i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan b n Lu n án này là công trình nghiên c u
khoa h c nghiêm túc c a riêng tôi. Các k t qu và s li u
c a Lu n án là trung th c và có ngu n g c rõ ràng.
Nghiên c u sinh
ðoàn Phương Th o
ii
L I CÁM ƠN
Trư c h t, tôi xin chân thành cám ơn các Th y, Cô khoa Ngân hàng - Tài chính
Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân ñã g i ý cho tôi v ñ tài nghiên c u c a Lu n án
này. Tôi cũng chân thành cám ơn PGS.TS ðào Văn Hùng ñã t n tình giúp ñ và
hư ng d n tôi trong quá trình b i dư ng tri th c, xác ñ nh n i dung khoa h c c a Lu n
án, xác ñ nh phương hư ng kh c ph c nh ng khó khăn, tìm ki m các gi i pháp v m t
lý thuy t, th c ti n ñ Lu n án ñ t ñư c nh ng n i dung cơ b n c a nh ng v n ñ
nghiên c u.
Tôi xin g i l i cám ơn sâu s c t i nh ng chuyên gia ñã ñóng góp nhi u ý ki n quý báu
v i tư cách là nh ng ph n bi n khoa h c ñ Lu n án ñ t ñư c nh ng n i dung phong
phú và ngày càng có xu hư ng ti p c n nhanh t i nh ng lý lu n tiên ti n, th c ti n
nóng b ng c a hoàn c nh và th c t phát tri n kinh t - ti n t
nư c ta hi n nay.
Tôi xin g i l i cám ơn to l n t i lãnh ñ o Trư ng ð i h c Kinh t Qu c dân, lãnh ñ o
Khoa Ngân hàng – Tài chính ñã t o ñi u ki n và h t lòng ñ ng viên ñ tôi hoàn thành
t t Lu n án này.
Tôi th c s c m ñ ng g i l i cám ơn chân thành t i các cơ quan như: Ngân hàng Nhà
nư c Vi t Nam, Qu Ti n t Qu c t , T ng c c Th ng kê, Vi n Kinh t Th gi i, Thư
vi n Qu c gia Vi t Nam ñã giúp tôi nhi u tài li u, s li u quý báu cũng như nh ng g i
ý, góp ý v chuyên môn trong quá trình tôi th c hi n Lu n án.
Tôi g i l i cám ơn chân thành t i b n bè, ñ ng nghi p trong và ngoài Trư ng ñã ñ ng
viên, giúp ñ và t o ñi u ki n trong công tác, gi ng d y ñ tôi có ñi u ki n hoàn thành
t t Lu n án này.
Cu i cùng, tôi không th không bi t ơn gia ñình và nh ng ngư i thân ñã h t lòng
ñ ng viên và giúp ñ tôi trong su t quá trình làm nghiên c u sinh và hoàn thành t t
Lu n án này.
iii
M CL C
DANH M C CÁC CH
VI T T T............................................................................ iii
DANH M C HÌNH V , B NG.....................................................................................v
DANH M C SƠ ð , BI U ð
..................................................................................vi
M ð U .........................................................................................................................1
Chương 1. HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG .........8
1.1. T NG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG.................................................... 8
1.1.1. S ra ñ i c a Ngân hàng Trung ương ..................................................................... 8
1.1.2. Ch c năng c a Ngân hàng Trung ương .................................................................. 9
1.1.3. Ho t ñ ng cơ b n c a Ngân hàng Trung ương .................................................... 11
1.1.4. Mô hình t ch c c a Ngân hàng Trung ương....................................................... 14
1.2. HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG .......... 16
1.2.1. Quan ni m v ho t ñ ng th trư ng m ................................................................ 16
1.2.2. Cơ ch tác ñ ng c a ho t ñ ng th trư ng m ...................................................... 18
1.2.3. Vai trò c a ho t ñ ng th trư ng m ñ i v i Ngân hàng Trung ương ............... 20
1.2.4. N i dung ho t ñ ng th trư ng m ........................................................................ 25
1.3. KINH NGHI M ðI U HÀNH HO T ð NG TH TRƯ NG M
HÀNG TRUNG ƯƠNG
C A NGÂN
M T S NƯ C TRÊN TH GI I ...................................... 35
1.3.1. Ho t ñ ng th trư ng m c a m t s nư c phát tri n .......................................... 36
1.3.2. Ho t ñ ng th trư ng m c a m t s nư c trong khu v c .................................. 44
1.3.3. Bài h c kinh nghi m rút ra cho Vi t Nam ............................................................ 50
K T LU N CHƯƠNG 1 ..............................................................................................55
Chương 2. TH C TR NG HO T ð NG TH TRƯ NG M
C A NGÂN HÀNG
NHÀ NƯ C VI T NAM .............................................................................................56
2.1. KHÁI QUÁT V NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ................................... 56
2.1.1. Quá trình hình thành và phát tri n Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.................. 56
2.1.2. V trí, ch c năng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam........................................ 57
2.1.3. Nhi m v và quy n h n c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ........................ 57
iv
2.2. TH C TR NG HO T ð NG TH TRƯ NG M
C A NGÂN HÀNG NHÀ
NƯ C VI T NAM ................................................................................................................. 60
2.2.1. Cơ s pháp lý ........................................................................................................... 60
2.2.2. Cơ c u t ch c ......................................................................................................... 67
2.2.3. Hàng hoá giao d ch.................................................................................................. 70
