Tài liệu đề tài nckh cấp bộ nghiên cứu chỉ số giá hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phục vụ hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và điều hành quản lý nhà nước về thương mại

Bé C«ng Th−¬ng Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹I §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc CÊp Bé M∙ sè: 2006-78-011 Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i Chñ nhiÖm ®Ò tµi: §ç V¨n ChiÕn - Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng 7051 05/12/2008 Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2007 Môc lôc Môc lôc .................................................................................................... i Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t ...................................................................... iv PhÇn më ®Çu.......................................................................................... 1 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ............... 7 I. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu, chØ sè gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu (gäi t¾t lµ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu) vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam c«ng bè hiÖn nay.............................................................................................. 7 I.1. §Þnh nghÜa vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu........................................................................................................... 7 I.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam .................................................................................. 8 II. Mét sè nÐt c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu t¹i mét sè n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay .................................................................................... 19 II.1. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Liªn Hîp Quèc ....................................................................................... 19 II.2. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña ¤xtr©ylia ................................................................................................. 21 II.3. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Cana®a .................................................................................................... 22 II.4. Néi dung, tiªu chÝ chung cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña NhËt B¶n ................................................................................................. 22 II.5. Nh÷ng nÐt kh¸c biÖt gi÷a c¸c lo¹i chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu nªu trªn vµ so víi chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam................... 22 II.6. Mét sè luËn ®iÓm c¬ b¶n h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cã tÝnh th−¬ng m¹i cao trong giai ®o¹n míi hiÖn nay ............................ 36 KÕt luËn .......................................................................................................... 45 i Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ....... 46 I. Thùc tr¹ng x©y dùng, tÝnh to¸n cña hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª c«ng bè hiÖn nay........................................... 46 I.1. CÊu tróc cña chØ sè gi¸ ..................................................................... 46 I.2. ThiÕt kÕ dµn mÉu tæng thÓ ................................................................ 47 I.3. Lùa chän mÉu (c¸ch chän mÉu sau khi thiÕt kÕ xong dµn mÉu tæng thÓ).................................................................................................. 51 I.4. Tæ chøc thu thËp gi¸ vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ ....................... 57 I.5. B¶o d−ìng mÉu vµ chu kú chän mÉu ®iÒu tra .................................. 60 I.6. C¸c giai ®o¹n trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam ................................................................ 65 II. øng dông chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu cña TCTK x©y dùng vµ c«ng bè hiÖn nay trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i ....................................................................................... 68 II.1. øng dông trong ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp ........ 68 II.2. øng dông trong qu¶n lÝ kinh tÕ vÜ m« ............................................. 