VIEN KHOA HOC XA H0I VIET NAM
VIEN TAM LY HOC
D § c m y n q C h ip o n q tr in h c a p B o n a m 2011 - 2 0 1 2 :
BIEN DOl TAM LY ClIA THANH THI^U NIEN
NU’O’C TA HIEN NAY DUO\ TAC DONG COA KINH
T£ THI■TRU’O’NG VA HOI NHAP q u 6 c i t
*
•
Chu nhiem chutfng trinh: GS.TS. Vu Dung
Cd quan chu tri de tai : VIEN TAM LY HOC
HA NOI-2010
I. THONG TIN CHUNG VE DE TAI
1
Ten churnig trinh
Bien doi tam ly cua thanh thieu nien m rac ta hien nay diroi tac
dong cua kinh che thi trirdng va hoi nhap quoc te
2
Thoi gian thuc chuong trinh : 24 thang (2011 - 2012)
3
Tong kinh phi chmmg trinh : 2.500.000.000 d
4
Ho va ten chu nhiem chuung
trinh
Chuc danh khoa hoc, hocvi
Chucvu :
Namsinh
VU DUNG
Giaosu,Ti&isy
1955
□
P
Vim tarong Vim Tam ly hoc
Caquancongtacvadiachi:
ViaiTamlyhoc
37, Kim Ma Thuong, C6ng Vi Ba E)mh, HaNoi
5
Dial
Ihoai
38325.177
38325.174
DioithoaididSng
0913204.007
Fax
38328.893
E-mail
[email protected]
To chuc chu tri chmmg trinh Vien Tam ly hoc.
Vien Khoa hoc xa hoi Viet Nam
EMachi: 37, Kim Ma Thuong, C6ng Vi Ba Dinh, Ha Noi
EM&i
Ihoai
6
TT
38325.177
38325.174
38328.893
Fax
CAC CAN B0 THlTC HEN CHl/ONG TRINH
Ho va ten, hoc ham
hoc vj
T6 chirc
cong tac
N6i dung cong vifc
tham gia
Thoi gian lam
viec cho de tai
1
GS.TS.
Vu Dung
Vien
Tam ly hoc
Chu
nhiem
chuong trinh
18 thang/24
thang
2
PGS.TS. Le Thanh
Huong
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
3
PGS.TS. Phan Mai
Huong
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
cap bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
2
4
TS. La Thu Thuy
5
Vien
Tam ly hoc
6
TS. Vu Quynh Chau
7
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chucmg trinh
18 thang/24
thang
5 thang/24 thang
18 thang/24
thang
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
TS. Le Van Hao
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
cdp bo trong
chircmg trinh
18 thang/24
thang
8
TS. Nguyln Thi Hoa
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
c£p bo trong
chuonmg trinh
18 thang/24
thang
9
TS. D6 Ngoc Khanh
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
clp bo trong
chucmg trinh
18 thang/24
thang
10
CN. Mai Thanh Thg
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia d6 tai
5 thang/24
thang
11
Ths. Bui Van Anh
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia de tai
5 thang/24
thang
12
Ths. To Thuy Hanh
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia dh tai
5 thang/24
thang
13
CN D6 Duy Hung
Vien
Tam ly hoc
Thu ky d6 tai
12 thang/24
thang
14
GS.TS. Trinh Duy
Luan
Vien Xa hoi
hoc
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
15
PGS.TS. Nguyln H6i
Loan
Khoa xa hoi
hoc, DH
KHXH&NV
Ha Noi
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
16
GS.TS. Dang Canh
Khanh
Vien nghien
curu thanh nien
Thanh vien tham
gia dh tai
2 thang/24
thang
17
PGS.TS. Bui Quang
Dung
Vien
hoc
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de
tai cap bo
trong chircmg
trinh
xa
hoi
\
>
3
18
Khoa xa hoi
hoc, DH
KHXH&NV
HaNoi
PGS.TS. Hoang Ba
Thinh
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
7. CAC CO QUAN THAM GIA THT/C HIEN CHl/ONG TRINH
r
TT
Cor quan phoi hop
Noi dung phoi hop
1
Vien Tam ly hoc
Chu tri thuc hien d6 tai
2
Khoa tam ly - Giao due, Dai hoc su pham Tham gia viet chuyen de
va di6u tra thuc tiln
Ha Noi
3
Khoa Xa hoi hoc, Dai hoc KHXH & NV Tham gia vi6t chuyen de
va didu tra thuc tiln
Ha noi
3
Vien Xa hoi hoc
Tham gia viet chuyen de
va di6u tra thuc tiln
4
Vien nghien cuu thanh nien
Tham gia vi6t chuyen de
va dilu tra thuc tiln
5
Vien *ighien cuu Gia dinh va Giai
Tham gia viet chuyen de
va dieu tra thuc tiln
r
r
>
\
II. MOI LIEN HE GIU A CHl/ONG TRINH CAP BO GIAI DOAN 2011 2012 VA CHl/ONG TRiNH NGHIEN CUU 2013 - 2015
Giai doan 2011 - 2015, Vien tam ly hoc du kiln se nghien cuu bi6n doi tam
ly cua hai nhom xa hoi Ion, co tinh thai sir a nuac ta duai tac dong cua kinh te
thi tnrcmg va hoi nhap quoc t6 sau :
Trong chuang trinh cap Bo nam 2009 - 2010, Vien Tam ly hoc da nghien
cuu nhung vin d6 tam ly xa hoi cua nguai Viet Nam giai doan 2011 - 2010,
trong do co nghien cuu nhung van de tam ly xa hoi cua 4 nhom xa hoi Ion a
nuac ta hien nay la : cong nhan, nong dan, tri rhuc va doanh nhan. Trong cac
nhom xa hoi Ion a nuac ta hien nay, ngoai 4 nhom tren con mot so nhom xa hoi
Ion quan trong khac la thanh thilu nien, cac nhom ton giao, cac dan toe.. .Nhirng
nhom nay co nhi6u bien doi v6 tam ly do tac dong cua ca che thi trucmg va hoi
4
r
r
r
t
r
nhap quoc te. Sir bien doi tam ly cua cac nhom nay co tac dong Ion den sir phat
trien cua d£t nuac hien nay. Do vay giai doan 2011 - 2015, Vien Tam ly hoc sr
nghien cuu bi6n d6i tam ly cua hai nhom xa hoi Ion quan trong nay. Cu the nhu
sa u :
1. Giai doan 2011 - 2012 : Nghien cuu bi6n doi tam ly cua thanh thieu nien.
2. Giai doan 2013 -2 0 1 5 : Nghien cuu nhung v&n de tam ly co ban va nhftng
bien doi tam ly cua cac nhom ton giao a nuac ta.
