Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông ...

Tài liệu đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (vận dụng qua dạy học ở tỉnh nghệ an)

.PDF
215
792
60

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ________________________________________________ PHẠM TIẾN ĐÔNG ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (VẬN DỤNG QUA DẠY HỌC Ở TỈNH NGHỆ AN) LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ________________________________________________ PHẠM TIẾN ĐÔNG ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (VẬN DỤNG QUA DẠY HỌC Ở TỈNH NGHỆ AN) Chuyên ngành: Lí luận và PPDH bộ môn Lịch sử Mã số: 9.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Kiều Thế Hưng 2. PGS.TS. Trần Viết Thụ HÀ NỘI - 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan: Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả và số liệu được nêu trong Luận án là trung thực. Những kết luận trong Luận án chưa được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Phạm Tiến Đông LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành công trình nghiên cứu này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến hai Thầy giáo hướng dẫn: PGS.TS Kiều Thế Hưng và PGS.TS Trần Viết Thụ những nhà khoa học đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, động viên tôi hoàn thành đề tài của mình. Trong những thời điểm khó khăn nhất, các Thầy hướng dẫn đã tạo cho tôi nguồn động lực to lớn, niềm tin tưởng lớn lao để tôi đi đến kết quả nghiên cứu cuối cùng. Tôi xin chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các Thầy Cô trong khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, đặc biệt là Tổ Bộ môn Lí luận và phương pháp dạy học lịch sử đã giúp đỡ tôi, cho tôi thấy sự nghiêm túc nhưng cũng đầy tính nhân văn trong suốt quá trình học tập và hoàn thành đề tài nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến quý lãnh đạo Trường Đại học Vinh, Ban Giám hiệu các Trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An, nhiều Thầy Cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã luôn sát cánh, sẽ chia, giúp đỡ tôi trong suốt chặng đường dài để tôi có thể thực hiện tốt luận án của mình Hà Nội, tháng 5 năm 2019 Tác giả luận án BẢNG CHỮ CÁI VIẾT TẮT Viết tắt TT Nội dung đầy đủ 1. CB Chủ biên 2. CĐSP Cao đẳng sư phạm 3. CLB Câu lạc bộ 4. CNXH Chủ nghĩa xã hội 5. CNTT Công nghệ thông tin 6. CTQG Chính trị quốc gia 7. DHLS DHLS 8. ĐHQG Đại học quốc gia 9. ĐHSP Đại học sư phạm 10. GD Giáo dục 11. GV GV 12. GS, PGS Giáo sư, Phó Giáo sư 13. HĐGDNGLL Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 14. HĐNK Hoạt động ngoại khóa 15. HN Hà Nội 16. HS Học sinh 17. KH-KT Khoa học kỹ thuật 18. LSĐP Lịch sử địa phương 19. LLVT Lực lượng vũ trang 20. NXB Nhà xuất bản 21. TBC Trung bình chung 22. THCS Trung học cơ sở 23. THPT Trung học phổ thông 24. TK Thế kỉ 25. TS, TSKH Tiến sĩ, Tiến sĩ khoa học 26. TNSP Thực nghiệm sư phạm DANH MỤC BẢNG, HÌNH Trang Bảng Bảng 2.1. Đánh giá vai trò của HĐNK lịch sử ở trường trung học phổ thông .........52 Bảng 2.2. Đánh giá của GV về vai trò của HĐNK bộ môn Lịch sử .........................53 Bảng 2.3. Những biện pháp mà GV đã tiến hành khi tổ chức HĐNK bộ môn Lịch sử ............................................................................................... 55 Bảng 2.4. Mức độ cần thiết của HĐNK lịch sử ở trường trung học phổ thông ........56 Bảng 2.5. Mức độ tổ chức các HĐNK lịch sử ở trường THPT ................................56 Bảng 2.6. Mức độ tham gia của học sinh vào các HĐNK lịch sử ở trường THPT ..57 Bảng 4.1. Nội dung các hoạt động ngoại khóa lịch sử............................................140 Bảng 4.2. Các kĩ năng được hình thành qua hoạt động ngoại khóa lịch sử ............140 Bảng 4.3. Điểm trung bình chung của học sinh ở các hoạt động ngoại khóa .........141 Bảng 4.4. Phân bố điểm của học sinh ở các hoạt động ngoại khóa ........................142 Bảng 4.5. Điểm kiểm tra kết quả sau hoạt động ngoại khóa: Tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV ...........................................................143 Bảng 4.6. Tỉ lệ kết quả sau hoạt động ngoại khóa: Tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV .....................................................................................143 Bảng 4.7. Các tham số kiểm định kết quả kiểm tra sau hoạt động ngoại khóa: Tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV ...........................................143 Hình 4.1. Biểu đồ thể hiện kết quả thực nghiệm HĐNK: Tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV (Bài số 1) ............................................................143 Bảng 4.8. Điểm kiểm tra Hoạt động thực nghiệm “Dạ hội Lịch sử” ......................144 Bảng 4.9. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra Hoạt động thực nghiệm “Dạ hội Lịch sử”.... 144 Bảng 4.10. Các tham số kiểm định kết quả kiểm tra Hoạt động thực nghiệm “Dạ hội Lịch sử” ..............................................................................................144 Hình Trang Hình 2.1. Vai trò của HĐNK đối với sự phát triển toàn diện của học sinh ..............52 Hình 2.2. Mức độ quan tâm của CBQL đến HĐNK bộ môn Lịch sử .......................53 Hình 2.3. Thái độ của HS khi tham gia HĐNK (do GV đánh giá) ...........................54 Hình 2.4. Nguyên nhân dẫn đến HĐNK chưa lôi cuốn học sinh ..............................54 Hình 2.5. Nguyên nhân HĐNK chưa lôi cuốn học sinh (nhà quản lý đánh giá) ......61 Hình ảnh 3.1. Trình chiếu Rung Chuông vàng tại trường THPT Thanh Chương (huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An) ....................................................102 Hình ảnh 3.2. Rung Chuông vàng tại trường THPT Thanh Chương (huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An) ...........................................................................102 Hình ảnh 3.3. Em Hoàng Thị Hương, học sinh trường THPT Nguyễn Trường Tộ phát biểu .......................................................................................... 114 Hình ảnh 3.4. Học sinh làm vệ sinh, chỉnh trang Khu di tích Xô Viết Nghệ Tĩnh tại Thị trấn Hưng Nguyên tỉnh Nghệ An .......................................................115 Hình ảnh 3.5. Học sinh trình bày sự chuẩn bị của mình về Chủ quyền biển đảo của Việt Nam ..................................................................................................122 Hình ảnh 3.6. Đoàn tiến hành dâng hương tại Bảo tàng Quân khu IV ...................127 Hình ảnh 3.7. Học sinh đang trình bày phần Thuyết minh của mình tại Bảo tàng .129 Hình ảnh 3.8. Học sinh đang trình bày phần Thuyết minh của mình tại Bảo tàng ......... 130 Hình 4.1. Biểu đồ thể hiện kết quả thực nghiệm HĐNK: Tham quan, trải nghiệm tại Bảo tàng Quân khu IV (Bài số 1) ............................................................143 Hình 4.2. Biểu đồ thể hiện kết quả Hoạt động thực nghiệm “Dạ hội Lịch sử” .....144 MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................4 4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu............................................4 5. Giả thuyết khoa học và đóng góp của luận án ........................................................5 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn.................................................................................6 7. Bố cục của luận án ..................................................................................................6 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .................................................................................................7 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động ngoại khóa trong dạy học ...7 1.1.1. Ở nước ngoài .....................................................................................................7 1.1.2. Ở trong nước ...................................................................................................13 1.2. Các công trình nghiên cứu về hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử........16 