ch−¬ng tr×nh khoa häc cÊp Nhµ n−íc kx.01
®Ò tµi kx.01.09
*****
qu¶n lý Nhµ n−íc
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng XCHN ë viÖt nam
gs.tskh. l−¬ng xu©n quú- chñ nhiÖm ®Ò tµi
6551
21/9/2007
Hµ Néi 12- 2004
Môc lôc
Lêi nãi ®Çu
PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
I. Lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
1. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
2. Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng
II. Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x·
héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
1. NhËn diÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
2. C¸c môc tiªu cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
3. C¸c chøc n¨ng cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
4. C¸c ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam
KÕt luËn phÇn thø nhÊt
PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay
I. Thùc tr¹ng qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN ë
ViÖt Nam tõ n¨m 1986 ®Õn nay
1. Thùc tr¹ng vÒ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi
2. Thùc tr¹ng vÒ khung khæ ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ
3. Thùc tr¹ng vÒ b¶o ®¶m c¬ së h¹ tÇng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi
4. Thùc tr¹ng qu¶n lý theo ngµnh, ®Þa ph−¬ng vµ vïng l·nh thæ
5. Thùc tr¹ng vÒ mét sè ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chñ yÕu ®Ó Nhµ n−íc thùc hiÖn qu¶n lý
kinh tÕ
II. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng
XCHN ë ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay
1. MÆt ®−îc
2. MÆt ch−a ®−îc
3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng mÆt ch−a ®−îc
KÕt luËn phÇn thø hai
PhÇn thø ba: TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN thêi gian
tíi ë ViÖt Nam
I. Nh÷ng quan ®iÓm chung chØ ®¹o qu¸ tr×nh tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý
Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ thêi gian tíi ë ViÖt Nam
II. Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc
vÒ kinh tÕ trong thêi gian tíi ë ViÖt Nam.
1. TiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong viÖc x©y dùng
thÓ chÕ kinh tÕ thÞ tr−êng.
2. TiÕp tôc ®æi míi, hoµn thiÖn qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong viÖc ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc
1
4
7
7
8
25
35
35
38
43
46
59
62
62
62
65
84
92
104
110
110
113
127
132
136
136
138
138
146
3. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc trong viÖc b¶o ®¶m c¸c c¬ së
h¹ tÇng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi
III. Nh÷ng ®Þnh h−íng vµ gi¶i ph¸p tiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ
n−íc ®èi víi mét sè lÜnh vùc vµ khu kinh tÕ ®Æc biÖt thêi gian tíi ë ViÖt Nam
1. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp
2. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi c¸c khu kinh tÕ ®Æc biÖt
3. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi n«ng nghiÖp vµ n«ng
th«n
4. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc trong phèi hîp ph¸t triÓn kinh
tÕ theo ngµnh vµ theo vïng l·nh thæ
IV. Nh÷ng ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ nhiÖm vô ®æi míi vµ hoµn
thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ thêi gian tíi ë ViÖt Nam
1. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn bé m¸y qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
2. TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn sù l·nh ®¹o cña §¶ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ
KÕt luËn phÇn thø ba
KÕt luËn chung
Tµi liÖu tham kh¶o
2
153
155
155
162
169
178
184
184
198
205
213
215
"Nh÷ng ng−êi s¸ng suèt kh«ng quan t©m
®Õn vÊn ®Ò liÖu tiÕn bé kinh tÕ b¾t nguån tõ
hµnh ®éng cña chÝnh phñ hay tõ sù chñ
®éng cña c¸c c¸ nh©n; hä biÕt r»ng nã b¾t
nguån tõ c¶ hai phÝa, vµ hä chØ quan t©m
®Õn c©u hái r»ng møc ®ãng gãp thùc tÕ tõ
mçi phÝa lµ bao nhiªu"
Sir Arthur Lewis (Gi¶i th−ëng Nobel vÒ
Kinh tÕ n¨m 1979), Lý thuyÕt t¨ng tr−ëng
kinh tÕ, 1955, tr. 376.
3
Lêi nãi ®Çu
I. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi
§−êng lèi ®æi míi ®−îc ®Ò ra t¹i §¹i héi lÇn thø VI (12- 1986) cña §¶ng
Céng s¶n ViÖt Nam ®· t¹o ra nh÷ng b−íc ngoÆt quan träng trong sù nghiÖp x©y
dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc. Trong ®−êng lèi ®æi míi Êy, §¶ng ta ®· thõa nhËn
sù tån t¹i cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ
tr−êng. Tíi §¹i héi gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII, §¶ng ta l¹i kh¼ng ®Þnh chñ
tr−¬ng "TiÕp tôc x©y dùng ®ång bé thÓ chÕ kinh tÕ míi, kiªn tr× qu¸ tr×nh
chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr−êng ®i ®«i víi t¨ng c−êng hiÖu lùc qu¶n lý cña Nhµ
n−íc".
Thùc hiÖn chñ tr−¬ng mµ §¶ng ®· v¹ch ra, Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· ban hµnh
hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®Ó dÇn dÇn hoµn thiÖn c¬ chÕ
qu¶n lý nÒn kinh tÕ, mµ m« h×nh tæng qu¸t cña nÒn kinh tÕ Êy trong thêi kú qu¸
®é lªnCNXH ë n−íc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. Trªn c¬ së
HiÕn ph¸p n¨m 1992, Nhµ n−íc ®· cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ ho¸ b»ng
hµng lo¹t bé luËt, luËt, ph¸p lÖnh vµ c¸c v¨n b¶n d−íi luËt kh¸c nh»m h−íng
vµo viÖc ®¶m b¶o quyÒn tµi s¶n; ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh
doanh; ®¶m b¶o cho gi¸ c¶ chñ yÕu do thÞ tr−êng ®Þnh ®o¹t; ®¶m b¶o lÊy c¸c tÝn
hiÖu thÞ tr−êng lµm c¨n cø quan träng ®Ó ph©n bè c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt
kinh doanh; ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ; ®¶m b¶o
khuyÕn khÝch c¸c nhµ kinh doanh t×m kiÕm lîi nhuËn hîp ph¸p...
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng trong nÒn kinh tÕ do ®æi míi vµ
hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ®−a l¹i nh− tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ
cña ®Êt n−íc trong nh÷ng n¨m ®æi míi lu«n cã xu h−íng gia t¨ng; c¬ cÊu kinh
tÕ chuyÓn dÞch theo h−íng hiÖu qu¶ h¬n, viÖc lµm vµ ®êi sèng cña d©n c− ngµy
cµng ®−îc c¶i thiÖn..., th× chÝnh tõ qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ n−íc ta
®ang næi lªn kh«ng Ýt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cÇn ph¶i ®−îc nghiªn cøu mét
c¸ch hÖ thèng, toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ nh− cÇn x¸c ®Þnh mét c¸ch cã c¨n cø khoa
häc vÒ néi dung, chøc n¨ng, nhiÖm vô, c¸c ph−¬ng ph¸p, c«ng cô qu¶n lý nhµ
n−íc vÒ kinh tÕ trong mèi quan hÖ tån t¹i kh¸ch quan gi÷a Nhµ n−íc, thÞ
tr−êng, doanh nghiÖp trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc; lµm thÕ nµo
®Ó n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ n−íc;... nh»m th¸o gì kÞp thêi,
®ång bé t¹o ®iÒu kiÖn cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn ®óng theo nh÷ng
quy luËt vèn cã cña nã vµ ®¸p øng c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra.
4
§Ò tµi cÊp Nhµ n−íc mang m· sè KX01.09 lµ mét trong 11 ®Ò tµi cña
Ch−¬ng tr×nh KX.01 "Kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa"
®−îc triÓn khai nghiªn cøu trong thêi gian 2001- 2004, ®−îc giao nhiÖm vô
nghiªn cøu gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã.
II. Tªn ®Ò tµi: "Qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh
h−íng XHCN ë ViÖt Nam"
III. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi
1. Lµm râ néi dung qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ
tr−êng vµ ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý Êy trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng
XHCN ë ViÖt Nam".
2. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay,
kiÕn nghÞ ph−¬ng h−íng, néi dung vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn qu¶n lý kinh tÕ cña
Nhµ n−íc trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN.