Moi lien he cua giai doan nghien cuu nam 2011 - 2012 va giai doan 2013 —
2015 a ch6 day la nhihig nghien cuu ve bi6n doi tam ly cua cac nhom xa hoi Ion
quan trong a nuac ta hien nay. Nhihig nhom xa hoi nay co lien quan de nhau.
Nhi6u tin d6 cac ton giao hoac nhihig ngudi huong den ton giao a nuac ta hien
nay la thanh thieu nien. Nghien cuu tam ly cua cac nhom ton giao giup chung ta
hieu them dugc tam ly thanh thieu nien va ngugc lai. Mat khac, viec nghien cuu
hai nhom xa hoi nay co moi lien he chat che vai cac nhom xa hoi trong chuong
trinh nghien cuu giai doan 2009 - 2010. Qua ket qua cac chuong trinh nghien
cuu nay chung .ta se co buc tranh ve bien d6i tam ly cua cac nhom xa hoi Ion a
nuac ta hien nay.
III. TONG QUAN TINH HINH NGHIEN CUtJ VA LY DO CHON
CHU ONG TRINH
TONG QUAN TINH HINH NGHIEN CUXJ
8 .1 . Tong quan tinh hinh nghien cuu thudc linh vuc cua de tai
Thanh thieu nien la lire lugng xa hoi quan trong cua xa hoi, la
tuang lai cua cac qu6c gia, vi vay day la luong luon luon thu hut dugc sir
quan tam cua nhi6u nha nghien cuu trong va ngoai nuac. Co th6 neu ra
mot so huong va cong trinh nghien cuu v6 van d6 nay nhu sau :
•>
Co the phan cac nghien cuu cua tac gia trong nuac va nuac ngoai theo
5
cac huang chinh sau :
a. Nhung nghien citu ve thanh nien :
* Huang nghien cuu ve sinh vien va hoat dong hoc tap cua ho :
Mot so nha tam ly hoc quan tam den su thich ung vai qua trinh hoc
tap cua sinh vien nuac ngoai vai moi trucmg van hoa mai - van hoa cua
dat nuac ma ho den de hoc tap. Tac gia A. Carey da phan tich qua trinh
f
r
thich ung cua sinh vien nuac ngoai, chu yeu la sinh sinh vien A, Phi vai
nen van hoa Anh trong qua trinh ho hoc tap tai Anh. Carey chu y nhieu
r
r
'
den nhung kho khan ma sinh vien phai doi mat trong cuoc song. A.
Anumonye da phong vdn 150 sinh vien nguai chau Phi hoc tap a Anh va
nhan thay a sinh vien co nhieu cam xuc hang hut, ong phat hien ra rang
sir khong thich urng vai moi truang van hoa mai lam cho sinh vien gap
nhieu kho khan trong hoc tap va sinh hoat.
Mot nghien cuu khac cua tac gia K.A. Singh ve sir thich ung cua sinh
vien An Do hoc tap tai Anh va ong cho rang su thich umg cua ho co su
khac nhau gitra cac nhom sinh vien. Su thich ung nay phu thuoc vao dia
vi xa hoi, lura tu6i, phim chat tam ly ca nhan, loai trucmg va thai han cu
tru cua ho.
* Nghien cuu ve thich umg ngh6 nghiep cua thanh nien :
Thich ung vai nghe nghiep la sir thich ung quan trong cua con nguai.
^
t
f
y
Su thich ung nay giup con nguai ton tai va phat trien. Day la van de dugc
nhieu nha nghien cuu quan tam. Co thi neu ra mot so nghien cuu theo
huang nay.
Nha tam ly hoc Phan Lan M V Volannen da nghien cuu sir thich ling
nghe nghiep cua thanh nien Phin Lan trong hoc nghl, thay doi nghl, that
nghiep, lam viec tam thai. Theo ong, day la giai doan the hien su thich
ung nghe cua thanh nien .
Mot nghien cuu khac theo huang nay la nghien cuu cua Holland, ong
tim hieu m6i tuang quan giua tinh cach va nghe nghiep. Ong cho ring, su
6
tuong thich ve tinh cach voi nghe nghiep se giup thanh nien thich ung vai
nghe nhanh va hieu qua han, giam bot nhung kho khan ma ho gap phai
trong cong viec .
r
?
Mot so nha tam ly hoc xo viet nhu Ph. B. Beredin, VA. Xmimop
nghien cuu khia canh sinh hco, xa hoi hoc.
* Nghien cuu v€ thich ung nghe nghiep cua thanh nien
Thich ung vai ngh6 nghiep la su thich ung quan trong cua con nguai.
Su thich ling nay giup con nguai t6n tai va phat triln. Day la vdn dd dugc
nhilu nha nghien cuu quan tam. Co the neu ra mot so nghien cuu theo
huong nay.
Nha tam ly hoc Phan Lan M. V. Volannen da nghien cuu su thich ung
nghe nghiep cua thanh nien Phin Lan trong hoc ngh6, thay d6i nghe, tMt
nghiep, lam viec tam thoi. Theo ong, day la giai doan thl hien sir thich
ung nghS cua thanh nien .