71 III. Nhu cÇu thùc tÕ vÒ chØ sè gi¸ phôc vô kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i .................................................................. 73 III.1. §èi víi ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp ..................................................................................................... 73 III.2. §èi víi ®iÒu hµnh, qu¶n lÝ Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i ..................... 75 KÕt luËn .......................................................................................................... 77 IV. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu phôc vô trùc tiÕp ho¹t ®éng kinh doanh c¸c doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ Th−¬ng m¹i (chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i) ........................... 78 IV.1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i ......................... 78 IV.2. Mét sè ®Æc ®iÓm cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu th−¬ng m¹i ........ 78 Ch−¬ng III: Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ c«ng bè chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu phôc vô trùc tiÕp ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i.................... 79 ii I. Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng chØ sè gi¸ .................................. 79 I.1. Môc ®Ých x©y dùng chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu Th−¬ng m¹i ............ 79 I.2. VÒ cÊu tróc chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu ............................................. 79 I.3. Dµn mÉu tæng thÓ vµ dµn mÉu ®¹i diÖn ............................................ 80 I.4. VÒ gi¸ c¶ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu..................................... 96 I.5. VÒ thu thËp gi¸ ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt nhÈp khÈu ........................... 96 I.6. VÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh vµ quyÒn sè cña chØ sè gi¸ xuÊt nhËp khÈu...... 96 I.7. VÒ xö lÝ c¸c bÊt th−êng trong tÝnh chØ sè gi¸ ................................. 100 II. Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ c«ng bè chØ sè gi¸ ................................. 103 II.1. VÒ néi dung c«ng bè..................................................................... 103 II.2. VÒ tÇn suÊt c«ng bè....................................................................... 103 II.3. VÒ h×nh thøc c«ng bè .................................................................... 103 II.4. VÒ c¬ quan c«ng bè vµ néi dung c«ng bè..................................... 104 III. KiÕn nghÞ vµ ®Ò xuÊt............................................................................. 105 III.1. §èi víi Bé C«ng Th−¬ng............................................................. 105 III.2. §èi víi Tæng côc H¶i quan, Bé Tµi chÝnh ................................... 105 III.3. §èi víi Tæng côc Thèng kª, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− .................. 105 KÕt luËn ........................................................................................................ 106 Phô lôc ............................................................................................... 107 Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................. 119 iii Danh môc c¸c tõ viÕt t¾t LHQ Liªn hîp quèc IMF Quü tiÒn tÖ quèc tÕ WB Ng©n hµng thÕ giíi WTO Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi ASEAN HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ NHNN Ng©n hµng Nhµ n−íc TCTK Tæng côc Thèng kª TCHQ Tæng côc H¶i quan CPI ChØ sè gi¸ tiªu dïng GDP Tæng s¶n phÈm quèc néi CNTT C«ng nghÖ th«ng tin XNK XuÊt nhËp khÈu NK NhËp khÈu XK NhËp khÈu TM Th−¬ng m¹i CSG ChØ sè gi¸ CSDL C¬ së d÷ liÖu DNTN Doanh nghiÖp t− nh©n EU Liªn minh ch©u ¢u FTA Khu vùc th−¬ng m¹i tù do TNHH Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n HS Danh môc hµng hãa xuÊt nhËp khÈu iv PhÇn më ®Çu 1. Tªn ®Ò tµi: Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i 2. §¬n vÞ thùc hiÖn Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng 3. Tªn chñ nhiÖm ®Ò tµi: §ç V¨n ChiÕn - Gi¸m ®èc Trung t©m Th«ng tin Th−¬ng m¹i - Bé C«ng Th−¬ng. Sè ®iÖn tho¹i CQ: 04. 