Tài liệu Dạy học môn giáo dục học cho sinh viên đại học sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM -------------------- DOÃN NGỌC ANH DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM -------------------- DOÃN NGỌC ANH DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 9 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Nguyễn Hồng Thuận 2. PGS.TS. Tô Bá Trƣợng Hà Nội - 2019 LỜI CẢM ƠN Trong quá trình hoàn thành luận án này, tác giả nhận ược những sự giúp ỡ vô cùng quý báu của các tập thể và cá nhân. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ến PGS.TS. Nguyễn Hồng Thuận và PGS.TS. Tô Bá Trượng tận tâm dìu dắt, hướng dẫn tác giả trong quá trình nghi n cứu, thực hiện ề tài. Tác giả xin chân thành cảm ơn l nh ạo, các nhà khoa học, các Thầy/Cô giáo, Trung tâm ào tạo và bồi dưỡng - Viện khoa học giáo dục Việt Nam tạo mọi iều kiện cho tác giả học tập, nghi n cứu và hoàn thành luận án. Tác giả xin chân thành cảm ơn sự giúp ỡ quý báu của Ban Giám Hiệu, Bộ môn Tâm lí - Giáo dục, trường ĐHSP Hà Nội 2 ộng vi n, khuyến khích và tạo mọi iều kiện cho tác giả trong suốt quá trình học tập và nghi n cứu. Tác giả xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của các cộng tác vi n, giảng vi n, sinh vi n các trường ĐHSP Hà Nội, ĐHSP Hà Nội 2, Đại học Hải Phòng, Đại học Vinh, Đại học Tân Trào. Tác giả xin chân thành cảm ơn các ồng nghiệp, gia ình và bạn bè quan tâm, chia sẻ, ộng vi n tác giả trong quá trình học tập và nghi n cứu. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận án DOÃN NGỌC ANH năm 2019 luôn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam oan ây là công trình nghi n cứu của ri ng tôi, các kết quả của luận án là trung thực và chưa từng ược ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án DOÃN NGỌC ANH MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn ề tài ................................................................................................. 1 2. Mục ích nghi n cứu ........................................................................................... 3 3. Khách thể và ối tượng nghi n cứu ..................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 3 5. Phạm vi nghi n cứu ............................................................................................. 3 6. Nhiệm vụ nghi n cứu ........................................................................................... 4 7. Quan iểm tiếp cận trong nghi n cứu ề tài và phương pháp nghi n cứu .......... 4 8. Những luận iểm cần bảo vệ ............................................................................... 6 9. Những óng góp mới của Luận án ...................................................................... 7 10. Cấu trúc của Luận án ......................................................................................... 7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM ..... 8 1.1. Tổng quan các công trình nghi n cứu li n quan ến ề tài .............................. 8 1.1.1. Những nghi n cứu về học tập qua trải nghiệm .......................................... 9 1.1.2. Những nghi n cứu về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ......................... 12 1.2. Một số khái niệm cơ bản của ề tài ................................................................ 16 1.2.1. Trải nghiệm .............................................................................................. 16 1.2.2. Học tập qua trải nghiệm ........................................................................... 17 1.2.3. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ............................................................ 18 1.2.4. Quy trình tổ chức dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ............................... 22 1.3. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học .................................................. 23 1.3.1. Đặc trưng của quá trình dạy học ại học .................................................. 23 1.3.2. Đặc iểm dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học ............................ 24 1.3.3. Ưu và nhược iểm của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học ....... 