Mot nghien cuu khac theo huong nay la nghien cuu cua Holland, ong
tim hilu m6i tuong quan giua tinh cach va ngh6 nghiep. Ong cho rang, su
tuong thich ve tinh cach voi ngh6 nghiep se giup thanh nien thich ung vai
nghe nhanh va hieu qua han, giam bot nhung kho khan ma hg gap phai
trong cong viec .
Mot so nha tam ly hgc xo viet nhu Ph. B. Beredin, VA. Xmimop
nghien cuu khia canh sinh hoc, xa hoi cua qua trinh thich ling; Ph.E.
Vasiluc, D. Levitop, G.M. Andreiep nghien cuu su thich ung xa hoi; M.A.
Lobas, N.I. Ivanniuk nghien cuu su thich ung hoc tap cua sinh vien...
Nghien cuu ve qua trinh thich ung : Ph.E. Vasiluc, D. Levitop, G.M.
Andreiep nghien cuu su thich ung xa hoi; M.A. Lobas, N.I. Ivanniuk
nghien cuu su thich ung hoc tap cua sinh vien...
Tac gia Chu Van Due (2009) tim hieu ve su thich ung cua pham nhan
voi che do sinh hoat va che do lao dong tai trai giam. Tac gia da chi ra
7
^
r
r
7
thuc trang cua su thich ung va nhilng yeu to anh huang den su thich ung
nay cua pham nhan..
* Nghien cuu nhung ve he thong dinh huang gia tri cua thanh nien
Petaemin Mitev nguai Bungari trong chuang trinh nghien cuu ve giao
due dao due cho thanh nien da de cap den van de dinh huang gia tri cua
thanh nien tren mlu 5000 nguai bao g6m thanh nien (tut 14-30 tuoi), the he
cha me va ong ba. Ong da tim hieu v l nghia vu va dao due cua tuoi tre d6i
vai su nghiep xay dung xa hoi, su thay doi nguyen tic s6ng cua thanh
nien, nhung doi mai trong quan he gia dinh va nhung biln doi cua thanh
nien.
Nam 1985, Vien nghien cuu thi giai'cua Nhat Ban da chi dao phong
nghien cuu thanh nien nghien cuu van dl gia tri va dinh huang gia tri cua
thanh nien ldy mlu tu 11 nuac trong lua tuoi tu: 18 din 24. Con vien khao
sat xa hoi Chau Au (EVS) dieu tra thanh nien lua tuoi 15 den 24 cua 10
nuac chau Au (Phap, Bi, Ha Lan, Italia, Due, Luxcambua, Dan Mach,
>
^
r
\
r
r
\
Anh, Ailen, Hy Lap). Ca hai cuoc dieu tra deu chu yeu de cap den van de
gia tri va dinh huang gia tri cua thanh nien nham chuin bi cho ho buac vao
cuoc s6ng a thi ky XXI. Nam 1986-1978 UNESCO da d6 nghi cau lac bo
r
r
r
y
Rom (The club of Rome) tien hanh cuoc dieu tra quoc te ve gia tri dao due
>
•»
r
cua con nguai nham chuan bi cho giao due buac vao the ky XXI. Vien
nghien cuu thanh nien Due, trong cong trinh “Nghien cuu nhung vdn d6
thanh nien a Cong hoa Dan chu Due”, (1976) da nghien cuu ve dinh
huang gia tri nghe nghiep cua thanh nien cong nhan Due. Cac tieu chi co y
nghTa quan trong nhit trong cong viec va dong ca lam viec dugc xem la
nhung chi bao ve dinh huang gia tri cua ho.
Ngoai nhung dac trung chung ve he thing dinh huang gia tri cua
m6i xa hoi, m6i lap nguai, cac nha nghien curu con dac biet quan tam den
dinh huang nghe nghiep a thi he tre : the he tre quan niem nhu the nao v l
8
van de nghe nghiep, gia tri nao co vai tro trong viec chon nghe, moi lien he
giua dinh huong nghe nghiep va miic do thanh cong cua viec hoc nghe?
Do la nhOng van de rat thu vi va co y nghTa thuc tien to Ion. H. Perho, nha
tam ly hoc Phan Lan da tien hanh nghien cuu van de: "Dinh huong nghe
7
f
nghiep va nghe thuat su pham trong dao tao giao vien pho thong". Ket qua
r
f
cho thay, trong dong co hoc tap cua sinh vien nganh su pham, uoc muon
nhan dugc diem t6t manh hon uoc mu6n tro thanh thay giao gioi. Tir do,
ong keu ggi t6 chuc lai he th6ng (quy trinh) tuyen sinh nganh su pham .
M. V. Volanen, mot nha nghien cuu Phan Lan khac, lai tim hilu qua trinh
thich ling ngh<§ nghiep va dinh huong viec lam o thanh nien. Ket qua cho
r
y
thay nhung danh gia chu quan cua thoi ky qua do (tCr hoc nghe sang lam
viec) anh huong d6n dinh huong viec lam manh hon nhieu so voi ban than
>
r
thoi ky qua do va anh huong cua nhung nam thang lam viec dau tien den
dinh huong viec lam phu thuoc vao qua trinh thich ling nghe nghiep.