IV. VÒ ®èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi:
§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ, kh«ng nghiªn cøu
qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nh− v¨n ho¸, x· héi, quèc
phßng, an ninh…
V. VÒ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó hoµn thµnh nh÷ng môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, bªn c¹nh c¸c ph−¬ng
ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh− ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, duy vËt
lÞch sö, ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp, ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh, ®èi
chiÕu,... ®Ò tµi cßn sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, pháng vÊn xin ý
kiÕn chuyªn gia vÒ 2 néi dung lín: Mét lµ, c¬ së lý luËn cña qu¶n lý nhµ n−íc
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN; hai lµ, thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ
n−íc vÒ kinh tÕ trong nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam vµ h−íng gi¶i quyÕt tíi.
Theo tiÕn ®é thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh tæ chøc 3 cuéc héi th¶o lín (2
cuéc ®−îc tæ chøc ë Hµ Néi, 1 cuéc ®−îc tæ chøc ë TP HCM) ®Ó lÊy sù gãp ý,
ph¶n biÖn cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c doanh nh©n tõ c¸c
miÒn cña ®Êt n−íc vÒ c¸c néi dung cña ®Ò tµi sÏ vµ ®· nghiªn cøu.
1.
2.
3.
4.
§Ò tµi ®∙ cã mét lùc l−îng céng t¸c viªn kh¸ ®«ng ®¶o gåm:
GS.TS Bïi ThÕ VÜnh
Häc viÖn Hµnh chÝnh quèc gia, Bé Néi vô
PGS.TS §ç §øc §Þnh
ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam
TS An Nh− H¶i
Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia HCM
GS.TS Mai Ngäc C−êng
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
5
5. GS.TS NguyÔn TrÝ DÜnh
6. TS Chu §øc §¨ng
7. PGS.TS Ph¹m ThÞ Quý
8. TS Ph¹m Th¸i Quèc
9. PGS.TS Lª V¨n Sang
10. Th.S TrÇn Kim Chung
11. GS.TS Vò ThÞ Ngäc Phïng
12. TSKH TrÞnh Huy Qu¸ch
13. TS NguyÔn ThÞ Hång Thuû
14. TS Lª ViÖt §øc
15. PGS.TS Ng« Th¾ng Lîi
16. GS.TS Lª Sü ThiÖp
17. TS Ng« Kim Toµn
18. GS.TS T« Xu©n D©n
19. GS.TS Hå Xu©n Ph−¬ng
20. Ph¹m Quang Lùc
21. PGS.TS NguyÔn §×nh Long
22. GS TrÇn §×nh Bót
23. PGS §µo C«ng TiÕn
24. GS Mai H÷u Khuª
25. GS.TSKH NguyÔn M¹i
26. GS.TS §ç ThÕ Tïng
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam
ViÖn Kinh tÕ thÕ giíi, ViÖn KHXH ViÖt Nam
ViÖn Qu¶n lý kinh tÕ TW
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
UB Kinh tÕ vµ NS cña Quèc héi
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−
§¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n
Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Bé Néi vô
Ban Tæ chøc ChÝnh phñ
ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn KT-XH Hµ Néi
UB Kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch cña Quèc héi
Ban Kinh tÕ TW §¶ng
ViÖn Kinh tÕ N«ng nghiÖp, Bé NN&PTNT
§¹i häc Kinh tÕ thµnh phè HCM
§¹i häc Kinh tÕ thµnh phè HCM
Häc viÖn Hµnh chÝnh Quèc gia, Bé Néi vô
Thµnh viªn ban cè vÊn vÒ ®Çu t− n−íc ngoµi cña
ChÝnh phñ
Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia HCM
VI. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi
Ngoµi phÇn lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o, ®Ò tµi ®−îc
kÕt cÊu thµnh 3 phÇn:
PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam.
PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng qu¶n lý nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam tõ 1986 ®Õn nay.
PhÇn thø ba: TiÕp tôc ®æi míi vµ hoµn thiÖn qu¶n lý nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN thêi
gian tíi ë ViÖt Nam.
6
PhÇn thø nhÊt
Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XCHN ë ViÖt Nam
I. lý thuyÕt vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n
lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
ThÕ kû 20 ®· chøng kiÕn cuéc ®ua tranh gi÷a hai hÖ thèng kinh tÕ, nãi ®óng
h¬n lµ gi÷a hai gi¶i ph¸p kinh tÕ vÜ m« ®èi lËp nhau: m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung vµ kinh tÕ thÞ tr−êng. ThÕ nh−ng chØ ®Õn cuèi thÕ kû 20 th× c©u tr¶ lêi cho
sù ph©n tranh th¾ng b¹i nãi trªn míi trë nªn râ rµng: m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung ®· thÊt b¹i trong viÖc duy tr× t¨ng tr−ëng nhanh, t¹o ra sù phån vinh vµ
®¶m b¶o phóc lîi kinh tÕ cao cho ng−êi d©n. Trong khi ®ã, m« h×nh kinh tÕ thÞ
tr−êng tá ra rÊt thµnh c«ng trong c¸c nÒn kinh tÕ ®a d¹ng, tõ nh÷ng n−íc cã
truyÒn thèng thÞ tr−êng nh− T©y ¢u vµ B¾c Mü, ®Õn nh÷ng n−íc ®i sau ë ch©u
¸ hay Mü Latinh.
Thùc tÕ cho thÊy bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng tù do th−êng tá ra cã −u thÕ
v−ît tréi so víi bµn tay h÷u h×nh cña Nhµ n−íc trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån
lùc khan hiÕm cña x· héi. Song trong mét sè tr−êng hîp, bµn tay v« h×nh
kh«ng vËn hµnh tèt. Khi ®ã, sù can thiÖp cña Nhµ n−íc vµo thÞ tr−êng cã thÓ
n©ng cao ®−îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng chung cña nÒn kinh tÕ. HÇu hÕt c¸c n−íc
trªn thÕ giíi hiÖn nay ®Òu vËn hµnh theo m« h×nh kinh tÕ hçn hîp. Trong nÒn
kinh tÕ hçn hîp hiÖn ®¹i, c¶ Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng cïng ®iÒu tiÕt c¸c ho¹t
®éng kinh tÕ. Nhµ n−íc ®ãng vai trß quan träng chø kh«ng chØ ®¬n thuÇn gièng
nh− "mét c¶nh s¸t giao th«ng" gi¸m s¸t vµ kiÓm tra ho¹t ®éng cña khu vùc kinh
tÕ t− nh©n.
Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong mét nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi sang c¬ chÕ
thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng XCHN ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò võa cã tÝnh lý
luËn, võa cã tÝnh thùc tiÔn. Trong sù nghiÖp §æi míi do §¶ng ta khëi x−íng
gÇn 20 n¨m qua - kÓ tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI n¨m 1986 ®Õn nay viÖc n©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc qu¶n lý Nhµ n−íc trong mäi lÜnh vùc nãi
chung, vµ trong lÜnh vùc kinh tÕ nãi riªng, mÆc dï ®· cã nhiÒu ®iÒu chØnh vµ
tiÕn bé lín, nh−ng cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn ®−îc gi¶i quyÕt.
7
Tr−íc thùc tÕ Êy, viÖc hÖ thèng ho¸ c¸c lý thuyÕt kinh tÕ vµ kinh nghiÖm
quèc tÕ vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng vµ cÊp thiÕt. C¸c nguyªn lý chung vÒ qu¶n
lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ë c¸c nÒn kinh tÕ cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm t−¬ng ®ång víi n−íc ta lµ mét c¬ së quan träng ®Ó x©y dùng
khung lý thuyÕt vÒ qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam.
PhÇn nµy b¾t ®Çu b»ng viÖc tãm l−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña nÒn kinh
tÕ thÞ tr−êng. Sau ®ã, chóng ta sÏ bµn vÒ c¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc
vÒ kinh tÕ vµ c¸c cuéc tranh luËn xung quanh vai trß t−¬ng ®èi cña Nhµ n−íc vµ
thÞ tr−êng trong c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi sù nhÊn m¹nh ®Æc biÖt vµo c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn. Cuèi cïng, chóng t«i sÏ giíi thiÖu mét sè kinh nghiÖm
quèc tÕ vÒ sù phèi hîp gi÷a bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng vµ bµn tay h÷u h×nh
cña Nhµ n−íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.
1. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
1.1. C¸c ®Æc tr−ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng
Kinh tÕ thÞ tr−êng ®· cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn l©u dµi. Ngµy
nay, kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng chØ lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt phæ biÕn ë c¸c
n−íc ph¸t triÓn, mµ cßn lan dÇn sang c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, cã ¶nh h−ëng to
lín ®Õn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña thÕ giíi nãi chung, cña tõng quèc gia nãi
riªng.
Cã thÓ hiÓu nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã c¸c quan hÖ thÞ
tr−êng quyÕt ®Þnh sù ph©n bæ nguån lùc th«ng qua hÖ thèng gi¸ c¶. Trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c c¸ nh©n ®−îc tù do ra quyÕt ®Þnh kinh tÕ. Hä kh«ng bÞ
buéc ph¶i lµm ®iÒu mµ hä cho lµ kh«ng cã lîi. Hä ®−îc tù do tù lùa chän viÖc
lµm, tham gia c«ng ®oµn vµ quyÕt ®Þnh «ng chñ cho m×nh; tù do quyÕt ®Þnh chi
bao nhiªu thu nhËp cho tiªu dïng hiÖn t¹i vµ chi vµo hµng ho¸ vµ dÞch vô nµo;
dµnh bao nhiªu ®Ó tÝch luü cho t−¬ng lai vµ ph©n bæ tµi s¶n hiÖn cã vµo c¸c
danh môc ®Çu t− kh¸c nhau. C¸c doanh nghiÖp ®−îc tù do lùa chän ngµnh nghÒ
kinh doanh, lùa chän qui m«, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ thuª c¸c yÕu tè ®Çu vµo; tù
do lùa chän ®Þa ®iÓm vµ ph−¬ng thøc ph©n phèi s¶n phÈm t¹o ra... HÇu hÕt c¸c
quyÕt ®Þnh ®ã kh«ng xuÊt ph¸t tõ ®éng c¬ ®ãng gãp cho phóc lîi chung cña
toµn x· héi mµ xuÊt ph¸t tõ lîi Ých riªng. Gi¸ c¶ ®ãng vai trß lµ c«ng cô ph¸t tÝn
hiÖu ®Ó liªn kÕt nh÷ng quyÕt ®Þnh ph©n t¸n ®ã vµ lµm cho c¶ hÖ thèng ¨n khíp
víi nhau.
8
C¹nh tranh lµ nguyªn t¾c cã tÝnh nÒn t¶ng cña kinh tÕ thÞ tr−êng, nã ®ßi hái
c¸c doanh nghiÖp ph¶i th−êng xuyªn n©ng cao hiÖu qu¶ míi cã thÓ ®øng v÷ng
trong cuéc c¹nh tranh khèc liÖt gi÷a c¸c nhµ cung øng ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn.
C¹nh tranh chÝnh lµ ®éng lùc cho phÐp c¸c nguån lùc ®−îc ph©n bæ mét c¸ch
cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nh÷ng doanh nghiÖp nµo yÕu kÐm, thua lç sÏ bÞ ph¸ s¶n, c¸c
nguån lùc sÏ ®−îc chuyÓn sang c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng tèt h¬n. C¹nh
tranh vµ ph¸ s¶n còng giíi h¹n nh÷ng sai lÇm trong kinh doanh. C¸c doanh
nghiÖp sÏ rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm thiÕt thùc tõ c¸c vô ph¸ s¶n
®Ó kinh doanh tèt h¬n. Ph¸ s¶n lµ sù sµng läc cÇn thiÕt ®Ó ®µo th¶i nh÷ng doanh
nghiÖp yÕu kÐm, lµm trong s¹ch vµ lµnh m¹nh m«i tr−êng kinh doanh. NÕu
chÊp nhËn c¹nh tranh th× doanh nghiÖp thuéc bÊt kú h×nh thøc së h÷u nµo còng
sÏ kinh doanh cã hiÖu qu¶ h¬n so víi trong ®iÒu kiÖn c¸c doanh nghiÖp ®ã cã
søc m¹nh thÞ tr−êng.
Gièng nh− mét bµn tay v« h×nh (thuËt ng÷ næi tiÕng cña Adam Smith), hÖ
thèng gi¸ c¶ liªn kÕt hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n ra quyÕt ®Þnh riªng rÏ chØ t×m
kiÕm lîi Ých riªng cho b¶n th©n hä. Nh−ng trong khi ®i t×m lîi Ých riªng mét
c¸ch vÞ kû, th× chÝnh bµn tay v« h×nh cña thÞ tr−êng sÏ dÉn d¾t hä t¹o nªn mét
kÕt qu¶ n»m ngoµi dù kiÕn lµ ®em l¹i lîi Ých cho x· héi tèt h¬n ngay c¶ khi hä
chñ ®éng ®Þnh lµm nh− vËy. ChÝnh v× vËy, hÖ thèng thÞ tr−êng tá ra −u viÖt h¬n
h¼n hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung: nã ph©n bæ c¸c nguån lùc mét c¸ch hiÖu
qu¶ theo nghÜa cho phÐp tèi ®a ho¸ phóc lîi cña toµn x· héi.
Nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh lµm cho kinh tÕ thÞ tr−êng tá ra −u viÖt h¬n hÖ thèng
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc bao gåm:
Sù liªn kÕt tù ®éng vµ linh ho¹t
Nh÷ng ng−êi ñng hé kinh tÕ thÞ tr−êng cho r»ng so víi m« h×nh kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung, hÖ thèng thÞ tr−êng dùa trªn c¸c quyÕt ®Þnh phi tËp trung, nªn
linh ho¹t h¬n, ®iÒu chØnh nhanh h¬n vµ dÔ thÝch øng h¬n trong mét m«i tr−êng
th−êng xuyªn thay ®æi.
Khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thay ®æi, gi¸ c¶ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng cã thÓ
thay ®æi nhanh chãng vµ nh÷ng ng−êi ra quyÕt ®Þnh phi tËp trung cã thÓ ph¶n
øng nhanh nh¹y theo tÝn hiÖu gi¸ c¶. Ng−îc l¹i, viÖc qui ®Þnh h¹n ng¹ch, ph©n
bæ vµ ph©n phèi theo kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ sÏ rÊt khã ®iÒu chØnh vµ kÕt qu¶
lµ t×nh tr¹ng d− thõa hoÆc thiÕu hôt th−êng xuyªn x¶y ra tr−íc khi ChÝnh phñ
cã ®ñ thêi gian ®Ó ®iÒu chØnh. Mét lîi thÕ to lín cña thÞ tr−êng lµ nã ph¸t tÝn
hiÖu mét c¸ch tù ®éng khi ®iÒu kiÖn thay ®æi. §iÒu nµy hoµn toµn tr¸i ng−îc
víi hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, trong ®ã ChÝnh phñ ph¶i dù ®o¸n vµ ra
9
quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh. Hµng n¨m, ChÝnh phñ ph¶i ®−a ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh
®èi víi v« sè c¸c biÕn ®éng trªn thÞ tr−êng vµ ®iÒu ®ã khiÕn cho ChÝnh phñ
ph¶i mÊt nhiÒu c«ng søc dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch cho tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chØnh
®ã vµ th−êng bÞ sai lÖch.
