ®Ò ra c¸ch gi¶i quyÕt.”
(X.Y.Z: Söa ®æi lèi lµm viÖc, Nxb Sù thËt, Hµ Néi, 1954, tr.91).
5. Mét sè lo¹i m©u thuÉn.
M©u thuÉn cã mu«n h×nh, mu«n vÎ, mçi m©u thuÉn cã b¶n chÊt riªng. §Ó
cã ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt m©u thuÉn mét c¸ch ®óng ®¾n chóng ta cÇn ph¶i ph©n
biÖt ®îc c¸c lo¹i m©u thuÉn. VÒ c¬ b¶n th× cã mÊy lo¹i m©u thuÉn sau:
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
5.1. M©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi.
M©u thuÉn bªn trong lµ m©u thuÉn ngay trong b¶n th©n sù vËt, ®îc sinh ra
do sù t¸c ®éng cña c¸c mÆt ®èi lËp trong b¶n th©n sù vËt. Cßn m©u thuÉn bªn
ngoµi lµ m©u thuÉn gi÷a c¸c sù vËt kh¸c nhau, ®îc sinh ra do sù t¸c ®éng cña
c¸c mÆt ®èi lËp cña c¸c sù vËt víi nhau. Mçi sù vËt ®Òu lµ sù thèng nhÊt vµ ®Êu
tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp nªn sù vËt nµo còng bao hµm m©u thuÉn bªn trong.
Ph©n biÖt gi÷a hai lo¹i m©u thuÉn nµy chØ cã tÝnh chÊt t¬ng ®èi tuú theo
ph¹m vi nghiªn cøu nhng nã lµ cÇn thiÕt v× vai trß cña hai lo¹i m©u thuÉn nµy
kh«ng gièng nhau. Trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt th× m©u thuÉn bªn
trong ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh cßn m©u thuÉn bªn ngoµi lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ
thiÕu ®îc. M©u thuÉn bªn trong kh«ng tån t¹i vµ ph¸t huy t¸c dông t¸ch rêi víi
m©u thuÉn bªn ngoµi cßn m©u thuÉn bªn ngoµi muèn ph¸t huy t¸c dông th× ph¶i
th«ng qua m©u thuÉn bªn trong.
Khi gi¶i quyÕt m©u thuÉn th× chóng ta cÇn ph¶i t×m ra m©u thuÉn bªn
trong cña sù vËt, cÇn chó träng m©u thuÉn bªn trong nhng kh«ng ®îc xem nhÑ
¶nh hëng cña m©u thuÉn bªn ngoµi.
5.2. M©u thuÉn c¬ b¶n vµ m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n.
M©u thuÉn c¬ b¶n lµ m©u thuÉn quy ®Þnh b¶n chÊt cña sù vËt, quy ®Þnh
qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sù vËt vµ nã tån t¹i trong suèt qu¸ tr×nh ®ã.
M©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n th× kh«ng quy ®Þnh qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
sù vËt. Sù xuÊt hiÖn hay mÊt ®i cña m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n chØ ¶nh hëng tíi sù
ph¸t triÓn cña sù vËt. Nã bÞ chi phèi bëi m©u thuÉn c¬ b¶n.
Sù vËt nµo còng chøa ®ùng m©u thuÉn c¬ b¶n. Khi m©u thuÉn c¬ b¶n ®îc
gi¶i quyÕt th× sù vËt thay ®æi c¨n b¶n vÒ chÊt. M©u thuÉn c¬ b¶n gi÷ vai trß quan
träng nh vËy nªn muèn t×m hiÓu b¶n chÊt cña sù vËt, tríc tiªn ph¶i t×m hiÓu ®©u
lµ m©u thuÉn c¬ b¶n cña nã. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, ta x¸c ®Þnh dîc m©u
thuÉn c¬ b¶n th× x¸c ®Þnh ®îc nhiÖm vô chiÕn lîc.
5.3. M©u thuÉn chñ yÕu vµ m©u thuÉn kh«ng chñ yÕu.
M©u thuÉn chñ yÕu lµ m©u thuÉn næi lªn hµng ®Çu ë mçi giai ®o¹n nhÊt
®Þnh cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt, tuú theo hoµn c¶nh kh¸ch quan biÕn ®æi.
Nã chi phèi c¸c m©u thuÉn kh¸c tån t¹i trong cïng giai ®o¹n ®ã. Cßn m©u thuÉn
thø yÕu lµ m©u thuÉn kh«ng mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù vËt trong mét
giai ®o¹n nhÊt dÞnh. Nã bÞ chi phèi bëi m©u thuÉn chñ yÕu.
M©u thuÉn chñ yÕu thêng lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cô thÓ cña m©u thuÉn c¬
b¶n. Cho nªn gi¶i quyÕt m©u thuÉn chñ yÕu chÝnh lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt dÇn dÇn
m©u thuÉn c¬ b¶n. Cßn gi¶i quyÕt m©u thuÉn thø yÕu chØ gãp phÇn ®Õ gi¶i quyÕt
m©u thuÉn chñ yÕu. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, nÕu ta x¸c ®Þnh ®îc m©u thuÉn
chñ yÕu th× ta x¸c ®Þnh ®îc nhiÖm vô trung t©m cÇn tËp trung gi¶i quyÕt trong
giai ®o¹n ®ã.
5.4. M©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng.
M©u thuÉn ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng khuynh híng, nh÷ng lùc lîng x· héi, mµ lîi Ých c¨n b¶n ®èi lËp nhau kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®îc. VÝ dô nh:
m©u thuÉn gi÷a chñ n« vµ n« lÖ, gi÷a ®Þa chñ vµ n«ng d©n, gi÷a t s¶n vµ v« s¶n
v.v..
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
M©u thuÉn kkh«ng ®èi kh¸ng lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng khuynh híng,
nh÷ng lùc lîng x· héi, mµ líi Ých nhÊt trÝ víi nhau lµ c¨n b¶n, cßn m©u thuÉn chØ
lµ t¹m thêi, côc bé, kh«ng c¨n b¶n. VÝ dô nh: m©u thuÉn gi÷a c«ng nh©n vµ
n«ng d©n, c«ng nh©n vµ tÇng líp trÝ thøc v.v..
M©u thuÉn ®èi kh¸ng kh¸c víi m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng vÒ tÝnh chÊt,
®ång thêi vÒ xu híng ph¸t triÓn lªn, cßn m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng cã xu híng
ngµy cµng dÞu ®i. VÊn ®Ò ph©n biÖt m©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn kh«ng
®èi kh¸ng lµ rÊt quan träng ®Ó cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt thÝch hîp víi tõng lo¹i
m©u thuÉn ®ã. Theo quy luËt chung, m©u thuÉn ®èi kh¸ng ®ßi hái ph¶i ®îc gi¶i
quyÕt b»ng b¹o lùc c¸ch m¹ng, cßn ®èi víi m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng th× ph¶o
dïng ph¬ng ph¸p tæ chøc , c¶i t¹o, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, phª b×nh, tù phª b×nh
®Ó kh¾c phôc dÇn dÇn m©u thuÉn.
6. ý nghÜa ph¬ng ph¸p luËn cña quy luËt m©u thuÉn
Nghiªn cøu quy luËt m©u thuÉn chóng ta cã thÓ rót ra mÊy kÕt luËn sau:
- Ph¶i thõa nhËn tÝnh kh¸ch quan vÒ m©u thuÉn cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng. Yªu cÇu nµy ®ßi hái chóng ta ph¶i biÕt ph©n tÝch c¸c mÆt ®èi lËp cña m©u
thuÉn ®Ó n¾m ®îc b¶n chÊt, khuynh híng vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña chóng.