Z.Ransenbakh da nghien cuu v6 dinh huong gia tri cua sinh vien gin voi
qua trinh dinh huong nghi nghiep va cac k<8 hoach cuoc song.
r
i
\
Doi voi thanh nien, cac nghien cuu khong chi tim hieu ve dinh
huong gia tri ngh6 nghiep, ma con tim hilu dinh huong gia tri trong m6i
quan he voi cac gia tri khac. Vao nhung nam 80 o Hungari vdn de gia tri
va dinh huong gia tri dugc quan tam hang dau trong cac cong trinh nghien
cuu khoa hgc xa hoi. Trong vong 10 nam, Vien tam ly hgc thuoc Vien Han
lam khoa hgc Hungari cung voi Trung tam nghien cuu thong tin dai chung
f
f
\
7
da tien hanh nghien cuu ba van de xa hoi co quan he bo sung cho nhau do
la: he th6ng ton giao, loi s6ng va gia tri. Phan tich cac nghien cuu tren ta
c6 the rut ra mot s6 nhan xet sau :
-
Thu nMt, thanh nien la d6i tugng dugc chu y nhieu trong nghien cuu
ve dinh huong gia tri. Dieu nay co the ly giai dugc la thanh nien la nhom
xa hoi nang dong va nhay ben nhat. Ho cung la nhung ngudi tidp can voi
cai moi nhanh nhat. Do vay, hg cung la nhung ngudi c6 the thay doi dinh
9
\
t
7
7
huong gia tri ro nhat khi dieu kien kinh te - xa hoi thay doi.
- Thu hai, cac nghien cuu tap trung chi ra su khac biet ve dinh huong
gia tri cua thanh nien voi cac the he di truoc. Ho ke thua dugc nhung gia
tri gi cua cha ong, hg cung cai bien nhung gia tri do nhu the nao va ho tiep
nhan cac gia tri gi moi.
- Thur ba, trong nghien cuu dinh huong gia tri cua thanh nien cac nha
nghien cuu chu y d6n dinh huong nghS nghiep cua nhom xa hoi nay. Day
la mot vdn d€ quan trgng trong dinh huong gia ttri cua tuoi tre. Co thl noi
day la mot trong nhung dinh huong gia tri dugc thanh nien quan tam Ion
nhdt.
?.
r
y
r
\
O nuac ta, van de dinh huong gia tri la mot van de moi ca tren
phuong dien ly luan va thuc tien. Hon chuc nam ve truoc, cac cong trinh
nghien cuu chu yeu de cap cac van d€ dao due, loi song, tu tuong, truyen
thong, nhan cach..., it co nhung cong trinh de cap van de dinh huong gia tri
mot cach true tiep, toan dien va co he thong. Tuy nhien, trong thap ky 90
cua the ky XX va nhung nam diu cua th£ ky XXI, viec nghien cuu ve van
de nay da dugc quan tam hon.
Nhung bien doi manh me ve kinh te va xa hoi tren the gioi noi
chung va o nuoc ta noi rieng da lam cho gia tri va dinh huong gia tri tro
thanh van d6 mang tinh thoi sir, hang loat cong trinh nghien cuu trong linh
vuc nay da va dang dugc ti6n hanh. Theo thoi gian, co the diem qua mot s6
cong trinh Ion nhu sau:
Tir nam 1991-1995 nhieu de tai KX thuoc chuong trinh khoa hoc
cong nghe cap nha Nuoc da tiep can den van d6 gia tri, dac biet la cac d6
tai thuoc chuong trinh KX-07 “Con ngudi Viet Nam - muc tieu va dong
lire su phat trien kinh te-xa hoi”. Co the diem qua mot s6 d6 tai nhu:
\
r
r
+ “Cac gia tri truyen thong va con nguai Viet Nam hien nay” ma so
KX-07-02 do Phan Huy Le lam chu nhiem da nghien cuu qua trinh hinh
thanh, phat trien va bien doi cac truyen thong Viet Nam trong moi quan he
10
r
'
f
t
vai ban sac van hoa dan toe. Tren ca sa doi chieu vai con nguai Viet Nam
horn nay, vai tu cach vua la muc tieu, vua la dong luc phat trien kinh te xa
hoi. Tim ra nhung giai phap giai quyet mot cach hai hoa m6i quan he giua
truyen thong va hien dai.
+ “Anh huang cua kinh te thi trucmg doi vai viec hinh thanh phat
trien nhan cach con nguai Viet Nam” ma s6 KX-07-10 do Thai Duy Tuyen
lam chu nhiem. B<§ tai da khao sat tren cac d6i tuang thanh nien cong
nhan, nong dan, hoc sinh, sinh vien, tri thuc va chu doanh nghiep tre tai Ha
Noi, Hai Phong, Nam Ha, Nghe An, thanh ph6 H6 Chi Minh v6 “nhu ciu,
nguyen vong cua thanh nien” va dinh huang gia tri cua thanh nien”. Noi
dung nghien cuu tap trung xem xet cac vkn d6: ly tuang, niem tin cua
thanh nien; viec lam, ngh£ nghiep, ren luyen, boi duang tai nang; tinh yeu,
hon nhan va gia dinh.
Ngoai cac de tai cap nha nuac trong Chuang trinh nghien cuu v6
'
f
\
y
f
con nguai (KX-07), mot so de tai khac cung quan tam nhieu den nghien
ciru gia tri, dinh huang gia tri.
Trong cuon sach "V6 phat trien van hoa va xay dung con nguai thai
ky cong nghiep hoa, hien dai hoa" cua tac gia Pham Minh Hac va Nguyen
Khoa Diem (2003) da danh rieng mot chuang viet ve Thuc trang dao dure,
loi song, tu tuang chmh tri cua thanh nien hien nay trong do co sur dung,
phan tich s6 lieu cua k6t qua t6ng hap khao sat xa hoi hoc v€ "L6i song,
dao due . Trong pMn viet nay, cac tac gia khong chi di sau phan tich vai
tro cua loi song, dao due va cac chudn gia tri ma ca nhihig bieu hien, su
bien doi cua nhung yeu to do trong thanh nien hien nay thong qua thai do
cua thanh nien doi vai mot s6 gia tri ca ban nhu su tuang than tuang ai,
giu chu tin, yeu lao dong, tu hao ve truy6n th6ng dan toe.