1.2.1. Ở nước ngoài ...................................................................................................16 1.2.2. Ở trong nước ...................................................................................................21 1.3. Nhận xét chung về các công trình đã công bố, những vấn đề luận án cần kế thừa và tiếp tục nghiên cứu ....................................................................................29 1.3.1. Nhận xét chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ................29 1.3.2. Những vấn đề luận án kế thừa .........................................................................30 1.3.3. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu ......................................................31 CHƯƠNG 2: VẤN ĐỀ ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG - CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................................................................................32 2.1. Cơ sở lí luận ......................................................................................................32 2.1.1. Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài......................................................32 2.1.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề nghiên cứu...........................................................35 2.1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông ....................................................................................................41 2.1.4. Một số yêu cầu cơ bản khi đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông ...............................................................................45 2.2. Cơ sở thực tiễn ..................................................................................................50 2.2.1. Khảo sát thực tế ...............................................................................................50 2.2.2. Đánh giá thực trạng và nguyên nhân của tồn tại .............................................58 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ....63 3.1. Đổi mới nội dung hoạt động ngoại khóa ........................................................63 3.1.1. Đa dạng hóa nội dung lịch sử trong đổi mới hoạt động ngoại khoá ...........65 3.1.2. Chú trọng lựa chọn nội dung lịch sử có ý nghĩa chính trị và giá trị thực tiễn cao trong tổ chức hoạt động ngoại khoá ...................................................................69 3.1.3. Tăng cường khai thác kiến thức lịch sử địa phương trong đổi mới nội dung của hoạt động ngoại khoá ..........................................................................................72 3.2. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa .........................................75 3.2.1. Đổi mới trong các hình thức ngoại khóa truyền thống ...................................76 3.2.2. Vận dụng hiệu quả các hình thức mới trong tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử ........................................................................................................................84 3.3. Một số biện pháp tiến hành đổi mới hoạt động ngoại khóa .........................88 3.3.1. Quán triệt quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong đổi mới hoạt động ngoại khoá .........................................................................88 3.3.2. Khai thác triệt để ưu thế của các phương tiện truyền thông hiện đại trong tổ chức các hoạt động ngoại khóa ...............................................................................107 3.3.3. Chú trọng và nâng cao hiệu quả hoạt động xã hội trong đổi mới hoạt động ngoại khóa của bộ môn lịch sử ................................................................................112 CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .......................................................118 4.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................................118 4.