- Ph¶i biÕt ph©n tÝch thËt cô thÓ mét m©u thuÉn cô thÓ vµ t×m c¸ch gi¶i
quyÕt cô thÓ ®èi víi tõng m©u thuÉn. Ph¶i n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c gi¶i quyÕt
m©u thuÉn, vËn dông s¸ng t¹o c¸c nguyªn t¾c ®ã trong t×nh h×nh cô thÓ.
- Muèn thay ®æi b¶n chÊt cña sù vËt, hiÖn tîng th× ph¶i gi¶i quyÕt c¸c m©u
thuÉn cña sù vËt, hiÖn tîng ®ã, tr¸nh c¶i l¬ng bÒ ngoµi.
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
II. VËn dông quy luËt m©u thuÉn ®Ó ph©n tÝch m©u thuÉn biÖn
chøng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë
ViÖt Nam hiÖn nay.
1. MÊy vÊn ®Ò lý luËn vÒ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë
ViÖt Nam.
1.1. Nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ thÞ trêng.
1.1.1. Kinh tÕ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ mµ
trong ®ã tõ kh©u s¶n xuÊt ®Õn kh©u tiªu dïng c¸c t liÖu s¶n xuÊt vµ c¸c s¶n
phÈm kh¸c ®Òu cã giao lu gi÷a con ngêi víi con ngêi trong mét céng ®ång, mét
m«i trêng kh«ng gian x¸c ®Þnh ( ®ã chÝnh lµ thÞ trêng ) vµ sù giao lu ®ã chñ yÕu
th«ng qua c¸c quan hÖ, c¸c quy luËt cña kinh tÕ hµng ho¸.
1.1.2. MÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ “c©y gËy thÇn”, “liÒu thuèc v¹n n¨ng”. Nã
còng cã hai mÆt u vµ nhîc, chøa ®ùng trong nã nhiÒu m©u thuÉn . §ã lµ:
a. Nh÷ng mÆt tÝch cùc hay u ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng:
- Kinh tÕ thÞ trêng cã tÝnh nhanh nh¹y, uyÓn chuyÓn, kh¶ n¨ng tù ®iÒu tiÕt
vµ c©n ®èi cao. C¬ chÕ ®iÒu tiÕt nµy mÒm dÎo h¬n c¬ chÕ ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc.
- Kinh tÕ thÞ trêng t¹o ra ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, lµm
cho s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Nã buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i kh«ng
ngõng n©ng cao n¨ng suÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt v.v...
- Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cung cña ®a sè lo¹i hµng ho¸ thêng lín h¬n
cÇu do ®ã kh¶ n¨ng ®¸p øng vµ tho¶ m·n nhu cÇu tèt h¬n
- Kinh tÕ thÞ trêng lu«ng t¹o ra c¬ héi cho mäi ngêi s¸ng t¹o, lu«n t×m
c¸ch ®Ó c¶i tiÕn lÒ lèi lµm viÖc cã hiÖu qu¶.
b. Nh÷ng mÆt tiªu cùc hay khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng :
- Kinh tÕ thÞ trêng chØ chó ý ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n chø
kh«ng ph¶i nhu cÇu nãi chung.
- Khuynh híng tù ph¸t, v« chÝnh phñ sÏ gia t¨ng. T©m lý ch¹y theo lîi
nhuËn, sïng b¸i ®ång tiÒn cã nguy c¬ lµm mÊt c©n ®èi nÒn kinh tÕ vµ trë thµnh
c¨n bÖnh x· héi.
- C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng dÉn tíi hai khuynh híng ®Òu nguy
hiÓm: ®éc quyÒn vµ ph¸ s¶n.
- NÈy sinh khuynh híng x· héi thÞ trêng, ch¹y theo nÕp sèng tiªu xµi mµ
kh«ng chó ý ®óng møc tíi y tÕ, gi¸o dôc, phóc lîi x· héi v.v.. N¶y sinh t©m lý
sïng b¸i ®ång tiÒn, dÉn tíi sù b¨ng ho¹i ®¹o ®øc vµ lèi sèng thùc dông.
- Kinh tÕ thÞ trêng g¾n liÒn víi nh÷ng c¨n bÖnh nan gi¶i nh: khñng ho¶ng,
l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp. Kinh tÕ thÞ trêng bÊt lùc tríc nh÷ng hËu qu¶ do nã g©y
ra: « nhiÔm m«i trêng, c¹n kiÖt tµi nguyªn, tÖ n¹n x· héi v.v..
1.2 NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
1.2.1. §Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
§©y lµ kh¸i niÖm biÓu ®¹t vÒ môc tiªu vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x·
héi cña mét quèc gia d©n téc, vÒ c¶ qu¸ tr×nh l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n vµ sù
qu¶n lý cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa ®èi víi toµn x· héi trªn mäi lÜnh vùc ®Ó
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®¹t ®îc môc tiªu cuèi cïng lµ x©y dùng ®îc chÕ ®é x· héi chñ nghÜa trªn thùc tÕ.
Hay nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ: Gi÷ v÷ng, n©ng cao
vai trß, n¨ng lùc, hiÖu qu¶ l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n, qu¶n lý cña Nhµ níc x·
héi chñ nghÜa trong suèt qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt níc ®Ó gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh
chÝnh trÞ – x· héi, tõng bíc hoµn thiÖn hÖ thèng chÝnh trÞ vµ nÒn d©n chñ x· héi
chñ nghÜa, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó æn ®Þnh, t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh vµ
bÒn v÷ng, kh«ng ngõng n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i
víi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, c¸c chÝnh s¸ch x· héi vµ c«ng b»ng x· héi; kÕ
thõa vµ ph¸t huy tinh hoa v¨n ho¸ d©n téc vµ nh©n lo¹i dÓ x©y dùng mét nÒn v¨n
ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc; ngµy mét hoµn thiÖn mäi mÆt cña con ngêi; thùc hiÖn ®oµn kÕt d©n téc. ®oµn kÕt vµ hîp t¸c quèc tÕ; b¶o vÖ v÷ng ch¾c
®éc lËp, chñ quyÒn ®Êt níc; thùc hiÖn môc tiªu: d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
1.2.2. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
Thùc chÊt ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo
c¬ chÕ thÞ trêng díi sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa. Trong ®ã ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ c¸i ®Æc thï gi÷ vai trß chñ ®¹o,
cßn kinh tÕ thÞ trêng chØ lµ h×nh thøc, ph¬ng tiÖn ®Ó nÒn kinh tÕ níc ta tiÕn lªn
chñ nghÜa x· héi.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa còng cã nh÷ng tÝnh chÊt
chung cña nÒn kinh tÕ: nÒn kinh tÕ vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt vèn cã cña
kinh tÕ thÞ trêng nh qui luËt gi¸ trÞ, qui luËt cung cÇu, qui luËt c¹nh tranh, quy
luËt hµng ho¸ - tiÒn tÖ; cã chñ thÓ kinh tÕ cã tÝnh ®éc lËp, tù chñ ®Ó cã quyÒn ra
nh÷ng quyÕt ®Þnh phi tËp trung ho¸; thÞ trêng cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc
ph©n phèi c¸c nguån lùc kinh tÕ; gi¸ c¶ do thÞ trêng quyÕt ®Þnh; Nhµ níc thùc
hiÖn ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« ®Ó ph¸t huy vai trß vµ h¹n chÕ, kh¾c phôc nh÷ng
khuyÕt tËt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng; Nhµ níc gi÷ v÷ng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa b»ng vai trß chñ ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc vµ b»ng chÝnh s¸ch,
c¬ chÕ, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ®Çu t. Nhng bÊt cø nÒn kinh tÕ thÞ trêng nµo còng
ho¹t ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, nªn nã bÞ chi phèi bëi ®iÒu
kiÖn lÞch sö vµ ®Æc biÖt lµ chÕ ®é x· héi cña níc ®ã, vµ do ®ã cã nh÷ng ®Æc ®iÓm
riªng ph©n biÖt víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña c¸c níc kh¸c. NÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y:
- LÊy sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt theo híng hiÖn ®¹i lµm c¬ së vËt chÊt
- kü thuËt nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi; d©n giµu
níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.
