Tài liệu đổi mới công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc viện hàn lâm khoa học xã hội việt nam theo hướng chuẩn quốc tế

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC TẠP CHÍ HOẠT ĐỘNG TRONG LĨNH VỰC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HƯỚNG CHUẨN QUỐC TẾ ......................................... 7 1.1. Một số lý luận cơ bản về tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV ................ 7 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính đối với các tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV .................................................................................................................. 15 1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV .................................................................................. 21 1.4. Kinh nghiệm quản lý tài chính của một số tạp chí trong nước hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV hướng tới chuẩn quốc tế ............................................................ 24 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC TẠP CHÍ THUỘC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM 28 2.1. Giới thiệu về Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ....................................... 28 2.2. Hệ thống các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam ................................ 29 2.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam giai đoạn vừa qua .............................................................. 33 2.4. Đánh giá chung về công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam ............................................................................. 40 2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam thời gian qua ............................................................. 48 CHƯƠNG 3. CÁC GIẢI PHÁP NHẰM ĐỔI MỚI CÔNG TÁC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC TẠP CHÍ THUỘC VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HƯỚNG TỚI CHUẨN QUỐC TẾ ............................. 52 3.1. Định hướng phát triển Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam giai đoạn đến năm 2020 52 3.2. Định hướng phát triển các tạp chí Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam theo chuẩn quốc tế ........................................................................................................................... 54 3.3. Yêu cầu đặt ra đối với đổi mới công tác quản lý tài chính của các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam ................................................................................... 56 3.4. Cơ hội và thách thức đối với đổi mới công tác quản lý tài chính của các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam ......................................................................... 56 3.5. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam hướng tới chuẩn quốc tế .................................................... 60 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 69 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................... 71 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Bộ Tài chính BTC Chính phủ CP Khoa học và công nghệ KH&CN Khoa học xã hội KHXH Khoa học xã hội và nhân văn KHXH&NV Ngân sách nhà nước NSNN Institute for Scientific Information ISI Viện Thông tin Khoa học DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Phân bổ kinh phí (dự toán giao) cho các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam giai đoạn 2012-2016 .................................................................... 34 Bảng 2: Tình hình kinh phí thu từ bán tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam giai đoạn 2012-2016 .................................................................... 35 Bảng 3: Tình hình kinh phí chi cho hoạt động xuất bản tạp chí, ấn phẩm khoa học giai đoạn 2012 - 2016 ................................................................................................ 37 Bảng 4: Cơ cấu chi hoạt động Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam năm 2015 ......... 39 Bảng 5: Phân loại tạp chí theo tỷ lệ tồn kho/số in đoạn 2012 - 2015 ....................... 45 Bảng 6: Phân loại tạp chí theo tỷ lệ biếu tặng/số in giai đoạn 2012 - 2015 .............. 45 Bảng 7: Phân loại tạp chí theo số thu từ phát hành tạp chí giai đoạn 2012 - 2015 ... 