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm ...................................................................118 4.3. Phương pháp tiến hành và nội dung thực nghiệm ......................................119 4.3.1. Phương pháp tiến hành ..................................................................................119 4.3.2. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................120 4.4. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................135 4.4.1. Phương pháp đánh giá ...................................................................................135 4.4.2. Kết quả thực nghiệm ......................................................................................139 4.5. Nhận xét chung về thực nghiệm sư phạm ....................................................145 KẾT LUẬN ............................................................................................................148 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .............................................................................................151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................152 PHỤ LỤC .............................................................................................................PL-1 1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Giáo dục thế hệ trẻ luôn là mối quan tâm đặc biệt của mỗi quốc gia, dân tộc cũng như của toàn nhân loại. Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định, giáo dục đào tạo cùng với khoa học - công nghệ là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội. Để thực hiện nhiệm vụ có tầm chiến lược trên đây, vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đã được đặt ra như một nhu cầu vừa cấp thiết trước mắt, vừa cơ bản lâu dài. Đề cập đến vấn đề này, Nghị quyết đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI (2011) nhấn mạnh quan điểm cần phải phát triển nhanh nguồn nhân lực, đặc biệt nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân. Còn Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã coi việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những khâu đột phá chiến lược trong các nhiệm vụ trọng tâm của cách mạng nước ta trong thời kỳ đổi mới. Tinh thần và quan điểm cơ bản đó đã được cụ thể hoá trong Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của BCHTW Đảng (khóa XI): “Phát triển giáo dục đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Luật Giáo dục của nước CHXHVN (Điều 2, sửa đổi bổ sung 2009 và Điều 28, sửa đổi bổ sung 2010), cũng nhấn mạnh:“Mục tiêu của giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập và xã hội chủ nghĩa, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, hoặc “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hướng thú học tập cho học sinh” [31,30]. 2 1.2. Là một môn học có ưu thế và trọng trách lớn trong việc giáo dục truyền thống, tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ, hoạt động dạy học lịch sử (DHLS) ở trường phổ thông luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của toàn xã hội. Thời gian qua, chất lượng DHLS, bên cạnh những tiến bộ và đổi mới, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Hứng thú của học sinh (HS) đối với bộ môn lịch sử, kết quả học tập lịch sử cũng như nhận thức của thế hệ trẻ đối với lịch sử dân tộc, còn để lại không ít băn khoăn, lo lắng và chưa đáp ứng được kỳ vọng của xã hội. Cũng chính vì thế, cùng với dạy học nói chung, vấn đề đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông, cũng được đặt ra như một trong những yêu cầu cấp thiết. Cũng như dạy học nói chung, đổi mới DHLS ở trường phổ thông là cuộc đổi mới toàn diện và đồng bộ, từ nội dung, chương trình, SGK đến phương pháp, phương tiện và cách thức tổ chức dạy học, trong đó việc chuyển từ định hướng tiếp cận nội dung sang định hướng phát triển năng lực, cùng với việc tăng cường các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa lịch sử cũng như các hoạt động gắn với thực tiễn của đời sống xã hội, được coi là những điểm nhấn quan trọng của quá trình đổi mới. 1.3. Nghệ An là vùng