2.2.4. Ch th tham gia...................................................................................................... 72
2.2.5. Phương th c giao d ch ............................................................................................ 75
2.2.6. Phương th c th c hi n ............................................................................................ 77
2.2.7. Th i gian giao d ch và th i gian thanh toán.......................................................... 81
2.2.8. Kỳ h n giao d ch...................................................................................................... 83
2.2.9. Doanh s giao d ch trên th trư ng m .................................................................. 83
2.3. K T LU N RÚT RA T
PHÂN TÍCH TH C TR NG HO T ð NG TH
TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM ..................................... 85
2.3.1. K t qu ñ t ñư c...................................................................................................... 85
2.3.2. H n ch còn t n t i.................................................................................................. 97
2.3.3. Nguyên nhân c a h n ch .....................................................................................100
K T LU N CHƯƠNG 2 .....................................................................................................106
Chương 3. ð I M I HO T ð NG TH TRƯ NG M
C A NGÂN HÀNG NHÀ
NƯ C VI T NAM .....................................................................................................107
3.1. XU HƯ NG HO T ð NG C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C VI T NAM..107
3.2. XU HƯ NG HO T ð NG TH TRƯ NG M
C A NGÂN HÀNG NHÀ
NƯ C VI T NAM ...............................................................................................................109
3.3. ð I M I HO T ð NG TH TRƯ NG M C A NGÂN HÀNG NHÀ NƯ C
VI T NAM.............................................................................................................................110
3.3.1. Hoàn thi n, nâng cao hi u qu ho t ñ ng th trư ng m hi n có c a Ngân hàng
Nhà nư c Vi t Nam...........................................................................................................110
3.3.2. ð i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam..........119
3.3.3. Nâng cao ch t lư ng kinh doanh, c i thi n kh năng tài chính và m r ng các
thành viên tham gia th trư ng m ...................................................................................130
3.4. KI N NGH V I NHÀ NƯ C ..................................................................................133
v
K T LU N CHƯƠNG 3 .....................................................................................................138
K T LU N CHUNG ..................................................................................................139
DANH M C CÔNG TRÌNH C A TÁC GI ...........................................................141
TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................................142
DANH M C TÀI LI U THAM KH O…………………………………………………...152
vi
DANH M C CÁC CH
BOJ
VI T T T
Ngân hàng Trung ương Nh t B n
(Bank of Japan)
BOT
Ngân hàng Trung ương Thái Lan
(Bank of Thailand)
CSTT
Chính sách ti n t
CSTK
Chính sách tài khoá
ECB
Ngân hàng Trung ương Châu âu
(European Central Bank )
FED
C c D tr Liên bang M
(Federal Reseve System)
GTCG
Gi y t có giá
IMF
Qu Ti n t Qu c t
(International Monetary Fund)
KBNN
Kho b c Nhà nư c
NHTƯ
Ngân hàng Trung ương
NHNN
Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
NHTM
Ngân hàng thương m i
OMOs
Ho t ñ ng th trư ng m
TCTD
T ch c tín d ng
vii
DANH M C HÌNH V
Hình 1.1: M i quan h gi a lãi su t và lư ng ti n cung ng ........................................20
Hình 1.2: C u trúc th i gian ñ u th u c a OMOs c a ECB..........................................43
DANH M C B NG
B ng 1.1: Mô hình lư ng ti n cung ng ............................................................. 23
B ng 1.2: Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Châu Âu........ 40
B ng 1.3: Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Thái Lan ....... 48
B ng 2.1: Danh m c gi y t có giá giao d ch trên th trư ng m ...................... 71
B ng 2.2: S lư ng thành viên tham gia ho t ñ ng th trư ng m ..................... 73
B ng 2.3: Danh sách thành viên tham gia th trư ng m ................................... 74
B ng 2.4: S lư ng các phiên giao d ch và ñ nh kỳ giao d ch trên th trư ng m .....81
B ng 2.5: Doanh s giao d ch trên th trư ng m ............................................... 84
B ng 2.6: M i quan h các lo i lãi su t .............................................................. 89
B ng 2.7: T ng h p s li u lư ng ti n cung ng ròng qua th trư ng m , ti n d tr
c a ngân hàng thương m i, lư ng ti n cung ng và m t s ch tiêu kinh t vĩ mô... 91
B ng 3.1: Phân nhóm các t ch c tín d ng....................................................... 124
B ng 3.2: Phi u tham kh o ý ki n c a các thành viên tham gia th trư ng m 125
viii
DANH M C SƠ ð
Sơ ñ 2.1: Mô hình t ch c c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.................................58
Sơ ñ 2.2: Mô hình t ch c ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t
Nam ...............................................................................................................................68