Thóc ®Èy tiÕn bé vµ t¨ng tr−ëng
C«ng nghÖ, së thÝch vµ c¸c nguån lùc liªn tôc thay ®æi theo thêi gian ë mäi
nÒn kinh tÕ. S¶n phÈm míi vµ kü thuËt míi ®−îc ph¸t minh ®Ó thÝch øng víi
nh÷ng thay ®æi trong nhu cÇu tiªu dïng vµ khai th¸c nh÷ng c¬ héi do c«ng
nghÖ míi t¹o ra.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c c¸ nh©n chÊp nhËn rñi ro hy sinh thêi gian
vµ tiÒn b¹c nh»m t×m kiÕm lîi nhuËn. NhiÒu khi hä thµnh c«ng, nh−ng còng cã
khi hä thÊt b¹i. S¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt míi xuÊt hiÖn råi cã thÓ l¹i bÞ
thay thÕ bëi c¸c s¶n phÈm vµ qu¸ tr×nh −u viÖt h¬n. Mét sè trong c¸c s¶n phÈm
míi nµy cã thÓ trë thµnh mÉu mèt, trong khi mét sè s¶n phÈm kh¸c kh«ng hÒ
g©y Ên t−îng. HÖ thèng thÞ tr−êng ho¹t ®éng th«ng qua viÖc thö nghiÖm, lùa
chän vµ ®µo th¶i ®Ó ph©n lo¹i hµng ho¸ vµ ph©n bæ nguån lùc vµo nh÷ng thø
®−îc coi lµ −u viÖt nhÊt: hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt bëi nh÷ng ng−êi cã chi phÝ
thÊp nhÊt vµ ®−îc b¸n cho nh÷ng ng−êi tr¶ gi¸ cao nhÊt.
§iÒu ®ã tr¸i ng−îc víi trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, n¬i mµ c¸c
nhµ lËp kÕ ho¹ch ph¶i dù ®o¸n xem tiÕn bé c«ng nghÖ hoÆc s¶n phÈm cã nhu
cÇu cao sÏ xuÊt hiÖn ë lÜnh vùc nµo. T¨ng tr−ëng theo kÕ ho¹ch cã thÓ mang l¹i
nh÷ng ®iÒu kú diÖu do tËp trung ®−îc nguån lùc ®Ó thùc hiÖn ®−êng lèi ®·
chän, nh−ng cã thÓ lµ qu¸ rñi ro khi c¸c nhµ lËp kÕ ho¹ch dù ®o¸n sai vµ do ®ã
ph©n bæ nguån lùc vµo c¸c ho¹t ®éng cã cã lîi cho x· héi.
Phi tËp trung ho¸ quyÒn lùc
Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng lµ phi tËp trung ho¸
quyÒn lùc vµ con ng−êi Ýt bÞ ¸p ®Æt h¬n do c¬ chÕ vËn hµnh lµ h−íng ®Õn lîi Ých
riªng vµ tù do ra quyÕt ®Þnh. C¹nh tranh chÝnh lµ ®éng lùc ph¸t triÓn quan träng
nhÊt trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Do ¸p lùc tõ phÝa c¸c ®èi thñ c¹nh tranh,
c¸c doanh nghiÖp lu«n ph¶i t×m c¸ch tù hoµn thiÖn m×nh ®Ó cã thÓ s¶n xuÊt
hµng ho¸ víi chÊt l−îng cao nhÊt, gi¸ thµnh rÎ nhÊt vµ phôc vô kh¸ch hµng tèt
nhÊt th× míi thu ®−îc lîi nhuËn, ®Ó duy tr× ho¹t ®éng vµ më réng thÞ phÇn cña
m×nh trªn thÞ tr−êng.
10
1.2. C¬ së lý thuyÕt cña qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ
C©u hái ®Æt ra lµ nÕu thÞ tr−êng tù do cho phÐp ph©n bæ c¸c nguån lùc mét
c¸ch hiÖu qu¶ th× t¹i sao Nhµ n−íc l¹i cÇn can thiÖp vµo c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
T¹i sao c¸c n−íc kh«ng thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch hoµn toµn tù do (laisser-fair)
®Ó mÆc t− nh©n kinh doanh? Tr¶ lêi c©u hái nµy, c¸c nhµ kinh tÕ ®· kh¼ng ®Þnh
mÆc dï kh«ng thÓ thay thÕ thÞ tr−êng, nh−ng Nhµ n−íc cã thÓ hoµn thiÖn c¸c
ho¹t ®éng thÞ tr−êng. Qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ chÝnh lµ sù t¸c ®éng cña hÖ
thèng qu¶n lý hay chñ thÓ qu¶n lý (Nhµ n−íc) lªn hÖ thèng bÞ qu¶n lý hay
kh¸ch thÓ qu¶n lý (nÒn kinh tÕ) nh»m h−íng sù vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ theo
c¸c môc tiªu ®Æt ra.
Ngay trong häc thuyÕt bµn tay v« h×nh cña m×nh, Adam Smith kh«ng hÒ
phñ nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña Nhµ n−íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng.
Trong t¸c phÈm Cña c¶i cña c¸c d©n téc, «ng ®· giíi h¹n vai trß cña Nhµ n−íc
trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng vµo ba chøc n¨ng:
- X©y dùng vµ b¶o ®¶m m«i tr−êng hoµ b×nh, kh«ng ®Ó x¶y ra néi chiÕn,
ngo¹i x©m.
- Thùc hiÖn ®−îc vai trß lµ träng tµi, ®em l¹i quyÒn tù do, b×nh ®¼ng cho
mäi thµnh viªn. Vai trß nµy g¾n víi hai nhiÖu vô cô thÓ: Thø nhÊt, b»ng hÖ
thèng ph¸p luËt cña m×nh, Nhµ n−íc ph¶i ®¶m b¶o quyÒn c¨n b¶n cña mäi c«ng
d©n mµ tr−íc hÕt, ®ã lµ quyÒn t− h÷u (së h÷u c¸ nh©n) g¾n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn
cã tÝnh nÒn t¶ng ®ã lµ nhiÒu quyÒn thiÕt yÕu kh¸c nh−: tù do kinh tÕ, ng«n luËn,
tÝn ng−ìng, chÝnh trÞ, tù do ký kÕt hîp ®ång, tù do c− tró... do ®ã, Nhµ n−íc
ph¶i t¹o ra ®iÒu kiÖn, m«i tr−êng mang tÝnh thÓ chÕ; Thø hai, Nhµ n−íc ph¶i
th«ng qua hÖ thèng ph¸p luËt, dïng nã ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ - x·
héi, h¹n chÕ vµ kh¾c phôc nh÷ng thñ ®o¹n c¹nh tranh phi kinh tÕ, phi ®¹o ®øc...
- Cung cÊp, duy tr× vµ ph¸t triÓn hµng ho¸ c«ng céng. §©y lµ nh÷ng ®iÒu
kiÖn ®Æc biÖt cÇn thiÕt trong ho¹t ®éng kinh tÕ, thiÕu nã kh«ng thÓ tæ chøc c¸c
ho¹t ®éng kinh tÕ.
Ngoµi ba chøc n¨ng c¬ b¶n ®ã, theo A. Smith, tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò cßn l¹i ®Òu
cã thÓ ®−îc gi¶i quyÕt mét c¸ch æn tho¶ vµ nhÞp nhµng bëi bµn tay v« h×nh.
Tuy nhiªn, chØ kÓ tõ khi xuÊt b¶n t¸c phÈm Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm,
tiÒn tÖ vµ l·i suÊt cña J. M. Keynes (1936), quan ®iÓm ñng hé Nhµ n−íc cã vai
trß can thiÖp vµo thÞ tr−êng míi ®−îc chÊp nhËn mét c¸ch réng r·i. LÞch sö
còng ®· chøng minh c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng thµnh c«ng ®Òu kh«ng ph¸t triÓn
mét c¸ch tù ph¸t mµ kh«ng cã sù can thiÖp vµ hç trî cña ChÝnh phñ. Mét lý do
11
lµ bµn tay v« h×nh cÇn ®−îc ChÝnh phñ b¶o vÖ bëi v× thÞ tr−êng chØ vËn hµnh tèt
nÕu nh− quyÒn së h÷u ®−îc t«n träng. Mét n«ng d©n sÏ kh«ng trång lóa nÕu
nh− anh ta nghÜ r»ng mïa mµng sÏ bÞ ®¸nh c¾p, mét nhµ hµng sÏ kh«ng phôc vô
trõ khi ®−îc ®¶m b¶o r»ng kh¸ch hµng sÏ tr¶ tiÒn tr−íc khi rêi qu¸n. TÊt c¶
chóng ta ®Òu dùa vµo c«ng an vµ tßa ¸n do chÝnh phñ cung cÊp ®Ó thùc thi
quyÒn cña chóng ta ®èi víi nh÷ng thø do chóng ta t¹o ra.
