Tài liệu đề tài nguồn lực và động lực phát triển trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở việt nam

ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc kx.01 “kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa” ®Ò tµi kx.01.08 nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam . chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TSKH. Lª Du Phong 6550 21/9/2007 Hµ néi, n¨m 2004 môc lôc Trang Lêi nãi ®Çu 2 PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ ®éng 10 lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. I- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 10 1- Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ 10 2- Kh¸i niÖm vµ vai trß cña c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ 11 3- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia 12 II- §éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 21 1- Kh¸i niÖm, vai trß cña ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ 21 2- C¸c ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng 22 III- Yªu cÇu ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t 39 triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 1- Vai trß cña c¸c yÕu tè nguån lùc vµ ®éng lùc trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ 39 thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 2- Nh÷ng yªu cÇu vÒ ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc 44 3- Nh÷ng yªu cÇu vÒ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ 49 tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. IV- Kinh nghiÖm vÒ ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®éng lùc 53 ph¸t triÓn cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi. 1- Trung Quèc 53 2- Hµn Quèc 62 3- NhËt B¶n 68 PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng 75 lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®æi míi ®Õn nay. I- Thùc tr¹ng c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 75 ®æi míi. 1- Thùc tr¹ng nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. 2 75 2- Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc 77 3- Thùc tr¹ng nguån lùc vèn 79 4- Thùc tr¹ng nguån lùc khoa häc-c«ng nghÖ 81 5- Thùc tr¹ng nguån lùc v¨n ho¸ vËt thÓ vµ phi vËt thÓ 83 II- Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc ph¸t triÓn ë ViÖt Nam trong nh÷ng 84 n¨m ®æi míi. 1- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. 84 2- Thùc tr¹ng ph©n bæ vµ sö dông nguån nh©n lùc 94 3- Thùc tr¹ng huy ®éng, ph©n bæ vµ sö dông nguån lùc vèn 108 4- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ 118 5- Thùc tr¹ng sö dông nguån lùc phi vËt thÓ 127 III- Thùc tr¹ng ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn 128 1- X©y dùng c¬ chÕ thÞ tr−êng 129 2- X©y dùng, ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ t¸c ®éng cña c¬ 135 cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn tíi khai th¸c c¸c nguån lùc ph¸t triÓn. 3- T¹o lËp, c¬ chÕ kÝch thÝch lîi Ých kinh tÕ vµ t¸c ®éng kÝch thÝch lîi Ých 140 kinh tÕ tíi khai th¸c c¸c nguån lùc ph¸t triÓn. 4- T¹o lËp c¬ chÕ c¹nh tranh vµ t¸c ®éng cña c¬ chÕ c¹nh tranh tíi khai th¸c 145 c¸c nguån lùc ph¸t triÓn. 5- Ph¸t huy ®éng lùc truyÒn thèng v¨n ho¸ nh»m khai th¸c c¸c nguån lùc 150 ph¸t triÓn. IV- §¸nh gi¸ chung 151 1- ¦u ®iÓm 151 2- Nh−îc ®iÓm 153 PhÇn thø ba: ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c 154 nguån lùc, sö dông hîp lý c¸c nguån lùc, ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. I- Bèi c¶nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi 154 1- Bèi c¶nh ph¸t triÓn 154 2- C¬ héi ph¸t triÓn 159 3 3- VÒ th¸ch thøc ph¶i v−ît qua 160 II- Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n ®èi víi viÖc huy ®éng, sö dông c¸c nguån lùc 162 vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n míi. 1- ViÖc huy ®éng, ph©n bè vµ sö dông c¸c ®éng lùc ph¶i b¶o ®¶m cho nÒn 162 kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, m¹nh mÏ, bÒn v÷ng vµ theo ®Þnh h−íng XHCN. 2- Ph¶i g¾n viÖc sö dông víi viÖc n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc vµ t¨ng 163 c−êng søc m¹nh c¸c ®éng lùc 3- Ph¶i lÊy hiÖu qu¶ lµm th−íc ®o c¬ b¶n ®Ó ®¸nh gi¸ viÖc ph©n bè vµ sö 166 dông c¸c nguån, còng nh− ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn. 4- Nhµ n−íc ph¶i lµ ng−êi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc ph©n bæ vµ sö 168 dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc còng nh− t¹o ra vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn. III- Ph−¬ng h−íng huy ®éng, ph©n bæ vµ sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy 170 c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam nh÷ng n¨m s¾p tíi. 1- Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi n−íc ta ®Õn n¨m 2010 vµ 2020. 170 2- Ph−¬ng h−íng huy ®éng, ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc. 171 3- Ph−¬ng h−íng ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn 176 IV- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc, sö 177 dông hîp lý c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 1- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng c¸c nguån lùc ph¸t 177 triÓn. 2- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m ph©n bæ, sö dông hîp lý, hiÖu qu¶ c¸c 184 nguån lùc ph¸t triÓn. 3- ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn. 202 KÕt luËn 210 Danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o 212 4 lêi nãi ®Çu I- sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu ®Ò tµi. Trong h¬n m−êi n¨m ®æi míi võa qua, nhê ®−êng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh mÏ, liªn tôc vµ æn ®Þnh. N−íc ta tõ mét n−íc ®ãi nghÌo, d©n thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu c¸c vËt dông sinh ho¹t cÇn thiÕt ®· trë thµnh mét n−íc s¶n xuÊt cung cÊp ®ñ cho mäi nhu cÇu ë trong n−íc vµ cßn d− thõa ®Ó xuÊt khÈu ra thÕ giíi víi sè l−îng mçi n¨m mét t¨ng. Mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ®· gi÷ vÞ trÝ kh¸ cao nh−: xuÊt khÈu h¹t tiªu ®øng thø nhÊt thÕ giíi, g¹o ®øng thø hai, cµ phª, h¹t ®iÒu ®øng thø ba. Tuy nhiªn, nh×n toµn côc, ViÖt Nam vÉn lµ n−íc cã nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn so víi nhiÒu n−íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. Bëi vËy, nhiÖm vô hµng ®Çu cña ViÖt Nam trong 10-15 n¨m tíi lµ ph¶i tËp trung mäi nç lùc ®Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ®Ó ®Õn n¨m 2020 biÕn ViÖt Nam vÒ c¬ b¶n thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp, nh− NghÞ quyÕt §¹i héi toµn quèc lÇn thø IX §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã ®ßi hái §¶ng vµ ChÝnh phñ ViÖt Nam ph¶i gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò, trong ®ã viÖc huy ®éng tèi ®a c¸c nguån lùc, ph©n bæ hîp lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®ã, còng nh− t¹o ra ®−îc c¸c ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ - x· héi n−íc nhµ ph¸t triÓn, lµ nh÷ng gi¶i ph¸p gi÷ vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng. §Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ n−íc KX.01.08 ®−îc giao nhiÖm vô nghiªn cøu, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®ã. II- Tªn ®Ò tµi. Nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 5 III- M· sè: KX.01.08 IV- Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi. ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nh»m vµo hai môc tiªu chÝnh: 1- Lµm râ lý luËn vÒ nguån lùc, ®éng lùc vµ c¸c quan ®iÓm ph©n bæ, sö dông vµ ph¸t huy chóng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 2- XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng nguån lùc, ph©n bæ nguån lùc vµ ph¸t huy ®éng lùc cña n−íc ta hiÖn nay ®Ó kiÕn nghÞ c¸c quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bæ, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy ®éng lùc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. V- Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c nguån lùc vµ c¸c ®éng lùc chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ ë tÇm vÜ m« vµ trªn ph¹m vi c¶ n−íc lµ chÝnh, cã liªn quan ®Õn mét sè ngµnh, lÜnh vùc vµ ®Þa ph−¬ng ®¹i diÖn. VI- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi. §Ó gi¶i quyÕt thµnh c«ng môc tiªu nghiªn cøu ®· ®Ò ra, ngoµi c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng nh−: duy vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö, ph©n tÝch, tæng hîp, thèng kª vµ so s¸nh, ®Ò tµi ®Æc biÖt chó träng sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tÕ vµ ph−¬ng ph¸p chuyªn gia. §Ò tµi ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra t×nh h×nh huy ®éng, sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn t¹i 7 ®Þa ph−¬ng ®¹i diÖn cho 7 vïng kinh tÕ cña c¶ n−íc: tØnh Phó Thä, tØnh H¶i D−¬ng, tØnh Thanh Ho¸, thµnh phè §µ N½ng, tØnh §ak Lak, thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ tØnh An Giang - ®· tham gia cïng Ban chñ nhiÖm ch−¬ng tr×nh KX01 ®i kh¶o s¸t, t×m hiÓu thªm t×nh h×nh t¹i tØnh Qu¶ng Nam, tØnh CÇn Th¬, tØnh §iÖn Biªn còng nh− häc hái kinh nghiÖm cña c¸c n−íc Hungary, Singapo, Malaixia vµ Trung Quèc. §Ó tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c nhµ khoa häc, nhµ qu¶n lý chung quanh nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®Ò tµi quan t©m, ngoµi viÖc tham gia c¸c héi th¶o do Ban Chñ nhiÖm ch−¬ng tr×nh KX.01, còng nh− c¸c ®Ò tµi trong ch−¬ng tr×nh tæ chøc, ®Ò tµi còng ®· tæ chøc hai cuéc héi th¶o chuyªn ®Ò t¹i Hµ Néi vµ Thµnh phè §µ N½ng. MÆt kh¸c ®Ò tµi 6 còng ®· cè g¾ng thu thËp c¸c tµi liÖu cã liªn quan tõ c¸c bé, ban ngµnh ë Trung −¬ng, tõ c¸c Tr−êng ®¹i häc vµ c¸c ViÖn nghiªn cøu trong c¶ n−íc ®Ó phôc vô cho viÖc nghiªn cøu. Trªn c¬ së ®ã, ®Ò tµi ®· mêi c¸c nhµ khoa häc am hiÓu t−¬ng ®èi s©u s¾c vÊn ®Ò nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn, ®i s©u nghiªn cøu gi¶i quyÕt tõng néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tµi, cô thÓ: a- CN NguyÔn Ng« H¹o, chuyªn viªn cao cÊp cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.01. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bè hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc ®Êt ®ai trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. b- TiÕn sÜ NguyÔn H÷u Dòng - ViÖn tr−ëng ViÖn Khoa häc lao ®éng vµ x· héi Bé Lao ®éng th−¬ng binh vµ x· héi, chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.02: “Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn, ph©n bæ hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc con ng−êi trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. c- TS Vâ Minh §iÒu - gi¶ng viªn chÝnh, Häc viÖn Tµi chÝnh, chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.03 - Thùc tr¹ng ph¸t triÓn, ph©n bè hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc vèn trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. d- PGS.TS §Æng B¸ L·m, ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn gi¸o dôc - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.04 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, ph©n bè hîp lý vµ sö dông hiÖu qu¶ nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ trong ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN. ®- GS.TS Hoµng Vinh, gi¶ng viªn cao cÊp Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.05. B¶ng gi¸ trÞ v¨n hãa d©n téc - nguån lùc phi vËt thÓ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë n−íc ta, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p. e- GS.TSKH Lª Du Phong, §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.07. Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc c¬ cÊu kinh tÕ 7 nhiÒu thµnh phÇn nh»m huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tíi n¨m 2010. f- TS NguyÔn H÷u §¹t - Phã Tæng biªn tËp T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ - Trung t©m khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n quèc gia - Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.08 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc lîi Ých kinh tÕ nh»m huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam tíi n¨m 2010. h- TS Ph¹m V¨n Sinh - Phã chñ nhiÖm khoa M¸c - LªNin - §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.10 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc tinh thÇn nh»m huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. g- TS Ph¹m Huy Vinh - Gi¶ng viªn chÝnh §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n Chñ nhiÖm ®Ò tµi nh¸nh KX.01.08.09 - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t huy ®éng lùc c¹nh tranh nh»m huy ®éng vµ sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010. B¸o c¸o tæng hîp cña ®Ò tµi lµ c«ng tr×nh khoa häc ch¾t läc nh÷ng ý t−ëng tinh tuý nhÊt cña c¸c ®Ò tµi nh¸nh, cña c¸c cuéc kh¶o s¸t vµ héi th¶o, ®Æc biÖt lµ nh÷ng suy nghÜ ®· ®−îc Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi nung nÊu tõ nhiÒu n¨m nay - B¸o c¸o do GS.TSKH Lª Du Phong chñ nhiÖm ®Ò tµi thùc hiÖn. VIII- Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi. Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn, danh môc c¸c tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 phÇn: - PhÇn thø nhÊt: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. - PhÇn thø hai: Thùc tr¹ng sö dông c¸c nguån lùc vµ ph¸t huy c¸c ®éng lùc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõ ®æi míi ®Õn nay. - PhÇn thø ba: ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l−îng, c¸c nguån lùc, sö dông hîp lý c¸c nguån lùc, ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng XHCN ë ViÖt Nam. 8 VIII- C¸c thµnh viªn tham gia nghiªn cøu ®Ò tµi. 1- GS.TSKH Lª Du Phong - §¹i häc KTQD - Chñ nhiÖm ®Ò tµi. 2- GS.TS Hoµng ViÖt - §¹i häc KTQD, Phã Chñ nhiÖm ®Ò tµi. 3- TS NguyÔn Thanh Hµ - §¹i häc KTQD, Th− ký 4- GS. Hoµng Vinh - Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia HCM - Uû viªn. 5- PGS.TS §Æng B¸ L·m - ViÖn tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu ph¸t triÓn Gi¸o dôc - Uû viªn. 6- TS NguyÔn H÷u Dòng - ViÖn tr−ëng ViÖn KH Lao ®éng vµ X· héi Bé L§TB - XH - Uû viªn. 7- TS Vâ Minh §iÒu - Häc viÖn Tµi chÝnh - Uû viªn. 8- TS NguyÔn H÷u §¹t - Phã Tæng biªn tËp TC NCKT - TTKHXH vµ Nh©n v¨n quèc gia - Uû viªn. 9- TS Ph¹m V¨n Sinh - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 10- TS. Ph¹m Huy Vinh - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 11- PGS.TS Ph¹m V¨n Kh«i - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 12- PGS.TS NguyÔn V¨n ¸ng - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 13- PGS.TS Vò Th¾ng - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 14- TS. Hoµng V¨n C−êng - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 15- PGS.TS TrÇn Quèc Kh¸nh - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 16- TS. NguyÔn Quang Hång - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 17- CN- NguyÔn Ng« H¹o - Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT - Uû viªn. 18- CN- NguyÔn Minh Hµ - §¹i häc KTQD - Uû viªn. 19- Th.s TrÇn Ngäc Th×n - §¹i häc KTQD - Uû viªn. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu nhµ khoa häc thuéc c¸c c¬ quan kh¸c nhau tham gia nghiªn cøu trong c¸c ®Ò tµi nh¸nh n÷a. 9 PhÇn thø nhÊt Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ nguån lùc vµ ®éng lùc ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. I- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. 1- Quan ®iÓm vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ. HiÖn t¹i ng−êi ta ®ang cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, tuy nhiªn, §¹i häc KTQD cho r»ng: “Ph¸t triÓn kinh tÕ cã thÓ hiÓu lµ mét qu¸ tr×nh lín lªn (hay t¨ng tiÕn) vÒ mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong ®ã bao gåm c¶ sù t¨ng thªm vÒ qui m« s¶n xuÊt (t¨ng tr−ëng) vµ sù tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi”. Tõ ®Þnh nghÜa trªn ta thÊy ph¸t triÓn kinh tÕ cã nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau ®©y: - Mét lµ, sù ph¸t triÓn bao gåm c¶ sù t¨ng thªm vÒ khèi l−îng cña c¶i vËt chÊt, dÞch vô vµ sù biÕn ®æi theo h−íng tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®êi sèng x· héi. - Hai lµ, cÇn ph¶i thÊy r»ng sù t¨ng thªm vÒ qui m« s¶n l−îng vµ sù tiÕn bé vÒ c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi lµ hai mÆt cã mèi quan hÖ võa phô thuéc võa ®éc lËp t−¬ng ®èi cña l−îng vµ chÊt. - Ba lµ, ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ theo thêi gian do nh÷ng nh©n tè néi t¹i cña b¶n th©n nÒn kinh tÕ quyÕt ®Þnh (tÊt nhiªn trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®ang diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ, sù hç trî cña bªn ngoµi còng gi÷ vÞ trÝ rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia). - Bèn lµ, kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh vËn ®éng kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ. 10 Tãm l¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ lµ mét kh¸i niÖm chØ sù chuyÓn biÕn cña nÒn kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c. HiÖn t¹i thÕ giíi ®ang chia c¸c nÒn kinh tÕ thµnh 3 tr¹ng th¸i: kÐm ph¸t triÓn, ®ang ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn. Bëi vËy, cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ngµy cµng cao lµ −íc väng cña mäi quèc gia. 2- Kh¸i niÖm vµ vai trß cña c¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. Kh¸i niÖm nguån lùc chóng t«i ®Ò cËp trong ®Ò tµi nµy chØ giíi h¹n trong ph¹m vi phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, chø kh«ng bµn ®Õn c¸c lÜnh vùc kh¸c nh− chÝnh trÞ, an ninh quèc phßng v.v... MÆt kh¸c kh¸i niÖm nµy nã còng nghiªng vÒ nhËn thøc vÜ m« nhiÒu h¬n lµ vi m«. Trªn tinh thÇn ®ã chóng t«i cho r»ng: “nguån lùc lµ tæng hîp c¸c yÕu tè vËt thÓ vµ phi vËt thÓ t¹o nªn nÒn kinh tÕ cña mét ®Êt n−íc vµ thóc ®Èy nã ph¸t triÓn”. Kh¸i niÖm trªn cho chóng ta thÊy hai ®iÒu: - Mét lµ, nguån lùc t¹o ra mét nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i chØ cã c¸c yÕu tè vËt thÓ nh− c¸c quan niÖm cæ ®¹i, mµ nã cßn cã c¸c yÕu tè phi vËt thÓ n÷a, vµ trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i ngµy nay c¸c yÕu tè phi vËt thÓ cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng. - Hai lµ, c¬ cÊu cña nguån lùc kh«ng cè ®Þnh, mµ cã sù biÕn ®éng (biÕn ®éng vÒ thµnh phÇn, vÒ vai trß vµ vÞ trÝ cña tõng yÕu tè) cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. Trong thêi ®¹i ngµy nay - thêi ®¹i mµ khoa häc - c«ng nghÖ ph¸t triÓn nhanh nh− vò b·o, thêi ®¹i tri thøc ®ang trë thµnh yÕu tè quyÕt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn vµ toµn cÇu ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh«ng thÓ c−ìng l¹i ®−îc, th× nguån lùc cña mét nÒn kinh tÕ theo chóng t«i nã gåm 5 nhãm c¬ b¶n sau ®©y: a- Nguån lùc con ng−êi mµ trung t©m lµ nguån lùc lao ®éng. b- Nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn (rõng, biÓn, nguån n−íc, kho¸ng s¶n v.v...). c- C¸c nguån lùc vèn tµi chÝnh. d- Nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ. 11 e- Nguån lùc phi vËt thÓ. Nguån lùc cã thÓ coi lµ nh÷ng thµnh phÇn cèt lâi t¹o ra nÒn kinh tÕ cña mét quèc gia vµ b¶o ®¶m cho nã ph¸t triÓn liªn tôc, bÒn v÷ng. Trong c¬ cÊu c¸c nguån lùc, mçi nhãm nguån lùc cã vÞ trÝ, vai trß kh¸c nhau, tuú thuéc vµo thêi ®¹i, vµo thùc tr¹ng vµ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. 3- C¸c nguån lùc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. a- Nguån lùc con ng−êi. HiÖn t¹i trªn thÕ giíi vµ trong n−íc ta ®ang tån t¹i kh¸ nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ nguån lùc con ng−êi. Theo chóng t«i th×: “Nguån lùc con ng−êi ®−îc hiÓu lµ tæng hoµ trong thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a n¨ng lùc x· héi cña con ng−êi (thÓ lùc, trÝ lùc, nh©n c¸ch) vµ tÝnh n¨ng ®éng x· héi cña con ng−êi. TÝnh thèng nhÊt ®ã ®−îc thÓ hiÖn ë qu¸ tr×nh biÕn nguån lùc con ng−êi thµnh vèn con ng−êi”. Cã thÓ thÊy râ h¬n ®Þnh nghÜa nµy qua m« h×nh d−íi ®©y: N¨ng lùc x· héi cña con ng−êi Nguån lùc con ng−êi Vèn con ng−êi TÝnh n¨ng ®éng x· héi cña con ng−êi Nh− vËy, theo c¸ch tiÕp cËn trªn, nguån lùc con ng−êi cã néi hµm rÊt réng, bao