Tài liệu Di tích lịch sử văn hóa trong hoạt động du lịch quận 8, tp. hcm

Công trình được hoàn thành tại: Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Ngô Minh Oanh Cán bộ chấm nhận xét 1: PGS. TS. Huỳnh Quốc Thắng Cán bộ chấm nhận xét 2: TS. Lê Thị Trúc Anh Luận văn thạc sĩ được bảo vệ tại Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng, ngày 20 tháng 7 năm 2016 Thành phần Hội đồng đánh giá luận văn thạc sĩ gồm: 1. PGS. TS. Phan An Chủ tịch Hội đồng 2. TS. Nguyễn Đệ Ủy viên Thư ký 3. PGS. TS. Huỳnh Quốc Thắng Cán bộ phản biện 1 4. TS. Lê Thị Trúc Anh Cán bộ phản biện 2 5. PGS. TS. Phan Huy Xu Ủy viên Hội đồng Xác nhận của Chủ tịch Hội đồng đánh giá Luận văn Trưởng Ngành quản lý chuyên ngành và Viện Đào tạo Sau Đại học sau khi Luận văn đã được chỉnh sửa CHỦ TỊCH TRƯỞNG NGÀNH PGS. TS. PHAN AN PGS. TS. PHAN AN VIỆN ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC TS. THÁI HỮU TUẤN LỜI CAM ĐOAN Sau thời gian học tập tại trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng thì Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ là công trình nghiên cứu đánh dấu kết quả cuối cùng sau hai năm học tập tại trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng TP. Hồ Chí Minh. Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, đây là kết quả của sự tâm huyết, gắn bó với vùng đất Quận 8, Tp. HCM và học tập, đến quá trình làm việc trong lĩnh vực cơ quan hành chính nhà nước tại Quận 8, Tp. HCM và được quý thầy/ cô trong Viện Đào tạo Sau Đại học và giảng viên giảng dạy dẫn dắc trong suốt quá trình học. Các số liệu điều thực tế trong luận văn là trung thực, không trùng lặp với các đề tài khác, chưa từng được công bố. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tp. HCM, ngày 08 tháng 5 năm 2016 HỌC VIÊN THỰC HIỆN Trần Thanh Thắng ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến thầy giáo PGS.TS. Ngô Minh Oanh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin gửi lời tri ân đến quý thầy, cô trong Viện Đào tạo Sau Đại học trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng Tp. Hồ Chí Minh đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong việc đi khảo sát thực tế, thu thập tài liệu và hoàn thiện đề tài. Tôi xin cảm ơn các cán bộ quản lý, nhân viên Sở Du lịch Tp. HCM, Trung tâm Xúc tiến Du lịch Tp. HCM, Cục Thống kê Tp. HCM, Ủy ban nhân dân Quận 8, Phòng Văn hóa Thông tin Quận 8 cùng các di tích lịch sử - văn hóa và cơ quan … đã tận tình giúp đỡ, cung cấp nhiều thông tin bổ ích cho đề tài luận văn của tôi. Tuy nhiên, quá trình thực hiện đề tài cũng gặp nhiều khó khăn trong vấn đề cập nhật và kiểm tra thông tin nên không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ quý thầy cô. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tp. HCM, ngày 08 tháng 8 năm 2016 HỌC VIÊN THỰC HIỆN Trần Thanh Thắng iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. iii MỤC LỤC ........................................................................................................ 1 DANH MỤC BẢNG BIỂU ............................................................................. 5 PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu............................................................. 4 2.1. Mục đích nghiên cứu ................................................................................ 4 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 4 3. Lịch sử đề tài nghiên cứu............................................................................ 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.............................................................. 6 4.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................... 6 4.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 6 5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................ 7 5.1. Phương pháp thu thập tài liệu .................................................................. 7 5.2. Phương pháp quan sát .............................................................................. 7 5.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi ..................................................... 