28 1.3.4. Sự phù hợp của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm với ặc iểm hoạt ộng học tập của sinh vi n ại học..................................................................... 29 1.4. Dạy học môn Giáo dục học ở Đại học Sư phạm ............................................ 30 1.4.1. Đặc trưng dạy học ở Đại học Sư phạm .................................................... 30 1.4.2. Dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm .......................................... 31 Kết luận chương 1 .................................................................................................. 48 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM .......... 50 2.1. Khái quát về quá trình khảo sát thực trạng ..................................................... 50 2.1.1. Mục ích khảo sát..................................................................................... 50 2.1.2. Nội dung khảo sát ..................................................................................... 50 2.1.3. Đối tượng khảo sát ................................................................................... 51 2.1.4. Phương pháp khảo sát .............................................................................. 51 2.2.2. Thực trạng tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP .................................................................................................................. 58 2.2.3. Những iểm mạnh và hạn chế trong dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP ........................................................................................... 70 2.2.4. Những yếu tố ảnh hưởng ến việc tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP .............................................................................. 72 2.2.5. Nhận ịnh chung về thực trạng ................................................................ 75 Kết luận chương 2 .................................................................................................. 77 Chƣơng 3. TỔ CHỨC DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM ..................... 78 3.1. Y u cầu tổ chức dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm .............................................................................. 78 3.2. Quy trình tổ chức dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm .............................................................................. 80 3.3. Vận dụng quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho sinh vi n ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm trong dạy học dự án và dạy học tình huống .......................... 89 3.3.1. Vận dụng quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm trong dạy học dự án ........................................................... 89 3.3.2. Vận dụng quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm trong dạy học tình huống ................................................. 103 3.4. Điều kiện cơ bản ảm bảo vận dụng quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho sinh vi n ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm .................................................... 117 3.4.1. Công tác quản lí, chỉ ạo của Ban Giám hiệu trường ĐHSP ................. 117 3.4.2. Đội ngũ giảng vi n giảng dạy môn GDH ............................................... 117 3.4.3. Cơ sở vật chất và tài liệu hướng dẫn, tài liệu tham khảo về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm .................................................................................. 118 Chƣơng 4. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................ 120 4.1. Khái quát quá trình thực nghiệm sư phạm.................................................... 120 4.1.1. Mục ích thực nghiệm ............................................................................ 120 4.1.2. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 120 4.1.3. Đối tượng thực nghiệm........................................................................... 120 4.1.4. Phương pháp thực nghiệm...................................................................... 