8250713 - 7150529 D§: 0903219381 4. Sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu Giai ®o¹n 2001 - 2005, t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cña c¶ n−íc ®¹t trung b×nh 17,4%/n¨m, cao h¬n 1,3% so víi môc tiªu ®Ò ra trong ChiÕn l−îc xuÊt khÈu thêi kú 2001 - 2010. Tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh cña GDP cïng thêi kú lµ 7,5%. Tû träng ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP ®· t¨ng dÇn ®Òu trong 5 n¨m qua, tõ møc 54,61% trong n¨m 2001 lªn ®Õn 67,6% trong n¨m 2005. Nh− vËy, b×nh qu©n tû träng ®ãng gãp cña t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP trong giai ®o¹n 2001 - 2005 ®¹t xÊp xØ 60,9%/n¨m, cao h¬n 5,9% so víi môc tiªu ®Ò ra cho c¶ thêi kú 2001 - 2010. §ãng gãp cña xuÊt khÈu vµo t¨ng tr−ëng GDP 5 n¨m võa qua lµ rÊt lín. N¨m 2001, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n−íc ®¹t 15 tû USD; n¨m 2005 ®¹t h¬n 32,44 tû USD, t¨ng h¬n 2,16 lÇn. Sè liÖu cña thêi k× 2001 - 2005 cho thÊy r»ng: ë møc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ 6,89 - 8,4% møc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu th−êng ph¶i cao gÊp h¬n hai lÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ. Tû lÖ nµy thÓ hiÖn cô thÓ ë møc 2,32 lÇn trong giai ®o¹n võa qua. 1 §Ó ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao, hai yÕu tè c¬ b¶n lµ khèi l−îng, c¬ cÊu hµng hµng hãa xuÊt khÈu vµ gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu. Gi¸ xuÊt khÈu nhiÒu mÆt hµng t¨ng cao ®· gãp phÇn duy tr× møc t¨ng tr−ëng xuÊt khÈu cao thêi kú 2001 - 2005, ®Æc biÖt lµ n¨m 2005 vµ n¨m 2006. Gi¸ xuÊt khÈu t¨ng khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ kinh doanh hµng ho¸ xuÊt khÈu, t¨ng hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ, trùc tiÕp thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt; kÓ c¶ nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc liªn quan trùc tiÕp gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ. Gi¸ xuÊt khÈu gi¶m lµ nh÷ng tÝn hiÖu th«ng b¸o trùc tiÕp, cô thÓ kh«ng chØ vÒ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh cña l« hµng, mÆt hµng mµ cßn lµ c¬ së cña ®Þnh h−íng kinh doanh, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kinh doanh trong trung vµ dµi h¹n. Gi¸ nhËp khÈu t¨ng, gi¶m phô thuéc chñ yÕu vµo thÞ tr−êng thÕ giíi. §èi víi hµng ho¸ lµ nguyªn, nhiªn, vËt liÖu chñ yÕu, c¬ b¶n phôc vô s¶n xuÊt (kÓ c¶ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu) vµ ®êi sèng, khi gi¸ c¶ t¨ng, gi¶m kh«ng chØ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhËp khÈu mµ cßn cã t¸c ®éng x· héi s©u s¾c, kh«ng chØ ¶nh h−ëng trong ng¾n h¹n mµ cßn t¸c ®éng trong c¶ trung vµ dµi h¹n. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cßn phô thuéc trùc tiÕp vµo tõng thÞ tr−êng xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Theo dâi vµ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng kh¸c biÖt nµy lµ yÕu tè rÊt quan träng ®èi víi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp; ®ång thêi ®©y cßn lµ tÝn hiÖu quan träng phôc vô cho c«ng t¸c ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ kinh tÕ - th−¬ng m¹i, viÖc n¾m b¾t ®−îc diÔn biÕn cña gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu mét c¸ch hÖ thèng vµ nhanh chãng sÏ lµ nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn tèt chøc n¨ng cña m×nh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, nhÊt lµ trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang h−íng vÒ xuÊt khÈu, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ë møc ®é s©u h¬n vµ ®ang tÝch cùc phÊn ®Êu ®Ó duy tr× ®−îc tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao. HiÖn nay, Tæng côc Thèng kª ®· ®−îc ChÝnh phñ giao nhiÖm vô tÝnh to¸n chØ sè gi¸ nãi chung, trong ®ã cã chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Tuy nhiªn, hÖ thèng sè liÖu thèng kª vÒ chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª chñ yÕu ®Ó phôc vô ®iÒu hµnh vÜ m«. Cô thÓ ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: - Lµ chØ sè dïng ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr−ëng kinh tÕ vµ l¹m ph¸t; ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña c¸n c©n Th−¬ng m¹i; dïng ®Ó tÝnh quy ®æi (deflate) kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu theo gi¸ cè ®Þnh... 2 - Lµ thèng kª mang tÝnh dµi h¹n, ®iÒu tra thu thËp sè liÖu vµ tÝnh to¸n mçi quý mét lÇn, sè liÖu ®−îc c«ng bè b¾t ®Çu ®−îc thùc hiÖn theo hµng quý ®èi víi nh÷ng chØ sè gi¸ chung, nhãm hµng, mÆt hµng lín. - C¬ cÊu hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc c«ng bè theo c¸c ph©n nhãm lín cña c¸c ngµnh kinh tÕ, phôc vô thèng kª kinh tÕ ngµnh. ThÝ dô, trong chØ sè gi¸ xuÊt khÈu chung ®−îc ph©n tæ theo hµng tiªu dïng, trong ®ã cã hµng l−¬ng thùc - thùc phÈm, phi l−¬ng thùc - thùc phÈm; Hµng t− liÖu s¶n xuÊt trong ®ã cã nguyªn nhiªn vËt liÖu vµ hµng m¸y mãc thiÕt bÞ phô tïng. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña Tæng côc Thèng kª kh«ng chi tiÕt theo mÆt hµng, lo¹i hµng cô thÓ cÇn quan t©m, ch−a ph©n theo tõng thÞ tr−êng cô thÓ; ch−a tÝnh theo th¸ng vµ ch−a kÞp thêi ®Ó trùc tiÕp phôc vô cho viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp còng nh− c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi trong ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i cña Bé C«ng Th−¬ng. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn ®Þnh trªn ®©y, rÊt cÇn “Nghiªn cøu chØ sè gi¸ hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i”. 5. T×nh h×nh nghiªn cøu trong, ngoµi n−íc §Õn nay, ViÖt Nam vÉn ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu khoa häc nµo ®−îc c«ng bè, tÝnh ®−îc chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu mét c¸ch chi tiÕt vµ sö dông nã phôc vô cô thÓ, trùc tiÕp cho viÖc ®iÒu hµnh kinh doanh còng nh− qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. Trªn thÕ giíi, chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®· ®−îc nghiªn cøu vµ vËn dông trong mét kho¶ng thêi gian dµi. §èi víi Liªn hîp quèc, môc ®Ých cña cuéc ®iÒu tra gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ ®Ó thu thËp gi¸ c¶ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Theo thuêng lÖ, chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu kh«ng nh÷ng phôc vô cho gi¶m ph¸t kim ng¹ch xuÊt khÈu, nhËp khÈu mµ cßn phôc vô nhiÒu h¬n cho viÖc qu¶n lý gi¸ c¶, ph©n tÝch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch thÞ tr−êng. §èi víi Hoa K×, ®· x©y dùng hoµn thiÖn ChØ sè gi¸ nhËp khÈu (Import Price Index - MPI) vµ ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu (Export Price Index - XPI) vÒ hµng hãa vµ dÞch vô, phôc vô hiÖu qu¶ cho c«ng t¸c qu¶n lý tÇm vÜ m« cña n−íc nµy. MPI vµ XPI bao gåm nh÷ng thay ®æi vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu, nhËp khÈu gi÷a Mü vµ c¸c n−íc kh¸c trªn thÕ giíi. C¸c sè liÖu thèng kª nµy ®−îc c«ng bè thµnh 3 nhiÒu b¶ng biÓu kh¸c nhau (theo môc ®Ých sö dông vµ nghiªn cøu), trong ®ã ph©n lo¹i chi tiÕt tíi tõng nhãm hµng vµ mÆt hµng cô thÓ (vÝ dô nh− ®−êng ¨n, rau, hoa qu¶, thùc phÈm, thÞt, thñy s¶n chÕ biÕn vµ ®ãng hép, r−îu, hµng dÖt may, da giµy, s¶n phÈm gç, giÊy, c¸c lo¹i nguyªn nhiªn vËt liÖu, ho¸ chÊt...). Sè liÖu thèng kª cña Mü còng c«ng bè cho biÕt vÒ nh÷ng thay ®æi gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu, nhËp khÈu gi÷a Mü víi tõng khu vùc thÞ tr−êng cô thÓ (vÝ dô nh− víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, víi Cana®a, Mªhic«, EU, c¸c n−íc Mü la tinh, NhËt B¶n, Trung Quèc, c¸c n−íc NICs ch©u ¸, ASEAN, c¸c n−íc CËn §«ng ch©u ¸...), (tham kh¶o chi tiÕt t¹i trang web Bé Lao ®éng Mü: http://www.bls.gov/mxp/home.htm#overview). §ång thêi, c¬ së d÷ liÖu nµy lu«n ®−îc cËp nhËt th−êng xuyªn, ®Þnh kú c«ng bè 1 th¸ng 1 lÇn, hç trî ®¾c lùc cho c¸c doanh nghiÖp cña n−íc nµy ho¹t ®éng trong lÜnh vùc xuÊt khÈu, nhËp khÈu. T¹i c¸c n−íc kh¸c nh− ¤xtr©ylia, Cana®a, NhËt B¶n... viÖc x©y dùng vµ c«ng bè chØ sè gi¸ còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c víi ë ViÖt Nam, tuú thuéc nhiÒu yÕu tè; trong ®ã cã 1 yÕu tè c¬ b¶n lµ ®iÒu kiÖn kÜ thuËt vµ thu thËp sè liÖu thuËn lîi h¬n ë ViÖt Nam. C¸c n−íc cã Ngo¹i th−¬ng ph¸t triÓn vµ cã nÒn khoa häc tiªn tiÕn th−êng c«ng bè chØ sè gi¸ 1 th¸ng 1 lÇn. ViÖc nghiªn cøu vµ vËn dông nh÷ng kinh nghiÖm cña c¸c n−íc ph¸t triÓn vµo thùc tiÔn n−íc ta lµ rÊt quan träng, ®¸p øng yªu cÇu cÊp thiÕt trong ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. 6. Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi - §¸nh gi¸ øng dông cña hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª x©y dùng vµ c«ng bè hiÖn nay phôc vô trùc tiÕp, cô thÓ ho¹t ®éng xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i; - T×m hiÓu ph©n tÝch yªu cÇu míi vÒ chØ sè gi¸ vµ xu h−íng øng dông chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu trong kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i hiÖn nay. - §Þnh h−íng ph−¬ng ph¸p x©y dùng vµ c«ng bè hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i vµ ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c doanh nghiÖp. 4 7. §èi t−îng nghiªn cøu - C¸c yÕu tè tham gia trong x©y dùng vµ h×nh thµnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña ViÖt Nam; sù thay ®æi cña c¸c yÕu tè ®ã trong thêi kú 2001 - 2005. - Nhu cÇu sö dông chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt khÈu, nhËp khÈu (bao gåm c¸c tiªu chÝ cÇn cung cÊp, ®Þnh kú cung cÊp, møc ®é chi tiÕt trong c¸c nhãm hµng ho¸ cÇn thèng kª...). 