đất có truyền thống lịch sử lâu đời. Thời dựng nước, Nghệ An là trung tâm cực nam của văn minh Đông Sơn. Trên đôi bờ sông Cả đã hình thành nên những điểm tụ cư đông đúc với một trình độ phát triển cao về đời sống vật chất và tinh thần. Trong mọi thời đại, nhân dân Nghệ An luôn cùng với nhân dân cả nước sát cánh bên nhau trong các đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. Mỗi bước đi của lịch sử dân tộc luôn có những dấu ấn đậm nét của đất và người xứ Nghệ. Nghệ An cũng là quê hương của nhiều anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa của Việt Nam và thế giới. Mỗi mảnh đất nơi đây đều in đậm những chứng tích của lịch sử. Đó là mảnh đất Nam Đàn - nơi nuôi dưỡng những tâm hồn vĩ đại như Phan Bội Châu, Nguyễn Ái Quốc; mảnh đất Hưng Nguyên cùng với thành Vinh - Bến Thủy, những địa danh đã đi vào lịch sử của “cuộc đấu tranh giai cấp long trời, lở đất”; vẫn còn đó những Anh Sơn, Nghi Lộc, Nam Đàn, những nơi hình thành sớm nhất chính quyền Xô Viết đầu tiên trên cả nước… Bên cạnh những 3 chứng tích của lịch sử, Nghệ An còn là quê hương của những câu hò ví dặm, những làn điệu dân ca đằm thắm, mượt mà. Tất cả đã làm nên một vùng văn hóa - lịch sử xứ Nghệ, có giá trị to lớn trong DHLS nói riêng cũng như giáo dục thế hệ trẻ hôm nay nói chung. Truyền thống lịch sử oai hùng và bản sắc văn hoá đặc sắc của vùng đất “địa linh, nhân kiệt” chính là nguồn cội sức mạnh và tài sản vô giá của các hoạt động giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, trong đó có các HĐNK nói chung và ngoại khoá của bộ môn Lịch sử nói riêng. HĐNK của bộ môn Lịch sử có vai trò và vị trí như thế nào trước yêu cầu đổi mới hiện nay và theo đó, việc đổi mới HĐNK của bộ môn Lịch sử phải tiến hành như thế nào, cả về nội dung, hình thức và các biện pháp cụ thể ở trường THPT nói chung và các trường THPT tỉnh Nghệ An nói riêng?. Đó là những vấn đề lớn, có ý nghĩa quan trọng không chỉ trong lí luận mà còn tác động trực tiếp tới thực tiễn DHLS ở ở trường phổ thông hiện nay. Với cách tiếp cận như thế, chúng tôi đã chọn vấn đề: Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An) làm đề tài luận án của mình và mong muốn những kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay. 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 2.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình đổi mới HĐNK ở trường THPT, trong đó tập trung chủ yếu vào nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới. 2.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu việc đổi mới HĐNK lịch sử ở trường THPT, từ cơ sở lí luận, thực tiễn đến nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới cụ thể. Kết quả nghiên cứu lý thuyết của đề tài sẽ được vận dụng thực tế và triển khai thực nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An. 4 3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu cơ bản của đề tài là việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, từ cơ sở lí luận, thực tiễn và các giải pháp tiến hành. Các kết quả nghiên cứu của đề tài, sau khi được vận dụng và thử nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An, sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích trong nhiên cứu, giảng dạy, học tập lịch sử và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được những mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau: - Tìm hiểu các tài liệu, các công trình nghiên cứu của Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK trong dạy học và DHLS ở trường THPT. - Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT: xem xét lý thuyết, khảo sát thực trạng, xác định vai trò, ý nghĩa và sự cần thiết khách quan của đề tài nghiên cứu. - Đề xuất nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới hoạt động HĐNK trong dạy học lịch sử ở trường THPT. - TNSP để khẳng định tính đúng đắn và khả thi về những kết luận khoa học của đề tài. 4. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 4.1. Cơ sở phương pháp luận Cơ sở phương pháp luận của đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối cùa Đảng và Nhà nước về giáo dục và giáo dục lịch sử. 5 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Nghiên cứu lí thuyết Nghiên cứu quan điểm của các tác gia kinh điển, các tài liệu Giáo dục học, Tâm lý học, Giáo dục lịch sử... có liên quan tới đề tài. Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa ở trường THPT để xác định những nội dung cần kế thừa và đổi mới trong tổ chức HĐNK Lịch sử ở trường THPT. 4.2.2. Nghiên cứu thực tiễn Điều tra khảo sát thực tiễn về phía GV và HS ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An để có cơ sở rút ra các kết luận về thực trạng tổ chức HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay. Soạn các kế hoạch, nội dung tổ chức HĐNK để tiến hành thử nghiệm, TNSP từng phần, toàn phần nhằm kiểm tra tính khả thi của các đề xuất đã đưa ra trong đề tài Sử dụng phương pháp thống kê toán học, phần mềm xử lý, phân tích số liệu SPSS để xử lí kết quả điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm (TNSP). 5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN 5.1. Giả thuyết khoa học HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay, bên cạnh những ưu điểm cần kế thừa và phát huy, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Nếu vận dụng các kết quả nghiên cứu của đề tài, liên quan đến các giải pháp tiến hành nhằm đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, thì sẽ khắc phục được những hạn chế và bất cập nói trên và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT hiện nay. 5.2. Đóng góp của luận án - Khẳng định vị trí, ý nghĩa của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường phổ thông. - Phác họa bức tranh chung về thực trạng của HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay. - Đề xuất các giải pháp về nội dung, hình thức, biện pháp tiến hành việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT. 6 6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN Kết quả nghiên cứu đề tài có ý nghĩa hết sức quan trọng về lí luận và thực tiễn: 6.1. Về lí luận Góp phần bổ sung và làm phong phú thêm lí luận về phương pháp DHLS ở trường phổ thông liên quan đến HĐNK của bộ môn. 6.2.Về thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài là những gợi ý và tài liệu tham khảo đối với GV lịch sử phổ thông, các nhà nghiên cứu, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên các trường đại học, cao đẳng trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập liên quan đến giáo dục lịch sử. 7. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án gồm bốn chương như sau: Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài. Chương 2. Vấn đề đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông – cơ sở lí luận và thực tiễn Chương 3. Các giải pháp đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông. Chương 4. Thực nghiệm sư phạm. 7 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Là một trong những hình thức tổ chức dạy học chủ yếu, HĐNK nói chung và ngoại khóa lịch sử nói riêng, từ rất sớm đã nhận được sự quan tâm, nghiên cứu của các nhà Tâm lý học, Giáo dục học và Giáo dục lịch sử cả trong và ngoài nước. Trong phạm vi của đề tài, chúng tôi tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản sau đây: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu của các nhà Tâm lý học, Giáo dục học về HĐNK trong dạy học. Thứ hai, các công trình nghiên cứu của các nhà Giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK trong DHLS ở trường phổ thông. Thứ ba, đánh giá chung về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài, xác định những nội dung có thể kế thừa, cũng như chỉ ra những vấn đề mà luận án cần tiếp tục đi sâu nghiên cứu. 