121 4.1.5. Quy trình thực nghiệm ........................................................................... 121 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm ....................................................... 127 4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt ịnh lượng ................................. 127 4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm về mặt ịnh tính .................................... 146 Kết luận chương 4 ................................................................................................ 152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 153 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 165 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN Viết tắt Viết đầy đủ DH Dạy học ĐHSP Đại học Sư phạm ĐTB Điểm trung bình ĐC1 Đối chứng 1 ĐC2 Đối chứng 2 GDH Giáo dục học GV Giảng vi n PPDH Phương pháp dạy học SV Sinh vi n THPT Trung học phổ thông TN Trải nghiệm TN1 Thực nghiệm 1 TN2 Thực nghiệm 2 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Nội dung chương trình môn GDH ở trường ĐHSP.................................. 35 Bảng 2.1. Ý nghĩa của từng giá trị trung bình ối với thang o ............................... 53 Bảng 2.2: Nhận thức của GV giảng dạy GDH về ặc iểm dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học ............................................................................... 53 Bảng 2.3: Nhận thức của GV giảng dạy GDH về ưu iểm của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học......................................................................... 55 Bảng 2.4: Nhận thức của GV giảng dạy GDH về nhược iểm của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học.................................................................. 55 Bảng 2.5. Nhận thức của GV giảng dạy GDH về sự phù hợp của dạy học theo tiếp cận trải nghiệm với ặc iểm hoạt ộng học tập của sinh vi n ại học ...... 56 Bảng 2.6: Nhận thức của GV và SV về vai trò của phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ối với kết quả học tập của SV ại học................................................................................................ 57 Bảng 2.7. Mức ộ xác ịnh mục ti u dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm của giảng vi n ............................................................................. 58 Bảng 2.8. Mức ộ thiết kế nội dung dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm của giảng vi n ............................................................................. 60 Bảng 2.9: Mức ộ sử dụng PPDH môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm của GV .... 61 Bảng 2.10. Mức ộ sử dụng các hình thức tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm của giảng vi n ................................................................ 62 Bảng 2.11. Đánh giá của giảng vi n và sinh vi n về mức ộ sử dụng các hoạt ộng dạy học trong dạy học GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP .... 63 Bảng 2.12. Đánh giá của GV và SV về mức ộ sử dụng phương pháp ánh giá trong dạy học GDH theo tiếp cận trải nghiệm. ........................................ 66 Bảng 2.13. Đánh giá của giảng vi n và sinh vi n về kết quả học tập môn GDH của sinh vi n ĐHSP ................................................................................. 68 Bảng 2.14. Đánh giá của giảng vi n về những iểm mạnh trong dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP ................................................. 70 Bảng 2.15. Đánh giá của giảng vi n về những iểm hạn chế trong dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP ................................................. 71 Bảng 3.1. Các chủ ề dự án (bài tập trải nghiệm) gắn với bài học GDH cụ thể....... 91 Bảng 3.2. Các công việc cụ thể, nguồn tư liệu ể giải quyết nhiệm vụ của ề tài . 100 Bảng 3.3. Kế hoạch hoạt ộng của dự án ................................................................ 102 Bảng 4.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm vòng 1(khóa 41) và vòng 2 (khóa 42) .... 121 Bảng 4.2. Các mức ộ iểm ược cho dựa vào các y u cầu ................................... 