8. Ph¹m vi nghiªn cøu - VÒ thêi gian: Nghiªn cøu c¸ch tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu thêi kú 2001 - 2005 (cã tham kh¶o trong thêi kú 1991 - 2000), phèi hîp víi Tæng côc Thèng kª nghiªn cøu x©y dùng hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu cho hµng hãa xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam. - VÒ kh«ng gian: trªn ph¹m vi c¶ n−íc. - VÒ lÜnh vùc: tËp trung vµo c¸c lo¹i hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ lùc, hµng hãa xuÊt khÈu míi, hµng hãa xuÊt khÈu cã kim ng¹ch t¨ng tr−ëng nhanh vµ hµng ho¸ nhËp khÈu thiÕt yÕu cña ViÖt Nam; c¸c thÞ tr−êng xuÊt khÈu, thÞ tr−êng nhËp khÈu träng ®iÓm. 9. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, c¸c ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o ®−îc sö dông lµ ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch, ph−¬ng ph¸p thèng kª, so s¸nh vµ duy vËt biÖn chøng. Ngoµi ra, ®Ò tµi cßn sö dông tæng hîp mét sè ph−¬ng ph¸p kh¸c nh− ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t, ®iÒu tra, ph−¬ng ph¸p thèng kª ®iÓn h×nh vµ ph−¬ng ph¸p chuyªn gia. Sö dông c«ng cô hç trî lµ c«ng nghÖ th«ng tin víi c¸c ch−¬ng tr×nh phÇn mÒm ®Æc thï cho c¬ së d÷ liÖu thèng kª, ph©n tÝch, dù b¸o. 10. Néi dung nghiªn cøu Ngoµi lêi më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung chñ yÕu cña ®Ò tµi ®−îc tr×nh bµy trong 3 ch−¬ng: 5 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu Ch−¬ng II: Thùc tr¹ng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ nh÷ng yªu cÇu ®èi víi chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu. Ch−¬ng III: Mét sè ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ c«ng bè hÖ thèng chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu phôc vô ho¹t ®éng kinh doanh vµ ®iÒu hµnh, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ th−¬ng m¹i. 6 Ch−¬ng I: Tæng quan chung vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu I. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè gi¸ hµng ho¸ xuÊt khÈu, chØ sè gi¸ hµng ho¸ nhËp khÈu (gäi t¾t lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu) vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu do Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam c«ng bè hiÖn nay I.1. §Þnh nghÜa vµ mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu: Gi¸ c¶ hµng ho¸ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ (gi¸ c¶ hµng ho¸ th−êng ®−îc gäi t¾t lµ gi¸ hµng ho¸). ChØ sè gi¸ lµ chØ sè chØ tiªu chÊt l−îng biÓu hiÖn quan hÖ so s¸nh gi÷a gi¸ c¶ cña hai thêi gian hoÆc hai ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ nh÷ng chØ tiªu kinh tÕ tæng hîp ®o biÕn ®éng gi¸ c¶ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô mµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi ®· tiÕn hµnh. Liªn hîp quèc - c¬ quan thèng kª, ®· ®−a ra nh÷ng chuÈn mùc vµ nh÷ng giíi thiÖu nh»m h−íng dÉn nh− lµ mét tiªu chuÈn mÉu mùc, tõ ®ã c¸c n−íc trong Liªn hîp quèc, nhÊt lµ c¸c n−íc thuéc hÖ thèng tæ chøc TiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) s¸t gÇn nhau vÒ néi dung vµ ph−¬ng ph¸p ®Òu tÝnh nh÷ng chØ sè gi¸ nµy. ChØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam lµ th−íc ®o møc ®é biÕn ®éng (thay ®æi) cña gi¸ c¶ hµng ho¸ xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu, kh«ng bao gåm c¸c lo¹i xuÊt - nhËp khÈu dÞch vô cña ViÖt Nam. §èi víi ViÖt Nam, chØ sè gi¸ xuÊt - nhËp khÈu chØ tÝnh trªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu (FOB vµ CIF) vµ ®−îc gäi lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu hµng ho¸. Gi¸ xuÊt khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ víi ®iÒu kiÖn giao hµng FOB (Free On Board), gi¸ giao hµng trªn boong tµu t¹i c¶ng 7 ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ nhËp khÈu dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸ lµ gi¸ CIF (Cost, Insurance and Freight), gi¸ giao hµng t¹i c¶ng ViÖt Nam hoÆc t¹i biªn giíi ViÖt Nam. Gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ®−îc thu thËp tõ c¸c nhµ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ theo gi¸ hîp ®ång ®· ký kÕt trong quý, kh«ng bao gåm thuÕ suÊt thuÕ xuÊt khÈu, nhËp khÈu; kh«ng quan t©m ®Õn hµng xuÊt sÏ lªn tµu lóc nµo vµ hµng nhËp ®· hoÆc sÏ vÒ c¶ng ViÖt Nam lóc nµo. MÆt hµng ®¹i diÖn lÊy gi¸ xuÊt - nhËp khÈu lµ c¸c mÆt hµng c¬ b¶n, chñ yÕu cã tÝnh truyÒn thèng vµ cã tû träng lín trong nhãm - mÆt hµng c¬ së (Theo danh môc c¸c s¶n phÈm chñ yÕu ViÖt Nam VCPC, m· 5 sè). Ræ hµng ho¸ xuÊt - nhËp khÈu ViÖt Nam kh«ng bao gåm hµng mËu dÞch, t¹m nhËp, t¸i xuÊt, hµng xuÊt khÈu, nhËp khÈu cña c¸c c− d©n biªn giíi, hµng triÓn l·m, tr−ng bµy..., hµng quèc phßng (cho chiÕn tranh vµ b¶o vÖ), vµng nguyªn liÖu, ®å cæ, s¸ch b¸o t¹p chÝ vµ c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ (®Üa ghi t¸c phÈm, tranh, ¶nh, phim chiÕu c¸c lo¹i), c¸c ph¸t minh khoa häc, b¶n quyÒn; m¸y bay, tµu thuû vµ phô tïng; toa xe, ®Çu kÐo tµu ho¶ vµ phô tïng. §ång tiÒn tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu ViÖt Nam lµ ®ång §« la Mü (USD). Tû gi¸ quy ®æi gi¸ c¶ thanh to¸n theo c¸c ®¬n vÞ tiÒn tÖ kh¸c nh− Yªn NhËt, M¸c §øc... theo tû gi¸ cña Ng©n hµng ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam c«ng bè trong ngµy do ®¬n vÞ b¸o c¸o chuyÓn ®æi. I.