46 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nâng cao năng lực quản lý tài chính là một trong những yêu cầu quan trọng để nâng cao hiệu quả hoạt động đối với tất cả các tổ chức, các chủ thể kinh tế, đơn vị sự nghiệp. Trong điều kiện xã hội Việt Nam ngày càng phát triển, các quan hệ kinh tế ngày càng mở rộng và dần phản ánh đúng bản chất vốn có của nó, thì việc làm chủ các quan hệ kinh tế, quan hệ tài chính để hướng nó đi theo đúng mục đích của người quản lý lại càng cần thiết, đồng thời cũng đòi hỏi các chủ thể phải có năng lực quản lý tài chính tốt. Chủ trương trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các tổ chức khoa học trong lĩnh vực tài chính đã được thể chế hoá tại một loạt các văn bản như: Nghị định số 115/2005/NĐ-CP ngày 5/9/2005; Thông tư liên tịch số 12/2006/TTLT/ BKHCNBTC-BNV; Nghị định số 43/2006/NĐ-CP; Thông tư liên tịch số 121/2014/TTLTBTC-BKHCN về quy định xây dựng dự toán, quản lý, sử dụng và quyết toán kinh phí thực hiện nhiệm vụ thường xuyên theo chức năng của tổ chức KH&CN công lập; Nghị định số 16/2015/NĐ-CP của Chính phủ ngày 14/2/2015 quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập thay thế Nghị định 43, Nghị định 54/2016/NĐ-CP ngày 14/6/2016 quy định cơ chế tự chủ của tổ chức KH&CN công lập thay thế Nghị định 115 với mục đích tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong cơ chế hoạt động, cơ chế tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức KH&CN công chuyển dần sang hình thức đặt hàng, giao nhiệm vụ cung cấp dịch vụ công thay vì giao dự toán trước đây, khuyến khích các đơn vị chủ động tăng thu, giảm dần việc thụ động phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Các tạp chí khoa học có vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin về các lĩnh vực của khoa học, công nghệ và đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội... trong và ngoài nước, là một trong các kênh thông tin quan trọng để công bố và giới thiệu các kết quả nghiên cứu và ứng dụng KH&CN. Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam có 34 tạp chí, đóng vai trò rất quan trọng trong việc công bố kịp thời các kết quả nghiên cứu không chỉ của các nhà nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, mà của cả giới KHXH&NV trong nước 1 và một bộ phận các nhà Việt Nam học ở các nước trên thế giới, góp phần quan trọng vào việc thúc đẩy nền KHXH&NV nước nhà phát triển. Các tạp chí khoa học này cũng là phương tiện không thể thiếu trong việc tranh luận khoa học, quảng bá kiến thức về KHXH&NV, góp phần nâng cao dân trí, giới thiệu kết quả nghiên cứu về KHXH&NV của nước ta với bạn bè thế giới, cũng như giới thiệu kinh nghiệm của thế giới để Việt Nam tham khảo trong quá trình phát triển. Tuy nhiên, hiện nay, chưa có tạp chí nào thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam đạt chuẩn quốc tế, được vào tổ chức Scopus hay ISI. Điều này đòi hỏi Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam cần nhanh chóng đổi mới, nâng cấp các tạp chí khoa học theo tiêu chuẩn quốc tế, góp phần trực tiếp làm tăng thứ hạng về trình độ khoa học công nghệ nước ta so với các nước khác trên thế giới. Để đạt được mục tiêu nói trên, việc nâng cao hiệu quả hoạt động của công tác quản lý tài chính tạp chí có ý nghĩa quan trọng vì hoạt động của các tạp chí chỉ mang lại chất lượng, hiệu quả cao và có thể nâng cao thu nhập của cán bộ, viên chức, biên tập viên khi quản lý và sử dụng tốt các nguồn tài chính, tài sản. Tuy nhiên, thực tiễn công tác quản lý tài chính ở nhiều tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam còn nhiều vấn đề tồn tại, còn khá thụ động, chủ yếu trông chờ vào nguồn ngân sách nhà nước cấp hàng năm với mức phân bổ còn khiêm tốn so với nhu cầu phát triển. Những hạn chế, bất cập trong công tác quản lý tài chính là nhân tố quan trọng làm giảm hiệu quả của hoạt động. Vì vậy, yêu cầu đổi mới công tác quản lý tài chính có tính cấp thiết, là một khâu then chốt để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các tạp chí. Đó cũng là lý do để tôi lựa chọn vấn đề “Đổi mới công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam theo hướng chuẩn quốc tế” nghiên cứu trong phạm vi luận văn thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Những công trình nghiên cứu về hoạt động của tạp chí khoa học và quản lý tài chính trong hoạt động của tạp chí khoa học ở Việt Nam thời gian qua có thể kể đến: Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam (2010-2012), Đề án Xây dựng Tạp chí Khoa học công nghệ theo chuẩn quốc tế, đã phân tích, làm rõ thực trạng xuất bản 2 Tạp chí Khoa học công nghệ Việt Nam, những thành tựu và hạn chế, trên cơ sở đó, đưa ra một số nhóm giải pháp vĩ mô và vi mô nhằm xây dựng Tạp chí Khoa học công nghệ theo