Mét lý do kh¸c cÇn ®Õn ChÝnh phñ lµ mÆc dï thÞ tr−êng th−êng lµ mét
ph−¬ng thøc tèt ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ, nh−ng quy t¾c còng cã vµi ngo¹i
lÖ quan träng. Trong mét sè tr−êng hîp, b¶n th©n thÞ tr−êng kh«ng thÓ mang l¹i
nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng mong muèn cho toµn x· héi. Khi ®iÒu nµy x¶y ra, c¸c nhµ
kinh tÕ nãi r»ng thÞ tr−êng ®· thÊt b¹i. C¸c lý thuyÕt ñng hé sù can thiÖp cña
ChÝnh phñ vµo nÒn kinh tÕ th−êng ®Òu t×m c¸ch gi¶i thÝch c¸c nh©n tè g©y ra
thÊt b¹i thÞ tr−êng.
ThuËt ng÷ thÊt b¹i ®−îc ®Ò cËp ë trªn cã thÓ dÔ g©y hiÓu nhÇm. ThÊt b¹i thÞ
tr−êng kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng cã ®iÒu g× tèt ®Ñp ®−îc thùc hiÖn, mµ nã chØ
hµm ý r»ng nh÷ng kÕt qu¶ tèt nhÊt lÏ ra cã thÓ ®¹t ®−îc l¹i kh«ng ®−îc thùc
hiÖn.
ThuËt ng÷ "thÊt b¹i thÞ tr−êng" th−êng ®−îc sö dông trong hai t×nh huèng.
Thø nhÊt, thÊt b¹i thÞ tr−êng xuÊt hiÖn do thÞ tr−êng kh«ng thÓ ph©n bæ c¸c
nguån lùc cña x· héi mét c¸ch hiÖu qu¶. Thø hai, thÊt b¹i thÞ tr−êng ®−îc thÓ
hiÖn ë nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi bªn c¹nh môc
tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ.
ThÊt b¹i trong viÖc ph©n bæ c¸c nguån lùc cã hiÖu qu¶
Cã n¨m nguyªn nh©n chÝnh lµm cho thÞ tr−êng vËn hµnh kh«ng hiÖu qu¶, ®ã
lµ:
(a) C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o: Lý thuyÕt bµn tay v« h×nh cña Adam Smith
vÒ viÖc ph©n bæ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc x· héi dùa trªn gi¶ thiÕt vÒ thÞ
tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o, nghÜa lµ mét thÞ tr−êng trong ®ã:
- Kh«ng cã ng−êi b¸n vµ ng−êi mua khèng chÕ ®−îc gi¸ c¶;
- Sù tham gia vµo hay rót lui khái thÞ tr−êng lµ tù do, víi chi phÝ thÊp;
- Ng−êi mua vµ ng−êi b¸n cã thÓ tiÕp cËn ®Çy ®ñ th«ng tin thÝch hîp cho
c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh vµ tiªu dïng cña m×nh.
12
Trong m«i tr−êng c¹nh tranh hoµn h¶o, thÞ tr−êng sÏ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶
Pareto (c¸c nguån lùc s½n cã ®−îc ph©n bæ tèi −u, cã lîi nhÊt cho c¶ x· héi
theo nghÜa: kh«ng cßn c¸ch ph©n bæ nµo kh¸c cho phÐp t¨ng thªm lîi Ých cho ai
®ã trong x· héi mµ kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn mét ng−êi nµo kh¸c).
Trªn thùc tÕ qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t− b¶n cã thÓ dÉn ®Õn ®éc quyÒn
hoÆc c¸c h×nh th¸i kiÓm so¸t thÞ tr−êng ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Trong
tr−êng hîp ®éc quyÒn, doanh nghiÖp cã thÓ t¨ng gi¸ cao vµ thu ®−îc lîi nhuËn
siªu ng¹ch. Hä Ýt cã ®éng c¬ c¶i tiÕn kü thuËt, hîp lý ho¸ s¶n xuÊt, c¶i tiÕn tæ
chøc, qu¶n lý nh»m h¹ gi¸ thµnh, t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm vµ n©ng cao chÊt
l−îng phôc vô. Tr¸i l¹i, hä lu«n cã xu h−íng dµnh mét nguån lùc ®¸ng kÓ ®Ó
che ch¾n, b¶o vÖ vÞ thÕ ®éc quyÒn cña m×nh trªn thÞ tr−êng th«ng qua viÖc vËn
®éng hµnh lang c¸c quan chøc ChÝnh phñ hoÆc t×m c¸ch tiªu diÖt c¸c ®èi thñ
c¹nh tranh muèn gia nhËp thÞ tr−êng. §Ó h¹n chÕ ®éc quyÒn vµ khuyÕn khÝch
c¹nh tranh, hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Òu th«ng qua ®¹o luËt chèng
®éc quyÒn.
(b) Hµng ho¸ c«ng céng: Hµng hãa c«ng céng cã hai ®Æc tÝnh: tÝnh kh«ng
c¹nh tranh trong tiªu dïng1 (nonrivalness) vµ tÝnh kh«ng lo¹i trõ2
(nonexcludability). Do vÊn ®Ò ng−êi sö dông miÔn phÝ, nªn khu vùc t− nh©n
kh«ng cã ®éng c¬ cung øng hµng ho¸ c«ng céng.
Quèc phßng lµ mét vÝ dô chøng tá vai trß tèi quan träng cña Nhµ n−íc. Sö
dông hµng ho¸ nµy mäi ng−êi kh«ng tr¶ tiÒn cho mçi ®¬n vÞ sö dông mµ mua
nã trong tæng thÓ hoÆc trong khu«n khæ chung cña c¶ nÒn an ninh quèc gia. ë
®©y b¶o vÖ cho mét c¸ nh©n kh«ng cã nghÜa lµ gi¶m kh¶ n¨ng b¶o vÖ cho
nh÷ng ng−êi kh¸c bëi v× tÊt c¶ mäi ng−êi sö dông c¸c dÞch vô quèc phßng mét
c¸ch ®ång thêi. Lo¹i hµng hãa c«ng céng kiÓu quèc phßng cña toµn d©n nh−
vËy kh«ng mét doanh nghiÖp t− nh©n nµo cã thÓ b¸n cho c¸c c«ng d©n riªng lÎ
vµ coi ®ã lµ nghÒ kinh doanh thu l·i. §ã lµ nguyªn nh©n chÝnh gi¶i thÝch v× sao
quèc phßng ph¶i do Nhµ n−íc ®iÒu hµnh, vµ chi phÝ cho quèc phßng ®−îc lÊy
tõ thuÕ.
Trong lÜnh vùc kinh tÕ - x· héi, hµng ho¸ c«ng ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë hÖ
thèng c¬ së h¹ tÇng. Do tÝnh kh«ng thÓ ph©n chia cña hµng hãa c«ng céng mµ
c¸c t− nh©n thÊy r»ng ®Çu t− vµo ®©y kh«ng cã lîi, Ýt nhÊt trong ng¾n h¹n. V×
1
2
ViÖc sö dông cña mét ng−êi kh«ng lµm gi¶m kh¶ n¨ng sö dông cña nh÷ng ng−êi kh¸c.
Kh«ng thÓ lo¹i trõ nh÷ng kh¸ch hµng kh«ng tr¶ tiÒn sö dông hµng ho¸.
13
thÕ ë hÇu hÕt c¸c n−íc, Nhµ n−íc th−êng bá vèn vµo x©y dùng vµ b¶o d−ìng c¬
së h¹ tÇng.