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến hoạt động ngoại khóa trong dạy học 1.1.1. Ở nước ngoài Trong lịch sử giáo dục, vai trò của thực hành - cơ sở quan trọng của HĐNK - đã được quan tâm từ lâu. Là một trong những nhà khởi xướng của Nho giáo, Khổng Tử (551 - 479 tr.CN), nhà giáo dục vĩ đại của Trung Quốc thời cổ đại cho rằng, để tạo ra lớp người “trị quốc” thì giáo dục phải gắn giữa học với hành, nhà giáo phải phát huy được tính tích cực trong suy nghĩ và trong quá trình nhận thức của người học. Ở thời cận đại, với sự xuất hiện của chủ nghĩa tư bản và cùng với đó là sự kết thúc của chế độ phong kiến, nhiều luồng tư tưởng tiến bộ đã xuất hiện, trong đó có những tư tưởng về giáo dục qua HĐNK nói riêng và hoạt động ngoài giờ lên lớp nói chung. François Rabelais (1494 - 1553) nhà tư tưởng, nhà giáo dục học người Pháp, một trong những đại biểu tiêu biểu của phong trào văn hóa Phục hưng, cũng từng nhấn mạnh: ngoài việc triển khai các hoạt động học tập trên lớp thì cần có những hình thức hoạt động học tập tại các xưởng thợ, các miền quê để tăng cường kiến thức thực tiễn cho HS. Chỉ có tăng kiến thức thực tiễn cho HS thì HS mới có thể sáng tạo và hiểu kĩ hơn những kiến thức đã được học. J.A Cômenxki – một 8 trong những người đặt nền móng cho nền sư phạm cận đại, đã nhấn mạnh đến việc kết hợp học tập ở trên lớp và hoạt động ngoài lớp nhằm giải phóng hình thức học tập“giam hãm trong bốn bức tường”của hệ thống nhà trường giáo hội thời trung cổ. Ông nhấn mạnh, việc học không chỉ là quá trình lĩnh hội kiến thức trong sách vở mà còn lĩnh hội kiến thức từ thực tiễn cuộc sống. Các nhà Tâm lý học và Giáo dục học Xô Viết cũng đề cao vai trò của HĐNK đối với quá trình giáo dục HS, tiêu biểu như: A.Makarenko, E.K.Krupskaija, G.A.Culaghina, T.A.Ilina, Cai rốp, L.V.Zancôp... Trong đó, HĐNK đã được các tác giả đề cập đến dưới nhiều góc độ khác nhau và xem HĐNK là một hướng bổ sung kiến thức, bồi dưỡng đạo đức và năng khiếu, kích thích hứng thú học tập và cùng với các hoạt động nội khóa, góp phần củng cố kiến thức và hoàn thiện bản thân cho HS. Trong công trình nghiên cứu Giáo dục học (Bản dịch của Khu học xá, NXB Sự thật, HN 1960), khi đề cập tới các hình thức ngoại khóa, Cairôp khẳng định cần phải có kế hoạch về việc xây dựng các HĐNK từ trước một cách rõ ràng. Ông cho rằng “Ngoại khóa để thu hút HS, làm cho họ hứng thú” và đi đến kết luận rằng “công tác ngoại khóa cần được suy nghĩ kĩ và tiến hành ở tất cả các lớp trong hệ thống giáo dục mà không được mang tính chất thất thường”. B.P. Êxipôp, trong công trình nghiên cứu“Những cơ sở lí luận dạy học” (NXB GD, HN 1971), cũng chỉ ra những HĐNK có thể triển khai trong quá trình dạy học. Tác giả đã trình bày một số đặc điểm của các HĐNK như tham quan, tổ chức trò chơi và cho rằng: “Trong quá trình hoạt động nhận thức của HS, mối tương quan giữa cái cụ thể và trừu tượng có một ý nghĩa lớn lao, nó dẫn tới chỗ hiểu biết hiện thực một cách phong phú hơn, súc tích hơn và sâu sắc hơn...” [52.178]. Cùng quan điểm này, E.I. Gôlan trong Tập 2 của công trình “Những cơ sở của lí luận dạy học” (NXB GD, HN 1971) đã nhấn mạnh: HĐNK sẽ làm phong phú thêm kinh nghiệm cho HS trong việc giải quyết mối quan hệ giữa lý thuyết và thực tiễn. Ông cũng khẳng định, HĐNK có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục lòng yêu nước, phát triển toàn diện HS và chống lại chủ nghĩa kinh viện, giáo điều trong dạy học hiện nay. Trong HĐNK, E.I. Gôlan đã đề cập khá kĩ đến hình thức tham quan, ông cho rằng đó là một trong những hình thức HĐNK quan trọng:“như một hình thức công tác trí dục và đức dục, khắc phục chủ nghĩa kinh viện, giáo điều và bệnh nói suông trong dạy học” [52, tr.68]. 9 T. A. Ilina trong các công trình nghiên cứu của mình, đặc biệt là giáo trình “Giáo dục học” tập 2, (NXB GD, HN 1979), cũng đề cập đến việc tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ học và khẳng định, mục đích của các hoạt động này là bổ sung và làm sâu sắc hơn giáo dục chính khoá, trước tiên, nó là “phương tiện để phát hiện đầy đủ năng lực HS, làm thức tỉnh hứng thú và thiên hướng của các em đối với hoạt động nào đó và cũng là hình thức tổ chức giải trí cho các em, là cơ sở để quản lí việc thực tập về hành vi đạo đức để xây dựng kinh nghiệm của hành vi này”. N.V.Savin trong sách Giáo dục học, T.1 (NXB GD,HN, 1983) đã đề cập nhiều vấn đề chung của giáo dục học, từ phương pháp dạy học, hình thức kiểm tra đánh giá, vấn đề tự học cho HS... Trong