124 Bảng 4.3: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 trước thực nghiệm ........................................................................................... 127 Bảng 4.4: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 trước thực nghiệm 128 Bảng 4.5: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra trước thực nghiệm của lớp TN1 và lớp ĐC1 .................................................................................... 129 Bảng 4.6: Phân tích phương sai kết quả kiểm tra trước thực nghiệm vòng 1 ......... 129 Bảng 4.7: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm vòng 1 ....................................................................................... 130 Bảng 4.8: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm sư phạm vòng 1 ...................................................................................... 131 Bảng 4.9: Mô tả những tham số thống k kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm sư phạm vòng 1 .................................................. 133 Bảng 4.10: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra sau thực nghiệm vòng 1 của lớp TN1 và lớp ĐC1........................................................................ 133 Bảng 4.11: Phân tích phương sai kết quả kiểm tra sau thực nghiệm vòng 1 .......... 134 Bảng 4.12: So sánh kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN1 vòng 1 ........ 135 Bảng 4.13: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN1 - vòng 1 .......................................................................................... 136 Bảng 4.14: Phân tích phương sai kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN1 ... 136 Bảng 4.15: Kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 trước thực nghiệm sư phạm .. 137 Bảng 4.16: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 trước thực nghiệm ... 138 Bảng 4.17: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra trước thực nghiệm vòng 2 của lớp TN2 và lớp ĐC2........................................................................ 139 Bảng 4.19: Phân phối tần suất kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 sau thực nghiệm sư phạm vòng 2 ................................................................. 140 Bảng 4.20: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 sau thực nghiệm . 141 Bảng 4.21: Mô tả những tham số thống k kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 sau thực nghiệm sư phạm vòng 2 .................................................. 142 Bảng 4.22: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra sau thực nghiệm vòng 2 của lớp TN2 và lớp ĐC2........................................................................ 143 Bảng 4.23: Phân tích phương sai kết quả kiểm tra sau thực nghiệm vòng 2 .......... 143 Bảng 4.24: So sánh kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN2 vòng 2 ........ 144 Bảng 4.25: So sánh giá trị trung bình kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN2 - vòng 2 ................................................................................... 145 Bảng 4.27. Đánh giá của giảng vi n về sự cần thiết, sự phù hợp, tính khả thi của quy trình tổ chức dạy học GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm ........ 149 Bảng 4.28: Tổng hợp kết quả tự ánh giá của sinh vi n sau thực nghiệm ............. 150 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1.1: Mô hình học tập qua trải nghiệm của David A. Kolb (1984) ................... 20 Hình 3.1. Quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho sinh vi n ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm........................................................................................... 82 Hình 4.1: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 trước thực nghiệm sư phạm vòng 1 ........................................................................................ 128 Hình 4.2: Đồ thị tần xuất kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm vòng 1 ......................................................................................... 131 Hình 4.3: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm sư phạm vòng 1 ........................................................................................ 