Tài liệu Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề số tự nhiên ở lớp 1

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ TÂN DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ĐỐI VỚI CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HOÀNG THỊ TÂN DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ĐỐI VỚI CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1 Ngành: Giáo dục học (Giáo dục Tiểu học) Mã số: 8 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Ngọc Bích THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nguồn số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 6 tháng 5 năm 2019 Tác giả luận văn Hoàng Thị Tân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Luận văn “Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1” hoàn thành là kết quả quá trình học tập, nghiên cứu của người thực hiện cùng với sự hướng dẫn tận tình của quý thầy, cô và sự giúp đỡ của gia đình, bạn bè, đồng nghiệp. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Trần Ngọc Bích đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành Luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Giáo dục tiểu học, trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã rất quan tâm, tạo mọi điều kiện cho tôi học tập và nghiên cứu. Đồng thời, tôi xin tỏ lòng biết ơn tới quý tác giả của những công trình khoa học mà tôi đã dùng làm tài liệu tham khảo và các nhà khoa học đã có những ý kiến quý báu cho Luận văn của tôi. Trân trọng cảm ơn các thầy, cô giáo và các em HS trường Tiểu học Đội Cấn, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi trong việc triển khai thực nghiệm sư phạm những kết quả của Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn những người thân trong gia đình, bạn bè đã luôn động viên, tạo điều kiện tốt nhất để tôi có thể hoàn thành Luận văn của mình. Trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 6 tháng 5 năm 2019 Tác giả Hoàng Thị Tân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC ..........................................................................................................iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ................................................................. 2 4. Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................... 3 5. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 8. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 4 9. Nội dung của luận văn ..................................................................................... 4 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ............................................ 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 5 1.1.1. Trên thế giới .............................................................................................. 5 1.1.2. Ở Việt Nam ................................................................................................ 6 1.2. Năng lực........................................................................................................ 7 1.2.1. Khái niệm................................................................................................... 7 1.2.2. Một số đặc điểm của năng lực ................................................................... 8 1.2.3. Mô hình cấu trúc của năng lực ................................................................ 10 1.3. Dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ................................ 12 1.3.1. Quan niệm................................................................................................ 12 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 1.3.2. Yêu cầu cơ bản dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh .... 13 1.3.3. Nguyên tắc dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ........... 15 1.3.4. Dạy học theo tiếp cận trang bị kiến thức và dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................................................................................ 15 1.4. Một số phương pháp dạy học góp phần phát triển năng lực học sinh ........ 18 1.4.1. Dạy học giải quyết vấn đề ....................................................................... 18 1.4.2. Dạy học qua trải nghiệm.......................................................................... 21 1.4.3. Dạy học theo lối kiến tạo ......................................................................... 22 1.5. Đánh giá kết quả giáo dục môn Toán theo định hướng tiếp cận năng lực ..... 25 1.6. Nội dung chủ đề Số tự nhiên trong môn Toán lớp 1 .................................. 26 1.6.1. Mục đích dạy học Số tự nhiên ở Tiểu học............................................... 26 1.6.2. Yêu cầu dạy học số tự nhiên ở lớp 1 ....................................................... 26 1.6.3. Nội dung dạy học số tự nhiên ở lớp 1 ..................................................... 27 1.7. Đặc điểm tâm lí học sinh lớp 1, lớp 2, lớp 3 ở tiểu học ............................. 27 1.7.1. Đặc điểm phát triển thể chất .................................................................... 28 1.7.2. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học .............................................. 