Do Ngoc Ha (2002) da tim hilu v6 dinh huang gia tri cua thanh nien
sinh vien hien nay. Nghien cuu nay cho thay vai tro va tac dong cua cac
gia tri (bao gom ca cac gia tri truyln thong va hien dai duoi anh huang cua
11
kinh te thi trudng) den the he tre Viet Nam hien nay. Nghien cuu nay cung
tap trung nghien cuu nhung mat chung nhat quy dinh su t6n tai cua nhan
cach, cua hoat dong song cua thanh nien. Dac biet, tac gia da dua ra mo
hinh ly thuyet nghien cuu dac trung dinh hinh gia tri cua thanh nien. Mo
hinh nay kha huu ich cho cac nghien cuu ve gia tri noi chung va cac gia tri
doi vai thanh thieu nien noi rieng.
Tac gia Dang Canh Khanh (2003) da tap trung phan tich cac gia tri
truyen th6ng nhung a mot khia canh khac - do la nhdn manh tai vai tro cua
gia dinh doi vai viec giao due gia tri truyen thong. Nghien cuu nay di sau
nghien cuu vi tri, vai tro cua gia dinh cung vai nhung moi quan he cua no
tir truyen thong tai hien dai. Qua do, tac gia lam ro sir bi6n doi cua gia dinh
va nhung chuan muc cua gia dinh duai tac dong cua su thay doi cac dieu
kien kinh te - xa hoi.
Cung trong cuon sach tren va cung ban ve cac gia tri gia dinh, tac
gia Nguyen Minh Tam vai bai viet "Thanh nien Viet Nam vai viec giu gin
va phat huy cac gia tri gia dinh" da di sau phan tich mot so gia tri cua gia
f
./
dinh nhu gia tri dao due (tinh, hieu, nghia), gia tri kinh te (coi gia tri vat
chat chi la phuang tien dam bao cuoc song gia dinh chu khong the tra
thanh muc tieu cua gia dinh) va gia tri con cai. Bai viet nay cung di sau
vao su bien doi cua gia tri d6i vai thanh nien hien nay song chi dung lai a
viec phan tich nhung gia tri cua gia dinh va sir bien doi cua no trong thanh
nien chu khong phan tich cac gia tri khac.
Tac gia Nguyin Van Bdc (2006) da tim hilu v6 van d6 nhan thuc cua
sinh vien su pham v<§ cac gia tri truy€n thong trong hoc tap. 6 day, nhung
gia tri truyen thong dugc tac gia quan tam la nhimg gia tri rit tieu bieu
trong he gia tri truyen thong nhu long than ai, doan ket giup da nhau trong
hgc tap. Ket qua khao sat cua tac gia tuy chi thuc hien a kh6i nganh su
pham (Dai hoc su pham Hue) nhung cung cho ta thay dugc nhan thuc ca
ban cua sinh vien doi vai gia tri truyen thong trong lmh vuc hgc tap - linh
12
vuc hoat dong chu yeu cua dai song sinh vien.
Ngoai ra, con co nhieu cong trinh nghien cuu khac cung de cap den
gia tri, dinh huang gia tri cua thanh nien nhu : Duong Tu Dam (1993) tim
hieu ve nidm tin, ly tuang va dinh huang gia tri cua thanh nien hien nay
trong khuon kho cua de tai nhanh thuoc de tai cap nha nuac KX 04 -09;
Nguyen Thi Bich Diem (1999) tim hieu ve mot so van de ve dinh huang
gia tri va loi s6ng thanh nien, Le Xuan Hoan (1995) nghien cuu Loi song
cua thanh nien Viet Nam trong di6u kien d6i mai hien nay.
Tac gia Nguyen Thi Khoa (1996) da nghien curu vdn d6 dinh huang gia
tri chat lugng cuoc song cua nu: tri thuc hien nay. Tac gia da khao sat tren
125 nu tri thuc thuoc cac chuyen nganh khac nhau dang lam viec tai cac
truang dai hoc va vien nghien cuu. Muc dich nghien cuu nh&m phan tich
thuc trang he th6ng dinh huang gia tri ve chat lugng cuoc s6ng gia dinh
cua nil tri thuc Viet Nam, lam ro dac trung he thong dinh huang gia tri cua
ho. So sanh su khac nhau trong he thong dinh huang gia tri cua nu: tri thuc
(58).
Nam 1996, Duong Tu Dam trong khuon kho cua Luan an pho ti6n si
khoa hoc tri6t hgc “Dinh huang gia tri cua thanh nien sinh vien trong su
■>
r
•>
nghiep doi mai a Viet nam” da nghien cuu qua trinh bien doi cua tinh hinh
r
■>
\
r
r
the giai, cua su nghiep doi mai ve kinh te - xa hoi cua dat nuac anh huang
den nhu cau, lgi ich va dinh huang gia tri cua thanh nien sinh vien.
Nam 1998, Le Quang San trong luan an Tien si tam li hgc “Nhung
dac trung tam li cua dinh huang gia tri cua thanh nien Viet Nam hien dai”
da xem dinh huang gia tri nhu la nhung thai do cua nhan cach doi vai ban
r
r
than va the giai trong qua khu, hien tai va tuang lai dugc cau true lai trong
cac the nghiem va bieu tugng cua nhan cach.
b. Nhung nghien cuu ve thieu nien :
* Nghien cuu ve hoat dong hoc tap cua hoc sinh:
13
Trong cac cong trinh nghien curu cua cac tac gia nuac ngoai co mot
s6 lugng kha lan cac cong trinh nghien cuu ve thich ling vai hoat dong
hoc tap. Co th6 neu ra mot s6 nghien cuu theo huong nay nhu sau:
Nghien cuu cua Harold W. Bernard (1954) d! thich ung voi hoc tap a
trudng thi ca nguai hoc va ngudi day c&n phai phoi hop chat che voi
nhau. Ngudi hoc phai hinh thanh tinh tich cuc trong hoc tap, kien nhan,
chap hanh chuan muc...