132 Hình 4.4: So sánh kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN1 - vòng 1 ........ 135 Hình 4.5: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 trước thực nghiệm. 138 Hình 4.6: Đồ thị tần xuất kết quả kiểm tra của lớp TN2 và lớp ĐC2 sau thực nghiệm sư phạm vòng 2 ........................................................................... 141 Hình 4.7: Xếp loại kết quả kiểm tra của lớp TN1 và lớp ĐC1 sau thực nghiệm .... 141 Hình 4.8: So sánh kết quả kiểm tra ầu vào và ầu ra của lớp TN2 - vòng 2 ........ 144 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Hiểu biết và tri thức của con người ều bắt nguồn từ sự tương tác của cá nhân với môi trường sống. Đó là quá trình cá nhân trải nghiệm cuộc sống thông qua việc quan sát, lắng nghe, thực hành, thực nghiệm, trải nghiệm thực tiễn. Quá trình này có ý nghĩa hết sức quan trọng vì nó là tiền ề cho sự khái quát hóa những kinh nghiệm ri ng lẻ thành hệ thống lí thuyết tương ứng [56]. Đối với mỗi cá nhân, sự trải nghiệm có ý nghĩa to lớn trong việc giúp cá nhân tích lũy những kinh nghiệm mới mà kinh nghiệm lại là nguồn gốc của học tập và phát triển [84]. Do vậy, trong dạy học và giáo dục cần coi trọng tính chủ thể và kinh nghiệm của người học [14] thông qua việc tổ chức cho người học trải nghiệm trong những bối cảnh thực tiễn, nhằm giúp người học tích lũy những kinh nghiệm mới, kiến thức mới và cách thức hành ộng mới, phát triển năng lực cá nhân. 1.2. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là chiến lược dạy học lấy hoạt ộng trải nghiệm của người học làm trung tâm. Giá trị mà chiến lược dạy học này em lại cho người học là giúp người học rèn luyện và phát triển năng lực hành ộng. Với giá trị ó, dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là một xu thế dạy học mà giáo dục hiện ại hướng tới khi người học ngoài việc cần có học vấn thì còn phải có năng lực hành ộng. Vì vậy, chiến lược dạy học này hiện nay ang ược các nhà trường ở Việt Nam và tr n thế giới quan tâm. 1.3. Việt Nam ang trong quá trình ổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, trong ó ặt ra những y u cầu về ổi mới nội dung và phương pháp giáo dục. Trong các nhà trường, dạy cái gì và dạy như thế nào ể người học có thể vận dụng ược những hiểu biết và kinh nghiệm của mình vào giải quyết những vấn ề của thực tiễn cuộc sống là một trong những y u cầu hết sức cấp thiết. Nghị quyết Hội nghị trung ương 8 khóa XI ngày 04/11/2013 (NQ số 29- NQ/TW) về ổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và ào tạo chỉ ạo:“…Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ một chiều, ghi 2 nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực‖ [41]. Định hướng tr n cũng ược pháp chế hóa trong iều 40 khoản 2, Luật giáo dục 2009: “Đào tạo trình độ cao đẳng, trình độ đại học phải coi trọng việc bồi dưỡng ý thức tự giác trong học tập, năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kĩ năng thực hành, tạo điều kiện cho người học tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng” [38]. Dạy học theo tiếp cận trải nghiệm là một trong những giải pháp có thể thực hiện ược y u cầu ổi mới ó. 1.4. Các trường Đại học Sư phạm ở Việt Nam ang thực hiện ổi mới ào tạo theo chuẩn ầu ra nhằm áp ứng y u cầu của ổi mới giáo dục phổ thông hiện nay. Sinh vi n sư phạm khi tốt nghiệp cần ạt ược các chuẩn năng lực ó ể có thể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của một người giáo vi n trong thời kỳ mới. Như vậy, vấn ề ặt ra ối với các trường Đại học Sư phạm là phải ổi mới phương pháp dạy học môn học theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh vi n. Một phương thức hữu hiệu cho việc ổi mới này là tăng cường tổ chức cho sinh vi n trải nghiệm các vấn ề của thực tiễn nghề nghiệp trong quá trình dạy học các môn học dựa tr n hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của họ, coi hoạt ộng trải nghiệm của sinh vi n là trung tâm của việc dạy học. Như vậy dạy học theo tiếp cận trải nghiệm cần ược vận dụng vào trong dạy học các môn học ở các trường Đại học Sư phạm hiện nay mới có thể phát triển ược năng lực nghề nghiệp cho sinh vi n và áp ứng ược chuẩn ầu ra. 