29 1.8. Thực trạng dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ở trường tiểu học hiện nay ................................................................................................ 33 1.8.1. Mục đích khảo sát .................................................................................... 33 1.8.2. Đối tượng khảo sát................................................................................... 33 1.8.3. Nội dung khảo sát .................................................................................... 33 1.8.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 34 1.8.5. Kết quả khảo sát ...................................................................................... 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 40 Chương 2: DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH ĐỐI VỚI CHỦ ĐỀ SỐ TỰ NHIÊN Ở LỚP 1 ................................................................ 41 2.1. Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 ..... 41 2.1.1. Nguyên tắc thiết kế và thực hiện biện pháp ............................................ 41 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 2.1.2. Một số biện pháp dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1............................................................................................. 42 2.2. Quy trình thiết kế bài học môn Toán lớp 1 theo định hướng tiếp cận năng lực học sinh ........................................................................................................ 73 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 98 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 99 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 99 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................... 99 3.3. Thời gian thực nghiệm................................................................................ 99 3.4. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 99 3.5. Cách tiến hành thực nghiệm ..................................................................... 100 3.6. Các phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm ..................................... 100 3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm ................................................................. 101 3.7.1. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định lượng ................................ 101 3.7.2. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt định tính ................................... 104 3.8. Kết luận chung về thực nghiệm sư phạm ................................................. 108 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 110 1. Kết luận ........................................................................................................ 110 2. Khuyến nghị................................................................................................. 110 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 112 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ĐC : Đối chứng GV : Giáo viên HS : Học sinh NL : Năng lực TN : Thực nghiệm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các bước tổ chức dạy học giải quyết vấn đề .................................... 19 Bảng 3.1. Kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC .................................. 101 Bảng 3.2. Kết quả xử lý số liệu thống kê lớp thực nghiệm và lớp đối chứng . 103 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC HÌNH Biểu đồ 3.1. Kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC ............................... 102 Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phần trăm kết quả bài kiểm tra của lớp TN và lớp ĐC ..... 102 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học được xem là nền tảng. Giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ năng cơ bản để học sinh tiếp tục học lên cấp trung học cơ sở. Như vậy có thể thấy cấp Tiểu học có vị trí đặc biệt quan trọng. Ở cấp Tiểu học, học sinh được học rất nhiều môn học, tuy nhiên, môn Toán có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc góp phần hình thành và phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực người học. Tuy nhiên nội dung môn Toán thường mang tính logic, trừu tượng, khái quát. Do đó, để hình thành và phát triển năng lực Toán học , cần cung cấp kiến thức, kĩ năng then chốt, tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào thực tiễn, giữa Toán học với thực tiễn, giữa Toán học với môn học khác. Từ đây, hàng loạt câu hỏi được đặt ra như: Năng lực Toán học là gì? Đặc điểm và yêu cầu của dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực là gì?....Có thể thấy nội dung Toán học ở Tiểu học rất phong phú và đa dạng, các mạch nội dung rất quan trọng, quan trọng hơn là mạch nội dung số tự nhiên ở Tiểu học, chúng xuyên suốt trong chương trình Toán Tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5. Khi học nội dung số tự nhiên, học sinh được làm quen với các số, học cộng, trừ, nhân, chia,… Những nội dung này có tầm quan trọng trong cuộc sống hàng ngày của các em và là nền tảng kiến thức giúp các em tiếp tục phát triển ở các bậc học cao hơn. Tuy nhiên, càng lên lớp lớn thì mạch nội dung số tự nhiên cũng