chuẩn quốc tế, trong đó nhấn mạnh đến yếu tố hợp tác quốc tế. Trường Đại học Kinh tế quốc dân (2009 - 2012), Đề án Nâng cấp Tạp chí Kinh tế và Phát triển theo tiêu chuẩn quốc tế, đã đánh giá, tổng kết những kết quả hoạt động xuất bản của tạp chí trong thập kỷ đầu thế kỷ XXI; định hướng hoạt động của tạp chí và đề xuất giải pháp xuất bản tạp chí theo chuẩn quốc tế, gồm nhóm giải pháp về nâng cao chất lượng bài báo khoa học, nhóm giải pháp về kỹ thuật và nhóm giải pháp về cơ chế quản lý tài chính. Kiều Quỳnh Anh (2012), Một số giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực của Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 2011 - 2015, Nhiệm vụ cấp bộ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Tác giả đã tập trung phân tích thực trạng đội ngũ cán bộ của Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam trong 30 năm qua, trên cơ sở đó, đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng cán bộ của tạp chí. Nguyễn Đức Long (2012), Những giải pháp nâng cao chất lượng công tác biên tập, biên dịch tiếng Anh của Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 2011 - 2015, Nhiệm vụ cấp bộ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Tác giả đã phân tích những thuận lợi và khó khăn trong công tác biên tập Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam (tiếng Anh), những kết quả, hạn chế và các nguyên nhân, từ đó, đưa ra các giải pháp, trong đó chú trọng khâu tuyển dụng cán bộ đáp ứng yêu cầu vừa có ngoại ngữ, vừa có chuyên môn. Triệu Tuyết Hạnh (2012), Một số giải pháp nâng cao chất lượng Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam trong quá trình hội nhập, Nhiệm vụ cấp bộ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Tác giả đã khái lược quá trình phát triển Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam tiếng Việt từ khi ra đời năm 2003 đến năm 2012, cả những thành tựu, hạn chế và nguyên nhân; định hướng, triển vọng và giải pháp tăng cường biên tập về chất lượng. Bùi Văn Hồng (2012), Những giải pháp nâng cao chất lượng công tác phát hành của Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam giai đoạn 2011 - 2015, Nhiệm vụ cấp bộ, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Tác giả đã phân tích thực trạng phát hành tạp 3 chí về số lượng và doanh thu, chỉ ra nguyên nhân hạn chế phát hành. Trong đó, nguyên nhân cơ bản là chất lượng tạp chí chưa cao, mẫu mã hình thức chưa đẹp. Đây cũng là một trong các giải pháp tác giả đưa ra nhằm nâng cao hơn nữa công tác phát hành tạp chí. Trần Mạnh Tuấn (2011-2012), Tiêu chuẩn quốc tế đối với Tạp chí Khoa học và việc áp dụng tại Viện Khoa học xã hội Việt Nam, Nhiệm vụ cấp bộ, Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Tác giả đã giới thiệu một số tiêu chuẩn chất lượng Tạp chí Khoa học quốc tế; phân tích thực trạng các Tạp chí Khoa học xã hội trực thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, những cơ hội và thách thức trong việc nâng cao chất lượng Tạp chí Khoa học thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Nguyễn Văn Nhung (2010), Một vài thông tin về mã số chuẩn quốc tế cho tạp chí và sách, về sự phân loại Tạp chí Khoa học và cách trình bày một bài báo trong Tạp chí Khoa học, Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tác giả đã chỉ ra cách phân loại tạp chí theo chuẩn quốc tế ISN, Scopus, những cách đánh giá bài báo khoa học và gợi mở cách trình bày bài báo khoa học theo chuẩn quốc tế, bao gồm các thông tin: Ngày tòa soạn nhận được bài báo, ngày phản biện đánh giá, yêu cầu sửa chữa lại bài báo (nếu có), ngày bài báo được đăng, tóm tắt bài báo, các từ khóa trong bài báo. Nguyễn Văn Tuấn và Nguyễn Đình Nguyên, Chất lượng nghiên cứu khoa học ở Việt Nam qua các chỉ số trích dẫn, ykhoa.net. Các tác giả đã đánh giá hệ số IF và chỉ số H các bài báo khoa học ở Việt Nam, từ đó đưa ra khuyến nghị nâng cao chất lượng bài báo khoa học trên các tạp chí. Có thể nói, các công trình nghiên cứu ở trên đã có nhiều đóng góp nhất định về mặt khoa học và thực tiễn, nhưng chủ yếu tập trung vào nội dung phát triển tạp chí khoa học, còn thiếu những công trình tổng hợp, kết hợp cả lý luận học thuật và thực tiễn về quản lý tài chính trong hoạt động của các tạp chí khoa học xã hội với nhiều đặc thù riêng trong bối cảnh có rất nhiều thay đổi về cơ chế chính sách theo hướng đẩy mạnh tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các tổ chức KH&CN như hiện nay. Đây là một mảng trống trong nghiên cứu mà luận văn hướng tới. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng công tác quản lý tài chính tại các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, đề xuất một số giải pháp nhằm đổi mới, hoàn thiện công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam hướng tới chuẩn quốc tế. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đổi mới công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam hướng tới chuẩn quốc tế. Phạm vi không gian: các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam. Phạm vi thời gian: Luận văn sẽ tập trung phân tích thực trạng quản lý tài chính tại các tạp chí từ năm 2012 đến 2016: đây là thời gian đánh dấu sự thay đổi của Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam (từ Viện Khoa học xã hội Việt Nam) và các tổ chức KH&CN công lập gắn với Nghị định 54/2016/NĐ-CP quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ chức KH&CN công lập. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích SWOT: để đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức của mô hình quản lý tài chính của các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam; - Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Luận văn sẽ sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu để kế thừa các kết quả nghiên cứu trước đây để làm rõ cơ sở lý luận, kinh nghiệm quốc tế, thực trạng của vấn đến nghiên cứu. - Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh: Từ số liệu thống kê tình hình quản lý tài chính tại các tạp chí, làm rõ sự biến động về thực trạng liên quan đến đối tượng nghiên cứu, đề xuất các giải pháp chính sách phù hợp với thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luân văn Về mặt lý luận, luận văn góp phần hệ thống hóa các vấn đề lý luận liên quan đến đổi mới công tác quản lý tài chính ở các tạp chí khoa học nói chung và các tạp chí lĩnh vực KHXH&NV nói riêng. Về mặt thực tiễn, luận văn đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý tài chính của các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt 5 Nam, qua đó góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các tạp chí theo hướng chuẩn quốc tế. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, đề tài được kết cấu làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính đối với các tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV hướng tới chuẩn quốc tế Chương 2: Thực trạng công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam Chương 3: Các giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí thuộc Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam 6 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH ĐỐI VỚI CÁC TẠP CHÍ HOẠT ĐỘNG TRONG LĨNH VỰC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN HƯỚNG CHUẨN QUỐC TẾ 1.1. Một số lý luận cơ bản về tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV 1.1.1. Một số vấn đề cơ bản về tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV Khái niệm tạp chí KHXH&NV Từ thế kỷ XVII, tạp chí khoa học (scientific journal hoặc academic journal) xuất hiện trên thế giới. Tạp chí khoa học xuất bản đầu tiên trên thế giới là tạp chí Philosophical Transactions vào năm 1665 và hiện vẫn đang được xuất bản bởi tập đoàn xuất bản Royal Society có trụ sở đặt tại Thủ đô London, nước Anh. Tạp chí khoa học được hiểu là một xuất bản phẩm phát hành định kỳ, công bố các công trình nghiên cứu nguyên gốc của các chuyên gia, các nhà khoa học, được công nhận trong lĩnh vực chuyên sâu. Các tạp chí khoa học đưa ra những nghiên cứu mang tính cơ bản được thẩm định thông qua quy trình bình duyệt bằng chuyên gia (peer review) chặt chẽ, đòi hỏi những người có kiến thức chuyên sâu và mang tính hàn lâm mới có thể hiểu được. Theo Điều 3 Khoản 16, Luật Báo chí năm 2016, “Tạp chí khoa học là sản phẩm báo chí xuất bản định kỳ để công bố kết quả nghiên cứu khoa học, thông tin về hoạt động khoa học chuyên ngành”. Như vậy, có thể hiểu, tạp chí KHXH&NV là ấn phẩm khoa học phát hành định kỳ, công bố các công trình nghiên cứu nguyên gốc của các chuyên gia, các nhà khoa học, được công nhận trong lĩnh vực KHXH&NV. Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của tạp chí KHXH&NV Các tạp chí KHXH&NV có các chức năng và nhiệm vụ chung theo Điều 4 Luật Báo chí năm 2016 gồm: 7 1. Báo chí ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là phương tiện thông tin thiết yếu đối với đời sống xã hội; là cơ quan ngôn luận của cơ quan Đảng, cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp; là diễn đàn của Nhân dân. 2. Báo chí có nhiệm vụ, quyền hạn sau đây: a) Thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới phù hợp với lợi ích của đất nước và của Nhân dân; b) Tuyên truyền, phổ biến, góp phần xây dựng và bảo vệ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, thành tựu của đất nước và thế giới theo tôn chỉ, Mục đích của cơ quan báo chí; góp phần ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa lành mạnh của Nhân dân, bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc, xây dựng và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; c) Phản ánh và hướng dẫn dư luận xã hội; làm diễn đàn thực hiện quyền tự do ngôn luận của Nhân dân; d) Phát hiện, nêu gương người tốt, việc tốt, nhân tố mới, điển hình tiên tiến; đấu tranh phòng, chống các hành vi vi phạm pháp luật và các hiện tượng tiêu cực trong xã hội; đ) Góp phần giữ gìn sự trong sáng và phát triển tiếng Việt, tiếng của các dân tộc thiểu số Việt Nam; e) Mở rộng sự hiểu biết lẫn nhau giữa các nước và các dân tộc, tham gia vào sự nghiệp của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, hữu nghị, hợp tác, phát triển bền vững” [32]. Ngoài ra, các tạp chí KHXH&NV còn có một số chức năng, nhiệm vụ đặc thù, cụ thể: - Công bố, giới thiệu các công trình nghiên cứu về khoa học xã hội và nhân văn của các tác giả ở trong và ngoài nước; - Phản ánh, đề xuất giải pháp và góp ý cho những vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa của đất nước qua những bài báo khoa học. 8 - Đảm bảo nội dung đa dạng và bám sát với yêu cầu thực tiễn của đất nước về phát triển xã hội, văn hóa, con người; phát triển KHXH&NV. - Đảm bảo chất lượng bài viết, thực hiện những chuẩn mực quốc tế của một tạp chí khoa học; - Kiểm định chất lượng nghiên cứu khoa học thông qua quy trình bình duyệt chuyên gia; - Xác lập uy tín của các nhà nghiên cứu; - Cơ sở dữ liệu tham khảo/trích dẫn cho các nghiên cứu tương lai [46]. 1.1.2. Tiêu chuẩn tạp chí khoa học theo tiêu chuẩn quốc tế Thực tế ở các trường đại học lớn, cơ sở nghiên cứu nổi tiếng trên thế giới đều có tạp chí khoa học. Tuy áp dụng những tiêu chí không hoàn toàn giống nhau, nhưng nhìn chung các trường đại học trên thế giới đều có sự công nhận khá thống nhất về uy tín và xếp hạng của các tạp chí khoa học đối với danh tiếng của tạp chí, cơ sở nghiên cứu. Theo cách hiểu chung hiện nay, chất lượng tạp chí KHXH&NV theo tiêu chuẩn quốc tế là sự đo lường một cách tương đối chính xác và khách quan bằng các chỉ tiêu định lượng các bài báo nói riêng hay tạp chí nói chung, được áp dụng trong hệ thống cơ sở dữ liệu của tổ chức uy tín khoa học quốc tế. ISI và Scopus đưa ra tiêu chí xét chọn chất lượng tạp chí trên thế giới rất khắt khe và kỹ lưỡng để đưa vào cơ sở dữ liệu của mình. Mặc dù vẫn còn có các ý kiến khác nhau, nhưng ISI và Scopus vẫn là số ít tổ chức phân loại chất lượng tạp chí của các công trình khoa học được thừa nhận và sử dụng rộng rãi trong cộng đồng khoa học quốc tế. Tiêu chí đánh giá xếp hạng tạp chí khoa học chuẩn quốc tế của hai tổ chức này có nhiều điểm tương đồng. Dưới đây là các tiêu chuẩn tạp chí khoa học quốc tế cơ bản bao gồm: (1) Xuất bản đúng thời hạn Xuất bản đúng thời hạn là một tiêu chuẩn cơ bản của một tạp chí. Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu để được ISI, Scopus xem xét. Tính định kỳ xuất bản tạp chí thể hiện chất lượng tạp chí ở hai khía cạnh: - Mức độ dồi dào của nguồn bài cần thiết cho sự phát triển liên tục của tạp chí. 9 - Mức độ chuyên nghiệp trong tổ chức hoạt động tòa soạn để giải quyết vấn đề nguồn bài tạp chí. Hệ thống ISI không chấp nhận các tạp chí xuất bản chậm trễ so với thời hạn cam kết. Scopus bảo lưu quyền từ chối thẩm định các tạp chí có trên 4 số phát hành chậm so với thời gian phát hành cam kết [35]. (2) Chính sách tạp chí (Journal Policy) Khi cho ra đời một tạp chí khoa học, các nhà xuất bản hay đơn vị sở hữu ấn phẩm phải thiết lập các mục tiêu và hướng các chương trình hành động đến các mục tiêu đó. Phạm vi của các mục tiêu này như sau: - Tạp chí muốn đóng góp vào lĩnh vực/ngành nào và thể loại mà nó muốn đóng góp? Điều này có thể được thẩm định bằng việc đánh giá mức độ thuyết phục của nội dung tôn chỉ (Aims and Scopus) mà tạp chí đó đề ra. Nhà xuất bản hay đơn vị sở hữu tạp chí, căn cứ vào tôn chỉ này, sẽ quyết định mức độ đa dạng địa lý của các nhà biên tập tạp chí, một trong những tiêu chí đầu tiên phản ánh tham vọng mà tạp chí đó muốn đạt được trong lĩnh vực mà nó bao phủ. - Tạp chí có nhắm đến độc giả quốc tế không? Tạp chí có phản ánh được bối cảnh nghiên cứu khoa học thế giới? (3) Thông tin tra cứu, trích dẫn Yêu cầu của tạp chí khoa học chuẩn quốc tế là thông tin tra cứu, trích dẫn của các công trình được công bố trên tạp chí phải thể hiện tường minh, đầy