- LÊy nÒn kinh tÕ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u t liÖu s¶n xuÊt vµ thµnh
phÇn kinh tÕ lµm c¬ së kinh tÕ, trong ®ã kinh tÕ Nhµ níc lµm chñ ®¹o.
- Dùa trªn chÕ ®é ph©n phèi ®a d¹ng bao gåm c¸c nguyªn t¾c ph©n phèi
theo kiÓu chñ nghÜa x· héi víi ph©n phèi theo kiÓu kinh tÕ thÞ trêng. Trong ®ã,
lÊy ph©n phèi theo lao ®éng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ph©n phèi thong
qua phóc lîi tËp thÓ vµ x· héi – nguyªn t¾c ph©n phèi theo kiÓu chñ nghÜa x·
héi - lµm chñ ®¹o.
- LÊy c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµm c¬ chÕ vËn hµnh,
nhng kh«ng ph¶i lµ Nhµ níc t s¶n mµ Nhµ níc x· héi chñ nghÜa- Nhµ níc cña
d©n, do d©n vµ v× d©n.
- KÕt hîp hµi hoµ v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng víi v¨n ho¸ hiÖn ®¹i cã
chän läc. Trong ®ã, lÊy v¨n ho¸ d©n téc truyÒn thèng lµm gèc.
- Kh«ng dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ “khÐp kÝn”, mµ dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ
“më cöa”, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ vµ khu vùc, song ph¶i ®¶m b¶o ®éc
lËp chñ quyÒn toµn vÑn l·nh thæ.
- Lµ mét nÒn kinh tÕ mang tÝnh c¹nh tranh, nhng sù c¹nh tranh nµy dùa
trªn c¬ së v× lîi Ých ph¸t triÓn ®Êt níc chø kh«ng ph¶i c¹nh tranh c¸ lín nuèt c¸
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
bÐ, l·ng phÝ c¸c nguån lùc, th«n tÝnh lÉn nhau.
- Lµ mét nÒn kinh tÕ mang tÝnh ®Æc thï, cã sù ho¹t ®éng ®an xen, sù ®Êu
tranh cña c¬ chÕ cò vµ c¬ chÕ míi.
- Trong nÒn kinh tÕ nµy lîi nhuËn lµ phÇn thëng, lµ c¬ së kinh tÕ ®¶m b¶o
lîi Ých cho ngêi s¶n xuÊt kinh doanh vµ cho c¶ x· héi, lµ ®éng lùc kÝch thÝch sù
ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi.
2. Ph©n tÝch mét sè m©u thuÉn c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ tr êng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam hiÖn nay.
Chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn vai trß to lín cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong
viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi. Tuy nhiªn, còng nh mäi nÒn kinh tÕ kh¸c, trong
qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ®· n¶y sinh nhiÒu m©u thuÉn. Cã thÓ chia c¸c m©u thuÉn nµy thµnh hai
nhãm nh sau:
2.1. Nhãm m©u thuÉn thø nhÊt: C¸c m©u thuÉn ph¸t sinh tõ b¶n th©n nÒn
kinh tÕ
2.1.1. M©u thuÉn gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt.
LÞch sö loµi ngêi lµ lÞch sö biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n
xuÊt tõ thÊp ®Õn cao. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt hai mÆt g¾n chÆt víi
nhau: lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Trong ph¬ng thøc s¶n xuÊt th× lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè n¨ng ®éng nhÊt, ph¸t triÓn kh«ng ngõng, quyÕt ®Þnh quan
hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh c¸ch h¹ tÇng c¬ së l¹i quyÕt ®Þnh kiÕn
tróc thîng tÇng. V× vËy, suy ®Õn cïng, lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh mäi mÆt ®êi
sèng x· héi, quyÕt ®Þnh mäi sù biÕn ®æi tõ thÊp ®Õn cao cña lÞch sö loµi ngêi,
cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ
nguyªn nh©n s©u xa nhÊt, lµ nguyªn nh©n cuèi cïng quyÕt ®Þnh mäi biÕn ®æi vµ
ph¸t triÓn cña x· héi.
Do quy luËt kh¸ch quan, tuy níc ta xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÊp
kÐm nhng cÇn ph¶i vµ cã thÓ bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa ®Ó ®i lªn chñ nghÜa
x· héi. Sau h¬n 15 n¨m ®æi míi, nÒn kinh tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi quan träng,
®· t¬ng ®èi æn ®Þnh vµ bíc ®Çu ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n
xuÊt vÉn cßn kÐm ph¸t triÓn, khoa häc kü thuËt cßn l¹c hËu, n¨ng suÊt lao ®éng
thÊp, l¹i h¹n chÕ tËn dông søc lao ®éng dåi dµo; ngêi lao ®éng mang nÆng t©m
lý thÝch æn ®Þnh, ng¹i thay ®æi, thô ®éng, ph¶n øng tiªu cùc víi c¸i míi, víi mäi
sù s¸ng t¹o vµ sù n¨ng ®éng mµ biÓu hiÖn lµ n«ng nghiÖp vÉn chiÕm tû träng lín
trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, thÞ trêng hµng hãa søc lao ®éng cha h×nh thµnh ®ång
bé, c¸c quan hÖ kinh tÕ cha ph¸t triÓn... §ã chÝnh lµ nh÷ng c¶n trë chñ yÕu cña
viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, mµ quan hÖ s¶n xuÊt nµy vèn
mang b¶n chÊt x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi. Do ®ã chóng ta cha t¹o ®îc sù
thay ®æi c¨n b¶n ®êi sèng nh©n d©n, cha t¹o ®îc thuËn lîi cho viÖc cñng cè quan
hÖ s¶n xuÊt míi ®· ®îc x©y dùng nhiÒu n¨m trªn ph¹m vi c¶ níc. V× vËy, qua
thêi gian t×m tßi, thö nghiÖm, cã thµnh c«ng vµ kh«ng thµnh c«ng, thu ®îc thµnh
tùu nhng còng cã lóc ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t, tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn, §¹i héi IX
cña §¶ng ®· x¸c ®Þnh: 'Tiªu chuÈn c¨n b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ x©y dùng quan
hÖ s¶n xuÊt theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ thóc ®Èy ph¸t triÓn lùc lîng, c¶i
thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi".
Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm søc lao ®éng cïng t liÖu s¶n xuÊt; trong t liÖu
s¶n xuÊt cã t liÖu lao ®éng (mµ tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng) vµ ®èi tîng lao
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®éng. Khi nãi u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ ph¶i n©ng cao tr×nh ®é cña tÊt
c¶ c¸c yÕu tè ®ã. trong ®iÒu kiÖn míi, viÖc u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ë
níc ta bao gåm:
- T¹o viÖc lµm, tËn dông nguån lao ®éng dåi dµo, n©ng cao chÊt lîng
nguån nh©n lùc, n©ng cao d©n trÝ, tríc hÕt b»ng gi¸o dôc ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn
khoa häc - c«ng nghÖ trong kh¾p c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi
- Ph¸t triÓn cã chän läc mét sè c¬ së c«ng nghiÖp nÆng then chèt ®ñ søc
trang bÞ kÜ thuËt hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Coi
träng ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao, c«ng nghiÖp phÇn mÒm, tõng bíc ph¸t triÓn kinh
tÕ tri thøc.
- §Çu t n©ng cÊp tõng bíc kÕt cÊu h¹ tÇng nh: giao th«ng vËn t¶i, ®iÖn, níc, m¹ng líi th«ng tin v.v..
- Ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. §iÒu ®ã v« cïng cÇn thiÕt vµ
thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn níc ta cã lùc lîng lao ®éng dåi dµo nhng thiÕu viÖc lµm.