8 5.4.Phương pháp phỏng vấn............................................................................ 8 6. Đóng góp của luận văn................................................................................ 9 7. Bố cục luận văn............................................................................................ 9 CHƯƠNG I .................................................................................................... 10 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HOÁ TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH .............................................................. 10 1.1. Khái niệm, phân loại và vai trò của du lịch ...................................... 10 1.1.1. Khái niệm du lịch ........................................................................... 10 1.1.2. Phân loại du lịch ............................................................................ 12 1 Vai trò của du lịch .......................................................................... 13 1.1.3. 1.2. Khái niệm, phân loại và vai trò của di tích lịch sử - văn hoá .......... 14 1.2.1. Khái niệm di tích lịch sử - văn hoá ............................................... 14 1.2.2. Phân loại di tích lịch sử - văn hoá ................................................ 15 1.2.3. Vai trò của di tích lịch sử - văn hoá .............................................. 16 1.3. Khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch ............ 17 1.3.1. Khái niệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch 17 1.3.2. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch .................................................................................................... 18 1.3.2.1. 1.3.2.2. 1.3.2.3. 1.3.2.4. 1.3.3. Giá trị lịch sử - văn hoá của di tích. .................................................. 18 Đơn vị kinh doanh du lịch .................................................................. 20 Cộng đồng người dân địa phương...................................................... 21 Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch................................................. 23 Mối quan hệ giữa du lịch và di tích lịch sử - văn hoá ................. 26 1.4. Kinh nghiệm của một số địa phương và nước ngoài ........................ 28 1.4.1. Kinh nghiệm khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch ở Nhật Bản ......................................................................................... 28 1.4.2. Kinh nghiệm làm du lịch ở Hội An ............................................... 30 1.4.3. Bài học rút ra ................................................................................. 33 TIỂU KẾT CHƯƠNG I. ..................................................................... 34 CHƯƠNG II .................................................................................................. 36 THỰC TRẠNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH QUẬN 8, TP. HCM ..................................................................... 36 2.1. Thực trạng khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch tại Quận 8, Tp. HCM ............................................................................. 36 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................... 36 2.1.2. Điều kiện kinh tế ............................................................................ 37 2.1.3. Điều kiện xã hội ............................................................................. 37 2.1.3.1. Cơ sở lưu trú ....................................................................................... 39 2 2.1.3.2. Hệ thống giao thông vận tải ............................................................... 40 2.1.3.3. Ẩm thực ............................................................................................... 41 2.1.4. Tình hình hoạt động các đơn vị kinh doanh du lịch .................... 44 2.1.5. Cộng đồng người dân địa phương ................................................ 46 2.1.6. Cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương trong khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong du lịch ....................................................................... 