Sơ ñ 2.3: M i quan h ph thu c c a chính sách ti n t b i chính sách tài khoá .....101
Sơ ñ 3.1: Mô hình d báo hi u qu ho t ñ ng th trư ng m ...................................121
Sơ ñ 3.2: Mô hình t ch c ho t ñ ng th trư ng m m i c a Ngân hàng Nhà nư c
Vi t Nam......................................................................................................................126
Sơ ñ 3.3: Các y u t tác ñ ng ñ n s phát tri n ho t ñ ng th trư ng m ................134
DANH M C BI U ð
Bi u ñ 2.1: Phương th c ñ u th u trên th trư ng m ....................................... 79
Bi u ñ 2.2: Doanh s giao d ch trên th trư ng m ........................................... 85
Bi u ñ 2.3: T tr ng doanh s mua trên th trư ng m so v i t ng doanh s h
tr v n .............................................................................................................. 86
Bi u ñ 2.4: L m phát giai ño n 2007-2009(%)................................................. 96
1
M
ð U
1. Tính c p thi t c a Lu n án
Ch
trương “ð i m i” ñưa ñ t nư c sang m t bư c phát tri n m i, m i lĩnh v c
c a n n kinh t Vi t Nam c n có s thay ñ i căn b n. Theo ñó, h th ng ngân
hàng Vi t Nam cũng ñã có nh ng thay ñ i mang tính ch t l ch s , ñánh d u t
Ngh ñ nh s 53/HðBT ban hành ngày 26/3/1988 v vi c chuy n ñ i mô hình h
th ng ngân hàng t m t c p sang hai c p, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam là
Ngân hàng Trung ương. Theo ñó, ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
ñã t ng bư c ñư c xác l p l i và hoàn thi n theo hư ng phù h p v i yêu c u
m i. ð i v i ho t ñ ng ñi u hành chính sách ti n t , các công c d n ñư c ñưa
vào s d ng như công c d tr b t bu c, công c lãi su t, ñ n tháng 7/2000,
ho t ñ ng th trư ng m chính th c v n hành. V i nh ng ưu ñi m vư t tr i, ho t
ñ ng th trư ng m ñã tr thành công c linh ho t và có hi u qu nh t c a chính
sách ti n t , góp ph n không nh trong vi c ki m soát lư ng ti n cung ng c a
Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ñ t ñư c m c tiêu ñ ra trong t ng th i kỳ.
Qua m t th i gian v n hành ho t ñ ng th trư ng m , Ngân hàng Nhà nư c Vi t
Nam ñã có nhi u n l c trong vi c t ch c, ñi u hành, qu n lý th trư ng m , tuy
nhiên, vi c ti p t c nghiên c u ho t ñ ng th trư ng m nh m ñáp ng trư c nh ng
thay ñ i c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam và ho t ñ ng c a n n kinh t trong
ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t v n là m t ñòi h i c p thi t, ñ tài “ð i m i ho t
ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam” ñư c l a ch n nghiên
c u nh m xem xét và ñánh giá quá trình tri n khai ho t ñ ng th trư ng m t khi
th c hi n ñ n nay, trên cơ s ñó, ñ xu t gi i pháp mang tính ñ i m i ho t ñ ng th
trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
2. M c ñích nghiên c u c a Lu n án
Nghiên c u nh ng n i dung cơ b n c a ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân
hàng Trung ương và kinh nghi m t ch c, ñi u hành ho t ñ ng th trư ng m c a
2
Ngân hàng Trung ương
m t s qu c gia, t ñó rút ra bài h c kinh nghi m cho
Vi t Nam.
Nghiên c u th c tr ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t
Nam. Trên cơ s ñó, phân tích k t qu ñ t ñư c ñ ng th i ch ra h n ch và nguyên
nhân c n kh c ph c trong th i gian t i.
Nghiên c u và ñ xu t các gi i pháp, ki n ngh nh m ñ i m i ho t ñ ng th
trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
3. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a Lu n án
ð i tư ng nghiên c u c a Lu n án là ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng
Trung ương. Ph m vi nghiên c u c a Lu n án là ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân
hàng Nhà nư c Vi t Nam giai ño n t khi b t ñ u tri n khai vào tháng 7/2000 ñ n
nay. Bên c nh ñó, m t s v n ñ có liên quan ñ n ho t ñ ng th trư ng m cũng
ñư c nghiên c u nh m b sung và h tr quá trình nghiên c u. ð ng th i,Lu n án
s d ng s li u và k t qu c a các nghiên c u khác như là b ng ch ng th c nghi m.
4. Phương pháp nghiên c u c a Lu n án
ð phân tích ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương nói chung và
ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam, Lu n án s d ng
m t s phương pháp nghiên c u khoa h c cơ b n, bao g m: (1) phương pháp phân
tích và t ng h p: trên cơ s phân tích n i dung cơ b n v ho t ñ ng th trư ng m
c a Ngân hàng Trung ương, Lu n án t ng h p chi ti t các k t qu nghiên c u v
ho t ñ ng th trư ng m trên c phương di n lý thuy t và th c ti n
Vi t Nam;
(2) phương pháp mô t và so sánh: dùng ñ mô t ho t ñ ng th trư ng m c a
Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam qua các năm, trên cơ s ñó ñưa ra nh ng so sánh
ñ m b o hi u qu n i dung phân tích; (3) phương pháp logic bi n ch ng: ñư c s
d ng nh m sâu chu i nh ng v n ñ nghiên c u ho t ñ ng th trư ng m m t cách
logic t lý thuy t ñ n th c ti n
Vi t Nam; (4) phương pháp di n gi i và quy n p:
3
Lu n án di n gi i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương, trên cơ s
ñó, t ng h p vào mô hình nghiên c u; (5) phương pháp th ng kê: dùng ñ thu th p
s li u v ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam và các s
li u khác
Vi t Nam qua các năm; (6) phương pháp toán h c v i vi c s d ng mô
hình h i quy hai bi n và mô hình h i quy b i cho phép phân tích ñ nh lư ng ho t
ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong m i quan h v i các
ch s kinh t vĩ mô.
5. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài nghiên c u
H th ng hoá nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v ho t ñ ng th trư ng m c a
Ngân hàng Trung ương. Phân tích và c th hoá m i quan h c a ho t ñ ng th
trư ng m v i các ho t ñ ng khác c a Ngân hàng Trung ương. Trên cơ s ñó,
kh ng ñ nh vai trò c a ho t ñ ng th trư ng m ñ i v i ho t ñ ng qu n lý ti n t
c a Ngân hàng Trung ương.
Nghiên c u kinh nghi m t ch c, ñi u hành ho t ñ ng th trư ng m c a
Ngân hàng Trung ương
m t s qu c gia trên th gi i, t ñó, rút ra m t s bài h c
cho Vi t Nam.
Phân tích m t cách có h th ng và khoa h c th c tr ng ho t ñ ng th trư ng
m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam th i gian qua trên cơ s có s k t h p gi a
phân tích ñ nh tính và ñ nh lư ng, tìm ra nh ng nguyên nhân cơ b n gi i thích cho
nh ng h n ch tác ñ ng ñ n s phát tri n c a ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân
hàng Nhà nư c Vi t Nam.
Trên cơ s xu hư ng ho t ñ ng c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam nói chung
và ho t ñ ng th trư ng m nói riêng, l a ch n nh ng m c tiêu c th cho vi c ñ i
m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam trong nh ng năm
ti p theo.
4
ð xu t các gi i pháp nh m ñ i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng
Nhà nư c Vi t Nam.
Ki n ngh v i Chính ph và các cơ quan h u quan h tr và t o ñi u ki n ñ
có th áp d ng và th c hi n thành công các gi i pháp ñ i m i ho t ñ ng th trư ng
m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
6. T ng quan nghiên c u
Các nghiên c u cho th y ho t ñ ng th trư ng m b t ñ u ñư c s d ng t nh ng
năm ñ u c a th k XX
nh ng năm 20,
Ngân hàng Trung ương m t s qu c gia như M vào
Anh và C ng hoà Liên bang ð c vào nh ng năm 30 và ñư c xem
là công c lý tư ng trong vi c th c thi chính sách ti n t .
các nư c Châu Âu sau
chi n tranh th gi i l n th hai cũng b t ñ u s d ng và ho t ñ ng th trư ng m .
Cũng t ñó, ho t ñ ng này ñư c s d ng m t cách ph bi n
nhi u qu c gia trên
th gi i
Trong các báo cáo chính th c c a Ngân hàng Trung ương
các nư c trên th gi i
ñ u có ph n ñ c p ñ n th trư ng m . Ngoài ra, cũng có khá nhi u công trình
nghiên c u v th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương c a các nhà nghiên c u
kinh t trong vi c xem xét, phân tích ho t ñ ng th trư ng m trong vai trò là m t
công c h u hi u th c thi có hi u qu chính sách ti n t . Nh ng nghiên c u g n ñây
có th th y như nghiên c u c a Juan Ayusof và Rafael Repullo (2000) ñ xu t xây
d ng m t khuôn m u ñ i v i th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương Châu Âu
thông qua vi c xác ñ nh m c lãi su t phù h p ñ i v i hàng hoá tham gia th trư ng
m nh m ñ t m c tiêu n ñ nh th trư ng tài chính trong ng n h n và dài h n. ð ng
nghiên c u c a Camnpell R.Harvey, trư ng ð i h c Duke và Roger D.Huang,
trư ng ð i h c Notre Dam (2001), M b ng nh ng s li u c th hàng ngày thu
th p ñư c, ñã ñ c p ñ n tác ñ ng c a th trư ng m c a C c D tr Liên bang M
ñ i v i th trư ng tài chính. Ngoài ra, b ng lý lu n, áp d ng mô hình toán và th c
ti n nghiên c u c a Mark Toma (2003), khoa Kinh t trư ng ð i h c Kentucky, M
cho th y ho t ñ ng th trư ng m ñã góp ph n quan tr ng như th nào trong vi c
5
th c thi chính sách ti n t t i M t nh ng năm 1920 ñ n nay. Ho c như nghiên c u
c a t p th tác gi Eiji Maeda, Bunya Fujiwara, Aiko Mineshima, Ken Taniguchi
(2005), Ngân hàng Trung ương Nh t B n ñã phân tích ho t ñ ng th trư ng m như
là m t kênh h u hi u – “chính sách d ñ nh lư ng” giúp các ngân hàng thương m i
vư t qua nh ng khó khăn thư ng ngày c a th trư ng tài chính.