khó dần lên, đòi hỏi giáo viên phải nắm vững cơ sở Toán học đồng thời có những biện pháp phù hợp giúp học sinh tiếp nhận và vận dụng một cách tối ưu nhất. Theo xu thế mới trong giáo dục môn Toán, một chương trình dạy học tiên tiến đòi hỏi người học không chỉ có kiến thức và kĩ năng mà còn có thái độ và hứng thú với việc học Toán. Hội nhập với sự phát triển giáo dục toàn cầu, giáo dục Toán ở Việt Nam đang hướng đến đổi mới mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chúng ta biết rằng, kể từ khi Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai rộng rãi dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, đặc biệt là dạy học môn Toán, nó phù hợp với xu hướng dạy học chung của thế giới. Nó giúp học sinh biết hợp tác, chia sẻ, trao đổi và đi đến thống nhất. Đồng thời, nó rèn luyện cho học sinh khả năng diễn đạt trước đám đông, khả năng hùng biện và khả năng tranh luận. Tuy nhiên, thực tế ở các trường Tiểu học hiện nay, việc dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực cho học được thực hiện hời hợt, chưa hiệu quả. Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối "truyền thụ một chiều" sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề nhằm nâng cao chất lượng của các hoạt động dạy học và giáo dục. Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi chọn đề tài “Dạy học phát triển năng lực học sinh đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1” để thực hiện nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận về năng lực, dạy học theo phát triển năng lực, nội dung số tự nhiên trong môn Toán tiểu học và thực trạng dạy học phát triển năng lực ở trường tiểu học để đề xuất các biện pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh qua chủ đề Số tự nhiên, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Quá trình dạy học chủ đề Số tự nhiên ở tiểu học theo định hướng tiếp cận năng lực. - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn Toán ở tiểu học. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn 4. Phạm vi nghiên cứu Thiết kế kế hoạch bài học chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 theo tiếp cận năng lực. 5. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức được dạy học nội dung số tự nhiên ở tiểu học theo định hướng tiếp cận năng lực thì sẽ góp phần phát triển năng lực học sinh qua dạy học môn Toán, nâng cao chất lượng dạy học. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu một số lý luận liên quan đến đề tài: Năng lực, dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực. - Nghiên cứu nội dung số tự nhiên trong môn Toán ở tiểu học; đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh tiểu học. - Phân tích thực trạng dạy học phát triển năng lực môn Toán ở nhà trường tiểu học hiện nay. - Đề xuất một số biện pháp dạy học nội dung số tự nhiên theo định hướng phát triển năng lực. - Đề xuất quy trình thiết kế kế hoạch bài học theo định hướng phát triển năng lực. - Tổ chức thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm nghiệm tính hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp đã thiết kế trong thực tiễn. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Sử dụng phối hợp các phương pháp nghiên cứu: thu thập thông tin, tài liệu, phân tích, tổng hợp, … để nghiên cứu lý luận về năng lực, dạy học theo tiếp cận năng lực, nghiên cứu đặc điểm tâm lí của HS tiểu học; nghiên cứu mục tiêu, nội dung chủ đề Số tự nhiên trong chương trình môn Toán lớp 1. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phối hợp các phương pháp nghiên cứu thực tiễn để làm rõ thực trạng và kiểm nghiệm hiệu quả khoa học của đề tài: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Phương pháp quan sát, điều tra, phỏng vấn giáo viên, cán bộ quản lý trường tiểu học nhằm tìm hiểu thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực và ý kiến đánh giá quá trình tác động của thực nghiệm sư phạm. - Phương pháp chuyên gia: xin ý kiến các chuyên gia về các vấn đề thuộc phạm vi nghiên cứu của đề tài. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm nhằm bước đầu kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. - Phương pháp nghiên cứu trường hợp: nhằm góp phần khẳng định tính hiệu quả của các biện pháp đề xuất. 7.3. Phương pháp xử lý thông tin Sử dụng phương pháp thống kê để xử lý số liệu sau khi điều tra thực trạng, số liệu của quá trình thực nghiệm sư phạm. 8. Đóng góp của luận văn - Luận văn đã hệ thống được một phần lý luận về năng lực, dạy học theo tiếp cận năng lực. - Phân tích được thực trạng dạy học theo tiếp cận năng lực trong môn Toán hiện nay ở nhà trường tiểu học. - Đề xuất được 03 biện pháp dạy học theo định hướng tiếp cận năng lực qua dạy học chủ đề Số tự nhiên trong môn Toán. - Đề xuất được quy trình xây dựng kế hoạch bài học theo tiếp cận năng lực. - Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất và tính đúng đắn của giả thuyết khoa học. 9. Nội dung của luận văn Luận văn gồm 3 phần Mở đầu, Nội dung, Kết luận. Phần Nội dung của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn Chương 2. Dạy học chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1 theo định hướng tiếp cận năng lực. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Vấn đề phát triển năng lực được đề cập rất nhiều trên thế giới, đây là vấn đề không mới nhưng vẫn đang và sẽ được quan tâm nhiều hơn nữa. Boyatzis et al. và Whetten & Cameron (1995) cho rằng phát triển các chương trình giáo dục và đào tạo dựa trên mô hình năng lực cần xử lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các năng lực, (2) phát triển chúng, và (3) đánh giá chúng một cách khách quan [dẫn theo 22]. Để xác định được các năng lực, điểm bắt đầu thường là những kết quả đầu ra (outputs). Từ những kết quả đầu ra này, đi đến xác định những vai trò của người có trách nhiệm phải tạo ra các kết quả đầu ra này. [3] Việc chú trọng vào nâng cao chất lượng và hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, tiếp cận dựa trên năng lực là rất phổ biến trên toàn thế giới. Tiếp cận năng lực được hình thành và phát triển rộng khắp tại Mỹ vào những năm 1970, các tiếp cận về năng lực đã phát triển một cách mạnh mẽ trên một nấc thang mới trong những năm 1990 với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ quốc gia ở Mỹ, Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales,... [13]. Tiếp cận năng lực còn tạo khả năng cho việc xác định một cách rõ ràng những gì cần đạt được và những tiêu chuẩn cho việc đo lường các thành quả. Việc chú trọng vào kết quả đầu ra và những tiêu chuẩn đo lường khách quan của những năng lực cần thiết để tạo ra các kết quả này là điểm được các nhà hoạch định chính sách giáo dục, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực đặc biệt quan tâm nhấn mạnh [14]. Gervais (2016) đã đưa ra một định nghĩa về giáo dục dựa trên năng lực như sau: “Giáo dục dựa trên năng lực được định nghĩa như là một hướng tiếp cận dựa vào kết quả đầu ra của người học (outcome - based education), kết hợp chặt chẽ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn giữa các phương thức giảng dạy và hình thức đánh giá được thiết kế nhằm đánh giá việc học của HS thông qua việc thể hiện kiến thức, thái độ, giá trị, kỹ năng và hành vi của chúng đối với yêu cầu đề ra ở mỗi trình độ [dẫn theo 22]. 1.1.2. Ở Việt Nam Tác giả Lê Đình Trung - Phan Thị Thanh Hội (2016) nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận năng lực người học. Các tác giả đã trình bày những nét khái quát về năng lực và dạy học theo tiếp cận năng lực, các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho các môn học: Toán học, Vật lí, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, mang tính đại diện. Trên cơ sở đó trình bày quy trình, các biện pháp, phương pháp cách thức tổ chức quá trình dạy học để hình thành phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt ở nhà trường phổ thông [23]. Tác giả Nguyễn Thị Thế (2014) đã đưa ra phương pháp dạy học nội dung “Nguyên hàm” theo hướng tiếp cận năng lực, tạo cơ hội cho HS rèn luyện năng lực thực hành, phân tích, tổng hợp, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực tự học [19]. Theo [2], tác giả làm rõ những điểm khác nhau giữa dạy học định hướng nội dung và dạy học phát triển năng lực, phẩm chất người học; các phẩm chất và năng lực quan trọng cần phát triển cho học sinh phổ thông cùng với việc tổ chức các hoạt động dạy học để phát triển các phẩm chất, năng lực. Tác giả Nguyễn Thị Kim Thoa (2017), đề xuất tiến trình dạy học theo tiếp cận NL: Tình huống xuất phát/câu hỏi nêu vấn đề; Giúp HS bộc lộ ý tưởng ban đầu; Đề xuất phương án thực hành/giải quyết vấn đề; Tiến hành giải quyết vấn đề; Kết luận, hợp thức hoá kiến thức [20]. Tác giả Phạm Đức Quang (2014), đã tìm hiểu kinh nghiệm trong nước và quốc tế về dạy học theo định hướng hình thành, phát triển năng lực người học. Cụ thể, tác giả đã sơ lược về dạy học theo định hướng hình thành và phát triển NL người học ở New Zealand, hàn Quốc, Hoa Kì, … và qua đó đề xuất một số biện pháp dạy học tiếp cận năng lực người học [16]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn Các tác giả Lê Thị Thu Hà, Đoàn Anh Chung (2018) đã nghiên cứu về việc vận dụng lý thuyết đa trí tuệ trong đánh giá học sinh tiểu học theo tiếp cận năng lực. Cụ thể, các tác giả đã trình bày ý nghĩa của việc vận dụng thuyết đa trí tuệ trong đánh giá HS, việc vận dụng vào trong cách đưa ra lời nhận xét khi đánh giá thường xuyên, … [8]. Tác giả Vũ Quốc Chung (2018) đã nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận NL và thiết kế một số kế hoạch bài học theo tiếp cận NL trong dạy học môn Toán ở trường tiểu học. Tuy nhiên, những kế hoạch bài học đó được thiết kế theo nhóm nội dung, không đi vào thiết kế các bài học chi tiết, cụ thể [7]. Tác giả Nguyễn Hữu Hợp (2018), khi nghiên cứu về dạy học theo tiếp cận NL đã đưa ra những gợi ý và hướng dẫn được thực hiện về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra, đánh giá học sinh tiểu học [10]. Tác giả Đỗ Đức Thái và cộng sự (2018) đề cập đến một số lý luận về dạy học theo tiếp cận NL, quy trình dạy học theo tiếp cận NL, hướng dẫn dạy học phát triển NL học sinh ở một số dạng bài, chủ đề trong môn Toán [18]. Qua tổng quan kết quả nghiên cứu chúng tôi nhận thấy chưa có công trình nghiên cứu nào về dạy học phát triển NL HS đối với chủ đề Số tự nhiên ở lớp 1. 