- Ph¸t triÓn lîi thÕ cña nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng, thÕ m¹nh cña
tõng vïng kinh tÕ.
§ång thêi víi viÖc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, chóng ta cÇn ph¶i ph¸t
triÓn quan hÖ s¶n xuÊt sao cho phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n
xuÊt. Mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt bao giê còng gåm hai mÆt ®ã, dÝnh liÒn mËt thiÕt
víi nhau. V× thÕ ®êng lèi cña §¶ng ta lµ võa ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt võa
ph¶i ch¨m lo x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt, nghÜa lµ ph¶i lu«n lu«n quan t©m ®Õn
c¶ hai mÆt ®ã. Môc ®Ých trùc tiÕp cña ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt lµ t¹o c¬ së vËt
chÊt cho quan hÖ s¶n xuÊt t¬ng øng; môc ®Ých trùc tiÕp cña x©y dùng quan hÖ
s¶n xuÊt lµ ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ngµy mét tiªn tiÕn. XuÊt ph¸t tõ ®iÒu
kiÖn cña níc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, trong ®êng lèi kinh tÕ §¶ng ta ®·
x¸c ®Þnh: u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Chóng ta ch¨m lo ph¸t triÓn ph¬ng thøc s¶n xuÊt, ®i ®çng bé c¶ hai mÆt lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
ThÕ nhng thùc tÕ cho thÊy, khi b¾t tay vµo x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh
tÕ thÞ trêng th× lùc lîng s¶n xuÊt lu«n tá ra m©u thuÉn víi quan hÖ s¶n xuÊt. TÝnh
c¹nh tranh n¨ng ®éng lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× ngîc l¹i chóng ta l¹i chËm th¸o gì c¸c víng m¾c vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch
®Ó t¹o ®éng lùc vµ ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng,
ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng ta cha t¹o ra ®îc sù
g¾n kÕt gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, cha t¹o ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ ®Ó kinh tÕ t nh©n
ph¸t triÓn. Kinh tÕ vÜ m« cßn nh÷ng yÕu tè thiÕu v÷ng ch¾c. C«ng t¸c tµi chÝnh,
ng©n hµng, gi¸ c¶, kÕ ho¹ch ho¸, qui ho¹ch x©y dùng cßn yÕu kÐm, thñ tôc ®æi
míi hµnh chÝnh chËm, nhÊt lµ c¬ chÕ “mét cöa mét dÊu” cha ®îc thi hµnh tèt.
Vai trß quan träng cña th¬ng nghiÖp cha ®îc ph¸t huy ®óng møc. ChÕ ®é ph©n
phèi thu nhËp cßn bÊt hîp lÝ...§©y lµ nh÷ng vËt c¶n rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt, minh chøng cho sù mÊt c©n ®èi gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ
lùc lîng s¶n xuÊt.
Nh vËy, cã thÓ nãi r»ng m©u thuÉn gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n
xuÊt lµ mét m©u thuÉn c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· h«Þ chñ
nghÜa.
2.1.2 M©u thuÉn gi÷a tÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ. §©y chÝnh lµ m©u thuÉn trong kh©u tæ chøc, qu¶n lý nÒn s¶n xuÊt.
ViÖc ®Þnh híng nÒn kinh tÕ níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i lµ
sù ph¸t triÓn tù ph¸t mµ lµ kÕt qu¶ cña sù nhËn thøc vµ vËn dông mét c¸ch tù
gi¸c xu híng vµ qui luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi trong thêi ®¹i ngµy
nay. Nh vËy, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®· bao
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
hµm sù ®Êu tranh gi÷a hai mÆt ®èi lËp, tÝnh tù ph¸t vµ tÝnh tù gi¸c trong sù ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi.
ViÖt Nam ®i lªn tõ nÒn s¶n xuÊt nhá lµ phæ biÕn, mang nÆng tÝnh chÊt tù
cung, tù cÊp, khÐp kÝn nªn cha thÓ tho¸t khái tÝnh tù ph¸t t b¶n chñ nghÜa. Thùc
tr¹ng nÒn kinh tÕ tríc lµ s¶n xuÊt ph©n t¸n, nhá lÎ, kü thuËt thñ c«ng, tr×nh ®é c¬
së vËt chÊt l¹c hËu, ph©n c«ng lao ®éng cha s©u s¾c, c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ kÐm
ph¸t triÓn. Víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ nh vËy, chóng ta thiÕu h¼n c¸i “cèt vËt chÊt” cho
nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Bëi vËy, trong thêi
gian hiÖn nay, tÝnh tù ph¸t vÉn cßn lµ c¸i cÇn thiÕt vµ kh«ng tr¸nh khái trong
viÖc ®iÒu chØnh mèi quan hÖ s¶n xuÊt vµ tiªu dïng, trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng
khã kh¨n vÒ viÖc lµm, trong lu th«ng hµng ho¸…Së dÜ cã ®iÒu ®ã lµ do chóng ta
thiÕu mét kÕ ho¹ch tËp trung cho c¶ x· héi, l¹i thùc hiÖn mét nguyªn t¾c tù do
nªn c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®îc quyÒn tù do, tù chñ quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt vµ tiªu thô
s¶n phÈm. Hä t¹o dùng nh÷ng kÕ ho¹ch kinh tÕ t nh©n: s¶n xuÊt c¸i g×, nh thÕ
nµo vµ cho ai lµ do thÞ trêng quyÕt ®Þnh. C¸c chñ thÓ kinh tÕ cha t×m ra ®îc mèi
liªn kÕt th«ng nhÊt víi nhau trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh. C«ng cô ®iÒu chØnh
kÕ ho¹ch tù ph¸t nµy lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ vµ c¹nh tranh. Tõ tÝnh tù ph¸t cña cung vµ
cÇu sÏ h×nh thµnh nªn gi¸ cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: lao ®éng, tiÒn vèn, ®Êt ®ai…
§iÒu ®ã còng nãi lªn tÝnh tù ph¸t diÔn ra ngay c¶ trong qu¸ tr×nh ph©n phèi thu
nhËp, dÉn ®Õn sù tù ph¸t ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c thµnh viªn trong x· héi.
TÊt yÕu dÉn tíi sù tù ph¸t h×nh thµnh sù thÞnh vîng chung ë mét møc ®é nµo ®ã
cho x· héi, thÓ hiÖn b»ng tÝnh n¨ng ®éng vµ hiÖu n¨ng kinh tÕ, cïng víi kh¶
n¨ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ tù do cña tõng thùc thÓ kinh tÕ. KÕt qu¶ cña tÝnh tù
ph¸t nµy ngµy cµng xa rêi môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi.
MÆt kh¸c. tÝnh tù gi¸c ë ®©y ®îc hiÓu lµ tÝnh chÊt cña nh÷ng ho¹t ®éng
dùa trªn sù nh©n thøc ®óng ®¾n xu thÕ tÊt yÕu vµ qui luËt kh¸ch quan. Trªn tÇm
vÜ m« th× tÝnh tù gi¸c tËp trung trong sù ho¹t ®éng cña Nhµ níc x· héi chñ nghÜa
víi ba chøc n¨ng: hiÖu qu¶, c«ng b»ng vµ æn ®Þnh. Nh÷ng ho¹t ®éng tù gi¸c nµy
cè g¾ng ®Þnh híng nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo híng x· héi chñ nghÜa vµ h¹n chÕ
tÝnh tù ph¸t. Nhng nÕu cã sai lÇm trong nhËn thøc, dÉn ®Õn sai lÇm trong thùc
tiÔn, nhÊt lµ sai lÇm trªn b×nh diÖn quèc gia th× hËu qu¶ cña nã thËt kh«n lêng.
Gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh tù ph¸t trong ph¸t triÓn kinh tÕ x·
héi lµ hÕt søc khã kh¨n phøc t¹p, kh«ng ph¶i lµ mét lóc cã thÓ xo¸ bá hoµn toµn
tÝnh tù ph¸t, biÕn mäi ho¹t ®éng cña con ngêi thµnh ho¹t ®éng tù gi¸c, mµ lµ
ph¸t huy ngµy cµng cao tÝnh tù gi¸c trªn c¬ së n©ng cao n¨ng lùc nhËn thøc khoa
häc còng nh n¨ng lùc tæ chøc, qu¶n lý, phèi hîp ho¹t ®éng trªn b×nh diÖn x· héi,
h¹n chÕ dÇn lÜnh vùc tù ph¸t cña ho¹t ®éng cña con ngêi trong x· héi.
2.1.3 M©u thuÉn trong qu¸ tr×nh ph©n phèi thu nhËp.
XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ tõ ®Æc ®iÓm
kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc, trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta
cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp. Së dÜ cã ®iÒu ®ã lµ v× nÒn kinh tÕ
níc ta lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau cho
nªn tÊt yÕu ph¶i cã c¸c h×nh thøc ph©n phèi thu nhËp phï hîp; nÒn kinh tÕ níc ta
cßn tån t¹i nhiÒu ph¬ng thøc kinh doanh kh¸c nhau, c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu cã
sù kh¸c nhau vÒ së h÷u vèn, t liÖu s¶n xuÊt, tr×nh ®é chuyªn m«n, kinh nghiÖm,
sù may m¾n v.v.. Theo quan ®iÓm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: “Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao
®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi theo møc ®ãng gãp vèn vµ c¸c nguån lùc
kh¸c vµo s¶n xuÊt kinh doanh vµ th«ng qua phóc lîi x· héi”. Nh vËy, viÖc ph©n
phèi ë ®©y ®îc thùc hiÖn theo hai nguyªn t¾c c¬ b¶n: b×nh ®¼ng vµ hiÖu suÊt.
ThÕ nhng, trong kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, gi÷a b×nh
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®¼ng vµ hiÖu suÊt thêng m©u thuÉn víi nhau. Nã t¹o ra m©u thuÉn trong ph©n
phèi thu nhËp cña x· héi. Ph©n phèi theo lao ®éng vÒ nguyªn t¾c vÉn lµ sù b×nh
®¼ng trong khu«n khæ “ph¸p quyÒn t s¶n”, tøc lµ sù b×nh ®¼ng trong x· héi s¶n
xuÊt hµng ho¸, theo nguyªn t¾c sù trao ®æi hoµn toµn ngang gi¸ vµ lîi Ých cña
ngêi s¶n xuÊt lµ tû lÖ víi lao ®éng mµ ngêi Êy ®· cung cÊp. Sù b×nh ®¼ng ®ã cßn
thiÕu sãt v× víi mét c«ng viÖc ngang nhau vµ do ®ã, víi mét phÇn tham dù nh
nhau vµo quü tiªu dïng cña x· héi th× trªn thùc tÕ, ngêi nµy vÉn lÜnh nhiÒu h¬n
ngêi kia, ngêi nµy vÉn giµu h¬n ngêi kia. H¬n n÷a, trong x· héi lu«n tån t¹i mét
bé phËn nh÷ng ngêi mÊt søc lao ®éng, nh÷ng ngêi giµ yÕu cÇn ®îc ch¨m sãc, bé
phËn thiÕu niªn cha cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ do ®ã hä kh«ng thÓ cã ®îc lîi Ých
nh nh÷ng ngêi lao ®éng b×nh thêng kh¸c. Chóng ta sö dông ph©n phèi theo kÕt
qu¶ lao ®éng vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®Ó t¹o yÕu tè thóc ®Èy tÝnh n¨ng ®éng, tÝch cùc
cña ngêi lao ®éng. Nhng chÝnh viÖc ph©n phèi nµy l¹i t¹o ra kho¶ng c¸ch ngµy
mét lín gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ, t¹o nªn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a hä. Thùc tr¹ng
nµy tÊt yÕu dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c bé phËn d©n c trong x· héi,
gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. NÕu chóng ta gi÷ sù ph©n ho¸ nµy ë mét møc ®é
phï hîp nhÊt ®Þnh th× sÏ lµ yÕu tè kÝch thÝch c¸c chñ thÓ kinh tÕ, c¸c vïng miÒn
c¹nh tranh lµnh m¹nh cïng ph¸t triÓn. Nhng nÕu ®Ó hè ph©n ho¸ giµu nghÌo
ngµy mét s©u th× sÏ g©y nªn c¸c xung ®ét x· héi lµm cho x· héi mÊt æn ®Þnh,
dÉn tíi sù suy tho¸i kinh tÕ.
§Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· ®a ra c¸c chñ tr¬ng,
biªn ph¸p nh»m t¹o ra tÝnh c«ng b»ng trong ph©n phèi, dÇn dÇn thu hÑp kho¶ng
c¸ch giµu nghÌo gi÷a c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng, gi÷a c¸c vïng miÒn nh u
tiªn cho hiÖu qu¶ cã chiÕu cè ®Õn c«ng b»ng khi ph©n phèi lÇn ®Çu, cßn khi
ph©n phèi l¹i th× thÓ hiÖn c«ng b»ng nhiÒu h¬n. Cô thÓ, ®ã lµ: lo¹i bá khuynh híng b×nh qu©n chñ nghÜa; thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng víi ph¬ng ch©m
lµm nhiÒu hëng nhiÒu, møc l¬ng vµ c¬ cÊu l¬ng do ®¬n vÞ tù quyÕt ®Þnh, møc thï
lao tr¶ cho ngêi lao ®éng chñ yÕu do c¬ chÕ c¹nh tranh thÞ trêng quyÕt ®Þnh;
thËn träng c¶i c¸ch ®ång bé c¸c chÝnh s¸ch vÒ gi¸ c¶, nhµ ë, ch÷a bÖnh vµ b¶o
hiÓm x· héi, tõng bíc n©ng cao møc l¬ng; ®ång thêi chuyÓn thu nhËp ngoµi l¬ng
thµnh thu nhËp l¬ng, chuyÓn thu nhËp hiÖn vËt thµnh thu nhËp tiÒn tÖ, c«ng khai
møc l¬ng vµ møc thu nhËp x· héi.
2.1.4 M©u thuÉn trong sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ víi môc
tiªu cña chñ nghÜa x· héi.
NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng Céng s¶n lÇn thø IX ®· chØ râ: chóng ta chÊp
nhËn sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, chÊp nhËn cña nhiÒu h×nh thøc së
h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, tøc lµ chÊp nhËn thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n t b¶n chñ
nghÜa, thõa nhËn c¸c h×nh thøc së h÷u vµ kinh doanh cã thuª mín lao ®éng vµ
cã sù bãc lét søc lao ®éng. §iÒu nµy m©u thuÉn víi môc tiªu cña chñ nghÜa x·
héi lµ xo¸ bá ¨n b¸m, bãc lét. M©u thuÉn nµy mang tÝnh kh¸ch quan, vèn cã cña
nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §i sau nã lµ m©u thuÉn gi÷a chñ - thî, gi÷a kinh tÕ t nh©n
víi vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ níc, gi÷a c¸c lo¹i lîi Ých c¸ nh©n vµ x· héi.
§¶ng vµ Nhµ níc ®· sö dông nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, chÕ ®é theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®Ó mét mÆt ph¸t huy vai trß cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ,
g¾n kÕt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, mét mÆt h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc vµ sù ®Êu
tranh gay g¾t gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ gi÷a b¶n chÊt ¨n b¸m, bãc lét cña
thµnh phÇn kinh tÕ t nh©n t b¶n chñ nghÜa víi môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi lµ
¨n b¸m, bãc lét.