Vi t Nam, Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam chính th c ñưa ho t ñ ng th trư ng
m vào s d ng t tháng 7/2000. Tuy nhiên, trư c ñó ñã có nh ng nghiên c u v
ho t ñ ng th trư ng m . Theo tác gi Trương Xuân L (1993) trong cu n “Ti p
c n các h c thuy t và chính sách ti n t trong n n kinh t th trư ng” ñã ñ c p khá
chi ti t cơ ch ho t ñ ng c a th trư ng m v phương di n lý thuy t và nh ng áp
d ng th c ti n
nh ng nư c như M , ð c, v.v… Theo nh ng phân tích c a ông,
ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem là công c h u hi u trong ñi u hành chính sách
ti n t , là công c lý tư ng tác ñ ng ñ n d tr c a ngân hàng thương m i, t ñó,
Ngân hàng Trung ương có th dùng công c này ñi u ti t m t cách hoàn h o lư ng
ti n cung ng trong n n kinh t t i các th i ñi m ñ phù h p m c tiêu Chính ph
các nư c ñ t ra. Ti p ñó, năm 1996 trong cu n sách “H th ng công c chính sách
ti n t qu c gia trong n n kinh t th trư ng” c a PGS. Nguy n Võ Ngo n t p trung
phân tích ho t ñ ng th trư ng m trong m i quan h v i h th ng công c c a
chính sách ti n t . Theo ñó, ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem là công c truy n
th ng c a chính sách ti n t ñư c các nư c s d ng. Thông qua giá c mua, bán các
lo i gi y t có giá, Ngân hàng Trung ương ch ñ ng ñi u ti t kh i lư ng ti n t và
lãi su t tín d ng. Bên c nh ñó, trong các n i dung h c t p c a h c viên chuyên
ngành Ngân hàng – Tài chính t i các Trư ng ð i h c Kinh t , các cu n sách vi t v
nghi p v Ngân hàng Trung ương ñ u có ñ c p ñ n th trư ng m v phương di n
lý thuy t chung nh t như khái ni m, cơ ch tác ñ ng, ñánh giá ưu như c ñi m c a
ho t ñ ng th trư ng m , tuy nhiên trong các cu n sách g n như không ñ c p ñ n
trư ng h p c th c a m t s qu c gia tiêu bi u khi t ch c th trư ng m trong
th c ti n ñ làm bài h c cho các nư c khi áp d ng. ð n khi ho t ñ ng th trư ng
m
Vi t Nam chính th c ñi vào ho t ñ ng, các công trình nghiên c u th trư ng
6
m có th ñi m l i như sau: Cu n sách “Th trư ng m . T lý lu n ñ n th c ti n”
c a tác gi Tr n Tr ng ð (2004), Ngân hàng Nhà nư c Vi t nam là cu n sách ñ
c p tr c ti p ñ n th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam. Trư c h t tác
gi ñưa ra khái ni m và có s th ng nh t như nh ng nghiên c u trư c ñó “nghi p
v th trư ng m là ho t ñ ng mua, bán gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương
và các t ch c tín d ng”, ti p ñ n khái quát m t s v n ñ c a th trư ng m như
vai trò c a Ngân hàng Trung ương trong vi c th c hi n ho t ñ ng th trư ng m và
ñi u hành chính sách ti n t , hàng hoá c a th trư ng m , thành viên tham gia,
phương th c giao d ch, kinh nghi m c a Ngân hàng Trung ương m t s nư c trong
vi c t ch c ñi u hành th trư ng m . Ti p theo là phân tích trư ng h p
Vi t
Nam. Tuy nhiên, nghiên c u c a ông m i d ng l i nh ng v n ñ mang tính ch t
ñ nh tính d a trên cơ s lý thuy t, vi c cung c p nh ng s li u xác th c và nh ng
ñánh giá c a ông th i ñi m th trư ng m m i ñư c tri n khai (giai ño n năm 2000
– 2004), do v y nh ng v n ñ m i phát sinh trong giai ño n t năm 2005 ñ n nay
chưa ñư c phân tích và ñánh giá. Nhi u lu n văn th c sĩ, ñ tài nghiên c u c p
ngành, c p b nghiên c u v ti n t - ngân hàng có ñ c p ñ n ho t ñ ng th trư ng
m . Cách khai thác cũng xu t phát t lý thuy t chung ñ n nghiên c u th c tr ng
Vi t Nam. Tuy nhiên, các nghiên c u ñ u khai thác ho t ñ ng th trư ng m là ho t
ñ ng mua, bán gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương v i thành viên th trư ng
m . Nh ng công trình nghiên c u khác là nh ng ñ tài liên quan ñ n th trư ng m ,
t i ñó ho t ñ ng th trư ng m ñư c xem như là m t ph n trong nghiên c u c a các
tác gi khi bàn v n i dung c a chính sách ti n t c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t
Nam trong th i gian qua. Nghiên c u c a tác gi Nguy n Th Kim Thanh (2008) v
“Hoàn thi n cơ ch truy n t i chính sách ti n t c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam
trong ñi u ki n h i nh p kinh t qu c t ” ñã phân tích, ñánh giá th c tr ng h th ng
m c tiêu các công c c a chính sách ti n t và cơ ch truy n t i chính sách ti n t
ñ n n n kinh t Vi t Nam trư c yêu c u h i nh p. S khác bi t so v i các nghiên
c u khác
ch tác gi cho r ng ho t ñ ng th trư ng m là ho t ñ ng mua, bán
gi y t có giá gi a Ngân hàng Trung ương v i các thành viên th trư ng m và
7
nghi p v swap th c ch t cũng là nghi p v c a th trư ng m . Tuy nhiên, m c tiêu
nghiên c u c a Lu n án là “cơ ch truy n t i c a chính sách ti n t …” do v y, tác
gi không ñi sâu phân tích ho t ñ ng th trư ng m v c phương di n lý thuy t,
th c ti n
Vi t Nam và m t vài s li u c a th trư ng m
Vi t Nam d ng l i ñ n
năm 2006. Nghiên c u v “Phân tích ñ nh lư ng v tác ñ ng c a chính sách ti n t
t i m t s nhân t vĩ mô c a Vi t Nam trong th i kỳ ñ i m i” c a tác gi Bùi Duy
Phú (2008) ñã phân tích vai trò c a cung ti n t
Vi t Nam, nh hư ng tr c ti p
c a chính sách ti n t mà ñ i di n là lư ng ti n cung ng trong các m i quan h
gi a ti n t và thu nh p, gi a ti n t và giá c , gi a ti n t và cán cân thanh toán.