1.5. Giáo dục học (GDH) là môn nghiệp vụ có vị trí ặc biệt quan trọng trong các trường sư phạm. Môn học này chứa ựng những khái niệm, phạm trù rất gần gũi với thực tiễn giáo dục nhưng lại không dễ dàng vận dụng chúng vào giải quyết các vấn ề nảy sinh trong thực tiễn. Vì lẽ ó, sau khi học xong môn học này, sinh vi n các trường Đại học Sư phạm hiện nay mới chỉ có ược hệ thống những tri thức về dạy học và giáo dục, chưa hình thành và phát triển ược những năng lực nghề nghiệp cần thiết. Do vậy, trong quá trình dạy học môn Giáo dục học, nếu giảng vi n tăng cường tổ chức, ịnh hướng, hỗ trợ và khuyến khích sinh vi n 3 nghi n cứu các vấn ề của thực tiễn giáo dục sẽ giúp họ khai thác, vận dụng những hiểu biết, kinh nghiệm của bản thân ể phân tích, ánh giá, phát hiện và giải quyết những vấn ề ó, từ ó sinh vi n sẽ tích lũy ược những kinh nghiệm mới và hình thành ược những năng lực cần thiết của người giáo vi n. Như vậy, ổi mới dạy học môn Giáo dục học theo tiếp cận trải nghiệm là hết sức cần thiết trong các trường Đại học Sư phạm hiện nay. Từ những phân tích tr n, ề tài nghi n cứu của luận án ược chọn là “Dạy học môn Giáo dục học cho sinh viên Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm” 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng quy trình tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm nhằm nâng cao kết quả học tập, ồng thời phát triển năng lực nghề nghiệp cho sinh vi n ĐHSP. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn GDH ở ĐHSP. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Sự tương quan giữa quy trình tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở trường ĐHSP với kết quả học tập của sinh vi n 4. Giả thuyết khoa học Dạy học môn Giáo dục học ở Đại học Sư phạm chưa chú trọng tổ chức các hoạt ộng trải nghiệm nghề nghiệp cho sinh vi n thông qua hình thức dạy học tr n lớp, n n năng lực sư phạm của a số sinh vi n còn hạn chế. Nếu giảng vi n tăng cường tổ chức, ịnh hướng, hỗ trợ, tạo cơ hội và khuyến khích sinh vi n ược trải nghiệp kỹ năng nghề nghiệp theo úng quy trình thì sẽ nâng cao ược kết quả học tập môn Giáo dục học, ồng thời phát triển ược các năng lực nghề nghiệp cho sinh vi n sư phạm. 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Về nội dung - Luận án dựa vào chu trình học tập trải nghiệm của David A.Kolb ể tập trung thiết kế và tổ chức dạy học môn GDH cho sinh vi n ngành sư phạm (không chuy n Tâm lí - Giáo dục) ở các trường ại học. 4 - Luận án tập trung vào việc tổ chức hoạt ộng dạy học môn GDH của giảng vi n, ảm bảo trong hoạt ộng dạy học ó, mọi sinh vi n ều ược ịnh hướng, tạo cơ hội, iều kiện học tập, tiếp nhận kiến thức, kĩ năng, giá trị nghề nghiệp thông qua trải nghiệm. 5.2. Về địa bàn - Thực trạng dạy học môn Giáo dục học ược khảo sát ở 5 trường ại học ào tạo sinh vi n sư phạm, ại diện cho loại trường có bề dày lịch sử và trường mới ược thành lập với quy mô ào tạo rộng hẹp và ở vùng miền khác nhau: + Trường ĐHSP Hà Nội, ĐHSP Hà Nội 2, Đại học Hải Phòng ( ồng bằng). + Đại học Vinh (miền trung), Đại học Tân Trào (miền núi). - Đối tượng khảo sát thực trạng là GV giảng dạy môn GDH và SV năm thứ 3 ngành sư phạm ở các khoa cơ bản (không thuộc chuy n ngành Tâm lí - Giáo dục) - Về thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm và ánh giá kết quả thực nghiệm quy trình tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm tr n khách thể là sinh vi n năm thứ 2 trường ĐHSP Hà Nội 2. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghi n cứu cơ sở lí luận của việc dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP; 6.2. Khảo sát thực trạng dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP; 6.3. Đề xuất quy trình tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP; 6.4. Tiến hành thực nghiệm quy trình tổ chức dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP mà ề tài ề xuất. 7. Quan điểm tiếp cận trong nghiên cứu đề tài và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm tiếp cận trong nghiên cứu đề tài 7.1.1. Tiếp cận trải nghiệm Nghi n cứu, phân tích và tổ chức dạy học môn GDH cho sinh vi n ĐHSP theo hướng tổ chức các hoạt ộng thực tiễn cho sinh vi n, tạo môi trường học tập ể sinh vi n trải nghiệm dựa tr n hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của họ, từ ó giúp 5 sinh vi n tích lũy những kiến thức, kinh nghiệm mới và hình thành, phát triển năng lực nghề nghiệp. 