đủ, chính xác và thuận tiện cho người đọc khi cần tra cứu, kiểm chứng công trình nghiên cứu trước đó. Mọi kết quả nghiên cứu đều dựa trên sự kế thừa, sử dụng các kết quả nghiên cứu đi trước. Khi tiếp cận một công trình nghiên cứu, người đọc luôn có nhu cầu tìm hiểu, tra cứu các kết quả nghiên cứu mà tác giả đã kế thừa trong quá trình thực hiện công trình nghiên cứu của mình. Việc cung cấp một cách đầy đủ, chi tiết và tường minh các trích dẫn trong bài báo khoa học thể hiện trách nhiệm pháp lý của tác giả đối với độc giả và các nhà khoa học có công trình nghiên cứu mà tác giả kế thừa; đồng thời, cũng là yếu tố liên quan tới bảo vệ quyền tác giả, bản quyền của các nhà nghiên cứu một cách sâu sắc và bền vững. (4) Ngôn ngữ thông tin thư viện về bài viết 10 Do tiếng Anh là ngôn ngữ chuẩn của cộng đồng nghiên cứu khoa học quốc tế, quá trình thẩm định tạp chí, ISI yêu cầu ngôn ngữ chuẩn áp dụng cho các thông tin thư viện bài viết (bao gồm: tên bài báo, tên tác giả, tóm tắt bài viết, từ khóa, tài liệu trích dẫn, tài liệu tham khảo) phải dùng ngôn ngữ tiếng Anh. ISI thường chỉ tập trung thẩm định các tạp chí được xuất bản toàn bộ bằng tiếng Anh. Chỉ có một số ít tạp chí được ISI thẩm định bằng ngôn ngữ khác nhưng vẫn phải đảm bảo ngôn ngữ thông tin thư viện về bài viết như đề cập ở trên phải bằng tiếng Anh. (5) Nội dung tạp chí ISI xem xét các quy chuẩn này bao gồm: - Tên tạp chí cần phải thể hiện thông tin sát với lĩnh vực mà tạp chí bao phủ. Nội dung của tạp chí phải làm phong phú thêm cơ sở dữ liệu hay bổ sung cho chủ đề/lĩnh vực nào đó. Tạp chí phải bổ sung cho phần nội dung còn thiếu của một ngành hay một lĩnh vực cụ thể. Với một khối lượng dữ liệu trích dẫn lớn sẵn có và sự theo dõi hàng ngày hầu hết các tạp chí khoa học mới xuất bản, đội ngũ thẩm định của ISI có khả năng rất tốt trong việc phát hiện các chủ đề/lĩnh vực mới trong khoa học. - Tên bài báo và phần tóm tắt (summary/abstract) của bài báo đăng trên tạp chí phải phản ánh đầy đủ nội dung tổng quát của bài báo. - Bài báo đăng tải phải có đầy đủ thông tin về ngày tòa soạn nhận được bài báo (received), ngày phản biện đánh giá, yêu cầu sửa chữa lại bài báo (nếu có) (revised), ngày bài báo được chấp nhận đăng (accepted for publication); các từ khóa trong bài báo (keywords); tài liệu tham khảo liên quan đến việc sử dụng trong bài báo (references); thông tin liên lạc của tác giả bài báo. - Dung lượng (độ dài) tối đa của một bài báo. Yêu cầu về giới hạn dung lượng của một bài báo là quan trọng và cần thiết, nhờ đó tạp chí chủ động xác định được số lượng ít nhất các bài báo được công bố trên mỗi số xuất bản của mình. Theo thông lệ, các tạp chí thường đưa ra giới hạn bài viết theo đơn vị trang (không vượt quá 9.000 từ) [26]. (6) Phản biện 11 Phản biện được ISI xem là một tiêu chuẩn quan trọng của tạp chí khoa học quốc tế. Chất lượng nội dung của một tạp chí phụ thuộc nhiều vào chất lượng của phản biện. ISI thẩm định chất lượng một tạp chí trên cơ sở xem xét tạp chí đó có áp dụng phản biện để đánh giá sự phù hợp nội dung của các bản thảo gửi đăng, độ tin cậy của phương pháp nghiên cứu, tính nguyên thủy của kết quả nghiên cứu, sự đầy đủ thông tin các tài liệu trích dẫn trong bài viết. Ngoài ra ISI cũng đánh giá các thành viên Hội đồng biên tập và các tác giả của một tạp chí thông qua các công trình mà họ đã xuất bản. Ví dụ như ISI đánh giá mức độ thường xuyên công bố bài báo khoa học, các bài báo được công bố trên tạp chí nào? bài báo có được trích dẫn ở các tạp chí khác không? ISI còn kiểm tra các tài liệu trích dẫn trong bài viết để xem các tác giả có tham chiếu đến các tạp chí có ảnh hưởng không. Điều này đảm bảo các tác giả đã có sự chuẩn bị, tìm hiểu tra cứu các nội dung khoa học liên quan đến bài báo của mình và như vậy các tác giả này được đánh giá là tích cực trong cộng đồng nghiên cứu khoa học quốc tế. (7) Tính đa dạng quốc tế của tạp chí Theo ISI, sự đa dạng về mặt địa lí của các tác giả, các nhà biên tập, thành viên hội đồng biên tập của một tạp chí là tiêu chuẩn về tính đa dạng quốc tế, thể hiện sức ảnh hưởng ở tầm quốc tế của tạp chí đó. Một tạp chí đạt được tiêu chuẩn này được đánh giá là có tiềm năng tiếp tục xuất bản các nghiên cứu có chất lượng trong tương lai. Câu hỏi của ISI đặt ra là tác giả, nhà biên tập, thành viên hội đồng biên tập của một tạp chí có đại diện cho cộng đồng nghiên cứu quốc tế? Phương pháp định lượng được ISI sử dụng khi đánh giá tiêu chuẩn này ở hai khía cạnh: quốc tịch các bài viết đăng tải trên tạp chí và quốc tịch các bài viết có trích dẫn đến tạp chí [29]. (8) Nội dung