gåm c¸c yÕu tè cÊu thµnh vÒ lùc l−îng (sè l−îng), tri thøc, kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ tiÕp thu kiÕn thøc, tÝnh n¨ng ®éng x· héi vµ søc s¸ng t¹o, còng nh− truyÒn thèng lÞch sö vµ nÒn v¨n ho¸ mµ con ng−êi ®−îc thô h−ëng v.v... ë nÒn kinh tÕ nµo còng vËy, nguån lùc con ng−êi ®Òu gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh vµ dÞch vô. Trong nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt cßn mang nÆng tÝnh tù nhiªn, tù cÊp, tù tóc, con 12 ng−êi tuy tr×nh ®é hiÓu biÕt vÒ mäi mÆt, nhÊt lµ hiÓu biÕt vÒ thÕ giíi tù nhiªn cßn hÕt søc h¹n chÕ, song vÉn lµ nh©n tè hµng ®Çu quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong thÕ giíi hiÖn ®¹i, khi nÒn kinh tÕ cña nh©n lo¹i ®ang dÇn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ tri thøc vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra hÕt søc nhanh chãng th× vai trß quyÕt ®Þnh cña nguån nh©n lùc ®èi víi ph¸t triÓn l¹i cµng râ nÐt h¬n. C¸c lý thuyÕt t¨ng tr−ëng kinh tÕ gÇn ®©y ®· chØ ra r»ng, mét nÒn kinh tÕ muèn t¨ng tr−ëng nhanh vµ ë møc cao ph¶i dùa trªn Ýt nhÊt 3 trô cét c¬ b¶n lµ: ¸p dông c«ng nghÖ míi, ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së hiÖn ®¹i vµ n©ng cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc. Trong ®ã, yÕu tè vµ còng lµ ®éng ùc quan träng nhÊt cña sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng chÝnh lµ nguån lùc con ng−êi, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, tøc lµ nh÷ng nh©n lùc ®−îc ®µu t− ph¸t triÓn, t¹o lËp kü n¨ng, kiÕn thøc, tay nghÒ, kinh nghiÖm, n¨ng lùc s¸ng t¹o ®Ó trë thµnh “nguån vèn con ng−êi, vèn nh©n lùc”. Bëi v×, trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu ho¸ ®Çy biÕn ®éng vµ canh tranh quyÕt liÖt, th× −u thÕ c¹nh tranh lu«n nghiªng vÒ c¸c quèc gia cã nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao. Bëi vËy, hiÖn nay trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña m×nh, nhiÒu quèc gia ®· x¸c ®Þnh ph¸t triÓn nguån vèn nh©n lùc nh− lµ yÕu tè c¹nh tranh c¬ b¶n nhÊt. NÕu xem xÐt d−íi gãc ®é ph¸t triÓn bÒn v÷ng, bao gåm t¨ng tr−ëng kinh tÕ, an toµn x· héi vµ b¶o vÖ m«i tr−êng, th× ph¸t triÓn nguån vèn con ng−êi, vèn nh©n lùc võa lµ nguån lùc, võa lµ môc tiªu cuèi cïng, lµ ®Ønh cao nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ë mçi quèc gia. TÇm quan träng cña nguån lùc con ng−êi kh«ng chØ dõng l¹i ë nhËn thøc lý luËn, ë t− duy cña c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, mµ lu«n lu«n ®−îc kh¼ng ®Þnh trong cuéc sèng sinh ®éng. Nguån lùc con ng−êi, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc chÊt l−îng cao, lu«n lu«n lµ nguån lùc to lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, lµ yÕu tè vËt chÊt quan träng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cña nÒn kinh tÕ, cña x· héi, còng nh− cña viÖc sö dông c¸c tiÕn bé khoa häc, c«ng nghÖ míi vµo qui tr×nh s¶n xuÊt - vµ v× vËy nã lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. b- Nguån lùc ®Êt ®ai vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. §Êt ®ai lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn, lµ tÆng vËt cña tù nhiªn cho con ng−êi, lµ ®iÒu kiÖn cña lao ®éng; ®Êt ®ai kÕt hîp víi lao ®éng lµ nguån gèc 13 sinh ra mäi cña c¶i vËt chÊt trªn ®êi - William Petty ®· tõng nãi rÊt hay lµ: “§Êt ®ai lµ cha, cßn lao ®éng lµ mÑ cña mäi cña c¶i vËt chÊt”. §Êt ®ai lµ c¸i n«i ®Ó cho con ng−êi vµ x· héi loµi ng−êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Con ng−êi sinh ra tõ ®Êt, lín lªn nhê ®Êt vµ khi mÊt ®i l¹i trë vÒ víi ®Êt ChÝnh v× con ng−êi g¾n bã víi ®Êt nh− vËy, nªn lóc ®Çu, khi ch−a cã con ng−êi, ®Êt ®ai lµ mét ph¹m trï tù nhiªn, nh−ng tõ khi loµi ng−êi xuÊt hiÖn, con ng−êi lu«n t¸c ®éng vµo ®Êt ®ai, b¾t ®Êt ®ai biÕn ®æi kh«ng ngõng ®Ó phôc vô cho lîi Ých cña con ng−êi, th× ®Êt ®ai kh«ng cßn lµ ph¹m trï tù nhiªn ®¬n thuÇn n÷a, mµ võa lµ ph¹m trï tù nhiªn, võa lµ ph¹m trï x· héi. §Êt ®ai kh«ng chØ cho con ng−êi chç ë, mµ cßn tham gia vµo mäi ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi cña con ng−êi. TÊt nhiªn, sù tham gia nµy cã kh¸c nhau gi÷a c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc. §èi víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, dÞch vô, v¨n ho¸, x· héi v.v... ®Êt ®ai lµ nÒn mãng ®Ó dùng nhµ, x−ëng vµ c¸c c«ng tr×nh cÇn thiÕt, c¸i mµ kh«ng cã nã th× mäi ho¹t ®éng kh«ng thÓ diÔn ra ®−îc Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Êt ®ai l¹i cã vai trß hoµn toµn kh¸c - con ng−êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tr−íc hÕt ph¶i cã ¨n, tøc lµ ph¶i cã l−¬ng thùc vµ thùc phÈm. §iÒu ®¸ng nãi lµ nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc, thùc phÇm cña con ng−êi kh«ng ngõng t¨ng lªn c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng vµ chñng lo¹i. Sù t¨ng lªn nµy mét mÆt lµ do d©n sè t¨ng, mÆt kh¸c lµ do nhu cÇu cña b¶n th©n tõng con ng−êi còng t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. N«ng nghiÖp lµ ngµnh ®¶m nhËn viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp l−¬ng thùc, thùc phÈm cho con ng−êi - nh−ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp muèn tiÕn hµnh ®−îc ph¶i cã ®Êt - nÕu nh− ë c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c, ®Êt ®ai chØ lµ ®iÒu kiÖn, lµ nÒn mãng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh - dÞch vô th× ë s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Êt ®ai lµ t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc - T− liÖu s¶n xuÊt cã nghÜa lµ ®Êt ®ai võa lµ ®èi t−îng lao ®éng (khi con ng−êi th«ng qua c¸c c«ng cô vµ ph−¬ng tiÖn kh¸c t¸c ®éng lªn ®Êt), võa lµ t− liÖu lao ®éng (®Êt ®ai th«ng qua tÝnh chÊt ho¸, lý t¸c ®éng lªn c©y trång vËt nu«i lµm cho chóng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn). Cßn kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc tøc lµ kh«ng cã ®Êt th× còng kh«ng cã s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 14 §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ kh¸c víi c¸c nguån lùc kh¸c, nguån lùc ®Êt ®ai rÊt cã h¹n vÒ mÆt diÖn tÝch (c¶ thÕ giíi bÞ giíi h¹n bëi diÖn tÝch cña tr¸i ®Êt, trong tõng quèc gia bÞ giíi h¹n bëi biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia, tõng ®Þa ph−¬ng bÞ giíi h¹n bëi ®Þa giíi hµnh chÝnh - MÆt kh¸c cßn giíi h¹n bëi c¬ cÊu c¸c lo¹i ®Êt ë tõng n¬i n÷a - ®Êt ®åi nói, s«ng suèi v.v... vµ l¹i cè ®Þnh vÒ mÆt vÞ trÝ, kh«ng thÓ di chuyÓn ®i ®©u ®−îc. Song còng rÊt may m¾n lµ c¸c t− liÖu s¶n xuÊt kh¸c th× cïng víi thêi gian sö dông, cïng víi sù tiÕn bé cña khoa häc - c«ng nghÖ, chóng kh«ng ngõng bÞ ®µo th¶i ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt do hao mßn v« h×nh vµ h÷u h×nh, cßn ®Êt ®ai tr¸i l¹i biÕt sö dông hîp lý th× søc s¶n xuÊt cña nã kh«ng ngõng t¨ng lªn. V× nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn cña ®Êt ®ai, nªn ®ßi hái con ng−êi trong qu¸ tr×nh sö dông ph¶i biÕt ph©n bæ hîp lý nguån lùc nµy gi÷a c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ - x· héi, ®Æc biÖt lµ ph¶i biÕt tiÕt kiÖm ®Êt vµ lµm cho ®é mµu mì cña nã kh«ng ngõng t¨ng lªn (trong n«ng nghiÖp). Tãm l¹i, ®Êt ®ai lµ mét trong 3 yÕu tè chñ yÕu hîp thµnh ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Êt ®ai - lao ®éng - vèn). Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, c¸c yÕu tè nµy còng lµ hµng ho¸ vµ chÞu sù t¸c ®éng, sù chi phèi cña c¸c qui luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i thÊy r»ng do tÝnh chÊt vµ ®Æc ®iÓm cña nã (nh− ®· tr×nh bµy) nªn lµ hµng ho¸, song ®Êt ®ai lµ mét lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt - kh«ng thÓ xö sù víi nã nh− mét lo¹i hµng ho¸ th«ng th−êng ®−îc. Cïng víi ®Êt ®ai, rõng, biÓn, kho¸ng s¶n còng lµ nh÷ng tÆng vËt v« gi¸ cña tù nhiªn cho con ng−êi vµ chóng còng lµ nh÷ng nguån lùc quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mäi nÒn kinh tÕ. N−íc nµo cã nhiÒu kho¸ng s¶n (kÓ c¶ sè l−îng, chÊt l−îng vµ chñng lo¹i) th× n−íc ®ã sÏ cã ®iÒu kiÖn bËt nhanh trong ph¸t triÓn kinh tÕ (Mü, Anh, §øc lµ nh÷ng n−íc kh¸ ®iÓn h×nh vÒ vÊn ®Ò nµy). Cßn rõng vµ biÓn ngoµi viÖc cung cÊp cho con ng−êi vµ nÒn kinh tÕ nh÷ng s¶n phÈm ®Æc biÖt quÝ gi¸ nh− gç, c¸c loµi ®éng vËt vµ thùc vËt quÝ, c¸c lo¹i th¶o d−îc, c¸c loµi h¶i s¶n, c¸c loµi rong vµ t¶o v.v... chóng cßn gãp phÇn gi÷ cho m«i tr−êng sèng cña con ng−êi (®Êt, n−íc, kh«ng khÝ, thêi tiÕt khÝ hËu) lu«n lu«n trong s¹ch vµ c©n b»ng. 15 c- Nguån lùc vèn tµi chÝnh: Nguån lùc vèn tµi chÝnh chóng ta cã thÓ hiÓu ®ã lµ l−îng vèn thùc tÕ d−íi d¹ng tiÒn tÖ vµ qui ®æi ra tiÒn tÖ ®· vµ ®ang ®−îc huy ®éng ®Ó phôc vô cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mét ®Êt n−íc. Trong ®iÒu kiÖn ngµy nay, khi mµ héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi ®· trë thµnh mét xu h−íng m¹nh mÏ, mang tÝnh tÊt yÕu cña tÊt c¶ c¸c nÒn kinh tÕ, th× ngån lùc vèn tµi chÝnh cña mét quèc gia th−êng xuÊt ph¸t tõ hai nguån gèc: trong n−íc vµ ngoµi n−íc. - Nguån vèn trong n−íc gåm cã phÇn tÝch luü ®−îc cña ng©n s¸ch Nhµ n−íc, cña c¸c doanh nghiÖp vµ cña mäi tÇng líp d©n c−. Th«ng th−êng, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, c¸c quèc gia ®Òu ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó huy ®éng mét c¸ch tèi ®a nguån lùc vèn tµi chÝnh cã trong n−íc vµ coi ®ã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cña sù ph¸t triÓn. - Nguån vèn ngoµi n−íc gåm cã vèn tµi trî cña c¸c quèc gia, c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ c¸ nh©n ng−êi n−íc ngoµi, vèn ®Çu t− trùc tiÕp cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh, vèn tÝn dông cña c¸c ng©n hµngvµ tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ, ®èi víi n−íc ta cßn cã vèn do ng−êi ViÖt Nam ®Þnh c− ë n−íc ngoµi göi vÒ cho gia ®×nh, hoÆc ®Çu t− cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh ë trong n−íc. Ngµy nay, nguån vèn n−íc ngoµi gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ trong viÖc tiÕp thu c¸c c«ng nghÖ míi ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn ®ét biÕn cho nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn, n−íc