1.2. Năng lực 1.2.1. Khái niệm Có rất nhiều những quan niệm khác nhau về năng lực. Một số nhà nghiên cứu giáo dục trên thế giới quan niệm như sau: Tác giả Weinert (2001) cho rằng “Năng lực được thể hiện như một hệ thống khả năng, sự thành thạo hoặc những kĩ năng thiết yếu, có thể giúp con người có đủ điều kiện để vươn tới một mục đích cụ thể” [6]. Tác giả J. Coolahan (1996) cho rằng, “Năng lực được xem như là những khả năng cơ bản dựa trên cơ sở tri thức, kinh nghiệm, các giá trị và thiên hướng của một con người được phát triển thông qua thực hành, giáo dục” [6]. Các nhà nghiên cứu giáo dục trong nước thì quan niệm về năng lực như Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn sau: Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Năng lực là đặc điểm của cá nhân thể hiện mức độ thông thạo - tức là có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn - một hay một số dạng hoạt động nào đó” [8]. Theo Từ điển tiếng Việt: “Năng lực là phẩm chất tâm lí và sinh lí tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao” [15]. Theo [17] thì năng lực được hiểu “Là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy” [17]. Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể xác định “năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí, ... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt được kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể [5]. Như vậy, quan niệm về NL trong [5] được hiểu: - NL là sự kết hợp giữa tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện của người học. - NL là sự huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí, ... - NL được hình thành, phát triển thông qua hoạt động và thể hiện ở việc thực hiện thành công một loại hoạt đông nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Trong luận văn, chúng tôi sử dụng quan niệm về NL được đưa ra trong Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể ban hành tháng 7 năm 2017. 1.2.2. Một số đặc điểm của năng lực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn - Tính tích hợp của năng lực: Năng lực thể hiện sự tổng hợp các yếu tố kiến thức, kĩ năng, động cơ, thái độ, ý chí, ... trong hoạt động của con người. - Năng lực chỉ có thể quan sát được thông qua các hoạt động cá nhân và tình huống nhất định. - Năng lực có thể phân thành: Năng lực chung và năng lực chuyên biệt. + Năng lực chung là những năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Năng lực này cần thiết cho tất cả mọi người. + Năng lực chuyên biệt: Chỉ cần thiết đối với một số người hoặc cần thiết ở một số tình huống nhất định. Các năng lực chuyên biệt không thể thay thế các năng lực chung. - Năng lực được hình thành và phát triển ở trong và ngoài nhà trường. Nhà trường được coi là môi trường chính thức giúp học sinh có được những năng lực chung cần thiết song đó không phải là nơi duy nhất. Những bối cảnh không gian không chính thức như: Gia đình, cộng đồng, phương tiện thông tin đại chúng, tôn giáo, môi trường văn hóa, … góp phần bổ sung, hoàn thiện năng lực cá nhân. - Năng lực và các thành tố của nó không bất biến mà có thể thay đổi từ năng lực sơ đẳng, thụ động tới các năng lực bậc cao mang tính tự chủ cá nhân. Vì vậy, để xem xét năng lực của một cá nhân nào đó chúng ta không chỉ nhằm tìm ra các nhân đó có những thành tố năng lực nào mà còn phải chỉ ra mức độ của những năng lực đó. Đỉnh cao nhất của năng lực là cá nhân có khả năng tự chủ cao trong mọi hoạt động. - Năng lực được hình thành và cải thiện liên tục trong suốt cuộc đời con người vì sự phát triển năng lực về thực chất là làm thay đổi cấu trúc nhận thức hành động của cá nhân chứ không chỉ đơn thuần là sự bổ sung các mảng kiến thức riêng rẽ. Do đó, năng lực có thể bị yếu hoặc mất đi nếu như chúng không được sử dụng một cách tích cực và thường xuyên. - Các thành phần của năng lực chung thường đa dạng vì chúng được quy định tùy theo yêu cầu kinh tế, xã hội và đặc điểm văn hóa của quốc gia, dân tộc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn và địa phương. 1.2.3. Mô hình cấu trúc của năng lực Để hình thành và phát triển năng lực, cần xác định các thành phần và cấu trúc của chúng. Có nhiều loại năng lực khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và các thành phần năng lực cũng khác nhau. * Cách tiếp cận thứ nhất: Cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự kết hợp của bốn năng lực thành phần: năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội, năng lực cá thể. Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó được tiếp nhận qua việc học nội dung - chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lí vận động. Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề. Năng lực phương pháp bao gồm năng lực phương pháp chung và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là những khả năng tiếp nhận, xử lí, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó được tiếp nhận qua việc học phương pháp luận - giải quyết vấn đề. Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác. Nó được tiếp nhận qua việc học giao tiếp. Năng lực cá thể (Individual competency): Là khả năng xác định, đánh giá được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Nó được tiếp nhận qua việc học cảm xúc - đạo đức và liên quan đến tư duy và hành động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN http://lrc.tnu.edu.vn