Qua nghiên c u này, m t ph n k t qu phân tích khi tác gi t ng k t chính sách ti n
t c a Vi t Nam giai ño n 1995 – 2006, ki n ngh nh m nâng cao hi u l c c a
chính sách ti n t . Ho c nghiên c u khác như “C u v ti n và h qu ñ i v i chính
sách ti n t
Vi t Nam” c a tác gi Hà Quỳnh Hoa (2008) trong ñó có nh ng n i
dung ñ c p chi ti t v v n ñ ñi u hành chính sách ti n t
công c c a chính sách ti n t , v.v…), nh ng nhân t
chính sách ti n t
Vi t Nam (m c tiêu,
nh hư ng ñ n hi u qu c a
Vi t Nam năm 1990 - 2008, các ng d ng c u ti n trong ho ch
ñ nh chính sách ti n t
Vi t Nam. Nh ng nghiên c u này là ngu n d li u h t s c
quan tr ng trong quá trình phân tích các n i dung c a Lu n án.
7. K t c u c a Lu n án
Tên Lu n án: “ð i m i Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t
Nam”. Ngoài ph n M ñ u, K t lu n, n i dung c a Lu n án chia thành ba Chương:
Chương 1. Ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Trung ương.
Chương 2. Th c tr ng ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
Chương 3. ð i m i ho t ñ ng th trư ng m c a Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam.
8
Chương 1. HO T ð NG TH TRƯ NG M
C A NGÂN HÀNG
TRUNG ƯƠNG
1.1.
T NG QUAN V NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG
1.1.1.
S ra ñ i c a Ngân hàng Trung ương
Ngân hàng Trung ương (NHTƯ) ñã xu t hi n t lâu trong l ch s cùng v i s phát
tri n c a h th ng ngân hàng. Theo m t s tài li u ph bi n hi n nay, trư c th k
XV trong n n kinh t xu t hi n nh ng ngư i làm ngh kinh doanh ti n t v i nghi p
v ñ u tiên ch ñơn thu n ñ i ti n, gi h ti n cho các thương nhân và th c hi n
nghi p v cho vay khi trong tay h luôn có m t lư ng ti n nhàn r i nh t ñ nh và ñây
ñư c xem như là m m m ng cho vi c xu t hi n nh ng ngân hàng
Ngân hàng b t ñ u xu t hi n
giai ño n sau.
nhi u nư c trên th gi i b t ñ u t th k XV, tr i
qua: giai ño n 1 - th k XV ñ n th k XVIII, xu t hi n các ngân hàng th c hi n
các nghi p v như nhau và ñơn gi n như nh n ti n g i và cho vay, phát hành ti n,
th c hi n các d ch v ngân hàng như thanh toán, chuy n ti n, ñ i ti n, v.v...; giai
ño n 2 - th k XVIII ñ n cu i th k XIX, Nhà nư c các nư c ban hành ñ o lu t
nh m h n ch s lư ng ngân hàng ñư c phép phát hành ti n. ð n cu i th k XIX,
các nư c có xu hư ng ch cho phép m t ngân hàng duy nh t phát hành ti n v i tên
g i là Ngân hàng Phát hành, còn các ngân hàng khác ch thu n tuý kinh doanh d ch
v ngân hàng; giai ño n 3 - th k XX ñ n nay, Nhà nư c các nư c ngày càng nh n
th y vai trò to l n c a Ngân hàng Phát hành ñ i v i s phát tri n c a n n kinh t
ñ c bi t sau cu c kh ng ho ng kinh t th gi i năm 1929 – 1933. ðòi h i t t y u
Nhà nư c c n n m trong tay các Ngân hàng Phát hành và công cu c ti n hành qu c
h u hoá ho c thành l p Ngân hàng Phát hành m i thu c s h u Nhà nư c b t ñ u,
c th Canada qu c h u hoá Ngân hàng Phát hành năm 1938, ð c năm 1939, Pháp
năm 1945, Anh năm 1946 [59, trg 210]. T ñó, tên g i Ngân hàng Phát hành ñư c
thay th là NHTƯ và m i qu c gia ch có duy nh t m t NHTƯ, ñ m nhi m nhi u
9
vai trò quan tr ng như th c hi n phát hành ti n, ki m soát và ñi u ti t lư ng ti n
cung ng, th c hi n nhi u nhi m v v i Chính ph , v.v…
m i qu c gia khác nhau, tên g i c a NHTƯ cũng khác nhau [7, trg 98], có qu c gia
tên g i c a NHTƯ mang tính ch t k th a l ch s như Ngân hàng Trung ương Nh t
B n (Bank of Japan), có qu c gia tên g i NHTƯ d a theo tính ch t s h u như Ngân
hàng Nhà nư c Vi t Nam (State Bank of Vietnam), Ngân hàng Nhân dân Trung
Qu c (People’s Bank of China) ho c cũng có th g i th ng như C c D tr Liên
bang M (Federal Reserve System). Tuy nhiên, dù có tên g i như th nào thì NHTƯ
ho t ñ ng nh m ñáp ng cho m c tiêu chung nh t ñ m b o h tr ñ i v i s tăng
trư ng và n ñ nh kinh t .