nµo còng vËy, muèn ph¸t triÓn nhanh vµ æn ®Þnh bao giê còng ph¶i kÕt hîp hµi hoµ gi÷a nguån lùc trong n−íc vµ ngoµi n−íc. NÕu nh− trong nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn, s¶n xuÊt mang nÆng tÝnh tù nhiªn, tù cÊp, tù tóc, nguån lùc lao ®éng víi tr×nh ®é thñ c«ng vµ nguån lùc ®Êt ®ai lµ c¸c nguån lùc gi÷ vai trß hµng ®Çu, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp - dÞch vô, bªn c¹nh c¸c nguån lùc lao ®éng, ®Êt ®ai, tµi nguyªn, nguån lùc vèn tµi chÝnh trë thµnh nguån lùc c¬ b¶n nhÊt. Së dÜ nh− vËy v×: 16 - Cã vèn, c¸c quèc gia sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Çu t− m¹nh mÏ cho viÖc ®µo t¹o vµ båi d−ìng nguån nh©n lùc cho m×nh, ®Æc biÖt lµ nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao, ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®ßi hái kh¾t khe cña nÒn s¶n xuÊt cã kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. - Cã vèn, c¸c n−íc míi cã thÓ hoÆc lµ ®Çu t− cho viÖc nghiªn cøu, t¹o ra c¸c kü thuËt, c«ng nghÖ, m¸y mãc, thiÕt bÞ míi, hiÖn ®¹i (®èi víi c¸c n−íc cã tiÒm lùc khoa häc - c«ng nghÖ m¹nh), hoÆc lµ ®Çu t− ®Ó nhËp khÈu c¸c thø ®ã (®èi víi c¸c n−íc tiÒm lùc khoa häc - c«ng nghÖ h¹n chÕ) nh»m lµm cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, t¹o ra ®−îc nhiÒu s¶n phÈm míi cã chÊt l−îng tèt, cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. - Cã vèn, mçi n−íc míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó x©y dùng vµ hiÖn ®¹i ho¸ nhanh hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi (gåm c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ - kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng phôc vô cho viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng). Vµ cuèi cïng lµ, cã vèn ng−êi ta míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn dÞch c¬ cÊu l¹i mét c¸ch nhanh chãng c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh dÞch vô theo h−íng hiÖu qu¶ vµ phï hîp víi tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. d- Nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ. Nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ chóng ta cã thÓ hiÓu ®ã lµ: Kh¶ n¨ng nghiªn cøu, s¸ng t¹o ra c¸c c«ng nghÖ míi vµ n¨ng lùc tæ chøc chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ã vµo øng dông trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh - dÞch vô, nh»m t¹o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh, v÷ng ch¾c, ®¹t n¨ng suÊt, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cao. Tõ ®Þnh nghÜa trªn, chóng ta thÊy nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ bao gåm hai néi dung hÕt søc quan träng: - Mét lµ, nghiªn cøu khoa häc vµ t¹o ra c¸c c«ng nghÖ míi - nghiªn cøu khoa häc gióp cho con ng−êi hiÓu ®−îc b¶n chÊt cña thÕ giíi tù nhiªn, n¾m ®−îc c¸c qui luËt vËn ®éng tù th©n cña nã, trªn c¬ së ®ã t×m tßi, s¸ng t¹o ra c¸c c«ng nghÖ míi ngµy cµng hiÖn ®¹i ®Ó chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn, b¾t 17 nã phôc vô ngµy cµng tèt h¬n cho cuéc sèng cña con ng−êi vµ sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña x· héi loµi ng−êi. - Hai lµ, tæ chøc chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Nghiªn cøu ®· lµ vÊn ®Ò khã kh¨n, phøc t¹p, song viÖc ®−a ®−îc kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo cuéc sèng cµng kh«ng ph¶i lµ chuyÖn dÔ - Thùc tiÔn ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®· cho chóng ta thÊy kh«ng Ýt nh÷ng nghiªn cøu, ph¸t minh lµm ra bÞ bá trong c¸c ng¨n kÐo cña c¸c nhµ khoa häc, hoÆc ph¶i ®Õn hµng chôc, thËm chÝ vµi chôc n¨m sau míi ®−îc ®−a ra øng dông. Bëi vËy, mét quèc gia muèn cã tiÒm lùc khoa häc - c«ng nghÖ hïng m¹nh, ph¶i lu«n lu«n chó träng g¾n kÕt mét c¸ch chÆt chÏ gi÷a nghiªn cøu, s¸ng chÕ, ph¸t minh vµ tæ chøc chuyÓn giao c¸c kÕt qu¶ ®ã vµo øng dông trong thùc tiÔn. TÊt nhiªn, còng cÇn l−u ý lµ, nh÷ng quèc gia kh«ng m¹nh vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n th× cÇn ®Çu t− m¹nh cho nghiªn cøu øng dông ®Ó cã thÓ b¾t kÞp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña nh©n lo¹i, ®iÒu nµy hoµn toµn cã thÓ lµm ®−îc, v× trong xu h−íng toµn cÇu ho¸ hiÖn nay viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ míi kh«ng cßn khã kh¨n nh− tr−íc n÷a. §Ó cã ®−îc tiÒm lùc khoa häc - c«ng nghÖ m¹nh l¹i ph¶i chó träng gi¶i quyÕt tèt hai vÊn ®Ò: - Mét lµ, ph¶i ®Çu t− mét c¸ch tho¶ ®¸ng cho viÖc ®µo t¹o, båi d−ìng cho ®Êt n−íc mét ®éi ngò c¸n bé khoa häc - kü thuËt ®«ng ®¶o vÒ sè l−îng vµ cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n, cã ®ñ n¨ng lùc nghiªn cøu, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn - khoa häc - c«ng nghÖ do thùc tiÔn ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc ®Æt ra, còng nh− cã kh¶ n¨ng tiÕp thu, øng dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu, ph¸t minh mµ nh©n lo¹i ®· ®óc kÕt, ®· tÝch luü ®−îc vµo thùc tiÔn trong n−íc. - Hai lµ, ph¶i ®Çu t− tho¶ ®¸ng kinh phÝ cho c¶ hai lÜnh vùc nghiªn cøu vµ øng dông. Nghiªn cøu