(c) Ngo¹i øng: Ngo¹i øng ph¸t sinh khi hµnh ®éng cña mét c¸ nh©n cã ¶nh
h−ëng ®Õn phóc lîi cña ng−êi ngoµi cuéc, nh−ng l¹i kh«ng ph¶i tr¶ hoÆc ®−îc
nhËn bÊt kú kho¶n båi th−êng nµo cho ¶nh h−ëng nµy. Ngo¹i øng cã thÓ lµ tiªu
cùc hoÆc tÝch cùc. Ngo¹i øng tiªu cùc ®iÓn h×nh nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ lµ
t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i tr−êng, t×nh tr¹ng khai th¸c th¸i qu¸ c¸c nguån tµi
nguyªn thiªn nhiªn. C¸c ngo¹i øng tÝch cùc bao gåm c¸c ho¹t ®éng t¹o ra lîi
Ých cho nh÷ng ng−êi ®øng ngoµi thÞ tr−êng nh− ho¹t ®éng gi¸o dôc, ®µo t¹o,
c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu vµ triÓn khai. Trong c¸c tr−êng hîp ®ã, lîi Ých vµ chi
phÝ ®èi víi c¸ nh©n kh«ng trïng víi lîi Ých vµ chi phÝ ®èi víi toµn x· héi. Do
ng−êi mua vµ ng−êi b¸n bá qua ngo¹i øng khi quyÕt ®Þnh mua vµ b¸n, nªn
tr¹ng th¸i c©n b»ng thÞ tr−êng lµ kh«ng hiÖu qu¶ khi cã ngo¹i øng. §iÒu ®ã cã
nghÜa lµ tr¹ng th¸i c©n b»ng ®ã kh«ng cho phÐp tèi ®a ho¸ tæng lîi Ých cña toµn
x· héi. NÕu Nhµ n−íc kh«ng cã biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt thÝch hîp, c¸c ho¹t ®éng thÞ
tr−êng cã ngo¹i øng tiªu cùc sÏ ‘bïng ph¸t’ qu¸ møc, cßn c¸c ho¹t ®éng cã
ngo¹i øng tÝch cùc sÏ ®−îc cung øng qu¸ Ýt.
(d) Th«ng tin kh«ng c©n xøng: NhiÒu khi trong cuéc sèng, mét sè ng−êi cã
®−îc th«ng tin nhiÒu h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c, vµ sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin cã thÓ
¶nh h−ëng tíi sù lùa chän mµ mäi ng−êi ®−a ra còng nh− c¸ch thøc t−¬ng t¸c
gi÷a hä víi nh÷ng ng−êi xung quanh. Sù kh¸c biÖt trong viÖc tiÕp cËn kiÕn thøc
phï hîp ®−îc gäi lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. Nghiªn cøu vÒ th«ng tin
kh«ng c©n xøng cho thÊy thªm mét lý do n÷a mµ chóng ta cÇn ph¶i cÈn träng
víi thÞ tr−êng vµ cã thÓ ®ßi hái sù tham gia cña ChÝnh phñ. Khi mét sè ng−êi
biÕt ®−îc nhiÒu th«ng tin h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c, thÞ tr−êng sÏ thÊt b¹i trong
viÖc ph©n bæ nguån lùc tíi nh÷ng n¬i sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nh÷ng ng−êi
cã xe dïng råi víi chÊt l−îng tèt sÏ khã b¸n chóng bëi v× ng−êi mua sî sÏ mua
ph¶i hµng xÊu. Nh÷ng ng−êi Ýt cã vÊn ®Ò vÒ søc kháe sÏ khã mua b¶o hiÓm søc
kháe víi gi¸ rÎ bëi v× c¸c c«ng ty b¶o hiÓm xÕp hä vµo cïng nhãm víi nh÷ng
ng−êi cã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ søc kháe (nh−ng ®· ®−îc che giÊu).
(e) Chu kú kinh doanh: LuËn ®iÓm trung t©m cña häc thuyÕt Keynes lµ c¸c
nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng kh«ng thÓ tù ®iÒu chØnh mét c¸ch tr«i ch¶y; tøc lµ chóng
kh«ng thÓ ®¶m b¶o møc thÊt nghiÖp thÊp vµ s¶n l−îng cao mét c¸ch th−êng
xuyªn. Tr¸i l¹i, Keynes cho r»ng c¸c nÒn kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®éng lín lµ do
lµn sãng l¹c quan hay bi quan th¸i qu¸ cña c¸c doanh nghiÖp ¶nh h−ëng ®Õn
14
tæng ®Çu t−. Sù bi quan trong céng ®ång doanh nghiÖp lµm gi¶m m¹nh ®Çu t−,
®iÒu nµy ®Õn l−ît nã cã thÓ ®Èy nÒn kinh tÕ r¬i vµo mét cuéc suy tho¸i víi møc
s¶n l−îng thÊp vµ thÊt nghiÖp cao.
Mét khi kinh tÕ suy gi¶m s©u s¾c nh− cuéc §¹i Khñng ho¶ng, Keynes lËp
luËn, nã kh«ng thÓ bÞ thñ tiªu nhanh chãng chØ bëi c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng.
§iÒu nµy mét phÇn v× c¸c gi¸ c¶ quan träng trong nÒn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ møc
l−¬ng trung b×nh kh«ng linh ho¹t vµ kh«ng thay ®æi ®ñ nhanh khi nh÷ng có sèc
bÊt lîi tÊn c«ng nÒn kinh tÕ. Keynes ®Ò cao vai trß quan träng cña c¸c chÝnh
s¸ch kinh tÕ vÜ m«, ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi trong chi tiªu ChÝnh phñ vµ thuÕ
kho¸ (chÝnh s¸ch tµi kho¸), vµ møc cung tiÒn còng nh− c¸c biÖn ph¸p kiÓm so¸t
l·i suÊt (chÝnh s¸ch tiÒn tÖ) lµ cÇn thiÕt ®Ó chèng l¹i sù suy gi¶m kinh tÕ vµ æn
®Þnh vÜ m«. LËp luËn cña Keynes r»ng ChÝnh phñ cã thÓ sö dông c¸c chÝnh s¸ch
æn ®Þnh ®Ó ng¨n c¶n hoÆc chèng l¹i sù suy gi¶m kinh tÕ ®· ®−îc chÊp nhËn
réng r·i vµ t− t−ëng cña «ng ®−îc coi lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong kinh tÕ vÜ
m«.
C¸c môc tiªu x· héi kh¸c
¦u ®iÓm næi bËt cña hÖ thèng thÞ tr−êng tù do lµ cho phÐp ph©n bæ c¸c
nguån lùc mét c¸ch cã hiÖu qu¶. ThÞ tr−êng cã thÓ lµm tèt ®iÒu ®ã v× th«ng tin
cÇn thiÕt ®Ó thÞ tr−êng vËn hµnh tr«i ch¶y ®−îc tiÕp nhËn tõ nh÷ng c¸ nh©n lu«n
t×m c¸ch tèi ®a ho¸ lîi Ých cña b¶n th©n. Tuy nhiªn, thÞ tr−êng kh«ng thÓ ho¹t
®éng tr«i ch¶y khi thùc hiÖn c¸c môc tiªu x· héi bao qu¸t h¬n. Mét sè môc tiªu
phÇn nµo mang tÝnh kinh tÕ, ch¼ng h¹n nh− ph©n phèi thu nhËp mét c¸ch c«ng
b»ng. Mét sè môc tiªu kh¸c hoµn toµn phi kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c gi¸ trÞ mµ
mäi ng−êi cÇn chia sÎ, ch¼ng h¹n nh− lßng yªu n−íc hoÆc niÒm tin vµo tù do.
Trong mçi tr−êng hîp nªu trªn, thÞ tr−êng kh«ng ph¶i lµ c¸ch cã hiÖu qu¶ v×
môc tiªu ®−îc ®−a ra kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thø cã thÓ trao ®æi gi÷a c¸c c¸ nh©n.
ë nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c luËn cø ñng hé sù can thiÖp réng kh¾p
cña Nhµ n−íc cßn nhÊn m¹nh vµo c¸c cÊu tróc kinh tÕ ®Æc thï cña c¸c x· héi
l¹c hËu, n¬i thÞ tr−êng ch−a ph¸t triÓn vµ thiÕu v¾ng c¸c nhµ qu¶n lý giái. Trong
bèi c¶nh ®ã, c¸c n−íc nµy kh«ng thÓ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÕu
kh«ng cã sù can thiÖp vµ ®iÒu phèi cña Nhµ n−íc.
Trªn c¬ së nhËn thøc nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng nªu ra ë trªn, Nhµ n−íc
th−êng ®−îc khuyÕn nghÞ nªn thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng chñ yÕu sau ®©y:
15
(a) X¸c lËp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ thÓ chÕ vµ ph¸p lý cho viÖc s¶n
xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô, bao gåm c¶ khu«n khæ ph¸p luËt ®Ó b¶o
vÖ quyÒn së h÷u vµ tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn hîp ®ång...