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chØ sè gi¸ cña Tæng côc Thèng kª ViÖt Nam I.2.1. Ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n: Tïy theo ph¹m vi tÝnh to¸n, hay môc ®Ých nghiªn cøu ta cã thÓ tÝnh chØ sè c¸ thÓ gi¸ hoÆc chØ sè tæng hîp gi¸. C¸ch tÝnh cô thÓ nh− sau: (a)- ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶: ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: i p = Trong ®ã: ip - lµ chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶; 8 p1 (1) p0 p 1 - lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú nghiªn cøu; p 0 - lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú gèc. ChØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu so víi kú gèc. (b)- ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn mèi quan hÖ so s¸nh gi÷a gi¸ c¶ cña mét nhãm hay toµn bé hµng ho¸ ë kú nghiªn cøu vµ kú gèc, qua ®ã ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng. §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p chØ sè lµ khi x©y dùng chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ chóng ta kh«ng thÓ tæng hîp mét c¸ch ®¬n thuÇn, nghÜa lµ céng gi¸ ®¬n vÞ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu vµ kú gèc ®Ó so s¸nh víi nhau. ViÖc céng nh− vËy lµ kh«ng cã ý nghÜa vµ ®ång thêi còng bá qua t×nh h×nh l−u chuyÓn (mua, b¸n, xuÊt khÈu hoÆc nhËp khÈu) thùc tÕ cña mçi mÆt hµng vèn cã tÇm quan träng kh¸c nhau. §Ó ®−a vÒ ®¹i l−îng cã thÓ tæng hîp ®−îc, khi x©y dùng chØ sè tæng hîp gi¸, ta ph¶i nh©n (x) gi¸ cña mçi mÆt hµng víi l−îng l−u chuyÓn t−¬ng øng, trªn c¬ së ®ã thiÕt lËp quan hÖ so s¸nh víi nhau. ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ ®−îc tÝnh theo c«ng thøc: Ip = p1 q (2) p0 q Trong ®ã: Ip lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶; p1 vµ p0 lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ kú nghiªn cøu vµ kú gèc; q lµ l−îng l−u chuyÓn hµng ho¸ cña mçi mÆt hµng. Trong c«ng thøc trªn, khèi l−îng l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng (q) ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh tÝnh to¸n chØ sè gi¸ vµ gi÷ vai trß quyÒn sè ph¶n ¸nh tÇm quan träng cña tõng mÆt hµng trong sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶. Mét khÝa c¹nh kh¸c, khi muèn nghiªn cøu biÕn ®éng chØ sè cña nh©n tè gi¸ c¶ th× gi¸ cña c¸c mÆt hµng ë hai kú ph¶i ®−îc tæng hîp theo cïng mét l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn, nghÜa lµ ph¶i cè ®Þnh ë mét kú nµo ®ã, c¶ trong tö sè vµ mÉu sè cña c«ng thøc. Tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ nhÊt lµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña sè liÖu ®· tæng hîp ®−îc, chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc nh− sau: 9 C¸c c«ng thøc ®ã ®−îc biÓu hiÖn d−íi ®©y: + C«ng thøc chØ sè gi¸ Laspeyres: n L Ip = ∑p i =1 n n q i ,1 i , 0 ∑ pi , 0 qi , 0 = ∑p i =1 i ,0 i =1 L D¹ng ®¬n gi¶n: I q = qi ,0 ( pi ,1 / pi ,0 ) n ∑p i =1 i ,0 qi ,0 (3) ∑ i p p0q 0 ∑ p0q 0 (3’) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Laspeyres lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ víi quyÒn sè lµ l−îng hµng l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng ë kú gèc (q0). TÝnh to¸n trªn c¬ së quyÒn sè lÊy ë kú gèc (q0), chØ sè tæng hîp gi¸ Laspeyres ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu so víi kú gèc vµ ¶nh h−ëng biÕn ®éng riªng cña gi¸ c¶ ®èi víi møc l−u chuyÓn cña c¸c mÆt hµng. Chªnh lÖch gi÷a tö sè vµ mÉu sè ph¶n ¸nh t¨ng hay gi¶m møc l−u chuyÓn do ¶nh h−ëng do sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng víi gi¶ ®Þnh r»ng l−îng hµng ho¸ tham gia l−u chuyÓn ë hai kú lµ nh− nhau. §©y lµ c«ng thøc Laspeyres chuÈn. Trong ®ã: i lµ mÆt hµng lÊy gi¸ (i=1...n); Ipt/0 lµ chØ sè gi¸ kú b¸o c¸o t so víi kú gèc 0; pi,t lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú b¸o c¸o t; pi,0 lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú gèc 0; qi,0 lµ sè l−îng cña mÆt hµng lÊy gi¸ i ë kú gèc 0; (t lµ thêi kú b¸o c¸o, vµ 0 lµ thêi kú gèc c¬ b¶n). H¹n chÕ cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ theo ph−¬ng ph¸p Laspeyres nµy lµ kh«ng ph¶n ¸nh cã tÝnh cËp nhËt nh÷ng thay ®æi cña c¸c khuynh h−íng tiªu dïng, ®ång thêi còng kh«ng cho phÐp x¸c ®Þnh ®−îc khèi l−îng t¨ng hay gi¶m thùc tÕ cña møc l−u chuyÓn hµng ho¸ do ¶nh h−ëng cña gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng. H¹n chÕ nµy cµng lµ vÊn ®Ò lín khi cã biÕn ®éng lín vµ nhanh chãng vÒ l−îng cña hµng ho¸ kú b¸o c¸o so víi kú gèc. VÝ dô, mÆt hµng s¶n phÈm gç trong thêi kú 2003 - 2005, mÆt hµng cµ phª thêi kú 2003 - 2006. 