49 2.1.6.1. Về chính quyền cấp Thành phố .......................................................... 49 2.1.6.2. Về chính quyền Quận 8....................................................................... 51 2.2. Khái quát về di tích lịch sử - văn hoá tại Quận 8, Tp. HCM .......... 52 2.2.1. Đình Bình Đông ............................................................................. 52 2.2.2. Chùa Sắc Tứ Huệ Lâm .................................................................. 53 2.2.3. Đình Phong Phú ............................................................................ 55 2.2.4. Đình Hưng Phú ................................................................................... 56 2.2.5. Đình Vĩnh Hội ................................................................................ 57 2.2.6. Chùa Thiên Phước......................................................................... 59 2.2.7. Chùa Pháp Quang ......................................................................... 60 2.2.8. Lò Gốm Hưng Lợi .......................................................................... 61 TIỂU KẾT CHƯƠNG II..................................................................... 65 CHƯƠNG III ................................................................................................. 67 GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ KHAI THÁC DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HOÁ TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH QUẬN 8, TPHCM ................... 67 3.1. Giải pháp khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch tại Quận 8, Tp. HCM, Tp HCM .................................................................. 67 3.1.1. Giải pháp về lãnh đạo, chỉ đạo ...................................................... 68 3.1.2. Giải pháp về tuyên truyền, nâng cao nhận thức giá trị các di tích 72 3.1.3. Giải pháp về công tác chăm sóc, bảo vệ........................................ 74 3.1.4. Giải pháp về tôn tạo, tu bổ, sửa chữa ........................................... 75 3.1.5. Giải pháp hình thành sản phẩm du lịch và điểm đến du lịch ..... 76 3 3.1.6. Giải pháp hội nhập, giao lưu, giới thiệu văn hoá, con người Quận 8, Tp. HCM ..................................................................................................... 80 3.1.7. Giải pháp liên quan đến các đơn vị kinh doanh du lịch .............. 82 3.2. Kiến nghị............................................................................................... 84 3.2.1. Tăng cường và nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương, trong việc bảo tồn di tích lịch sử văn hóa Quận 8, Tp. HCM. .................................................................................. 84 3.2.2. Xây dựng quy hoạch tổng thể bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hoá gắn với phát triển kinh tế xã hội Quận 8, Tp. HCM ....... 85 3.2.3. Đẩy mạnh công tác quản lý, giám sát và định hướng hoạt động bảo tồn, khai thác các di tích lịch sử - văn hóa ............................................ 86 3.2.4. Giải pháp xã hội hoá công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hoá. ................................................................................................... 87 3.2.5. Chú trọng bồi dưỡng nâng cao trình độ cán bộ quản lý, cán bộ chuyên môn làm công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hoá. .................. 88 TIỂU KẾT CHƯƠNG III. .................................................................. 88 PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................ 90 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 93 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 98 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU Biểu đồ1.1. Khung lý thuyết về khai thác di tích lịch sử - văn hoá trong du lịch ...................................................................................................................... 25 Bảng 1.1. Các giai đoạn liên quan đến bảo tồn di tích và phát triển du lịch ...... 29 Bảng 1.2. Số lượt du khách và doanh thu từ du lịch ở Hội An ........................... 