Nghien cuu cua P. Zettergren, trudng Dai hoc Stockholm, Thuy Dien
(2003), nghien cuu cua Mowei Liu, Xinyin Chen, Dai hoc Ontario (2003)
da chi ra anh huong cua yeu to quan he ban be tdi sir thich ung voi hoc
tap cua hoc sinh.
Nghien cuu cua Yao - Ming Wu, Dai hoc quoc gia Dai Loan (2000) cho
thay viec quan ly lap cua giao vien co anh huong ldn d6n sir thich ung
hoc tap cua hoc sinh tieu hoc.
Cac tac gia Matthew J. Cook va Ming - Kung, Wei - Chin, Dai hoc
quoc gia Dai Loan da nghien curu ve anh hudng cua phong cach hoc tap
den su thich ung hoc tap cua sinh vien.
Nghien cuu cua Arbona, Consuelo, Bullington, Robin ve sinh vien Tho
Nhl Ky hoc tap tai My da di den nhan dinh : nhung sinh vien nao su dung
tieng Anh tot thi se thich ung vai hoc tap tdt hon.
Tac gia Vii Thi Nho (1995) da nghien cuu sir anh hudng cua giao due
mau giao den kha nang den kha nang thich ung hoc tap cua hoc sinh dau
tieu hoc.
Tac gia Pham Quoc Lam (2000) tim hieu su thcsh urng vdi hoat dong
hoc tap cua hoc sinh cap I. Tac gia ra nhung yeu to anh hudng den su
thich ling cua hoc sinh, trong do dac biet la su phat trien tri tue, hoan canh
gia dinh, phuang phap giao due cua giao vien...
Cac tac gia La Thi Buai, Dinh Dang Hoe, Nguyen thi Mai, Nguyen Viet,
Tran Viet Nghi, Vo Van Ban, Nguyen Van Dao, Tran Thanh Ha (2001)
14
---------------- ^
----------------------------------------------------
7
r
r
nghien cuu ve su thich ung cua hoc sinh nguai dan toe thieu so Tay Bac
vai hoat dong hoc tap.
r
r
\
•>
r
* Mot so huong tiep can ve su phat trien tam lv cua thieu men
Dudi goc do tam ly hoc, co nhieu cach tiep can v6 su phat trien tam
ly cua nguai chua thanh nien nhu huong tiep can phan tam hoc, huong
tiep can nhan thuc, huong tiep can hanh vi, huong ti6p can nhan thuc xa
hoi, huong tiep can van hoa- lich su, huong tilp can boi canh sinh thai...
-
Huang tiep can phan tam hoc
Theo cac nha phan tam hoc, su phat triin tam ly nguai chua thanh nien
chu yeu mang tinh vo thuc (nam ngoai nhan thuc) va thudng dugc to
diem boi cam xuc. Dieu nay dugc the hien ro trong hgc thuyet phan tam
y\
f
\
hoc cua S.Freud (1856 - 1939). Ong cho rang, nhan cach co ba cau true:
Cai No, cai Toi va cai Sieu Toi. Cai No bao g6m nhQng ban nang - cai be
r
chua nang lugng tam ly. Cai No hoan toan khong nhan biet dugc, no
khong lien he voi thuc te. Khi tre eg xat voi nhung yeu cau va cang thang
cua thuc te, thi luc do cai Toi xudt hien. Cai Toi la phan duang d&u vai
nhirng yeu cau cua thuc te. Cai Toi giai quyet xung dot giua yeu cau cua
thuc t6 voi uoc muon cua cai No bSng co che tu ve. Co che tu ve la
nhung phuong phap cai Toi su dung de bop meo thirc t6 va bao ve minh
khoi nhung lo au.
Trong nghien cuu ve su phat trien nhan cach, Freud cho rang, con
/
9
ngudi trai qua nam giai doan phat trien tam ly tinh due. Giai doan cuoi
cung diln ra tu thoi ky chua thanh nien trd di (giai doan phat due tu day
thi trd di). Theo ong, ngudi chua thanh nien co dac diim tam ly la: Cang
thang, xung dot, dac biet xung dot vdi cha me va co nhu cau giao tiep rat
ldnvdibanbe .
Cac nha phan tam hgc Anna Freud (1966) va Peter Bios (1989) thi
cho rang, co che tu ve cung cap mot lugng kien thuc dang ke vao su phat
trien tam ly cua ngudi chua thanh nien. Bios nhan dinh su thoai lui trong
/
y
r
r
thdi chua thanh nien khong phai la su tu ve gi het, ma la dieu tat yeu,
15
binh thuang, pho bien va tao nen tuoi day thi. Ban chat cua su thoai lui a
m6i nguai chua thanh nien co su khac nhau. Cl nguai nay co the la su tu
chu, su tuan phuc va thoi quen sach se thai tha au; O nguai kia la dot
nhien tra nen thu dong .
- Huang tiep can tam ly - xa hoi
Khac vai Freud cho rang, nhan cach cua chung ta hinh thanh trong
\
f
t
m
nam nam dau dai, thi Erik H.Erikson lai nhan manh nhung thay doi dien
ra trong suot ca dai nguai. Ong phan chia dai nguai ra lam tam giai doan.
Moi giai doan mang mot su khung hoang tam ly - xa hoi se dan den
nhung su chuyen hoa trong cac moi quan he xa hoi quan trong. Nhan cach
*>
f
\
f
\
phat trien qua moi lan giai quyet tiep dien nhung xung dot giua nhu cau
ca nhan va nhung doi hoi cua xa hoi.
Theo ong thi giai doan thu nam (nhan dien doi nghich vai hoang
mang) diin ra trong thai ky chua thanh nien (tir 12-18 tuoi). Luc nay cac
em bat diu lo ling tim hiiu minh la ai? Minh se thanh nguai nhu th€ nao?