10 Tuy nhiªn, vÒ mÆt tÝnh to¸n th× sö dông c«ng thøc nµy sÏ cã mét sè thuËn lîi v× d÷ liÖu vÒ khèi l−îng l−u chuyÓn cña kú gèc trong thùc tÕ th−êng ®· ®−îc tæng hîp vµ thêi gian gi÷a 2 kú ng¾n. + C«ng thøc chØ sè gi¸ Paasche: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ ®−îc tÝnh to¸n víi quyÒn sè lµ khèi l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn cña mçi mÆt hµng ë kú nghiªn cøu (q1). C«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche nh− sau: n n P Ip = ∑ pi ,1qi ,1 i =1 n ∑ pi,0 qi,1 i =1 = ∑p i =1 n ∑p i =1 D¹ng ®¬n gi¶n: I qp = q i ,1 i ,1 q ( pi ,0 / pi ,1 ) i ,1 i ,1 ∑ p 1q 1 ∑ p o q1 (4) (4’) Víi quyÒn sè lµ khèi l−îng hµng ho¸ l−u chuyÓn ë kú nghiªn cøu nªn trong tr−êng hîp cã sù thay ®æi khèi l−îng vµ c¬ cÊu tiªu thô c¸c mÆt hµng th× sÏ kh«ng ph¶n ¸nh ®−îc ¶nh h−ëng biÕn ®éng riªng cña gi¸ c¶ ®èi víi tæng møc l−u chuyÓn cña c¸c mÆt hµng. Tuy nhiªn, víi quyÒn sè (q1) th× so s¸nh chªnh lÖch gi÷a tö sè vµ mÉu sè cña chØ sè nµy l¹i ph¶n ¸nh ®−îc møc t¨ng hay gi¶m thùc tÕ cña doanh thu do ¶nh h−ëng bëi gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng. NÕu tr−êng hîp d÷ liÖu cho phÐp tÝnh d−îc chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ vµ trÞ gi¸ l−u chuyÓn cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu th× chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche ®−îc tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n nh− sau: I pP = ∑ p1q1 pq ∑ 11 ip (4”) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche theo c«ng thøc (4) thùc chÊt lµ b×nh qu©n ®iÒu hoµ gia quyÒn cña c¸c chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng víi quyÒn sè lµ trÞ gi¸ cña tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu. 11 Tõ c«ng thøc (4), nÕu ta ®Æt d1 = p1 q 1 ∑ p 1q 1 th× chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Passche ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: I Lp = 1 d ∑i1 p (5) Nh− v©y, quyÒn sè trong c«ng thøc nµy lµ tû träng cña trÞ gi¸ tõng mÆt hµng ë kú nghiªn cøu. C¸c kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tæng hîp gi¸ c¶ theo hai c«ng thøc Laspeyres vµ Passche th−êng kh«ng trïng nhau, gi÷a chóng cã sù chªnh lÖch víi mét møc ®é nhÊt ®Þnh, nh−ng còng kh«ng lín l¾m. Nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do sù kh¸c biÖt vÒ thêi kú quyÒn sè vµ ®©y còng ®−îc hiÓu nh− lµ kÕt qu¶ cña sù thay ®æi kÕt cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn gi÷a hai thêi kú. H¬n n÷a, b¶n chÊt chØ sè gi¸ c¶ Laspeyres vµ Passche ®Òu cã thÓ x©y dùng tõ c¸c chØ sè c¸ thÓ gi¸ c¶ nh−ng l¹i theo c¸c c«ng thøc b×nh qu©n kh¸c nhau. NÕu trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn kh«ng thay ®æi th× chØ sè Passche tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n ®iÒu hoµ l¹i cã kÕt qu¶ thÊp h¬n so víi chØ sè Laspeyres tÝnh theo c«ng thøc b×nh qu©n céng. Tuy vËy, trong thùc tÕ lu«n cã nhiÒu nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sù thay ®æi c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn nh−: do thay ®æi thãi quen tiªu dïng, do thay ®æi thÞ hiÕu hay do c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt kh¸c sÏ dÉn ®Õn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ sè. §Ó kh¾c phôc nh−îc ®iÓm ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ ®· sö dông mét chØ sè thay thÕ cho hai chØ sè kÓ trªn, gäi lµ chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher. + C«ng thøc chØ sè gi¸ Fisher: ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng dùa trªn c¬ së san b»ng chªnh lÖch gi÷a c¸c chØ sè Laspeyres vµ Passche. C«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher nh− sau: 12 n F Ip = 2 p L I p *I p = ∑p i ,1 i , 0 ∑p qi ,0 i =1 n 2 i =1 F D¹ng ®¬n gi¶n: I p = n q * i ,0 ∑p i ,1 i ,1 ∑p qi ,1 i =1 n i =1 i,0 q (5) ∑ p1q 0 × ∑ p1 q 1 ∑ p 0 q 0 ∑ p 0 q1 (5’) ChØ sè tæng hîp gi¸ c¶ Fisher sö dông kÕt hîp c¶ quyÒn sè kú gèc vµ kú nghiªn cøu nªn nã