1.1.2.
Ch c năng c a Ngân hàng Trung ương
ð c p ñ n ch c năng c a NHTƯ là chúng ta ñ c p ñ n ph m trù mang tính t
nhiên mà d a trên cơ s ñó ch c năng có ñư c v n d ng vào th c ti n thông qua
các ho t ñ ng hay không. Ch c năng c a NHTƯ bao g m:
1.1.2.1. Là ngân hàng phát hành ti n và ñi u ti t lư ng ti n cung ng
Ngân hàng Trung ương là cơ quan duy nh t phát hành ñ ng ti n qu c gia theo các
quy ñ nh trong Lu t ho c ñư c Chính ph phê duy t. Do v y, gi y b c do NHTƯ
phát hành là phương ti n thanh toán h p pháp. ð giá tr ñ ng ti n ñư c n ñ nh,
phù h p v i nhu c u th c t c a n n kinh t , ñòi h i NHTƯ phát hành ti n ph i xác
ñ nh ñư c lư ng ti n c n phát hành, th i ñi m phát hành, nguyên t c phát hành và
phương th c phát hành.
Ngân hàng Trung ương th c hi n ñi u ti t lư ng ti n cung ng thông qua vi c ñi u
hành chính sách ti n t (CSTT). Xét v b n ch t, ho t ñ ng này gi ng như vi c v n
hành chi c bơm, bơm/hút lư ng ti n ñ i v i n n kinh t sao cho ñ m b o m i quan
h cân b ng gi a cung ti n t và c u ti n t .
10
1.1.2.2. Là ngân hàng c a các ngân hàng
Ngân hàng Trung ương nh n ti n g i c a NHTM dư i các hình th c khác nhau.
Th nh t, NHTƯ yêu c u NHTM thi t l p d tr b t bu c. M c d tr b t bu c do
NHTƯ quy ñ nh và b ng m t t l nh t ñ nh so v i t ng ti n g i c a khách hàng t i
NHTM. Th hai, NHTM m tài kho n ti n g i thanh toán t i NHTƯ nh m ñ m b o
nhu c u thanh toán gi a NHTM và khách hàng.
Ngân hàng Trung ương cho vay ñ i v i NHTM nh m m c ñích ñ m b o kh năng
thanh toán c a NHTM, qua ñó NHTƯ ñư c xem là ngư i cho vay cu i cùng ñ i
v i NHTM.
Ngân hàng Trung ương th c hi n thanh toán bù tr cho các NHTM, theo ñó h
th ng c a NHTƯ g m các chi nhánh ho c phòng ñ i di n ñư c b trí theo khu v c
ho c theo ñ a gi i hành chính, và m i chi nhánh là m t trung tâm thanh toán bù tr
giúp cho ho t ñ ng kinh doanh c a NHTM ñư c th c hi n thông su t trong quan h
thanh toán v i nhau.
1.1.2.3. Là ngân hàng c a Chính ph
Ngân hàng Trung ương là ngân hàng c a Chính ph theo các giác ñ : NHTƯ làm
ñ i lý phát hành trái phi u Chính ph ; th c hi n thanh toán không dùng ti n m t
cho h th ng Kho b c Nhà nư c (KBNN);
m t s nư c h th ng KBNN chưa
phát tri n, Chính ph có th u nhi m cho NHTƯ th c hi n qu n lý chi tiêu c a
Chính ph ; b o qu n d tr qu c gia v ngo i t , vàng b c, kim khí quý.
Ngân hàng Trung ương thay m t Chính ph th c hi n qu n lý ho t ñ ng c a
NHTM v m t pháp lu t, c th : NHTƯ th c hi n qu n lý t vi c xem xét, c p và
thu h i gi y phép ho t ñ ng c a NHTM; quy ñ nh nghi p v và các h s an toàn
ñ i v i ho t ñ ng c a NHTM; thanh tra ho t ñ ng NHTM, v.v…
11
Ngân hàng Trung ương ñ i di n cho Chính ph th c hi n các quan h tài chính v i
nư c ngoài và v i các t ch c tài chính qu c t . Trên cơ s ñó, NHTƯ ti n hành
xây d ng các d án vay v n nư c ngoài, tham gia qu n lý quá trình s d ng v n
vay, th c hi n theo dõi hoàn tr n nư c ngoài và th c hi n các nghĩa v tài chính
ti n t qu c t v i các t ch c tài chính qu c t . [4, 8, 9, 54].