trực tuyến Khả năng tự giới thiệu về mình của một tạp chí phản ánh phần nào chất lượng và sự phù hợp của tạp chí đối với cộng đồng nghiên cứu quốc tế. Điều này cũng phản ánh tham vọng của một tạp chí trong việc hướng tới cộng đồng nghiên cứu quốc tế. 12 Các tạp chí phải có website riêng của mình hoặc hệ thống chấp nhận bài trực tuyến (online submission system); đồng thời các thông tin trên website cần phải được cập nhật giống như bản in của tạp chí giấy. 1.1.3. Vai trò của tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV đối với phát triển kinh tế - xã hội Trải qua mọi thời kỳ lịch sử, báo chí nói chung đã luôn mang sứ mệnh lịch sử vẻ vang của mình. Báo chí Việt Nam đã và đang thực sự là vũ khí đắc lực cho cuộc cách mạng, định hướng dư luận, là diễn đàn của nhân dân, tuyên truyền, cổ vũ khối đại đoàn kết dân tộc… Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, báo chí đã góp phần phát huy tinh thần xây dựng, phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Báo chí kịp thời thông tin, tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đến với đông đảo cán bộ, đảng viên và nhân dân trong cả nước, góp phần định hướng dư luận, tạo sự đồng thuận cao trong xã hội, nhất là tuyên truyền, phân tích nội dung các nghị quyết của Đại hội Đảng, của các Hội nghị Trung ương, các nghị quyết và hoạt động của Quốc hội, Chính phủ, Hiến pháp, pháp luật, các dự luật được Quốc hội cho ý kiến và thông qua, các chủ trương và quyết định liên quan đến đời sống nhân dân... Bên cạnh việc thông tin, tuyên truyền về những thành tựu, những mô hình hay, gương người tốt, việc tốt, các cơ quan báo chí cũng kịp thời phản ánh những mặt trái, tiêu cực, bức xúc trong xã hội xảy ra ở các địa phương, cơ sở, giúp cấp ủy, chính quyền các cấp nắm bắt thông tin, kịp thời chỉ đạo kiểm tra, xử lý. Mặt khác, nhiều cơ quan báo chí đã tổ chức tốt các hoạt động xã hội, từ thiện, vận động, kêu gọi sự ủng hộ của toàn xã hội chung tay giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn, chăm lo đối tượng chính sách, người có công với cách mạng, trẻ em…, góp phần tích cực vào công tác bảo đảm an sinh xã hội của các địa phương. Các cơ quan báo chí phát huy thế mạnh của các loại hình có sáng kiến mở các chuyên mục, đặt bài chuyên gia, mở tọa đàm, phỏng vấn nên thu hút được lượng lớn công chúng. Thông tin báo chí cũng góp phần xây dựng và điều chỉnh các nghị quyết, chính sách, quyết định để sát hợp với thực tiễn. Trên cơ sở nghiên cứu một cách hệ thống từ thông tin báo chí, các cơ quan lãnh đạo, quản lý đã xây dựng 13 chủ trương, chính sách mới để giải quyết những vấn đề bức xúc trong đời sống xã hội, phục vụ lợi ích chính đáng của nhân dân. Thông tin báo chí thực sự là kênh kiểm tra, giám sát hiệu quả đối với hoạt động của các cơ quan, cá nhân lãnh đạo, quản lý; đi đầu trong cuộc đấu tranh chống “tự diễn biến”, “tự suy thoái” trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, đấu tranh chống diễn biến hòa bình”, các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Thông tin báo chí có ưu điểm là nhanh nhạy, kịp thời vì cập nhật hằng ngày, hằng giờ. Các cơ quan lãnh đạo, quản lý thường xuyên nắm bắt, tổng hợp thông tin, phát hiện những vấn đề, sự việc nổi cộm liên quan đến công tác của mình từ kênh thông tin báo chí, trên cơ sở đó báo cáo, kiến nghị lãnh đạo để chỉ đạo các cơ quan, ban, ngành, địa phương liên quan kiểm tra xác minh và có biện pháp xử lý, giải quyết kịp thời, thỏa đáng. Bên cạnh việc đóng góp vai trò chung của các loại báo chí, các tạp chí KHXH&NV ở nước ta đang ngày càng phát triển, đã và đang cung cấp thông tin đa dạng góp phần quan trọng cho quá trình hoàn thiện cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu khoa học ngày một toàn diện hơn, sâu sắc hơn về tính quy luật của các hiện tượng kinh tế - xã hội trong kinh tế thị trường nói chung và trong từng giai đoạn phát triển của kinh tế thị trường nói riêng. Đây là cơ sở rất quan trọng giúp cho công tác quản lý và hoạch định chính sách nâng tầm tính khoa học và tầm nhìn ngày một sâu rộng hơn. Những thông tin khoa học về kinh tế, chính trị, văn hóa, pháp luật... về xã hội và con người phản ánh một cách khoa học về thực tiễn những hạn chế, những tồn tại, những điểm nghẽn nảy sinh trong phát triển kinh tế - xã hội nói chung hay trong công tác quản lý nhà nước và hoạch định chính sách theo ngành, theo lĩnh vực nói riêng đòi hỏi phải được khắc phục ngay cũng đã và đang được nhiều tạp chí khoa học cung cấp và chỉ rõ. Đây là nguồn thông tin giá trị giúp cho nhà quản lý, nhà hoạch định chính sách đưa ra những