kh¾c phôc ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng vÒ sù kh¸c biÖt vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ l−u chuyÓn gi÷a hai kú, qua ®ã còng x¸c ®Þnh ®−îc kÕt qu¶ chung ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña c¸c mÆt hµng. Tõ c¸c c«ng thøc tÝnh chØ sè tæng hîp ë trªn, cã thÓ läc ra c¸c lo¹i chØ sè gi¸ Laspeyres nh− sau: Lo¹i chØ sè Kú 1 so víi kú gèc Kú 2 so víi kú 1 Kú 2 so víi kú gèc A (1) (2) (3) n I- Laspeyres víi quyÒn sè cè ®Þnh II- Laspeyres víi quyÒn sè biÕn ®éng kh«ng nèi chuçi III- Laspeyres víi quyÒn sè biÕn ®éng vµ nèi chuçi ®−îc n n ∑ pi,1qi,0 ∑ pi , 2 qi , 0 ∑p i,2 qi ,0 ∑p ∑p i ,1 i , 0 ∑p i ,0 qi ,0 qi ,1 ∑p i,2 qi ,0 q ∑p i ,0 qi ,0 i =1 n i =1 q i ,0 i ,0 n i =1 q ∑p q i =1 i ,1 i , 0 i ,0 i ,0 n ∑p i =1 n i,2 ∑p i =1 ∑p ∑ pi,0 qi,0 ∑p i =1 i =1 n i =1 i =1 n i =1 n i ,1 i ,1 n ∑ pi,1qi,0 i =1 n i =1 n q n ∑p i =1 n i =1 n i,2 qi ,1 q i ,1 i ,1 i =1 n ∑p i ,1 i , 0 ∑p qi ,0 i =1 n i =1 i ,0 n q * ∑p i =1 n i,2 ∑p i =1 q i ,1 q i ,1 i ,1 - ChØ sè lo¹i I, lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres cã quyÒn sè cè ®Þnh lµ q0, quyÒn sè nµy ®−îc cè ®Þnh qua c¸c kú tÝnh chØ sè. 13 - ChØ sè lo¹i II vµ III, lµ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres cã quyÒn sè biÕn ®éng qt-1 lµ kú tr−íc kú b¸o c¸o. Nh− vËy kÕt qu¶ chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu tÝnh theo 3 c«ng thøc t¹i cét (1) vµ cét (3) lµ gièng nhau, nh−ng tÝnh theo c«ng thøc I cã kÕt qu¶ kh¸c víi c«ng thøc II vµ III t¹i cét (2). ViÖc sö dông c«ng thøc nµo vµo tÝnh chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu lµ vÊn ®Ò mµ Thèng kª Liªn hîp quèc còng chØ ®−a ra nh÷ng lêi khuyÕn c¸o vµ nªu lªn nh÷ng −u - nh−îc ®iÓm cña tõng lo¹i c«ng thøc. Tuy nhiªn khi x¸c ®Þnh c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ hiÖn hµnh ®Æt ra vÊn ®Ò hµng ®Çu lµ tho¶ m·n yªu cÇu cña hÖ thèng tµi kho¶n quèc gia. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò quyÕt ®Þnh vÉn lµ vÊn ®Ó n¨ng lùc cña tõng n−íc. N¨ng lùc ë ®©y theo hä cã hai khÝa c¹nh: n¨ng lùc vÒ kh¶ n¨ng tr×nh ®é khoa häc cña con ng−êi ®Ó hiÓu biÕt vµ øng dông lo¹i c«ng thøc nµo vµo ®Êt n−íc m×nh cho phï hîp vÒ mÆt khoa häc, ®ång thêi hai lµ phï hîp víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho tõng lo¹i øng dông c¸c c«ng thøc ®ã. VÒ mÆt khoa häc, c«ng thøc Laspeyres III lµ tèi −u nhÊt ®èi víi chØ sè gi¸ vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc ë nhiÒu n−íc, c«ng thøc chØ sè gi¸ xuÊt khÈu, nhËp khÈu Fisher lµ phï hîp nhÊt cho tµi kho¶n quèc gia (SNA). Nh−ng vÒ mÆt c«ng phu vµ chi phÝ cho nã th−êng tèn kÐm nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu so víi øng dông c«ng thøc Laspeyres chuÈn. Tuy nhiªn ®Ó kh¾c phôc mét phÇn cña c«ng thøc III vµ gÇn s¸t h¬n víi c«ng thøc III, ng−êi ta ®−a ra c«ng thøc chØ sè gi¸ Laspeyres chuyÓn ®æi ®Ó sö dông ph−¬ng ph¸p so s¸nh ng¾n h¹n, tøc lµ gi¸ kú b¸o c¸o so s¸nh víi gi¸ kú tr−íc ®ã (pt-1) thay cho gi¸ kú b¸o c¸o so s¸nh víi kú gèc cè ®Þnh p0 (cïng kú víi quyÒn sè cè ®Þnh q0 nh− ChØ sè Laspeyres chuÈn) vµ quyÒn sè cËp nhËt l¹i theo gi¸ kú tr−íc (gÇn nh− lµ h×nh thøc cña c«ng thøc III). Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña nã nh− sau: n I pt /0 = ∑p i ,t qi , 0 ∑p i ,0 qi , 0 i =1 n i =1 n =∑ i =1 ⎡ ⎞⎤ ⎛ ⎟⎥ ⎜ ⎢ p p p q ⎟⎥ ⎜ , , − 1 , 0 , 0 i t i t i i ⎢ * * ⎟⎥ ⎢ pi ,t −1 ⎜ pi , 0 ⎜⎜ ⎢ ∑ pi,0 qi,0 ⎟⎟⎥ ⎢⎣ ⎠⎥⎦ ⎝ Trong ®ã: it/t-1 = pi,t / pi,t-1 lµ chØ sè gi¸ mÆt hµng i kú b¸o c¸o so víi kú tr−íc; pi,t vµ pi,t-1 lµ gi¸ cña mÆt hµng i kú b¸o c¸o t vµ kú tr−íc t-1, 14 = n i =1 = n ⎛p ⎞⎤ * ⎜⎜ i ,t −1 * wi ,0 ⎟⎟⎥ ⎢⎣ i ,t −1 ⎝ pi , 0 ⎠⎥⎦ ∑i t / t −1 wi , 0 t −1 (3.2) p i,0 qi ,0 n ∑p i =1 wi , 0 ⎡ pi ,t n i =1 w i,0 = t −1 ⎤ * wi ,0 ⎥ ⎥⎦ ⎣ i ,t −1 ∑ ⎢p i =1 = ⎡ pi ,t ∑ ⎢⎢ p i,0 qi , 0 lµ quyÒn sè tû träng kú gèc cè ®Þnh cña mÆt hµng i vµ, t −1 = it/t-1 * wi,0 lµ quyÒn sè tû träng kú gèc cè ®Þnh cña mÆt hµng i ®−îc cËp nhËt theo gi¸ kú tr−íc pi,t-1. Víi c«ng thøc nµy viÖc xö lý c¸c bÊt tr¾c xÈy ra trong qu¸ tr×nh tÝnh chØ sè sÏ Ýt h¬n so víi c«ng thøc chØ sè cæ truyÒn (Laspeyres chuÈn). Víi c«ng thøc III, viÖc tÝnh chØ sè gi¸ b»ng ph−¬ng ph¸p quyÒn sè biÕn ®éng cã nèi chuçi ®−îc thùc hiÖn theo m« h×nh sau: Gi¶ sö chØ sè cña mét kú nµo ®ã lµ It vµ kú gèc cè ®Þnh ®Ó nèi vµo lµ I’t (t = 1...n) th×, Thêi kú 1 I1 = I’1, Thêi kú 2 I2 = I’2 * I1 = I’2 * I’1, .. .. .. Thêi kú n In = I’n * In-1 = I’n * I’n-1 *... I’1 = It-1 * I’t Trong ®ã chØ sè gi¸ kú 1 lµ: Kú 2 lµ: ∑pq ∑p q 1 0 ∑p q 0 vµ chØ sè gi¸ kú n-1 lµ: 2 1 0 ∑pq 1 1 vµ chØ sè gi¸ kú n lµ: 15