(b) Ho¹ch ®Þnh vµ tæ chøc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« nh− chÝnh
s¸ch tµi kho¸, tiÒn tÖ, thu nhËp vµ tû gi¸ hèi ®o¸i.
(c) Cung cÊp c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt, bao gåm ®−êng bé, ®−êng s¾t, vµ cung
øng c¸c dÞch vô c«ng céng nh− gi¸o dôc vµ y tÕ.
(d) KiÓm tra vµ gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
(e) Nhµ n−íc tham gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô.
Trong c¸c cuéc tranh luËn vÒ lý thuyÕt, cã sù bÊt ®ång vÒ vai trß cña Nhµ
n−íc trong c¶ n¨m lÜnh vùc trªn, trong ®ã lín h¬n c¶ lµ c¸c d¹ng can thiÖp thay
thÕ thÞ tr−êng – (c), (d), vµ (e). Sù bÊt ®ång liªn quan ®Õn hai lo¹i can thiÖp ®Çu
tiªn th−êng chØ lµ vÒ møc ®é vµ c¸ch thøc mµ th«i.
PhÇn sau chóng ta sÏ ®Ò cËp ®Õn cuéc tranh luËn vÒ vai trß cña Nhµ n−íc
trong nÒn kinh tÕ. KÕt luËn mét phÇn sÏ ®−îc rót ra tõ c¸c nghiªn cøu thùc
nghiÖm, vµ mét phÇn g¾n víi c¸c lý thuyÕt chung mµ chñ yÕu lµ lý thuyÕt t©n
cæ ®iÓn.
1.3. Phª ph¸n cña lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc
vÒ kinh tÕ
Trªn thùc tÕ, quan ®iÓm nh×n nhËn Nhµ n−íc nh− mét hÖ thèng cã vai trß
®Æc biÖt trong viÖc “söa ch÷a” nh÷ng thÊt b¹i cña thÞ tr−êng ®· trÞ v× c¶ trong lý
thuyÕt kinh tÕ lÉn trong thùc tÕ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch ë hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ
trªn thÕ giíi tõ khi häc thuyÕt Keynes ra ®êi n¨m 1936 cho ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m
1970. Nh−ng nã ®· dÇn mÊt ®i tÝnh hÊp dÉn do thùc tiÔn ë phÇn lín c¸c n−íc ®·
chøng tá r»ng sù thÊt b¹i cña can thiÖp Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ ngµy cµng mang
tÝnh phæ biÕn vµ trë thµnh mét vÊn ®Ò nghiªm träng.
Dùa trªn c¸c b»ng chøng thùc nghiÖm ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, Ng©n
hµng ThÕ giíi ®· ®ãng vai trß trung t©m trong viÖc chØ trÝch sù can thiÖp qu¸
møc cña Nhµ n−íc. Ngoµi ra, nhiÒu nghiªn cøu ë c¸c n−íc ph¸t triÓn còng ®−a
ra c¸c luËn cø ph¶n ®èi sù can thiÖp qu¸ s©u cña Nhµ n−íc vµo ho¹t ®éng kinh
tÕ.
Trong viÖc cung øng c¬ së h¹ tÇng vËt chÊt, x©y dùng vµ vËn hµnh hÖ thèng
viÔn th«ng, còng nh− cung cÊp c¸c dÞch vô c«ng céng nh− ®iÖn vµ n−íc, Ng©n
hµng ThÕ giíi cïng nhiÒu tæ chøc nghiªn cøu kh¸c kh¼ng ®Þnh r»ng c¸c doanh
16
nghiÖp Nhµ n−íc th−êng ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶. PhÇn lín Nhµ n−íc ë c¸c
n−íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng cã nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hoÆc ®ñ n¨ng lùc kü
thuËt vµ qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn tèt nhiÖm vô nµy. Hä khuyÕn nghÞ lµ Nhµ n−íc
cÇn khai th«ng tiÒm n¨ng cña khu vùc t− nh©n, kh«ng ph¶i lµ mét nguån thay
thÕ mµ lµ mét nguån bæ sung cho Nhµ n−íc trong viÖc cung øng kÕt cÊu h¹
tÇng.
Sù kiÓm so¸t cña ChÝnh phñ b»ng c¸ch can thiÖp trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng
kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp t− nh©n, ch¼ng h¹n chÝnh s¸ch −u ®·i vÒ ®Çu t−,
th−êng tá ra rÊt tèn kÐm vµ kh«ng hiÖu qu¶, vµ thËm chÝ trong nhiÒu tr−êng hîp
cßn ph¶n t¸c dông. ¶nh h−ëng dµi h¹n phæ biÕn lµ t¹o ra nh÷ng t¸c ®éng phô
kh«ng mong muèn. Khi mét biÖn ph¸p kiÓm so¸t ®−a l¹i hiÖu qu¶ mong muèn
th× nã lu«n ®i kÌm víi nh÷ng hËu qu¶ kh«ng mong muèn d−íi d¹ng kh¸c. VÝ
dô, viÖc b¶o hé c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n−íc cã thÓ cã ý nghÜa trong ng¾n
h¹n, nh−ng trong dµi h¹n, kÕt côc trong nhiÒu tr−êng hîp lµ c¸c ¶nh h−ëng phô
kh«ng mong muèn d−íi h×nh th¸i c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng
c¹nh tranh chÕ t¹o ra c¸c s¶n phÈm víi chi phÝ cao h¬n gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng
thÕ giíi.
Cuèi cïng, liªn quan ®Õn sù can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n−íc trong lÜnh vùc
s¶n xuÊt, sù phª ph¸n ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn viÖc c«ng suÊt sö dông thÊp vµ
cã qu¸ nhiÒu lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc. KÕt qu¶ lµ hiÖu qu¶
so víi chi phÝ rÊt thÊp, ®a sè c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc cã møc lîi nhuËn thÊp
hoÆc thËm chÝ bÞ thua lç ngay c¶ khi ®· ®−îc b¶o hé khái c¹nh tranh quèc tÕ vµ
trong n−íc, vµ trong nhiÒu tr−êng hîp, c¸c doanh nghiÖp nµy cßn ®−îc h−ëng
thÕ ®éc quyÒn ë thÞ tr−êng trong n−íc. C¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc ë c¸c n−íc
®ang ph¸t triÓn th−êng t¹o ra mét g¸nh nÆng ®¸ng kÓ vÒ tµi chÝnh ®èi víi ng©n
s¸ch ChÝnh phñ, vµ ®iÒu nµy lµ mét thùc tÕ khã ®−îc chÊp nhËn.
Theo lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn, nh÷ng kÕt qu¶ quan s¸t ë trªn lµ nh÷ng b»ng
chøng sinh ®éng vÒ ¶nh h−ëng bÊt lîi khi Nhµ n−íc can thiÖp s©u vµo khu vùc
t− nh©n vµ lµm thay c¸c lùc l−îng thÞ tr−êng.
Thùc ra quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc t©n cæ ®iÓn kh«ng ph¶i lµ míi.
Chóng ta ®· thÊy quan ®iÓm nµy trong lý thuyÕt vÒ bµn tay v« h×nh cña A.
Smith. C¸c nhµ t©n cæ ®iÓn ®· kÕ thõa quan ®iÓm ®ã vµ kÞch liÖt phª ph¸n
nh÷ng ®Ò nghÞ cña Keynes vÒ sù can thiÖp qu¸ møc cña Nhµ n−íc. Tuy nhiªn,
quan ®iÓm nµy chØ ®Æc biÖt ph¸t triÓn tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, vµ nã ®−îc chÊp
nhËn réng r·i trong c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ë c¸c n−íc OECD, ë Ng©n
hµng ThÕ giíi vµ QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ. Sù thay ®æi chÝnh quyÒn diÔn ra gÇn nh−
17
®ång thêi ë Hoa Kú, V−¬ng quèc Anh vµ T©y §øc (Rig©n, Th¸tch¬ vµ K«n) ®·
t¹o thuËn lîi cho b−íc ngoÆt chÝnh trÞ nµy. ë c¶ ba n−íc nµy, chÝnh s¸ch ®·
®−îc ®iÒu chØnh theo h−íng ñng hé m« h×nh Nhµ n−íc tèi thiÓu cã gèc rÔ lµ lý
thuyÕt t©n cæ ®iÓn. Sù thay ®æi réng r·i nh− vËy ®· khiÕn nhiÒu ng−êi m« t¶ nã
nh− mét cuéc c¸ch m¹ng míi trong lý thuyÕt vµ chÝnh s¸ch ph¸t triÓn.