7.1.2. Tiếp cận năng lực Quá trình dạy học môn GDH cho sinh vi n ĐHSP ược nghi n cứu, phân tích và ánh giá trong quá trình tổ chức cho sinh vi n vận dụng kiến thức, kỹ năng vào việc tổ chức các hoạt ộng dạy học, hoạt ộng giáo dục và giải quyết những vấn ề của thực tiễn giáo dục. Xem xét kết quả của quá trình này là các năng lực làm việc ộc lập, năng lực hợp tác, năng lực khám phá và sáng tạo, năng lực dạy học, năng lực giáo dục của sinh vi n cùng những năng lực khác. 7.1.3. Tiếp cận hệ thống Dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm ược nghi n cứu, phân tích theo tiếp cận hệ thống bao gồm các thành tố và mối quan hệ giữa chúng: Mục ti u dạy học, nội dung, phương pháp, iều kiện, phương tiện dạy học, người dạy, người học, kết quả dạy học và môi trường dạy học. 7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lí luận Sử dụng phương pháp hồi cứu tài liệu ể nghi n cứu các công trình trong và ngoài nước về học tập trải nghiệm, dạy học trải nghiệm và các tài liệu khác có li n quan ến ề tài nghi n cứu tr n cơ sở phân tích, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa những vấn ề có li n quan, làm cơ sở lý luận cho ề tài nghi n cứu. 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn * Phương pháp quan sát sư phạm: Tiến hành quan sát và ghi chép trong quá trình dự giờ của các giảng vi n giảng dạy môn GDH nhằm thu thập những thông tin li n quan ến dạy học môn GDH tr n lớp. * Phương pháp đàm thoại: Tiến hành trò chuyện trực tiếp với giảng vi n giảng dạy môn GDH ể tìm hiểu quan niệm của họ về sự phù hợp giữa dạy học theo tiếp cận trải nghiệm với ặc iểm hoạt ộng học tập của sinh vi n ại học; những hoạt ộng dạy học mà họ tiến hành; Những iều kiện cơ bản ảm bảo vận dụng quy trình tổ chức dạy học GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm. 6 * Phương pháp sử dụng phiếu hỏi: Xây dựng phiếu trưng cầu ý kiến bao gồm câu hỏi óng và mở dành cho giảng vi n giảng dạy môn GDH và SV nhằm tìm hiểu thực trạng nhận thức của giảng vi n và thực trạng tổ chức dạy học GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm. * Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuy n gia lí luận dạy học và phương pháp giảng dạy bộ môn về tính khả thi, tính cần thiết, tính hiệu quả của quy trình tổ chức dạy học GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm trước thực nghiệm. * Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục: Nghi n cứu kế hoạch bài giảng của giảng vi n giảng dạy môn GDH và sản phẩm hoạt ộng nhóm của SV trong quá trình học tập môn GDH ể phân tích, ánh giá, nhằm thu thập những thông tin cần thiết li n quan ến ề tài nghi n cứu. * Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm tác ộng và ánh giá kết quả thực nghiệm nhằm khẳng ịnh tính hiệu quả và khả thi của quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm mà ề tài ề xuất. 7.2.3. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phần mềm SPSS và Microsoft Excel 2010 ể xử lí số liệu thu ược từ iều tra bằng phiếu và thực nghiệm sư phạm với các tham số: giá trị trung bình, phương sai, ộ lệch chuẩn, kiểm ịnh T, từ ó rút ra những nhận ịnh cần thiết. 8. Những luận điểm cần bảo vệ - Dạy học môn GDH cho sinh vi n sư phạm ở các trường ại học hiện nay tuy có sự ổi mới phương pháp, nhưng vẫn chưa chú trọng tổ chức các hoạt ộng trải nghiệm nghề nghiệp thông qua hình thức dạy học tr n lớp ể hướng tới phát triển các năng lực chung và năng lực nghề nghiệp cho SV. Do ó kết quả học tập môn học chưa ược như mong muốn, chưa áp ứng ược mục ti u ề ra. - Dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm cần thiết phải dựa tr n những hiểu biết và kinh nghiệm sẵn có của sinh vi n và coi hoạt ộng trải nghiệm của sinh vi n là trung tâm của việc dạy học. - Dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm sẽ giúp phát triển năng lực cho sinh vi n như: Năng lực ứng dụng tri thức GDH vào thực tiễn hoạt ộng dạy học, 7 hoạt ộng giáo dục ở nhà trường phổ thông, năng lực làm việc ộc lập, năng lực khám phá và sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực nhận thức và tích cực hóa bản thân. - Dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP chỉ ạt hiệu quả khi các iều kiện sau ược ảm bảo: 1) Bài tập trải nghiệm phải gắn với thực tiễn nghề nghiệp và phục vụ thực tiễn; 2) Giảng vi n tuân thủ úng quy trình tổ chức dạy học theo tiếp cận trải nghiệm trong quá trình dạy học; 3) Có sự quan tâm, hỗ trợ của Ban Giám hiệu nhà trường; 4) Giảng vi n nắm vững nội dung môn GDH, luôn chủ ộng dạy học theo tiếp cận trải nghiệm; 5) Có tài liệu tham khảo về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm. 9. Những đóng góp mới của Luận án 9.1. Xác ịnh phạm trù khái niệm dạy học theo tiếp cận trải nghiệm và khung lý luận về dạy học theo tiếp cận trải nghiệm ở ại học, dạy học GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở ĐHSP, là cơ sở lý luận cho các GV giảng dạy GDH ở ĐHSP có thể dạy học môn học này theo tiếp cận trải nghiệm 9.2. Nhận diện thực trạng dạy học môn GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở một số trường ĐHSP, là cơ sở thực tiễn quan trọng cho các giảng vi n giảng dạy GDH nâng cao chất lượng dạy học GDH theo tiếp cận trải nghiệm ở các trường sư phạm nói chung và trường ĐHSP nói ri ng. 9.3. Đưa ra ược quy trình tổ chức dạy học môn GDH cho SV ĐHSP theo tiếp cận trải nghiệm, giúp cho các GV có thể vận dụng vào dạy học môn GDH và bước ầu ược thực nghiệm và khẳng ịnh tính hiệu quả, khả thi của quy trình ó. 10. Cấu trúc của Luận án Ngoài phần mở ầu, kết luận và khuyến nghị, luận án ược chia làm 4 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của việc dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm. Chương 2: Thực trạng dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm. Chương 3: Tổ chức dạy học môn Giáo dục học cho sinh vi n Đại học Sư phạm theo tiếp cận trải nghiệm. Chương 4: Thực nghiệm sư phạm. 8 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC MÔN GIÁO DỤC HỌC CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THEO TIẾP CẬN TRẢI NGHIỆM 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài Từ thời kỳ Hy lạp cổ ại, nhà giáo dục học lỗi lạc của nhân loại Khổng tử (551- 479 tr.CN) khẳng ịnh: “Những gì tôi nghe, tôi sẽ qu n; những gì tôi thấy, tôi sẽ nhớ; những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu” [99]. Mục ích giáo dục từ quan iểm này chính là việc người dạy cần phải thiết kế và tổ chức các hoạt ộng cho người học trải nghiệm ể tạo ra tri thức, kinh nghiệm mới. Aristotle (384-322 tr.CN) từng nói: “Với những việc chúng ta phải học hỏi trước khi làm, chúng ta h y học bằng cách làm chúng” [68]. Nhấn mạnh việc học phải bắt ầu từ chính hoạt ộng của người học, ó là cách học nhanh và hiệu quả nhất, qua ó ề cao vai trò tích cực của người học trong quá trình dạy học. Trải qua các thời kỳ lịch sử, John Locke (1632-1704) nhà triết học và giáo dục học Anh thế kỷ XVII cho rằng: Mọi tri thức của con người ều rút ra từ cảm giác, từ kinh nghiệm sống. Đối với ông, việc quan sát, thực nghiệm...trải nghiệm thực tiễn là hết sức quan trọng vì nó là tiền ề cho sự khái quát lí thuyết [56, tr22]. Đây ược ánh giá là một tư tưởng giáo dục tiến bộ, chứng tỏ rằng việc coi trọng sự trải nghiệm của người học trong dạy học ược khẳng ịnh từ rất lâu trong lịch sử. Jean - Jacques Rousseau (1712-1778) là nhà giáo dục lớn của Pháp và thế giới thế kỷ XVIII. Khi bàn về giáo dục, ông l n tiếng: “Tật xấu của những nhà giáo dục là luôn muốn dạy cho trẻ tất cả những gì mà tự nó có thể học ược… Hỡi những nhà giáo dục hăng say, các bạn h y giản dị, kín áo, ít nói… chỉ n n ể cho học trò của các bạn học bằng kinh nghiệm mà thôi” [14,tr66-67]. Qua ây cho thấy, việc coi trọng tính chủ thể và kinh nghiệm sẵn có của người học trong dạy học ược Rousseau ánh giá rất cao. Như vậy, không phải cho tới ngày nay, khi khoa học - kỹ thuật phát triển nhanh chóng, mạnh mẽ, xu thế hội nhập và nền kinh tế tri thức ngày càng mở rộng, khiến cho nhu cầu học vấn của người học tăng l n một cách a dạng và có chọn lọc, òi hỏi phải dạy học theo tiếp cận trải nghiệm, mà ngay từ thời cổ ại cho ến thế kỷ XVIII, các nhà giáo dục lớn rất quan tâm và ề cao vai trò của học qua làm,