Trong nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng
tríc ph¸p luËt, nhng l¹i cha cã vai trß, vÞ trÝ nh nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh
vµ x©y dùng chÕ ®é kinh tÕ – x· héi míi. Bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn
quan mËt thiÕt ®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh: thiÕu b×nh ®¼ng trong cÊp ph¸t vèn, trong t×m thÞ
trêng tiªu thô; trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh v.v.. Nh÷ng m©u thuÉn nµy mét mÆt t¹o
®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ, mÆt kh¸c chóng t¹o ra bíc
c¶n trë ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. M©u thuÉn trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
cña níc ta hiÖn nay ®îc biÓu hiÖn gi÷a mét bªn lµ lùc lîng vµ nh÷ng khuynh
ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa víi mét bªn lµ khuynh tù ph¸t, kh«ng
theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¸c chñ thÓ kinh tÕ v× quyÒn lîi kinh tÕ cña
m×nh ®· lîi dông c¸c kÏ hë cña ph¸p luËt ®Ó lµm giµu mét c¸ch kh«ng chÝnh
®¸ng. C¸c doanh nghiÖp v× lîi Ých kinh doanh ®· bá qua "®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa" khi tham gia vµo thÞ trêng. Hä ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng
lµnh m¹nh ®Ó chiÕm ®îc chç ®øng v÷ng ch¾c cho m×nh bëi v× ngµnh nµo còng
muçn kinh doanh ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. MÆt kh¸c, c¹nh tranh gay g¾t gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ cßn lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn sù ®éc quyÒn vµ ph¸
s¶n, mµ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn l¹i thêng x¶y ra trong bé phËn doanh nghiÖp Nhµ
níc – thµnh phÇn kinh tÕ vèn cha cß kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao. §iÒu nµy ®i ngîc
l¹i víi môc tiªu xo¸ bá ®éc quyÒn, xo¸ bá c¹nh tranh tr¸i ph¸p luËt. §©y lµ mét
trong nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i ®èi víi chóng ta.
2.1.5 M©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých x· héi.
Lîi Ých lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc cña t¨ng trëng kinh tÕ, do ®ã ®Ó thùc
hiÖn t¨ng trëng kinh tÕ; do ®ã ®Ó thùc hiÖn t¨ng trëng kinh tÕ cÇn ph¶i coi träng
mäi lîi Ých: lîi Ých c¸ nh©n, lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých x· h«Þ. Trong ®ã th× lîi Ých c¸
nh©n lµ ®éng lùc sè mét ®Ó c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, nhÊt lµ thµnh phÇn kinh tÕ
ngoµi quèc doanh tham gia ho¹t ®éng kinh tÕ.
Trong thêi kú qóa ®é vµ kÓ c¶ trong chñ nghÜa x· héi, m©u thuÉn gi÷a lîi
Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ cßn cã nh÷ng diÔn
biÕn phøc t¹p h¬n. §iÒu nµy cã thÓ chøng minh mét c¸ch dÔ dµng. Bëi v×, trong
chñ nghÜa x· héi mäi c¸ nh©n sÏ cã ®iÒu kiÖn tèt h¬n ®Ó ph¸t triÓn vÒ n¨ng lùc
vµ nhu cÇu. Sù ph¸t triÓn nhu cÇu vµ lîi Ých c¸ nh©n tÊt yÕu cã mÆt tr¸i cña nã.
Mèi quan hÖ cã m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi nÕu kh«ng ®îc
gi¶i quyÕt mét c¸ch ®óng ®¾n sÏ biÓu hiÖn thµnh nh÷ng hiÖn tîng bÊt c«ng x·
héi. Trong mèi quan hÖ nµy, nÕu lîi Ých c¸ nh©n bÞ vi ph¹m th× x· héi sÏ mÊt ®i
mét ®éng lùc to lín cña sù ph¸t triÓn x· héi. Cßn ngîc l¹i nÕu c¸ nh©n cã lîi,
nhng lîi Ých x· héi bÞ vi ph¹m th× n¹n nh©n cña sù mÊt c«ng b»ng l¹i lµ céng
®ång x· héi. Ch¼ng h¹n, v× lîi Ých c¸ nh©n Ých kû mµ trong s¶n xuÊt kinh doanh
vµ trong c¸c ho¹t ®éng x· héi kh¸c, ngêi ta cã thÓ ph¸ ho¹i m«i trêng sèng, cã
thÓ lµm tÊt c¶ c¸c viÖc phi ph¸p, phi ®¹o ®øc, phi nh©n tÝnh, miÔn lµ nh÷ng viÖc
lµm ®ã ®em l¹i thu nhËp cao cho hä. Trong trêng hîp nµy, khi mét thiÓu sè c¸
nh©n ®îc hëng lîi Ých th× céng ®ång x· héi l¹i ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng thiÖt h¹i do
c¸ nh©n ®ã g©y ra. Chóng ta cÇn ph©n biÖt lîi Ých chÝnh ®¸ng vµ lîi Ých Ých kû
cña c¸ nh©n. Lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸ nh©n lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi, lµ
c¸i mµ x· héi ph¶i t«n träng vµ ph¸t huy; cßn lîi Ých Ých kû cña c¸ nh©n lµ
nguån gèc cña chñ nghÜa c¸ nh©n.
Chñ nghÜa c¸ nh©n lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tho¸i ho¸, biÕn chÊt, ¨n
c¾p, tham nhòng cña mét sè kh«ng Ýt c¸n bé trong bé m¸y nhµ níc. NÕu x· héi
kh«ng cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc vµ cã hiÖu qu¶ th× nh÷ng tÖ n¹i nµy ch¼ng
nh÷ng kh«ng gi¶m ®i mµ tr¸i l¹i sÏ cµng gia t¨ng, v× cïng víi sù t¨ng trëng kinh
tÕ, cña c¶i x· héi, phóc lîi tËp thÓ sÏ t¨ng lªn vµ nh÷ng thø nµy l¹i ®îc giao cho
nh÷ng c¸ nh©n trùc tiÕp qu¶n lý.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ ph¸t triÓn t©m lý ch¹y theo ®ång tiÒn cña mét bé phËn
nh©n d©n, nã më ra kh¶ n¨ng cho mét sè ngêi kh«ng lao ®éng còng cã thÓ hëng
®îc thµnh qu¶ lao ®éng cña ngêi kh¸c. Hä lµm bÊt cø viÖc g×, kÓ c¶ nh÷ng viÖc
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
phi nh©n ®¹o, dÔ thu lîi, bÊt chÊp hËu qu¶ tríc m¾t vµ l©u dµi cña ho¹t ®éng ®ã.
ë ®©y cÇn chØ ra mét ®Æc ®iÓm cña thÞ trêng ë níc ta lµ thÞ trêng cha ph¸t triÓn,
cha v÷ng ch¾c; trong nhiÒu trêng hîp nã cha ®¸nh gi¸ ®óng chÊt lîng cña s¶n
phÈm vµ chÊt lîng cña lao ®éng. NhiÒu khi lµm hµng gi¶ cã lîi cho ngêi s¶n
xuÊt h¬n lµm hµng thËt, kÓ c¶ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng ho¸ tinh thÇn. Chñ
nghÜa c¸ nh©n còng lµ nguyªn nh©n cña lèi sèng xa hoa, trôy l¹c, mÊt ®i nh÷ng
gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc.
Nh vËy, trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng, m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n
vµ lîi Ých x· héi lµ ®Òu cã kh¶ n¨ng x¶y ra vµ trªn thùc tÕ, ®· x¶y ra ë mét bé
phËn nhÊt ®Þnh trong x· héi. Chñ nghÜa c¸ nh©n lµ biÓu hiÖn tiªu cùc cña m©u
thuÉn ®ã. M©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi còng cã thÔ xuÊt hiÖn
do nh÷ng sai lÇm trong chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch cña nhµ níc lµm h¹n chÕ, ng¨n c¹n
sù ph¸t triÓn ®a d¹ng, phong phó cña nhu cÇu lîi Ých c¸ nh©n, lµm suy gi¶m mét
c¸ch ®¸ng kÓ tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña c¸ nh©n. §ã còng lµ mét nguyªn nh©n
cña bÊt c«ng b»ng x· héi lµ t×nh tr¹ng ®· diÔn ra trong m« h×nh cò cña chñ nghÜa
x· héi.
§Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých x· héi, vÒ c¬ b¶n,
ph¶i gi¶i quyÕt hµi hoµ lîi Ých c¸ nh©n víi lîi Ých x· héi, ®ång thêi ph¶i chèng
l¹i nh÷ng biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¸ nh©n, nhÊt lµ chñ nghÜa c¸ nh©n cùc ®oan.
MÆt kh¸c, chóng ta ph¶i biÕt kÕt hîp tèt lîi Ých c¸ nh©n vµ lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých
x· héi ®Ó t¹o thµnh nguån lùc to lín cho c«ng cuéc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr êng theo ®óng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa.
2.2 Nhãm m©u thuÉn thø hai: C¸c m©u thuÉn ph¸t sinh do sù t¸c ®éng cña
nÒn kinh tÕ tíi x· héi.
2.2.1 M©u thuÉn gi÷a ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi vµ nhu cÇu cÊp b¸ch cña
x· héi.
M©u thuÉn nµy chÝnh lµ mèi liªn hÖ gi÷a nhu cÇu vµ ®éng lùc x· héi. ViÖc
x¸c ®Þnh c¸c nhu cÇu vµ ®Æc biÖt lµ viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu cÊp b¸ch lµ viÖc
lµm rÊt cÇn thiÕt nh»m t¹o ra ®éng lùc trong sù ph¸t triÓn x· héi. C¸c nhu cÇu
cÊp b¸ch ®ã nh sau: nhu cÇu vÒ viÖc lµm; nhu cÇu n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, t¹o
nguån lùc cã chÊt lîng ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ; nhu cÇu ®îc ch¨m
sãc søc khoÎ, ®îc sèng trong m«i trêng trong lµnh; nhu cÇu thùc hiÖn c«ng b»ng
vµ d©n chñ. NÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®· lµm n¶y sinh
c¸c nhu cÇu ®ã, ®ång thêi còng lµm xuÊt hiÖn c¸c mÆt tr¸i tiªu cùc trong ®êi
sèng x· héi, ®Æc biÕt trªn ph¬ng diÖn t tëng, ®¹o ®øc, lèi sèng, víi nh÷ng c¸ch
lµm ¨n thuÇn tuý ch¹y theo lîi nhuËn...
C¸c nhu cÇu trªn cÇn ®îc ®¸p øng mét c¸ch cÊp b¸ch, c¸c t¸c ®éng tiªu
cùc trªn cÇn ®îc h¹n chÕ t¹o ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn x· héi. Nhng qu¸ tr×nh
nµy l¹i phô thuéc rÊt nhiÒu vµo kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn hiÖn cã, nguån tµi nguyªn
h¹n hÑp cña x· héi. Do vËy, ë ®©y ®ßi hái sù nç lùc chñ quan, tÝnh n¨ng ®éng
cña chñ thÓ ph¶i lµ rÊt cao, theo ph¬ng ch©m mµ §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®·
chØ ra: “ VËn dông c¸c h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Ó
sö dông mÆt tÝch cùc cña nã phôc vô môc ®Ých x©y dùng chñ nghÜa x· héi chø
kh«ng ®i theo con ®êng t b¶n chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng mÆt tiªu cùc
m©u thuÉn víi b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. §ã lµ xu thÕ ph©n ho¸ giµu nghÌo
qu¸ møc, lµ t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, v× ®ång tiÒn mµ chµ ®¹p lªn ®¹o ®øc,
nh©n phÈm ... §i vµo kinh tÕ thÞ trêng ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh kh¾c phôc, h¹n
chÕ tèi ®a nh÷ng khuynh híng tiªu cùc ®ã”. Quan ®iÓm ®ã cña §¶ng, thÓ hiÖn
cô thÓ qua c¸c gi¶i ph¸p sau:
- Gi¶i quyÕt ®ång thêi vÊn ®Ò kinh tÕ ®i ®«i víi c¸c vÊn ®Ò x· héi.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
- Lùa chän chiÕn lîc, x©y dùng kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ
nguån nh©n lùc ®óng ®¾n cã träng ®iÓm.
- Ph¸t huy søc m¹nh d©n téc (vÒ tµi nguyªn, ®Êt ®ai, nguån nh©n lùc, ...)
kÕt hîp víi søc m¹nh thêi ®¹i (c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, c¸ch m¹ng x· héi,
c¸c trµo lu d©n chñ...).
2.2.2 M©u thuÉn gi÷a mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng víi môc tiªu x©y dùng
con ngêi x· héi chñ nghÜa.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tõng nãi r»ng: "Muèn x©y dùng x· héi chñ
nghÜa tríc hÕt ph¶i cã con ngêi x· héi chñ nghÜa. YÕu tè con ngêi gi÷ vai trß cùc
k× quan träng trong sù nghiÖp C¸ch m¹ng, bëi con ngêi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng
t¹o, cña mäi nguån cña c¶i vËt chÊt vµ v¨n ho¸. Con ngêi ph¸t triÓn cao vÒ trÝ
tuÖ, cêng tr¸ng vÒ thÓ chÊt, phong phó vÒ tinh thÇn, trong s¸ng vÒ ®¹o ®øc lµ
®éng lùc cña sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi, lµ môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi.
Chóng ta ph¶i b¾t ®Çu tõ con ngêi lµm ®iÓm xuÊt ph¸t".
Kinh tÕ thÞ trêng lµm cho ngêi n¨ng ®éng h¬n, s¸ng t¹o h¬n...Tuy nhiªn
kh«ng ph¶i cø x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× mäi phÈm chÊt tèt ®Ñp ®ã cña
con ngêi ®Òu ®îc h×nh thµnh. ChÝnh nh÷ng mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®·
lµm xuÊt hiªn lèi sèng thùc dông, t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn, coi vËt chÊt lµ trªn
hÕt, chµ ®¹p lªn nh©n phÈm vµ ®¹o ®øc x· héi. HiÖn nay, ®Ò ®¹o ®øc xuèng cÊp,
xa rêi nh÷ng tiªu chuÈn truyÒn thèng, nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ v¨n ho¸ x· héi
chñ nghÜa ®ang lµ vÊn dÒ næi cém. Gi¸ trÞ v¨n ho¸ ®¹o ®øc x· héi chñ nghÜa
ViÖt Nam híng con ngêi tíi mét lèi sèng giµu lßng nh©n ¸i, biÕt híng tíi c¸i
thiÖn, c¨m ghÐt c¸i ¸c. B»ng sù ®Þnh híng phæ biÕn c¸c ph¹m trï l¬ng t©m, tr¸ch
nhiÖm, quan niÖm ®óng ®¾n vÒ h¹nh phóc vÒ lßng tù träng...v¨n ho¸ ®¹o ®øc cña
chñ nghÜa x· héi ph¶i trang bÞ cho con ngêi ngay tõ trong gia ®×nh, nhµ trêng
nh÷ng chuÈn mùc gi¸ trÞ c¬ b¶n vÒ ®¹o ®øc ®Ó khi gia nhËp vµo x· héi, con ngêi
nhanh chãng thÝch øng, trá thµnh c«ng d©n tèt, biÕt gi¶i quyÕt hµi hoµ c¸c mèi
quan hÖ gi÷a cèng hiÕn vµ hëng thô, gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy, kinh tÕ thÞ trêng vµ môc tiªu x©y dùng
con ngßi x· héi lµ m©u thuÉn biÖn chøng trong thùc tiÔn níc ta hiÖn nay. §©y
thùc chÊt lµ hai mÆt ®èi lËp cña m©u thuÉn x· héi gi÷a kinh tÕ thÞ trêng vµ môc
tiªu x©y dùng con ngêi x· h«Þ chñ nghÜa võa cã sù thèng nhÊt, võa cã sù ®Êu
tranh. Kinh tÕ thÞ trêng võa t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng vµ ph¸t huy nh÷ng
tiÒm n¨ng cña con ngêi nhng còng t¹o ra nh÷ng liÒu ®éc tè ®Ó huû ho¹i con ngêi.