30 Bảng 2.1. Cơ sở lưu trú và buồng lưu trú ở Tp. HCM và Việt Nam .................. 39 Bảng 2.2. Khách sạn của Tp. HCM và cả nước năm 2008 ................................ 39 Bảng 2.3. Nơi sử dụng dịch vụ ẩm thực của du khách ...................................... 43 Bảng 2.4. Sự hài lòng về thức ăn, lưu trú và giao thông của du khách ............. 44 Bảng 2.5. Đánh giá của cộng đồng địa phương ................................................. 47 Bảng 2.6. Các địa điểm di tích lịch sử - văn hoá tại Quận 8, Tp. HCM ............ 63 Bảng 2.7. Nguyên nhân không hài lòng của du khách ...................................... 65 5 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Dân tộc Việt Nam đã trải qua lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, các di tích lịch sử - văn hóa là dấu ấn, là bằng chứng về truyền thống lịch sử - văn hóa của dân tộc từng địa phương qua nhiều thế hệ, gắn với sự phát triển của xã hội cũng như những bước thăng trầm trong lịch sử khai phá, xây dựng, đấu tranh để giữ gìn thành quả đạt được, giữ gìn và phát huy những giá trị truyền thống được chiết lọc nên bản sắc văn hóa Việt Nam. Đất nước bước vào thế kỷ XXI - thế kỷ của khoa học và công nghệ hiện đại, quá trình du nhập của các nền văn hóa trên thế giới vào nước ta ngày càng sâu rộng, nhất là nền văn hóa phương Tây, làm ảnh hưởng đến nền văn hóa truyền thống của nước ta. Phát huy giá trị các di tích lịch sử văn hóa là tiền đề và mục đích của việc bảo tồn nhằm góp phần tạo điều kiện cho di tích phát huy những giá trị vốn có trên nhiều phương diện và giá trị của di tích, mang dấu ấn về lịch sử văn hóa vùng và đặc điểm khu vực dân cư. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII nêu: “Văn hoá là nền tảng của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy phát triển kinh tế”, Nghị quyết cũng xác định 10 nhiệm vụ để xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, trong đó nhiệm vụ thứ tư chỉ rõ: “Di sản văn hóa là tài sản vô giá, gắn kết cộng đồng dân tộc, là cốt lõi của bản sắc dân tộc, cơ sở để sáng tạo những giá trị mới và giao lưu văn hóa. Hết sức coi trọng bảo tồn, kế thừa, phát huy những giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa cách mạng, bao gồm cả văn hóa vật thể và phi vật thể. Nghiên cứu và giáo dục sâu rộng 1 những truyền thống dân tộc tốt đẹp do cha ông để lại”1, ngày 18 tháng 12 năm 2011 Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 2406/QĐ-TTg về Ban hành Danh mục các Chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2012 - 2015”, trong đó có văn hóa. Điều này khẳng định rằng khai thác và bảo tồn văn hóa trong phát triển kinh tế không chỉ là mối quan tâm của ngành du lịch mà là vấn đề mà Đảng, Nhà nước và nhân dân coi trọng. Nhìn chung, vấn đề khai thác các di tích lịch sử văn hóa, cũng như vấn đề bảo tồn di tích lịch sử văn hóa trong du lịch ở các địa phương hiện còn nhiều bất cập như khai thác quá mức, khai thác không hiệu quả. Bên cạnh đó còn không ít những quan niệm sai lầm về bảo tồn. Đầu tư cho tài nguyên du lịch nhân văn về cơ chế, tài chính chưa được thỏa đáng do đó có nhiều di tích sau khi được xếp hạng lại tiếp tục rơi vào tình trạng hoang hóa, xuống cấp và không có kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di sản để đóng góp vào sự phát triển của địa phương. Nhiều di sản phi vật thể chưa được chăm lo gìn giữ truyền dạy, phục hồi nên đứng trước nguy cơ bị mai một. Một số nơi di tích bị lấn chiếm, hoặc nhiều lều quán dịch vụ nhếch nhác làm mất cảnh quan chung của điểm du lịch, các vấn đề về ô nhiễm môi trường xung quanh khu vực di tích còn nhiều điều bàn cãi. Có những di tích được trùng tu, tôn tạo theo hướng làm mới đã đánh mất giá trị thực tế và giảm sức hấp dẫn đối với khách du lịch, đặc biệt là khách du lịch quốc tế. Bảo vệ, tôn tạo di tích lịch sử văn hóa phải nhằm mục đích giới thiệu đến với công chúng, tuy nhiên hiện nay việc chuẩn bị nội dung giới thiệu về các giá trị văn hóa cho khách du lịch vẫn còn nhiều bất cập. Có nhiều bản giới thiệu thay vì diễn giải, phân tích thì lại nặng về phần ca ngợi chung chung. Khi giới thiệu về di tích lịch sử văn hóa chỉ tập trung vào yếu