1.1.3. Ho t ñ ng cơ b n c a Ngân hàng Trung ương
Ho t ñ ng c a NHTƯ ph thu c vào mô hình t ch c c a NHTƯ và tính ch t ph c t p
c a n n kinh t
m i qu c gia. Tuy nhiên, NHTƯ
b t kỳ qu c gia nào ñ u ñư c xây
d ng d a trên ch c năng mà NHTƯ có ñư c, do v y, ho t ñ ng cơ b n c a NHTƯ có
th khái quát là:
Phát hành ti n: lư ng ti n phát hành ñưa vào lưu thông s quy t ñ nh toàn b ho t
ñ ng c a n n kinh t . Vi c phát hành ti n ch th c s có ý nghĩa khi NHTƯ xác
ñ nh ñư c nguyên t c cho vi c phát hành ti n: phát hành ti n ph i có vàng ñ m b o;
căn c vào t c ñ phát tri n c a t ng s n ph m qu c dân; trong ñi u ki n n n kinh
t m , ho t ñ ng phát hành ti n c n tính toán b sung lư ng tài s n ròng di chuy n
t nư c ngoài vào trong nư c; bên c nh ñó, cũng c n tính ñ n m c ñ chi tiêu c a
ngân sách Nhà nư c và d ki n s gia tăng c a t l l m phát. Sau ñó, d a vào m c
tiêu c a CSTT, k ho ch cung ng lư ng ti n trong năm, NHTƯ s ñưa ti n vào lưu
thông thông qua ho t ñ ng tín d ng c a NHTM, ho c dư i hình th c cho vay ñ i
v i Chính ph , cũng có th thông qua ho t ñ ng th trư ng m (OMOs) và ho t
ñ ng c a th trư ng ngo i h i.
ði u hành chính sách ti n t : NHTƯ th c hi n ch c năng qu n lý lưu thông ti n t
ñ m b o kh i lư ng ti n c n thi t trong lưu thông trong m t kho ng th i gian nh t
ñ nh thông qua CSTT. Do v y, ñi u hành CSTT có tính ch t ñ c bi t quan tr ng ñ i
v is
n ñ nh, tăng trư ng c a n n kinh t trong t ng th i kỳ. Ho t ñ ng này ñư c
NHTƯ th c hi n trư c h t d a trên ñánh giá th c tr ng và d báo s phát tri n kinh
t trong tương lai c a n n kinh t trong nư c (theo các giác ñ như s n lư ng, chi
12
tiêu giá c , cán cân thanh toán, ho t ñ ng c a ngân sách Nhà nư c, v.v…) và nư c
ngoài. T ñó, NHTƯ s ñ nh lư ng m c tiêu c th ñ có quy t sách phù h p trong
vi c th c thi CSTT v i công c c a CSTT (monetary policy instruments).
T ch c ho t ñ ng thanh toán: NHTƯ v i trách nhi m t ch c, ñi u hành và qu n
lý ho t ñ ng thanh toán s ban hành quy chu n v hình th c cung ng d ch v thanh
toán, h th ng tài kho n thanh toán, phương ti n thanh toán, v.v… ñư c th ng nh t
trong n n kinh t . Bên c nh ñó, NHTƯ cũng tr c ti p tham gia ho t ñ ng thanh
toán khi th c hi n các giao d ch có liên quan ñ n vi c cung ng v n cho NHTM,
th c hi n mua, bán gi y t có giá (GTCG) trên th trư ng m , t m ng cho ngân
sách Nhà nư c, th c hi n ho t ñ ng giao d ch ngo i h i.
Qu n lý d tr qu c gia: NHTƯ th c hi n các ho t ñ ng khác như qu n lý d
tr qu c gia, tham gia qu n lý các b ph n c u thành c a h th ng tài chính. V i
ch c năng và ưu th riêng, NHTƯ ñ m nh n qu n lý d tr qu c gia (national
reserves) g m có vàng, ngo i t , kim cương, v.v… s d ng cho nh ng trư ng
h p c n thi t theo k ho ch ñ nh trư c ho c không, ví d trư ng h p M , trong
hai năm 1994, 1995, C c D tr Liên bang M ñ có th can thi p vào th trư ng
vàng và ngo i t ñã tung vàng và ngo i t t kho d tr ra bán nh m ngăn không
cho ñ ng ti n n i ñ a m t giá quá nhi u do s nâng giá c a Chính ph nư c
ngoài [5, trg 194]. ð ng th i, m t qu d tr qu c gia d i dào còn kh ng ñ nh
ti m l c tài chính c a qu c gia ñó, giúp cho nh ng ñi u ch nh c a NHTƯ trư c
nh ng bi n ñ ng b t thư ng c a n n kinh t là d dàng, như trư ng h p c a
Trung Qu c, b t ch p cu c kh ng ho ng tài chính toàn c u, trong năm 2009 d
tr ngo i t c a Trung Qu c ñã tăng 24%, lên ñ n 2,4 nghìn t USD – d n ñ u
th gi i v d tr ngo i t [89].
Thanh tra và ki m soát: các ho t ñ ng k trên ngày càng ña d ng và ph c t p khi n
cho vai trò c a thanh tra và ki m soát ngày càng tr nên quan tr ng. ð i v i ho t
ñ ng thanh tra, NHTƯ th c hi n trên cơ s ñ m b o tính b n v ng c a h th ng
NHTM, s
n ñ nh c a h th ng tài chính. Theo ñó, NHTƯ ban hành nh ng quy
- Xem thêm -
.PDF 
182 
137 
70 