2.2.3 M©u thuÉn gi÷a môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi lµ b×nh ®¼ng vµ c«ng
b»ng x· héi víi t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng, bÊt c«ng kh«ng thÓ tr¸nh khái do mÆt
tr¸i cña kinh tÕ thÞ trêng.
§©y lµ mét m©u thuÉn ®· h×nh thµnh vµ ngµy cµng thÓ hiÖn râ nÐt trong
®êi sèng kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay. Nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng ®·
g©y nªn nh÷ng “ph¶n lùc” ®èi víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, víi môc tiªu cuèi
cïng cña chóng ta lµ lµm cho d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ,
v¨n minh. Tõ thùc tiÔn cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè nÐt vÒ m©u thuÉn nµy nh sau:
C¬ chÕ ph©n phèi theo lao ®éng lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn hiÖn tîng ph©n ho¸ giµu nghÌo vµ sù bÊt b×nh ®¼ng trong thu nhËp vµ tiªu dïng. HiÖn
tîng nµy ®ang ngµy mét gia t¨ng kh«ng chØ ë thµnh thÞ mµ cßn ë c¶ n«ng th«n,
®· vµ ®ang g©y nªn ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn tÝnh thèng nhÊt vÒ mÆt x· héi, sù
c«ng b»ng x· héi gi÷a c¸c thµnh phÇn d©n c, lµm n¶y sinh nh÷ng hiÖn tîng x·
héi phøc t¹p. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c giai tÇng, c¸c vïng miÒn...cã thÓ
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
dÉn ®Õn sù kh¸c biÖt vÒ lèi sèng, quan niÖm vÒ c¸c gi¸ trÞ x· héi, ®¹o ®øc lµm
n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn vÒ lîi Ých. §iÒu nguy hiÓm cña ph©n ho¸ giµu nghÌo
ph¸t triÓn qu¸ møc lµ nã dÉn ®Õn hè s©u ph©n ho¸ giai cÊp, ph©n hãa x· héi vµ
®Õn mét møc nµo ®ã sÏ dÉn ®Õn xung ®ét x· héi.
Bªn c¹nh ®ã lµ t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ trong
c¹nh tranh thÞ trêng, gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ. M©u thuÉn trªn
n¶y sinh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng lµ do n«ng th«n ë vµo vÞ trÝ bÊt lîi,
thua kÐm: b×nh qu©n tµi nguyªn vµ tiÒn c«ng lao ®éng cho ®Çu ngêi lµ rÊt thÊp,
kh«ng ®ñ viÖc lµm, c¬ së h¹ tÇng x· héi vµ v¨n ho¸ l¹c hËu, tiÕn bé kü thuËt vµ
n¨ng suÊt lao ®éng chËm ®îc n©ng cao, ho¹t ®éng n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu th×
gi¸ thµnh dÞch vô, ho¹t ®éng phi n«ng nghiÖp t¨ng cao, kh«ng cã lîi cho ph¸t
triÓn kinh tÕ. Tõ ®ã c¸c nh©n tè: vèn, lao ®éng, thÞ trêng tiªu thô... cã xu híng
dån vÒ thµnh thÞ vµ ch¶y vµo c¸c ngµnh, c¸c khu vùc kinh tÕ cã kh¶ n¨ng dÔ
dµng ph¸t triÓn h¬n. ChÝnh v× vËy lµm cho kho¶ng c¸ch gi÷a n«ng th«n vµ thµnh
thÞ, gi÷a c¸c ngµnh kinh tÕ ngµy cµng më réng vµ t¹o ra nhiÒu m©u thuÉn. Thùc
tÕ cho thÊy, trong giai ®o¹n ®Çu cña kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa, thµnh thÞ lµ n¬i t¬ng ®èi phån vinh, d thõa hµng ho¸ søc lao ®éng vµ c¸c
s¶n phÈm thiÕt yÕu cßn n«ng th«n vÉn ë trong ®èi kÐm, l¹c hËu; khu vùc kinh tÕ
Nhµ níc thêng ®îc u tiªn t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn h¬n lµ khu vùc kinh tÕ t nh©n;
khu vùc kinh tÕ miÒn B¾c vµ miÒn Nam ph¸t triÓn h¬n miÒn Trung v.v...
Cã thÓ nãi trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nÕu nh mÆt
b»ng kinh tÕ b¾t ®Çu cã sù tiÕn bé th× ngîc l¹i mÆt b»ng x· héi l¹i cã sù biÓu
hiÖn cña sù mÊt c©n b»ng. Bëi vËy, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p
nh»m t¹o nªn sù tiÕn bé ®ång bé ®èi víi c¶ hai mÆt b»ng nµy.
3. TÝnh thèng nhÊt gi÷a kinh tÕ thÞ tr êng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa
vµ vai trß to lín cña §¶ng vµ Nhµ níc.
Trªn ®©y chóng ta ®· ®i vµo ph©n tÝch mét sè m©u thuÉn c¬ b¶n trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nh÷ng m©u thuÉn ®ã lu«n chøa
®ùng c¶ hai mÆt ®Êu tranh vµ thèng nhÊt. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ §¶ng vµ Nhµ níc ta ®·
kÕt hîp kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa nh thÕ nµo, tøc lµ ®·
thèng nhÊt chóng nh thÕ nµo ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
Tõ §¹i héi §¶ng Céng s¶n lÇn thø VII, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· chän con
®êng kÕt hîp gi÷a c¸i chung kinh tÕ thÞ trêng víi c¸i ®Æc thï ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa. §· cã ý kiÕn cho r»ng kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa nh “níc víi löa” lµm sao cã thÓ kÕt hîp ®îc víi nhau? Nhng kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm riªng cã cña chñ nghÜa t b¶n, mµ lµ thµnh qu¶
chung cña v¨n minh nh©n lo¹i tån t¹i qua nhiÒu ph¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi kh¸c
nhau. Bªn c¹nh nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ, vµ quy luËt kinh tÕ chung, kinh tÕ thÞ trêng cßn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng g¾n liÒn víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng
s¶n xuÊt, víi b¶n chÊt cña chÕ ®é x· héi trong ®ã nã tån t¹i qua mçi giai ®o¹n
lÞch sö. §óng lµ kinh tÕ thÞ trêng ®· ®¹t tíi ®Ønh cao díi chñ nghÜa t b¶n, nhng
kh«ng v× thÕ mµ ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ trêng lµ kinh tÕ t b¶n chñ nghÜa hay kinh
tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa. §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· biÕt sö dông “bµn tay v«
h×nh” cña c¬ chÕ thÞ trêng vµ c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ, kÕ ho¹ch, luËt ph¸p ®Ó ®iÓu
tiÕt kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Chóng ta ®· chØ râ r»ng
b¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i hoµn toµn tiªu cùc, xÊu xa nh ngõ¬i ta
lÇm tëng tríc ®©y, mµ nã cã nh÷ng yÕu tè tÝch cùc vµ tiÕn bé kh«ng thÓ phñ
nhËn: nã t¹o ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh
x· héi ho¸ s¶n xuÊt, lµm thay ®æi cung cÇu theo híng cã lîi cho s¶n xuÊt vµ c¶i
thiÖn ®êi sèng. §iÒu quan träng lµ chóng ta cÇn ®¶m b¶o ®óng “®Þnh híng x·
20
.DOC 
25 
70 
72 