tố huyền thoại với những 1 Nghị Quyết TW 5 Khoá VIII, Đảng Cộng sản Việt Nam 2 chuyện kể mang sắc màu cổ tích mà quên đi nhiệm vụ cung cấp những thông tin mang tính khoa học về quá trình kiến tạo địa chất, niên đại… Những bản giới thiệu này thường không đem lại sự hài lòng cho du khách, không giúp nâng cao ý thức bảo vệ di tích từ phía du khách và cộng đồng. Trong những năm qua việc phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa gắn với phát triển du lịch ở Quận 8 vẫn chưa được đầu tư một cách đúng mực, vẫn còn tồn tại một số bất cập nhưng chưa tìm ra được hướng ra cho một sản phẩm du lịch đặc trưng mang màu sắc Quận 8. Chất lượng sản phẩm du lịch chưa được như sự mong đợi của khách tham quan, một số di tích văn hóa, lịch sử trên địa bàn quận chưa gắn liền với các sản phẩm du lịch, gần đây một vài khu di tích bị người dân xâm phạm, lấn chiếm dẫn đến di tích không còn tồn tại. Di tích lịch sử văn hóa là tài sản văn hóa dân tộc linh thiêng, là bản sắc văn hóa của địa phương, là tài nguyên quý báu, là sản phẩm du lịch <-> Mối quan hệ “bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa trong du lịch” là điều rất cần thiết và cấp bách do đó với việc bảo tồn và phát huy các di tích lịch sử văn hóa trong hoạt động du lịch còn góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hoá quý báu, phát triển các sản phẩm du lịch tại đia phương, đóng góp tích cực cho kinh tế địa phương trong giai đoạn phát triển hiện nay. Bản thân tác giả luận văn là người sinh sống lâu năm tại Quận 8 và công tác tại quận nên có những tình yêu quê hương và thuận lợi nhất định cho việc nghiên cứu, thực hiện đề tài về văn hóa trên địa bàn Quận 8. Với những lý do trên, tác giả quyết định lựa chọn đề tài: “DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH QUẬN 8, TP. HCM” để nghiên cứu. 3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích mà nghiên cứu hướng tới là khai thác hiệu quả di tích lịch sử văn hoá trong hoạt động du lịch tại Quận 8, Tp. HCM để vừa đảm bảo hiệu quả kinh tế mà vẫn đảm bảo được tính văn hoá, sự bảo tồn đối với những di tích lịch sử - văn hoá trên địa bàn. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Từ mục đích nghiên cứu trên, đề tài luận văn hướng đến các nhiệm vụ nghiên cứu quan trọng như sau: - Nghiên cứu những giá trị di tích lịch sử văn hóa và gắn việc phát huy, nâng cao giá trị văn hóa của di tích để phát triển với du lịch và phát triển kinh tế - văn hóa xã hội trên địa bàn quận. - Đề tài hướng tới giải quyết mối quan hệ giữa hoạt động du lịch và bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa sâu rộng đến từng lớp nhân dân giúp nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa của người dân trên địa bàn quận nhà. - Nghiên cứu thực tế khai thác du lịch gắn với bảo tồn các khu di tích lịch sử tại Quận 8, từ đó đánh giá để rút ra những nhược điểm và đề xuất giải pháp điều chỉnh hợp lý hơn, góp phần phát triển các sản phẩm du lịch gắn liền với các khu di tích lịch sử văn hóa; từ đó góp phần phát triển kinh tế văn hóa xã hội Quận 8 trong thời kỳ mới. - Đánh giá thực trạng bảo tồn các giá trị của di tích lịch sử - văn hóa nhất là khu di tích lịch - văn hóa được Nhà nước xếp hạng, góp phần nâng cao giá trị văn hóa hiện có của Quận 8 trong quá trình phát triển và hội nhập của của đất nước hiện nay nói chung và quận nói riêng. - Rút ra bài học kinh nghiệm về bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa gắn với phát triển du lịch ở Quận 8. 4 3. Lịch sử đề tài nghiên cứu Vấn đề đặt ra là từ khi ngành du lịch Việt Nam ra đời cho đến nay các công trình nghiên cứu về khai thác các khu di tich lịch sử văn hóa trong du lịch nhìn chung vẫn chưa nhiều, một số công trình nghiên cứu có giá trị liên quan đến vấn đề này đã được thực hiện như: Trong cuốn “Văn hóa trong phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam”, tác giả Nguyễn Thị Chiến [24] đã nêu quan điểm: yêu cầu cao nhất của phát triển du lịch là phát triển bền vững và phân tích cách phát triển du lịch bền vững theo hướng nhấn mạnh yếu tố văn hóa. “Giáo trình Quản lý di sản với phát triển du lịch bền vững” của Lê Hồng Lý [12] chủ biên đã hệ thống cơ sở lý luận