Tõ kinh tÕ häc t©n cæ ®iÓn, cã thÓ tãm t¾t n¨m nguyªn nh©n chÝnh g©y ra
thÊt b¹i cña ChÝnh phñ bao gåm:
- Nhµ n−íc g¾n víi quyÒn lùc, tõ viÖc h×nh thµnh luËt ph¸p ®Õn viÖc thùc
thi ph¸p luËt víi mét bé m¸y hµnh ph¸p vµ t− ph¸p ®å sé, do vËy khuynh
h−íng phæ biÕn lµ quan liªu, s¸ch nhiÔu b»ng c¸c thñ tôc hµnh chÝnh
phøc t¹p, rèi r¾m.
- C¸c nhµ chÝnh trÞ vµ c¸c t¸c nh©n kh¸c nh¹y bÐn vµ t− lîi liªn kÕt ®Ó
kiÓm so¸t viÖc ph©n bæ nguån lùc theo lîi Ých cña hä;
- Hµnh vi tham nhòng trong giíi chÝnh trÞ gia vµ c¸c quan chøc ChÝnh phñ;
- Kh«ng cã hoÆc thiÕu c¸c nh©n viªn cã ®ñ n¨ng lùc víi sù hiÓu biÕt cÇn
thiÕt vÒ kinh tÕ vµ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh; vµ
- ThiÕu kiÕn thøc vÒ khu vùc t− nh©n vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng cña khu vùc
nµy.
C¸c kiÕn nghÞ theo h−íng t©n cæ ®iÓn ngay tõ ®Çu ®· gÆp ph¶i nh÷ng chØ
trÝch m¹nh mÏ tõ c¶ c¸c nhµ kinh tÕ vµ c¸c nhµ nghiªn cøu ph¸t triÓn kh¸c. Nh−
®· nãi ë trªn, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn ®Ò nghÞ nªn tèi thiÓu ho¸ vai trß kinh
tÕ cña Nhµ n−íc: Nhµ n−íc cÇn can thiÖp cµng Ýt cµng tèt. Nhµ n−íc nªn ®Ó
cho c¬ chÕ gi¸ c¶ trong c¸c thÞ tr−êng c¹nh tranh x¸c ®Þnh s¶n xuÊt c¸i g× vµ
s¶n xuÊt bao nhiªu. VÊn ®Ò quan träng hµng ®Çu lµ ®Þnh gi¸ ®óng. ThÞ tr−êng sÏ
®ãng vai trß chØ dÉn ®éng th¸i, sù t¨ng tr−ëng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña c¸c
nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn. So víi kinh tÕ häc ph¸t triÓn theo dßng Keynes cña
c¸c thËp kû tr−íc, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn chuyÓn toµn bé träng t©m tõ ‘®−a
ra chÝnh s¸ch ®óng’ sang ‘®Þnh gi¸ ®óng’.
ChiÕn l−îc t©n cæ ®iÓn vµo nh÷ng n¨m 1980 ®−a ra nh÷ng ®Ò xuÊt cô thÓ
sau:
- Dì bá tÊt c¶ nh÷ng can thiÖp mang tÝnh bãp mÐo trong viÖc ®Þnh gi¸ ®Ó
®¹t ®−îc t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèi ®a.
18
- ChuyÓn tõ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ h−íng néi trªn c¬ së thay thÕ
nhËp khÈu sang ph¸t triÓn h−íng ngo¹i theo h−íng thóc ®Èy xuÊt khÈu.
- Thu hÑp qui m« khu vùc ChÝnh phñ th«ng qua t− nh©n ho¸ c¸c doanh
nghiÖp Nhµ n−íc vµ tõ bá cµng nhiÒu cµng tèt c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ
chuyÓn giao cho c¸c doanh nghiÖp t− nh©n.
Trong nh÷ng n¨m 1980, c¸c nhµ kinh tÕ t©n cæ ®iÓn ®· cã ¶nh h−ëng ®¸ng
kÓ ®Õn cuéc tranh luËn quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn, vµ c¸c ®Ò nghÞ cña hä nh×n chung
®−îc QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ vµ Ng©n hµng ThÕ giíi, cïng víi nhiÒu tæ chøc viÖn
trî song ph−¬ng chÊp nhËn. Ng©n hµng ThÕ giíi vµ QuÜ TiÒn tÖ Quèc tÕ ®· ®−a
ra nhiÒu ®iÒu kiÖn dùa trªn lý thuyÕt t©n cæ ®iÓn cho c¸c kho¶n vay ®èi víi c¸c
n−íc thuéc thÕ giíi thø ba. Theo c¸ch nµy, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nµy ®·
tham gia tÝch cùc vµo viÖc g©y søc Ðp mét sè ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh
s¸ch t©n cæ ®iÓn.
Tuy nhiªn, ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1980, cuéc c¸ch m¹ng t©n cæ ®iÓn dÇn dÇn
buéc ph¶i xem l¹i c¶ trong c¸c cuéc tranh luËn lý thuyÕt vµ trong viÖc qu¶n lý
sù hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ. Cuéc c¸ch m¹ng nµy ngµy cµng ®−îc coi lµ ®· ®i
qu¸ xa trong viÖc phª ph¸n m« h×nh ph¸t triÓn cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc vèn
thèng trÞ tr−íc ®©y. Tr¸i l¹i, mét c¸ch tiÕp cËn c©n b»ng h¬n næi lªn gi÷a m«
h×nh thÞ tr−êng vµ m« h×nh cã sù qu¶n lý cña Nhµ n−íc – mét sù tho¶ hiÖp ®Ó
x¸c lËp mét diÔn ®µn cho c¸c cuéc tranh luËn quèc tÕ vµ c¸c nç lùc ph¸t triÓn tõ
nh÷ng n¨m 1990.
1.4. C¸c c¸ch tiÕp cËn míi vÒ vai trß cña qu¶n lý Nhµ n−íc trong nÒn
kinh tÕ thÞ tr−êng
Nh÷ng ý kiÕn gÇn ®©y vÒ Nhµ n−íc ®· chØ ra r»ng sù ph©n ®«i kiÓu t©n cæ
®iÓn – Nhµ n−íc hay thÞ tr−êng, c«ng céng hay t− nh©n – thÊt b¹i ë hai khÝa
c¹nh. Thø nhÊt, gi÷a Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng, c«ng céng vµ t− nh©n kh«ng cã
mét ranh giíi râ rµng. ë hÇu hÕt c¸c n−íc, gi÷a doanh nghiÖp Nhµ n−íc vµ
doanh nghiÖp t− nh©n “thuÇn tuý” lµ c¸c lo¹i h×nh liªn doanh chång chÐo, vÝ dô
nh− c¸c c«ng ty cæ phÇn; c¸c doanh nghiÖp Nhµ n−íc cã ban qu¶n lý ®−îc thuª
tõ khu vùc t− nh©n; c¸c h·ng t− nh©n ho¹t ®éng víi c¸c ®Æc quyÒn cña Nhµ
n−íc; c¸c hîp t¸c x·;... Thø hai, c¸c thÞ tr−êng ®ßi hái mét khu«n khæ ph¸p lý
vµ ®iÒu tiÕt mµ chØ ChÝnh phñ míi cã thÓ cung cÊp. C¸c quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm
ph¸p lý còng quan träng nh− hÖ thèng trao ®æi hµng ho¸ cña thÞ tr−êng. VÒ
®iÓm nµy cã thÓ nãi thªm r»ng c¶ Nhµ n−íc vµ thÞ tr−êng ë c¸c n−íc ®ang ph¸t
19
- Xem thêm -