Minh quan tam den dieu gi va minh se di dau trong cuoc dai. Tre chua
r
\
•>
>
thanh nien bat dau cham tran vai nhieu vai tro mai va nhieu su kien cua
nguai lan, chang han nhu chuyen yeu duang, chuyen hoc ngh6... Tre em
a lua tu6i nay cd ging tach rai cha me v6 tam ly, co nghTa la chung sin
sang hanh dong nhu nhung nguai lan co trach nhiem, tu suy nghT va
r
___
7
?
?
quyet dinh cho ban than. Tuoi day thi va su phat trien cua ca the gay ra
noi so hai va su cang thang a cac em. Trong khi tre rat can su giup da cua
cha me hon bao gia hit, nhung chung lai to ra minh muon tu do. Do do,
de gay long tu trong a tre, cha me can ton trong uac muon khong phu
thuoc cua tre, dong thai van cho tre biet giai han cua moi hanh vi nham
giu an toan cho minh.
Erikson cho rang, viec chia se ve tinh cam cua cha me vai tre chua
thanh nien la mot cach tot nhat de cac em phat trien long tu trong. Neu
mot dua tre that bai trong viec xay dung long tu trong do cach cu xu cua
?
r
cha me trong giai doan phat trien truac day cua chung, thi tre se thieu
long tin vao kha nang cua minh khi truang thanh (su hoang mang se mai
16
ngu tri trong cudc song tuong lai cua tre).
Theo quan diem cua Erikson, neu su phat trien can trd tre chua
thanh nien dong nhung vai tro dugc xa hoi chap nhan, hoac khien hg cam
thay minh khong the dap ung dugc nhung yeu c§u cua xa hoi, thi hg se
chgn lay mot chan gia tri tieu cuc. Tre chua thanh nien co chan gia tri tieu
cuc se tim thay su hau thuln hinh anh pham phap cua minh trong s6
nhom ban be cung co chan gia tri tieu cuc nhu hg.
- Huang tiep can nhan thuc
f
r
y
Khi ma cac hgc thuyet phan tam hgc nhan manh tam quan trgng
cua nhung y nghT vo thurc cua tre chua thanh nien, thi cac hgc thuyet nhan
thuc lai di sau vao nhung y nghT y thuc. J. Piaget (1896 -1980) la nguai
dai dien cua truong phai nay. Theo ong, tre chua thanh nien chu dong xay
dung the giai nhan thuc cua rieng minh - nhung thong tin rot vao tri nao
hg khong chi tir moi truong. Khi gap thong tin vugt qua tim hieu biet, tre
chua thanh' nien thudng van dung suy nghT cua minh d6 thau tom nhung y
_
<
t
t
tudng moi. Theo ong, a lua tuoi chua thanh nien (tu 12- 15 tuoi), ca nhan
da vugt qua nhihig kinh nghiem cu the de suy nghT mot .cach trim tugng
va logic hon. Ca nhan ma rong kha nang suy nghT toi nhung lTnh vuc xa
hoi va nhan thuc, chu khong chi liy nhung kinh nghiem cu the, co that
lam mau bam nua. Nguai chua thanh nien co the hinh dung ra nhung tinh
huong dang tin - nhung su kien gia thuyet don thuan hoac triru tugng va
'
y
?
-x
co ly giai ve chung mot cach logic. Thay vi nghT theo cach cu the, hoac ve
nhung didu co that, giai han thi tre chua thanh nien b it d§u ma rong sir
suy luan d goc do ly tuong nhihig di6u hg mong uoc o minh va nhung
ngudi khac. Chinh dieu nay din tre chua thanh nien hay so sanh minh voi
ngudi khac, dua vao nhung tieu chu&n ly tudng va hg hay non nong vdi
?
r
r
r
nhung chuan muc ly tudng mdi cung vdi su boi roi khong biet nen phai
theo chuan muc nao .
- Huang tiep can van hda —lich su
Nha tam ly hgc ngudi Nga L. Vugdtxki (1896 - 1934) cho rang, tre chua
17
thanh nien tir xay dung kien thuc cho minh. Theo ong, kien thuc la theo
hoan canh va cong hucmg, no duac hinh thanh tCr con nguai va moi
truang. Di6u nay cho thay su hieu biet tot nhat la thong qua su tuang tac,
ph6i hop hoat dong vai nguai khac[94]. Ngoai ra, Vugotxki con neu gia
thuyet ve su khong trung lap nhau cua ba diem truang thanh a tuoi chua
thanh nien, do la truang thanh ve giai tinh, truang thanh ve ca the noi
chung va trucmg thanh ve mat xa hoi. Day chinh la mau thuln ca ban cua
tuoi chua thanh nien, cung tu mau thuan nay nay sinh su “khung hoang”.
Ong cho rang, khung hoang a giai doan chua thanh nien la khung hoang
lua tuoi lan nMt trong cuoc dai con nguai.
- Huang tiep can hanh vi
Chu nghTa hanh vi chu y den nhung phan ung va tac nhan moi
trucmg cua hanh vi de tim hieu su phat trien tam ly cua tre chua thanh
nien. Theo B.F.Skinner (1904 -1990), thi tri nao, du vo thuc hay y thuc
khong can thilt de giai thich hanh vi va su phat triln ma su phat trien va
hanh vi la mot. Chinh vi su phat trien la hoc hoi va thuang xuyen thay d6i
r
r
r
?
»
theo moi truang, cho nen neu sap xep lai kinh nghiem thi co the thay doi
su phat trien .
- Huang tiep can nhan thuc xa hoi
Huang tiep can nay nhan manh den tam quan trong cua viec nghien
cuu nhung kinh nghiem moi truang va hanh vi de tim hilu su phat triln
>
tam ly cua tre chua thanh nien. A. Bandura va Walter Mischel cho rang,
hanh vi, moi trucmg, nhung y6u t6 nhan thuc cua ca nhan tuang h6 vai
nhau. Bandura dong y vai Skinner a cho moi truang co the quyet dinh
hanh vi cua ca nhan, nhung con phai chu y nhi6u den dieu kien khac nua.