về du lịch bền vững. Nguyễn Thị Minh Lý [25] trong cuốn “Bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể - Quá trình nhận thức và bài học thực tiễn”, đã xây dựng cơ sở lý luận về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể, khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị di sản. “Bảo tồn di tích trong phát triển không gian đô thị”, tác giả Doãn Minh Khôi [5] đã phân tích mối liên hệ giữa bảo tồn di tích và phát triển không gian đô thị, đồng thời nêu lên kinh nghiệm của một số nước đã tiến hành quy hoạch đô thị theo quan điểm tạo ra sự hài hòa giữa kiến trúc mới và kiến trúc cũ. Tác giả cũng khẳng định cần phải làm cho các công trình di tích gần gũi và rộng mở hơn đối với các hoạt động đô thị ở Việt Nam. Ngoài ra còn có nhiều công trình nghiên cứu, dự án về bảo tồn di sản và phát triển du lịch được tiến hành ở các tỉnh Bắc Giang, Quảng Ninh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam. Trong đó tiêu biểu là công trình nghiên cứu “Quảng Nam và hành trình bảo tồn các di sản văn hóa (Mỹ Châu)”, “Bảo tồn giá trị di sản gắn với phát triển du lịch: Góc nhìn từ cố đô Huế” (Tổng cục du lịch). Các công trình cho thấy nhận thức và hành động 5 thực tiễn của Nhà nước về vấn đề bảo tồn di sản và phát triển du lịch, ngoài ra năm 2005, Tổng cục Du lịch phê duyệt đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ về “Chủ trương và giải pháp để bảo tồn, phát huy có hiệu quả giá trị các di sản văn hóa phục vụ phát triển du lịch”. Đề tài đã xây dựng các nhóm giải pháp chung để bảo tồn và phát huy di sản phục vụ du lịch. Một số bài báo trên tạp chí Du lịch Việt Nam và các báo cáo trong các cuộc hội thảo về du lịch của Việt Nam như: Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa phục vụ phát triển du lịch thủ đô (Bùi Thanh Thủy, Tạp chí nghiên cứu văn hóa Trường Đại học Văn Hóa Hà Nội), Bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa - thiên nhiên thế giới phục vụ phát triển ở nước ta (Nguyễn Quốc Hùng, Cục di sản văn hóa)… Tuy nhiên trong thực tế đến nay chưa có công trình nghiên cứu cụ thể nào đối với các khu di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn Quận 8. Một số bài viết trên website quận, trong các hội thi chủ yếu xoay quanh việc giới thiệu về các khu di tích, lịch sử mà hoàn toàn chưa nói đến việc bảo tồn, phát huy và gắn các khu di tích với phát triển các sản phẩm du lịch. Vì vậy với việc thực hiện đề tài này tác giả mong muốn sẽ đưa ra một góc nhìn mới, một cách nghĩ khác hơn về việc khi thác các khu di tích trên địa bàn Quận 8. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động khai thác các khu di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch tại Quận 8, Tp. HCM. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung đánh giá tiềm năng di tích lịch sử văn hóa phục vụ cho việc phát triển du lịch và công tác bảo tồn tài nguyên này từ hoạt động du lịch. 6 - Phạm vi về không gian: nghiên cứu tại Quận 8, tập trung vào các phường có các khu di tích lịch sử - văn hóa đã được công nhận. - Phạm vi về thời gian: + Thời gian nghiên cứu tài liệu: đề tài tập trung thu thập, phân tích thông tin chủ yếu từ năm 2005 đến tháng 2015. + Thời gian nghiên cứu thực địa: từ tháng 12/2015 đến tháng 03/2016. + Thực hiện điều tra, phỏng vấn: 01/2016 đến tháng 03/2016. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập tài liệu Luận văn thu thập và xử lý dữ liệu cơ bản từ nhiều nguồn khác nhau như: tư liệu của Sở văn hóa thể thao, các chủ trương chính sách của Quận ủy và Ủy ban nhân dân Quận 8. Tác giả đã có được một hệ thống tài liệu toàn diện về chủ đề nghiên cứu và là dữ liệu phục vụ cho phân tích, dẫn luận tại Chương 1 và Chương 2. Các tài liệu thống kê luôn được bổ sung, cập nhật và được tác giả chọn lọc, tổng hợp, phân tích tính liên hợp các yếu tố trong mối tương quan, ảnh hưởng lẫn nhau làm mục đích nghiên cứu của luận văn. Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá các công trình liên quan của các tác giả đi trước, sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu với những tài liệu thu được trên thực địa, rút ra những điểm chung. 