khoa häc lµ c«ng viÖc ®Çy khã kh¨n, gian khæ, muèn cã kÕt qu¶ ph¶i cã sù ®Çu t− kinh phÝ rÊt lín, vµ ®õng bao giê nghÜ r»ng ®Çu t− cho khoa häc lµ ph¶i cã kÕt qu¶ ngay - mµ ph¶i thÊy ®©y lµ lÜnh vùc ®Çu t− kh¸ rñi ro, thÊt b¹i trong nghiªn cøu ®ã lµ chuyÖn b×nh th−êng, cã nh÷ng nghiªn cøu ph¶i lµm ®i lµm l¹i hµng chôc lÇn, thËm chÝ ®Õn 99 lÇn vÉn 18 kh«ng cã kÕt qu¶, ph¶i ®Õn lÇn thø 100 míi thµnh c«ng. Nh−ng khi nghiªn cøu ®¹t kÕt qu¶ cao vµ ®−îc ®−a vµo cuéc sèng, th× gi¸ trÞ nã mang l¹i cho con ng−êi vµ x· héi loµi ng−êi khã mµ tÝnh ®−îc b»ng tiÒn. Nghiªn cøu ®· tèn kÐm nh− vËy, song viÖc tæ chøc ®−a c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vµo cuéc sèng cßn tèn kÐm h¬n nhiÒu. C¸c nhµ khoa häc vµ qu¶n lý ®· tÝnh lµ nÕu ®Çu t− cho nghiªn cøu lµ mét, th× ph¶i ®Çu t− cho triÓn khai, øng dông lµ tõ 8 ®Õn 9. Ngµy nay, nh©n lo¹i ®ang thùc hiÖn b−íc chuyÓn quan träng tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc - NÒn kinh tÕ mµ hµm l−îng trÝ tuÖ chiÕm trong gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ dÞch vô tíi 60-70%, th× nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ trë nªn v« cïng quan träng, ®óng h¬n nã ®ang dÇn dÇn chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu, lµ nguån lùc c¬ b¶n nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë x· héi hiÖn ®¹i. e- Nguån lùc phi vËt thÓ. Nguån lùc phi vËt thÓ (nguån lùc v« h×nh) lµ nguån lùc ®−îc t¹o nªn bëi c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn mµ mét quèc gia, mét d©n téc tÝch luü ®−îc trong suèt chiÒu dµi ph¸t triÓn cña lÞch sö, trong ®ã cèt lâi nhÊt lµ b¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸. Tõ ®Þnh nghÜa trªn chóng ta thÊy nguån lùc phi vËt thÓ chøa ®ùng ba yÕu tè: mét lµ v¨n ho¸, hai lµ b¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mét d©n téc; vµ ba lµ truyÒn thèng quËt c−êng cña d©n téc. Cã nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ v¨n ho¸, song nhiÒu ng−êi ®ång t×nh víi ®Þnh nghÜa do «ng Federico Mayor, nguyªn tæng gi¸m ®èc UNESCO ®−a ra nh©n dÞp ph¸t ®éng “ThËp kû thÕ giíi ph¸t triÓn v¨n ho¸” 1988-1997 lµ: “V¨n ho¸ lµ tæng thÓ sèng ®éng c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ khø vµ trong hiÖn t¹i. Qua c¸c thÕ kû ho¹t ®éng s¸ng t¹o Êy ®· h×nh thµnh nªn mét hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ, c¸c truyÒn thèng vµ c¸c thÞ hiÕu - nh÷ng yÕu tè x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh riªng cña mçi d©n téc”. PhÇn ®«ng c¸c nhµ khoa häc ngµy nay xem v¨n ho¸ vµ v¨n minh lµ hai tõ cã néi dung ý nghÜa võa cã ®iÓm chung nhau, võa cã ®iÓm kh¸c nhau. V¨n ho¸, v¨n minh ®Òu lµ thµnh tùu cña loµi ng−êi, ®¹t ®−îc trong qu¸ tr×nh ho¹t 19 ®éng trong thùc tiÔn. V¨n minh thÓ hiÖn nh÷ng thµnh tùu vÒ vËt chÊt - kü thuËt, cßn v¨n ho¸ hiÖn ra trong nh÷ng tËp qu¸n tinh thÇn, mµ thµnh tùu cña nã thÓ hiÖn trong c¸c lÜnh vùc t− t−ëng, triÕt häc, t«n gi¸o vµ nghÖ thuËt. Trong ®êi sèng t©m lý, v¨n minh thiªn vÒ lý trÝ, v¨n ho¸ nghiªng vÒ thÕ giíi tinh thÇn. NÕu chÊp nhËn mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®−îc xem nh− lµ mét nÒn v¨n minh, nh− c¸c nÒn v¨n minh cæ ®¹i, trung cæ vµ cËn ®¹i, bao gåm c¸c gi¸ trÞ vÒ t− t−ëng, triÕt häc, t«n gi¸o vµ nghÖ thuËt cña c¸c x· héi Êy. Nh− vËy v¨n ho¸ biÓu hiÖn nh− lµ b×nh diÖn tinh thÇn, lµ linh hån cña mçi nÒn v¨n minh. - B¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸. V¨n ho¸ khëi ®Çu tõ tri thøc, nh÷ng tri thøc Êy ph¶i h−íng vÒ vµ kÕt tinh thµnh gi¸ trÞ th× v¨n ho¸ míi tån t¹i ®−îc. Nh− vËy, nãi ®Õn v¨n ho¸ lµ ®ông ch¹m ®Õn vÊn ®Ò gi¸ trÞ, b¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ trë thµnh yÕu tè cèt lâi cña mét céng ®ång x· héi. B¶ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cã thÓ hiÓu lµ c¸i dïng ®Ó chØ c¸c phÈm chÊt cao quÝ, lµ c¸i cã ý nghÜa ®−îc ®a sè ng−êi trong x· héi ao −íc vµ cïng chia sÎ. Gi¸ trÞ ®−îc céng ®ång x· héi chÊp nhËn vµ tù nguyÖn thùc thi vµ dùa trªn sù chän läc vµ ®¸nh gi¸ cña ®a sè thµnh viªn céng ®ång Êy vÒ nh÷ng c¸i mµ hä ng−ìng väng nh−: c¸i ®óng, c¸i tèt, c¸i ®Ñp, c¸i cã Ých, c¸i cao c¶..., vµ ng−îc l¹i lµ c¸i hä kh«ng mong ®îi nh−: c¸i sai, c¸i kh«ng tèt, c¸i xÊu, c¸i cã h¹i, c¸i tÇm th−êng..., kh«ng ®−îc xem lµ nh÷ng gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ lµ h¹t nh©n tinh thÇn liªn kÕt cña céng ®ång, nã biÓu hiÖn gièng nh− ngän cê ®Þnh h−íng, vÉy gäi c¸c thµnh viªn trong céng ®ång thèng nhÊt hµnh ®éng. §ång thêi gi¸ trÞ còng cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt hµnh ®éng cña mçi ng−êi, h−íng ho¹t ®éng cña mäi ng−êi nh»m vµo môc tiªu chung cña toµn x· héi. TruyÒn thèng quËt c−êng cña d©n téc lµ mét nguån lùc ®Æc biÖt quan träng, ng−êi d©n cã truyÒn thèng quËt c−êng trong ®Êu tranh gi÷ n−íc th× ch¾c ch¾n còng sÏ hÕt søc quËt c−êng trong lµm kinh tÕ, nÕu chóng ta biÕt khai th¸c. Nh− vËy nguån lùc phi vËt thÓ lµ nguån lùc tiÒm Èn, chøa ®ùng néi lùc m¹nh mÏ, t¸c ®éng vµ thÈm thÊu tíi mäi nguån lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ. 20