quyết định, những giải pháp khắc phục kịp thời để đạt được kết quả cao nhất trong kế hoạch phát triển đã đề ra. Trên bình diện quốc tế, các bài tạp chí khoa học đạt chất lượng quốc tế không chỉ nâng cao sự hiện diện, mà còn nâng cao năng suất khoa học của nước nhà. 14 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý tài chính đối với các tạp chí hoạt động trong lĩnh vực KHXH&NV 1.2.1. Khái niệm quản lý tài chính Quản lý nói chung được quan niệm là một quá trình tổ chức, điều hành mà chủ thể quản lý tiến hành thông qua việc sử dụng các công cụ và phương pháp thích hợp nhằm tác động và điều khiển đối tượng quản lý hoạt động phát triển phù hợp với quy luật khách quan và đạt tới các mục tiêu đã định. Trong hoạt động quản lý, các vấn đề về: chủ thể quản lý, đối tượng quản lý, công cụ và phương pháp quản lý, mục tiêu quản lý là những yếu tố trung tâm đòi hỏi phải được xác định đúng đắn. Tài chính là phạm trù kinh tế, phản ánh các quan hệ phân phối của cải xã hội dưới hình thức giá trị, phát sinh trong quá trình hình thành, tạo lập, phân phối các quỹ tiền tệ của các chủ thể trong nền kinh tế nhằm đạt mục tiêu của các chủ thể ở mỗi điều kiện nhất định là hệ thống các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối các nguồn tài chính bằng việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ đáp ứng yêu cầu tích lũy và tiêu dùng của các chủ thể xã hội. Tài chính phản ánh tổng hợp các mối quan hệ kinh tế trong phân phối các nguồn lực tài chính thông qua tạo lập hay sử dụng các quỹ tiền tệ nhằm đáp ứng yêu cầu tích lũy hay tiêu dùng của các chủ thể (pháp nhân hay thể nhân) trong xã hội [20, tr.7]. Theo giáo trình Kinh tế chính trị Mác - Lê Nin: “Tài chính nước ta là hệ thống quan hệ kinh tế biểu hiện trong lĩnh vực hình thành, phân phối và sử dụng các quỹ tiền tệ trong nền kinh tế quốc dân nhằm xây dựng, bảo vệ và phát triển xã hôi chủ nghĩa” [13, tr.229]. Theo giáo trình Kinh tế chính trị học của Trường Đại học Kinh tế quốc dân: “Tài chính là một phạm trù kinh tế khách quan gắn liền với kinh tế hàng hóa và kinh tế thị trường. Đó là một hệ thống các quan hệ kinh tế nhất định biểu hiện dưới hình thức tiền tệ, phát sinh trong quá trình hình thành, quản lý và sử dụng các quỹ tiền tệ, nhằm phát triển sản xuất, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân” [42, tr.412]. 15 Về hình thức: tài chính là sự vận động của các dòng tiền tệ gắn liền với quyền sở hữu hoặc chiếm dụng của mỗi chủ thể trong những khoảng thời gian nhất định. Sự vận động của các dòng tiền thuộc mỗi chủ thể được nhìn nhận rõ nét nhất thông qua hai mặt hoạt động thu, chi quỹ tiền tệ của chính mỗi chủ thể đó. Về nội dung: tài chính là các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình phân phối giá trị của cải xã hội giữa các chủ thể trong những không gian, thời gian nhất định. Chủ thể phân phối có thể là Nhà nước, các doanh nghiệp, các tổ chức tài chính trung gian (ngân hàng, bảo hiểm, tổ chức tín dụng khác…), các tổ chức xã hội, các hộ gia đình và cá nhân dân cư. Quản lý lấy đối tượng là hoạt động tài chính được gọi là quản lý tài chính. Như vậy, quản lý tài chính là quá trình tổ chức, điều hành các nguồn lực tài chính nhằm phát huy hiệu quả của tài chính đáp ứng nhu cầu chủ thể quản lý và đạt tới các mục tiêu đã định. Trong hoạt động quản lý tài chính, các vấn đề về: chủ thể quản lý, các nguồn tài chính được quản lý, công cụ và phương pháp quản lý, mục tiêu quản lý là những yếu tố trung tâm đòi hỏi phải được xác định đúng đắn. Quản lý tài chính là một bộ phận, một khâu của quản lý kinh tế xã hội và là khâu quan trọng mang tính tổng hợp. Quản lý tài chính được coi là hợp lý, có hiệu quả nếu nó tạo ra được một cơ chế quản lý thích hợp, có tác động tích cực tới các quá trình kinh tế xã hội theo các phương hướng phát triển đã được hoạch định. Việc quản lý, sử dụng nguồn tài chính ở các tạp chí có liên quan trực tiếp đến hiệu quả kinh tế xã hội do đó phải có sự quản lý, giám sát kiểm tra nhằm hạn chế, ngăn ngừa các hiện tượng tiêu cực, tham nhũng trong khai thác và sử dụng nguồn lực tài chính đồng thời nâng cao hiệu quả việc sử dụng các nguồn tài chính. 1.2.2. Nội dung công tác quản lý tài chính đối với các tạp chí Quản lý tài chính trong hoạt động của tạp chí khoa học là quản lý quá trình huy động, quản lý quá trình phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức thực hiện kế hoạch và kiểm tra kiểm soát hoạt động tài chính của tạp chí khoa học theo cơ chế quản lý tài chính của Nhà nước nhằm đảm bảo kinh phí cho việc thực hiện các hoạt động của tạp chí [20]. 16