5.2. Phương pháp quan sát Thông qua những chuyến đi thực tế tại các khu di tích lịch sử - văn hóa, tác giả có cơ sở cơ bản để đánh giá được thực tế tình hình phát triển cũng như tiềm năng của lĩnh vực mà mình đang nghiên cứu. Từ đó, cho phép tác giả tiếp cận vấn đề một cách chủ động, sâu sắc, có điều kiện đối chiếu, bổ sung các thông tin cần thiết, cũng như thẩm nhận được giá trị của tiềm năng du lịch, hiểu được những khía cạnh khác nhau của thực tế, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp hợp lý có tính chất khả thi, phù hợp với địa bàn nghiên cứu. 7 Tác giả lựa chọn địa điểm quan sát là các di tích lịch sử - văn hoá. Đối tượng quan sát là các cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ xung quanh khu di tích. Mục đích quan sát là để tìm hiểu thái độ, hành vi ứng xử, buôn bán của họ đối với du khách, cũng như sự nhiệt tình và hiểu biết trong vấn đề giới thiệu với du khách về di tích lịch sử - văn hoá. 5.3. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Phương pháp bảng hỏi nhằm thu thập số liệu sơ cấp, đáp ứng cụ thể những yêu cầu của hoạt động điều tra. Bảng hỏi được thiết kế dành cho người dân buôn bán nhỏ tại các khu dân cư liền kề và khách tham quan khu di tích. Đề tài phát ra 200 phiếu dành cho khách du lịch và thu về 195 phiếu hợp lệ, và 45 phiếu dành cho hộ dân buôn bán nhỏ, thu về 42 phiếu. Một là, đánh giá về chất lượng sản phẩm du lịch hiện có của Quận 8. Hai là, sự quan tâm của du khách đối với các khu di tích trên địa bàn quận. Tác động của việc khai thác di tích lịch sử - văn hoá đến việc xoá đói giảm nghèo và nâng cao mức sống của những hộ kinh doanh nhỏ. 5.4.Phương pháp phỏng vấn Phỏng vấn là công cụ điều tra, nghiên cứu hiệu quả nhằm thu thập các thông tin mong muốn và phù hợp với từng đối tượng phỏng vấn mà bảng hỏi chưa đáp ứng được. Phương pháp này được áp dụng đối với cộng đồng địa phương, cơ quan quản lý các khu di tích tại địa phương, đơn vị đang phát triển sản phẩm du lịch tại Quận 8 du khách. Mỗi đối tượng được phỏng vấn theo những tiêu chí phù hợp với mục đích điều tra. - Phương pháp phỏng vấn được chính thức tiến hành như sau: + Cuộc phỏng vấn đại diện cơ quan quản lý nhà nước về di tích tại quận là Phòng Văn hóa - thông tin, và Ủy ban nhân dân Quận 8. + Ba cuộc phỏng vấn ban quản lý các di tích trên địa bàn quận. 8 + Ba cuộc phỏng vấn đối với lãnh đạo phường. + Hai cuộc phỏng vấn hộ kinh doanh nhỏ. 6. Đóng góp của luận văn Luận văn góp phần khẳng định giá trị văn hóa nổi bật qua các khu di tích lịch sử - văn hóa Quận 8, giúp chính quyền địa phương và các doanh nghiệp hoạt động du lịch định hướng sản phẩm du lịch mới tại Quận 8; đồng thời có nhận định đúng mức đối với giá trị các di tích lịch sử văn hóa trong quận nhằm hoạch định những chủ trương, giải pháp bảo tồn phù hợp. Kiến nghị một số giải pháp phát triển du lịch gắn với bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa nhằm khai thác hiệu quả và bền vững gắn với phát triển kinh tế quận. 7. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Một số vấn đề lý luận về di tích lịch sử - văn hoá trong hoạt động du lịch Chương 2. Thực trạng di tích lịch sử - văn hóa trong hoạt động du lịch Quận 8, Tp. HCM Chương 3. Giải pháp khai thác di tích lịch sử - văn hóa trong hoạt động du lịch Quận 8, Tp. HCM 9 CHƯƠNG I MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HOÁ TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH 1.1. Khái niệm, phân loại và vai trò của du lịch 1.1.1. Khái niệm du lịch Từ khi được hình thành và phát triển đến nay, du lịch nhận được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới. Tùy theo cách tiếp cận, có nhiều khái niệm khác nhau về du lịch. Cách tiếp cận thường được dùng nhất là nhấn mạnh đến nhu cầu hưởng thụ, giải trí của con người. Với cách tiếp cận này, du lịch được định nghĩa là một hoạt động giải trí của con người. Theo đó, du lịch là một dạng nghỉ dưỡng sức, tham quan tích cực của con người ngoài nơi cư trú với mục đích: nghỉ ngơi, giải trí, xem danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, công trình văn hoá nghệ thuật [21: tr.5]. Khái niệm này tuy chỉ ra được khía cạnh giải trí của du lịch, nhưng chưa làm rõ một số thuật ngữ được sử dụng trong nó như: “tích cực”, và “ngoài nơi cư trú”. Tích cực theo tác giả là trái ngược với tiêu cực [23]. Tuy nhiên việc xác định hình thức nghỉ dưỡng, tham quan nào là tích cực còn phụ thuộc vào văn hoá và quy định pháp luật của địa điểm du lịch. Chẳng hạn như việc tham quan các “khu đèn đỏ ở Thái Lan” được xem là “tích cực” vì nó phù hợp với quy định của pháp luật Thái Lan; trong khi đó, ở Việt Nam loại hình này được xem là không tích cực. Thêm nữa, khái niệm “nơi cư trú” cũng chưa được rõ ràng về mặt ngữ nghĩa. Nơi cư trú được hiểu dưới góc độ ngôn ngữ học là nơi sinh sống, nhưng nếu hiểu dưới góc độ luật pháp lại là đăng ký thường trú. Nơi đăng ký thường trú được xét ở phạm vi xã, quận hay tỉnh. Trên thực tế, người ở xã này hoàn toàn có thể thực hiện 10 hoạt động du lịch sang xã khác, hoặc từ quận này sang quận khác trong cùng một quận, một tỉnh. Theo Luật Du lịch Việt Nam: Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định. Theo Luật Di sản văn hóa: Di sản văn hóa Việt Nam là tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và là một bộ phận của di sản văn hóa nhân loại, có vai trò to lớn trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước của nhân dân ta. Để bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa, đáp ứng nhu cầu về văn hóa ngày càng cao của nhân dân, góp phần xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và đóng góp vào kho tàng di sản văn hóa thế giới; Để tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, nâng cao trách nhiệm của nhân dân trong việc tham gia bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa; Tránh được hạn chế của hai khái niệm vừa nêu, tác giả Michael Coltman (dẫn theo [21]) đã tiếp cận khái niệm du lịch từ sự tương tác giữa các chủ thể có liên quan trong hoạt động du lịch. Theo đó, “du lịch là tổng thể những hiện tượng và những mối quan hệ phát sinh từ sự tác động qua lại lẫn nhau giữa khách du lịch, những nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại, cộng đồng cư dân địa phương trong quá trình thu hút và lưu giữ khách du lịch” [35: tr.6]. Với khái niệm này, du lịch là sự tham gia tương tác của khách du lịch, nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại, cộng đồng cư dân địa phương. Bốn chủ thể này vận động xoay quanh các giá trị do tự nhiên, lịch sử, văn hoá, và xã hội mang lại để tạo thành những hoạt động liên hoàn, gọi là du lịch [31]. Như vậy khách du lịch không nhất thiết phải luôn luôn là người ngoài 11 nơi cư trú. Khách du lịch là bất kì ai đến địa điểm du lịch để thưởng thức và vui chơi. Tuy nhiên, điểm hạn chế ở khái niệm này là không bao gồm một nội dung quan trọng trong du lịch đó là điểm du lịch. Từ những phân tích trên, tác giả cho rằng du lịch là tổng thể những hiện tượng và những mối quan hệ phát sinh từ sự tác động qua lại lẫn nhau giữa điểm du lịch, khách du lịch, những nhà kinh doanh du lịch, chính quyền sở tại, cộng đồng cư dân địa phương trong quá trình thu hút và lưu giữ khách du lịch. Theo khái niệm này du lịch chỉ được hình thành khi có năm yếu tố: điểm du lịch, khách du lịch, nhà kinh doanh, chính quyền sở tại và cộng đồng cư dân địa phương. Ưu điểm của khái niệm này là chỉ ra được một cách cụ thể các yếu tố quan trọng không thể thiếu của du lịch, từ đó tạo ra khung phân tích trong phát triển du lịch, đóng góp tích cực vào chính sách phát triển du lịch của địa phương và của cả nước. 1.1.2. Phân loại du lịch Có nhiều cách phân loại du lịch tùy thuộc vào các căn cứ khác nhau, theo tác giả Ngô Thị Diệu An [21: tr.28-32] có 8 tiêu chí phân loại: căn cứ vào phạm vi lãnh thổ; mục đích của chuyến đi; loại hình cư trú; thời gian của chuyến đi; hình thức tổ chức; lứa tuổi du khách; phương tiện giao thông sử dụng; và tiêu chí cuối cùng là phương thức hợp đồng. Theo phạm vi lãnh thổ có du lịch trong nước và du lịch ngoài nước. Theo mục đích chuyến đi có du lịch thiên nhiên; du lịch văn hoá; du lịch xã hội; du lịch giải trí; du lịch dân tộc; du lịch chuyên đề; du lịch thể thao; du lịch tôn giáo và du lịch sức khoẻ. Theo tiêu chí loại hình du lịch có du lịch ở trong khách sạn; du lịch trong motel; du lịch ở trong nhà trọ; du lịch nhà người dân; và du lịch cắm trại. 12