Ca nhan co the hanh dong di thay d6i moi truong. NhGng yeu to nhan
•»
9
>
>
thuc co the thay doi hanh vi cua ca nhan va ngugc lai. No bao gom niem
tin ban than co the kiem soat mot tinh hu6ng va tao ra nhung ket qua tich
circ, nhimg ky nang suy nghT va lap ke hoach. Theo Bandura, hoc quan
r
r
\
sat la quan trong nhat, qua do nguai chua thanh nien hinh thanh y kien ve
18
—
,
^
f
111
r '
hanh vi cua nguai khac va co the bat chuac hay khong bat chudc .
- Huang tiep can boi canh
Urie Bronfenbrenner la dai dien cho truong phai nay. Theo ong, co
bon he thong moi truong anh huong den su phat tri In tam ly cua tre chua
thanh nien. Moi truong nay dugc trai dai tu moi quan he xa hoi gan gui
toi moi quan he van hoa rong Ion, do la:
+ He thong thu nhat, bdi canh song cua ca nhan, g6m gia dinh, ban
be cung lua tudi, truong hgc va hang xom lang gilng. Vi du: Tre giao tiep
voi cha me, thay co, ban be...
+ He thong thu hai gom moi quan he giua cac b6i canh voi nhau.
Vi du: Giua gia dinh va nha truong, giua truong hgc va cong so, giua gia
dinh va ban be cua tre chua thanh nien. Tre chua thanh nien bi cha me bo
roi co the phat trien moi quan he tieu cuc voi giao vien.
+ He thong thu ba g6m nhung kinh nghiem cua mot boi canh xa
r
hoi nay ma tre chua thanh nien khong co vai tro chu dong anh hudng den
boi canh khac cua hg. Vi du: Kinh nghiem noi cong so co the anh hudng
din moi quan he cua cha me va dua con tuoi chua thanh nien. Me dugc
thang tien nen phai di day di do nhilu, khien cho nhung xung dot trong
hon nhan co the tang cao va lam thay doi khuon mau quan he cha me - tre
chua thanh nien.
+ He thdng thu tu gom nen van hoa trong do tre chua thanh nien
r
y
t y
,
r
song. Nen van hoa am chi nhung khuon mau hanh vi, mem tin, va tat ca
?
\
r
*
nhung san pham cua mot nhom ngudi truyen tu the he nay sang the he khac
Nhu vay, trong tam ly hgc co nhieu cach tiep can v6 su phat triln tam
ly cua ngudi chua thanh nien khac nhau. Tren thuc te, khong co hgc
thuyet nao co th i thau tom toan bo tinh phuc tap va nhieu mat cua su phat
trien tam ly cua tre chua thanh nien, nhung moi hgc thuyet deu dong gop
mot mang quan trgng cho van d<§. Tuy nhien, chung ta cung phai thay
r&ng, cac thuylt nay lai tuong doi khac nhau, chang han: 6 thuyet phan
tam hgc, do la van d6 vo thuc, co chi tir ve cua tre chua thanh nien. O
thuylt tam ly - xa hoi, do la khung hoang tam ly xa hoi- ndi sg hai va su
19
cang thang. O thuyet nhan thuc la nhung y nghi y thuc cua tre chua thanh
/
7
T
nien, gan su phat trien tam ly cua tre chua thanh nien vai su phat trien cac
thao tac logic - hinh thuc. C5 thuyet van hoa -lich su la tre tu xay dung
kien thuc cho minh, kien thuc dugc hinh thanh tu con nguai va moi
truang. Trong khi do, thuyet hanh vi va nhan thuc xa hoi lai nhan manh
tam quan trong cua moi truang va hanh vi. Con thuyet boi canh thi nhan
f
\
r
r
f
f
manh den tam quan trong cua cac yeu to boi canh. Mac du cac thuyet doi
khi co bat dong vai nhau a mot khia canh nao do, nhung noi chung la
nhung thong tin nay bo sung cho nhau.
* Nhung nghien cuu ve dac diem tam lv ca nhan cua thieu nien co hanh
vi pham toi
Nghien cuu dac diem tam ly ca nhan cua nguai chua thanh nien co
hanh vi pham toi la cong viec dugc nhieu nha khoa hgc quan tam. Nguai
ta da dua ra nhieu net dac trung tam ly cua nguai chua thanh nien co hanh
vi pham toi.
Truac tien, chung toi de cap den nghien cuu cua tac gia John
W.Santrock. Ong cho rang, nguai chua thanh nien co hanh vi pham toi co
r
dac trung tam ly la chan gia tri tieu cuc, su tu chu a muc do thap, it chi
thu vao viec hgc tap .
Theo David P. Farrington (1996), tinh hieu dong va tinh hay boc
dong la nhung net tinh cach quan trgng nhdt cua tre giup cho viec phan
doan kha nang pham toi sau nay. Nhung net tinh cach nay the hien a ch6,
tre khong the ngoi yen mot ch6, khong thi tap trung chu y, khong the
kiem che nhung xuc cam cua minh cung nhu thieu kha nang phan doan su
viec trong tuong lai. Ong da tien hanh dilu tra tai Thuy Dien cho thay,
cac em hoc sinh bi giao vien nhan xet la hieu dong a do tuoi 13 thi
thuang pham cac toi co su dung bao luc cho den do tuoi 26. Cac em trai
r
•»
r
hieu dong a Los Angeles cung dugc theo doi trong do tuoi tir 9 den 17
tuoi cho thay ty le cac em nay pham toi nghiem trgng lan gap 6 lan so vai
cac em trai binh thuang. Ngoai ra, ong con tien hanh nghien cuu tri tue
20
.PDF 
62 
53 
116 