đó, về bài học, tác giả cho rằng, bên cạnh bài học trong giờ lên lớp, còn có bài học ngoài giờ lên lớp, đó chính là HĐNK. Ông cho rằng khi tổ chức các HĐNK, GV cần phải nghiên cứu thật kĩ hình thức, chủ đề của hoạt động, nhiệm vụ và kế hoạch của GV và HS. Đây chính là nguồn tài liệu tham khảo khi chúng tôi nghiên cứu, xây dựng các kế hoạch HĐNK hoặc đánh giá các HĐNK trong quá trình triển khai đề tài. Như vậy, có thể thấy, cùng với việc xây dựng một nền tảng cho xã hội mới, làm mẫu hình cho các nước noi gương, thì nền giáo dục Xô Viết đã có vai trò to lớn trong việc cung cấp cho nền giáo dục thế giới một hệ thống những lí luận về các hình thức tổ chức dạy học nói chung và HĐNK nói riêng, góp phần to lớn vào sự phát triển của giáo dục thế giới trong giai đoạn này. Cùng với các nhà Giáo dục học, Tâm lý học Xô Viết, HĐNK cũng được các nhà nghiên cứu của nhiều nước đề cập trong các công trình nghiên cứu của mình. Trong bộ sách Cải cách giáo dục ở các nước phát triển (NXB GD, HN 2010), các tác giả đã giới thiệu những nét tiêu biểu về các cuộc cải cách trong nền giáo dục ở các nước phát triển như Anh, Pháp, Mỹ…Theo các tác giả, một trong những nguyên nhân thành công của các nước phát triển chính là nhờ ở những thành tựu từ các cuộc cải cách giáo dục, trong đó HĐNK có vị trí quan trọng và luôn được các nước đặc biệt quan tâm. Trong tác phẩm Cải cách giáo dục ở Pháp và Đức (NXB GD, HN 2010), các nhà giáo dục cũng đã nhấn mạnh đến vai trò của việc học gắn liền với thực tiễn cuộc sống, khi khẳng định:“Giáo dục trí lực trừu tượng khiến cho trường học trở nên khép kín, cứng nhắc, đồng thời khiến cho nội dung học xa rời thực tế”... [48 10 tr.18]. Các tác giả cũng nhấn mạnh, HĐNK với những hình thức đa dạng của mình, sẽ góp phần quan trọng trong việc phát huy tính tích cực của HS, xóa bỏ sự “khép kín, cứng nhắc” của chương trình đào tạo, đưa HS gắn liền với thực tiễn của cuộc sống. Trong tác phẩm “Tâm lý học căn bản”, (do Minh Đức - Hồ Kim Chung dịch, NXB Văn hóa thông tin, 2004), Roberts Feldman đã trình bày một cách khá chi tiết về tâm lý con người, mối quan hệ giữa tâm lý con người và phương pháp dạy học, trong đó chú trọng đến việc vận dụng kiến thức để tìm hiểu cuộc sống mà chúng ta đang sống. Đây cũng chính là một trong những mục đích giáo dục HS, để HS có thể vận dụng kiến thức vào xử lý những vấn đề hiện tại. Ở các nước châu Âu, việc tổ chức HĐNK trong dạy học luôn là một nội dung được các nước đặc biệt quan tâm, không chỉ ở một cấp học, một bậc học mà trong suốt cả chương trình đào tạo của các nước. Nghị viện Cộng đồng châu Âu, trong Khuyến nghị 1283, đã nêu rõ quan điểm về việc tổ chức HĐNK: phải kết hợp các hình thức khác nhau trong học tập lịch sử... Phải tạo thuận lợi cho một tác động qua lại lớn nhất giữa ảnh hưởng của việc tiến hành bài chính khoá và HĐNK đối với khả năng đánh giá lịch sử của thế hệ trẻ. Thí dụ, qua các nhà bảo tàng (đặc biệt các bảo tàng lịch sử), qua những con đường văn hóa và qua du lịch nói chung để bồi dưỡng kiến thức HS. Chính sự quan tâm đến giáo dục lịch sử trong tình hình thế giới hiện nay cũng làm cho nhiều nhà giáo dục bộ môn phải đề cập đến ý nghĩa, tác dụng các hình thức HĐNK. Trong tác phẩm Impact of Extracurricular Activities on Students (Tầm quan trọng của HĐNK đối với sinh viên) các tác giả Wilson, Nikki (trường Đại học Wisconsin-Stout, 2009), đã chỉ ra tầm quan trọng của HĐNK trong quá trình học tập, theo đó, HĐNK sẽ giúp cho người học nâng cao trình độ học vấn, đi học thường xuyên hơn và có sự tự giác cao hơn, hình thành các kỹ năng như làm việc nhóm và lãnh đạo, trong khi giảm khả năng sử dụng rượu bia và ma túy bất hợp pháp và nhiều hành vi tiêu cực liên quan đến phẩm chất và đạo đức HS. Đây là yếu tố quan trọng để chúng tôi đề xuất cần phải đem HĐNK vào trong trường học nhằm mục đích giáo dục HS, phát triển toàn diện HS và hạn chế sự xâm nhập của những tệ nạn xã hội vào trường học. Còn trong công trình “Đa trí tuệ trong lớp học”, NXB GD Việt Nam, 2013,
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan