Tài liệu đánh giá việc huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện nho quan, tỉnh ninh bình

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ NHUNG ĐÁNH GIÁ VIỆC HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC CỘNG ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN NHO QUAN, TỈNH NINH BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2019 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ------------------------------------------ NGUYỄN THỊ NHUNG ĐÁNH GIÁ VIỆC HUY ĐỘNG NGUỒN LỰC CỘNG ĐỒNG TRONG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TẠI HUYỆN NHO QUAN, TỈNH NINH BÌNH Ngành : Kinh tế nông nghiệp Mã số ngành: 8620115 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Đinh Ngọc Lan THÁI NGUYÊN - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng Tác giả luận văn Nguyễn Thị Nhung năm ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình đào tạo thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp tại Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, được sự đồng ý của Trường và sự nhất trí của giảng viên hướng dẫn PGS.TS Đinh Ngọc Lan, tôi đã tiến hành thực hiện luận văn thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp với đề tài: “Đánh giá việc huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình” Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ quý báu của các quý thầy cô, các anh chị trong tập thể lớp. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: Ban Giám hiệu Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên, và các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn; đặc biệt là PGS.TS Đinh Ngọc Lan đã hết lòng giúp đỡ, hướng dẫn tận tình, truyền đạt những kinh nghiệm thực tế quý báu và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin cảm ơn UBND huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Binh; Văn phòng Điều phối xây dựng nông thôn mới tỉnh Ninh Bình; các cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Binh; UBND các xã: Đồng Phong, Lạng Phong, Văn Phong đã cung cấp số liệu và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Thái Nguyên, ngày tháng Tác giả luận văn năm iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4 3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................4 3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................4 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn .............................................5 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU .....................................................................6 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài ....................................................................6 1.1.1. Cộng đồng và nguồn lực cộng đồng .................................................................6 1.1.2. Huy động nguồn lực cộng đồng trong phát triển nông thôn .............................8 1.1.3. Sự tham gia của cộng đồng trong phát triển nông thôn ..................................11 1.1.4. Xây dựng NTM ...............................................................................................13 1.1.5. Cơ chế chính sách huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM 1.1.5.1. Cơ chế, chính sách phát triển nông thôn .........................................................................16 1.1.6. Huy động nguồn vốn trong xây dựng NTM ...................................................23 1.1.7. Các chính sách hỗ trợ xây dựng nông thôn mới .............................................25 1.2. Những nhân tố ảnh hưởng tới huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM ..........................................................................................................................27 1.2.1. Năng lực của Ban chỉ đạo/Ban quản lý xây dựng nông thôn mới. .................27 1.2.2. Chất lượng nguồn nhân lực trong xây dựng Nông thôn mới ..........................27 1.2.3. Yếu tố kinh tế địa phương. ..............................................................................28 1.2.4. Yếu tố kinh tế hộ. ............................................................................................28 1.2.5. Cơ chế và chính sách trong huy động và sử dụng nguồn lực cho xây dựng nông thôn mới. ..........................................................................................................29 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên Thế giới và trong nước ...................29 1.3.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trên Thế giới .......................................29 1.3.1.1. Phong trào làng mới ở Hàn Quốc.................................................................29 1.3.1.2. Chương trình mỗi làng một sản phẩm (OVOP) ở Nhật Bản........................31 iv 1.3.2. Tổng quan các công trình nghiên cứu ở Việt Nam .........................................33 1.4. Bài học rút ra từ tổng quan tài liệu .....................................................................38 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM, ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............39 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .............................................................................39 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................39 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................43 2.2. Nội dung nghiên cứu ..........................................................................................49 2.3 Phương pháp nghiên cứu.....................................................................................49 2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp .............................................................49 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp...............................................................50 2.3.3. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin ......................................................51 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................52 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................................53 3.1. Tình hình xây dựng nông thôn mới huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình .............53 3.1.1. Vai trò chỉ đạo, lãnh đạo, điều hành của các cấp, các ngành trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2011-2015 và giai đoạn 2016-2020..................................................53 3.1.2. Hoàn thiện hệ thống khung khổ pháp luật và văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình ............................................................................................................................54 3.1.3. Xây dựng đồng bộ hệ thống bộ máy chỉ đạo thực hiện Chương trình ....................55 3.1.4. Kết quả thực hiện Chương trình xây dựng NTM của huyện ..........................56 3.1.5. Kết quả huy động nguồn lực xây dựng nông thôn mới của huyện Nho Quan 61 3.2. Tình hình huy động nguồn lực xây dựng NTM ở 3 xã nghiên cứu ...................66 3.2.1. Khái quát chung 3 xã nghiên cứu ....................................................................66 3.2.2. Tình hình huy động nguồn lực từ cộng đồng tại 3 xã nghiên cứu ..................68 3.3. Những đóng góp của người dân và cộng đồng vào chương trình xây ...............78 dựng NTM .................................................................................................................78 3.4. Một số nguyên nhân dẫn đến việc huy động nguồn lực cộng đồng cho chương trình xây dựng NTM còn khó khăn ...........................................................................80 3.4.1. Nhóm nguyên nhân chủ quan ..........................................................................80 3.4.2. Nhóm nguyên nhân khách quan ......................................................................81 v 3.5. Những giải pháp để huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan ...........................................................................................82 3.5.1. Mục tiêu phấn đấu của huyện Nho Quan đến năm 2020 .......................................82 3.5.2. Giải pháp về tuyên truyền ...............................................................................82 3.5.3 Giải pháp về chính sách ...................................................................................83 3.5.4. Giải pháp về công tác khen thưởng .................................................................84 3.5.5. Giải pháp về tăng cường sự tham gia của cộng đồng .....................................84 3.5.6. Giải pháp thực hiện quy chế dân chủ cơ sở để nâng cao vai trò của người dân ...................................................................................................................................85 3.5.7. Giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng để đầu tư xây dựng công trình phục vụ lợi ích chung của cộng đồng ................................................................................85 3.5.8 Phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập người dân nông thôn .............................86 Chương 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................87 1. Kết luận .................................................................................................................87 2. Kiến nghị ...............................................................................................................88 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................90 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa BCĐ Ban chỉ đạo BQL Ban quản lí CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CSHT Cơ sở hạ tầng HTX Hợp tác xã KT-XH Kinh tế xã hội MTQG Mục tiêu quốc gia NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NTM Nông thôn mới PTNT Phát triển nông thôn TTCN Tiểu thủ công nghiệp UBND Ủy ban nhân dân VSMT Vệ sinh môi trường VHXH Văn hoá – Xã hội HĐND Hội đồng nhân dân vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Tình hình sử dụng đất huyện Nho Quan năm 2018..................................42 Bảng 2.2: Cơ cấu kinh tế huyện Nho Quan ..............................................................45 Bảng 2.3: Diện tích các loại cây trồng trên địa bàn huyện Nho Quan ......................46 Bảng 2.4: Sản lượng và diện tích cây lương thực có hạt chia theo xã ......................47 Bảng 2.5: Số lượng gia súc, gia cầm trên địa bàn huyện Nho Quan ........................48 Bảng 2.6: Giá trị sản phẩm trồng trọt, nuôi trồng thủy sản trên 1 ha .......................49 Bảng 2.7: Đối tượng và số phiếu điều tra ở các nhóm đối tượng .............................50 Bảng 3.1: Tổng hợp kết quả rà soát các tiêu chí NTM huyện Nho Quan tính đến tháng 12/2018 ............................................................................................................60 Bảng 3.2: Kết quả huy động nguồn lực xây dựng huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2016- 2018.........................................................................................................61 Hình 3.1: Biểu đồ cơ cấu vốn đầu tư xây dựng NTM của ........................................62 huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2017 ............................................................62 Hình 3.2: Biểu đồ cơ cấu vốn đầu tư xây dựng NTM của huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2018 .................................................................................................63 Bảng 3.3: Kết quả sử dụng nguồn lực đầu tư cho xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nho Quan ..................................................................................................................65 Bảng 3.4: Dân số trung bình phân theo xã ................................................................68 Bảng 3.5: Diện tích, dân số, mật độ dân số năm 2018 .............................................68 Bảng 3.6: Kết quả công tác thông tin, tuyên truyền, vận động trong chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện ...........................................................................69 Bảng 3.7: Sự hiểu biết của người dân về chương trình xây dựng NTM ...................70 Bảng 3.8: Sự hiểu biết của cán bộ thôn, xã về ..........................................................71 chương trình xây dựng NTM ....................................................................................71 Bảng 3.9: Đánh giá của cán bộ và người dân về việc triển khai ...............................72 xây dựng NTM tại địa phương ..................................................................................72 Bảng 3.10: Sự tham gia của người dân trong chương trình NTM ............................73 viii Bảng 3.11: Đánh giá của cán bộ về những hoạt động người dân tham gia xây dựng NTM ..........................................................................................................................75 Bảng 3.12: Ý kiến của cán bộ xã, thôn về khó khăn trong huy động nguồn lực đóng góp bằng đất đai (n = 48) ..........................................................................................76 Bảng 3.13: Ý kiến của các hộ dân về việc huy động nguồn lực cho chương trình xây dựng NTM (n = 150) ..........................................................................................77 Bảng 3.14: Một số đóng góp của nhân dân các xã trong xây dựng NTM ................78 Bảng 3.15: Giá trị đóng góp bình quân/hộ cho xây dựng NTM tại địa bàn nghiên cứu .............................................................................................................................79 ix DANH MỤC HÌNH Hình 3.1: Biểu đồ cơ cấu vốn đầu tư xây dựng NTM của huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2017 .................................................................................................62 Hình 3.2: Biểu đồ cơ cấu vốn đầu tư xây dựng NTM của huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình năm 2018 .................................................................................................63 x TRÍCH YẾU LUẬN VĂN THẠC SỸ Họ và tên: Nguyễn Thị Nhung Tên luận văn: Đánh giá việc huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đinh Ngọc Lan Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên 1. Mục tiêu và đối tượng nghiên cứu 1.1. Mục tiêu nghiên cứu - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM. - Đánh giá thực trạng và phân tích một số yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến sự huy động nguồn lực cộng đồng trong việc xây dựng NTM - Tổng quan một số lý luận về nguồn lực cộng đồng; tìm hiểu một số bài học kinh nghiệm trong nước và quốc tế - Phân tích thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng trong chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. - Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm huy động mọi nguồn lực cộng đồng trong chương trình xây dựng NTM 1.2. Đối tượng nghiên cứu Nguồn lực của cộng đồng bao gồm: Vốn (tiền), sức lao động, sự tham gia ý kiến, sự huy động cơ sở vật chất của cộng đồng trong xây dựng Nông thôn mới. 1.3. Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng. - Phương pháp thu thập thông tin - Phương pháp thống kê mô tả - Phương pháp chuyên gia xi - Phương pháp thống kê so sánh - Phương pháp tổng hợp, phân tích thông tin, viết báo cáo 2. Kết luận. Huy động nguồn lực của cộng đồng trong xây dựng NTM là đặc biệt quan trọng, có tính quyết định cho sự thành công đối với xây dựng NTM ở mỗi xã, mỗi địa phương; những bài học kinh nghiệm trong nước và quốc tế cũng cho thấy nếu phát huy tốt nguồn lực từ cộng đồng thì mới đạt được mục tiêu trong thực hiện xây dựng NTM. Việc xây dựng NTM bao gồm nhiều nội dung, mỗi nội dung đều cần có sự tham gia đóng góp của cộng đồng theo nhiều hình thức khác nhau. Có nhiều cách huy động nguồn lực cộng đồng khác nhau như huy động tiền, đất đai, công lao động, góp ý kiến. Tuy nhiên quá trình huy động nguồn lực cộng đồng vẫn còn có những khó khăn nhất định. Nghiên cứu đưa ra các giải pháp nhằm huy động tốt hơn các nguồn lực của cộng đồng cho xây dựng NTM, trong đó trọng tâm là làm tốt công tác tuyên truyền sâu rộng để nâng cao nhận thức trong cộng đồng dân cư về nội dung, phương pháp, cách làm, cơ chế chính sách của Nhà nước về xây dựng NTM, tạo điều kiện để người dân tham gia vào các hoạt động xây dựng NTM theo nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, có các công tác khen thưởng cho những hộ, thực hiện quy chế dân chủ cơ sở để nâng cao vai trò của người dân hay như huy động nguồn lực cộng đồng để đầu tư xây dựng công trình phục vụ lợi ích chung của cộng đồng và phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập người dân nông thôn. Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Đinh Ngọc Lan Tác giả Nguyễn Thị Nhung 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ở Việt Nam, nông nghiệp, nông dân, nông thôn có vị trí vai trò đặc biệt quan trọng, là cơ sở và lực lượng để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đảm bảo sự ổn định về chính trị, giữ vững an ninh, quốc phòng đồng thời phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tham gia tích cực trong công tác bảo vệ môi trường sinh thái. Phát triển nông thôn nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân trong khu vực nông thôn do vậy việc thực hiện xây dựng nông thôn mới là nhiệm vụ chiến lược là sự phát triển hài hòa và bền vững của đất nước trong suốt quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề phát triển nông nghiệp, nông thôn trong cả nước đứng trước xu thế hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Đảng và nhà nước ta đã đề ra nhiều chủ trương chính sách nhằm đẩy nhanh quá trình phát triển nông nghiệp nông thôn. Quá trình xây dựng nông thôn mới là một trong nhiệm vụ hàng đầu nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 05 tháng 08 năm 2008 của ban chấp hành Trung ương Đảng khóa X về Nông nghiệp, Nông dân và Nông thôn đồng thời đã tạo ra một bước đột phá trong việc chỉ ra đường lối, quan điểm, nhiệm vụ và các giải pháp lớn về CNH - HĐH nông nghiệp nông thôn đến năm 2020. Thực hiện chủ trương của Đảng, Chính phủ ban hành Quyết đinh số 800/QĐ-TTg, ngày 4/6/2010 phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Quyết định số 1760/QĐ-TTg ngày 16 tháng 8 năm 2016 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2016-2020. Quyết định số 691/QĐ-TTg ngày 05 tháng 6 năm 2018 của Thủ tướng Chính phủ về việc Ban hành tiêu chí xã nông thôn mới kiểu mẫu giai đoạn 2018-2020. Song song với các chương trình này, nhiều địa phương chúng đã triển khai các hoạt 2 động xây dựng nông thôn mới phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương, từng tỉnh, thành phố. Nhằm tiếp tục cụ thể hóa Nghị quyết của Trung ương, chỉ đạo của tỉnh về “Nông nghiệp, nông dân, nông thôn”, thực hiện theo Nghị quyết 38/NQ-HĐND ngày 14/12/2016 của HĐND tỉnh và thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XXVI; ngày 28/6/2017, Hội đồng nhân dân huyện Nho Quan ban hành Nghị quyết số 04/NQ-HĐND về việc phê duyệt Đề án số 1199/ĐA-UBND ngày 23/6/2017 của UBND huyện về xây dựng nông thôn mới huyện Nho Quan giai đoạn 2017-2020. Các chương trình MTQG xây dựng NTM của Huyện Nho Quan đều thực hiện nguyên tắc chủ đạo trong triển khai các nội dung xây dựng NTM là phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư địa phương, các hoạt động cụ thể do chính cộng đồng nhân dân ở thôn, xã bàn bạc dân chủ để quyết định và tổ chức thực hiện. Nguyên tắc này đã xác định xây dựng NTM là một hoạt động “dựa vào cộng đồng”, phát huy sự tham gia và đóng góp của cộng đồng là nguồn lực chính để thực hiện các nội dung xây dựng NTM. Tuy nhiên, theo đánh giá chung từ các chương trình báo cáo tổng kết hàng năm về xây dựng nông thôn mới của huyện Nho Quan cho thấy chương trình nông thôn mới vẫn chưa khơi dậy hiệu quả nguồn lực từ cộng đồng, người dân chưa tích cực tham gia đóng góp vào các hoạt động xây dựng NTM. Nhiều nơi người dân có tâm lý ỷ lại, dựa vào sự hỗ trợ, đầu tư của nhà nước, từ nguồn vốn cho xây dựng NTM, do đó, chủ yếu từ ngân sách nhà nước và tập trung cho xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn, thiếu sự tham gia ý kiến của cộng đồng, thiếu các hoạt động phát huy vai trò cộng đồng trong tổ chức sản xuất, bảo vệ môi trường, duy trì và phát triển các truyền thống văn hoá tốt đẹp… Ngay trong báo cáo sơ kết 3 năm ( giai đoạn 2016-2018) của UBND huyện Nho Quan về kết quả thực hiện chương trình MTQG xây dựng NTM, phương hướng nhiệm vụ và g iair pháp thực hiện giai đoạn 2018-2020 ,cho thấy vấn đề tồn tại vẫn 3 là nhận thức của một bộ phận cán bộ các cấp và người dân về xây dựng NTM còn chưa đúng và chưa đầy đủ, mang nặng tâm lý thụ động, trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa phát huy được vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư. Có thể thấy, mặc dù xây dựng NTM trên tất cả các xã của huyện Nho Quan đều nhấn mạnh việc phát huy vai trò chủ thể của cộng đồng nhưng vai trò đó chưa được phát huy đầy đủ. Chưa có giải pháp cụ thể thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong khi đây chính là nguồn lực đặc biệt quan trọng quyết định sự thành công của chương trình xây dựng NTM. Nguồn lực cộng đồng không chỉ gồm tiền của, vật chất, sức lao động mà người dân đóng góp cho các nội dung xây dựng NTM mà còn là trí tuệ, tinh thần, kiến thức bản địa, sự tham gia ý kiến, sự đồng thuận, mối quan hệ tương tác bên trong và bên ngoài cộng đồng… Cả nước hiện nay có trên 9.000 xã. Nhu cầu vốn đầu tư cho xây dựng NTM ở mỗi xã là hàng chục, hàng trăm tỷ đồng. Ngân sách nhà nước không thể đầu tư cho xây dựng NTM tại tất cả các xã trên cả nước như các chương trình thí điểm. Việc huy động một cách đa dạng các nguồn vốn ngoài ngân sách đóng vai trò hết sức quan trọng. Trong khi các chính sách huy động nguồn lực từ doanh nghiệp, ngân hàng cho xây dựng NTM đã được ban hành thì chính sách huy động nguồn lực từ cộng đồng lại chưa có. Đã có nhiều kinh nghiệm thành công và thất bại trong huy động nguồn lực cộng đồng từ các chương trình thí điểm, việc tìm hiểu, tổng kết và đánh giá các bài học kinh nghiệm trong huy động nguồn lực cộng đồng là rất cần thiết để đề xuất các giải pháp cho chương trình MTQG xây dựng NTM. Xuất phát từ lý do trên, tôi tiến hành lựa chọn nghiên cứu đề tài: "Đánh giá việc huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình". 2. Mục tiêu nghiên cứu - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM. 4 - Phân tích thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng trong chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. - Đánh giá thực trạng và phân tích một số yếu tố cơ bản ảnh hưởng đến sự huy động nguồn lực cộng đồng trong việc xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình trong năm qua. - Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm huy động mọi nguồn lực cộng đồng trong chương trình xây dựng NTM tại huyện Nho Quan nói riêng và tỉnh Ninh Bình nói chung. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu chính trong đề tài là nguồn lực cộng đồng, các yếu tố ảnh hưởng và các giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của họ trong Chương trình xây dựng NTM trên địa bàn huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. - Khách thể nghiên cứu là cán bộ lãnh đạo trong ban chỉ đạo xây dựng NTM cấp huyện, cấp xã, cán bộ chuyên môn xã, các thành viên của các nhóm nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM tại huyện Nho Quan. - Nguồn lực cộng đồng là một khái niệm rộng, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu 04 nhóm nguồn lực cộng đồng sau đây: Tiền; Tài sản, vật chất; Sức lao động; Sự tham gia ý kiến. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về không gian: Luận văn được nghiên cứu tại huyện Nho Quan, tỉnh Ninh Bình. Phạm vi về thời gian: Đề tài thu thập các số liệu thứ cấp trong 3 năm từ 2016 đến 2018, số liệu điều tra sơ cấp trong năm gần đây nhất 2018 và các giải pháp được đề xuất với định hướng đến năm 2020. Thời gian tiến hành nghiên cứu thực hiện đề tài từ tháng 10/2017 đến tháng 5/2019 5 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của đề tài bám sát mục tiêu, nhận diện được những thành công, bất cập trong quá trình triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới, đề xuất các giải pháp có tính khả thi góp phần đẩy mạnh trong quá trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Nho Quan. Vì vậy, đây là luận cứ khoa học phục vụ cho sự lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành quản lý của huyện Nho Quan và trong việc thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới của Đảng và Nhà nước. - Đề tài góp phần quan trọng trong việc làm rõ thực trạng, đề xuất các giải pháp có cơ sở khoa học, sẽ góp phần đẩy mạnh quá trình xây dựng Nông thôn mới tại huyện Nho Quan nhanh và bền vững hơn. - Với những kết quả nghiên cứu hiện trạng thực tế và đề ra 04 nhóm giải pháp cụ thể (giải pháp chỉ đạo điều hành, giải pháp thực hiện các nội dung, giảipháp thực hi ện từng tiêu chí; giảipháp thực hiện cho từng nhóm xã) sẽ giúp cho công tác chỉ đạo, triển khai, thực hiện chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện Nho Quan đảm bảo tính toàn diện, đạt được mục tiêu số xã đạt chuẩn nông thôn mới theo đúng kế hoạch đề ra. 6 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài 1.1.1. Cộng đồng và nguồn lực cộng đồng 1.1.1.1. Cộng đồng “Cộng đồng” là một khái niệm đang được sử dụng rộng rãi trên các diễn đàn khoa học, trong nhiều lĩnh vực như sử học, văn học, xã hội học, tâm lý học, triết học, nhân học, sinh học, nghiên cứu phát triển, v.v..Vì vậy, một yêu cầu khách quan đặt ra là phải có những cách định nghĩa về khái niệm cộng đồng để xây dựng một định nghĩa vừa có tính chặt chẽ, khoa học, vừa có tính công cụ cao làm cơ sở và công cụ cho các nghiên cứu về cộng đồng và các vấn đề liên quan. Trong đời sống xã hội, khái niệm cộng đồng (commmunity) có nhiều định nghĩa khác nhau. Khái niệm cộng đồng thường dùng để chỉ nhiều đối tượng có những đặc điểm tương đối khác nhau về quy mô và đặc tính xã hội. Ý nghĩa rộng nhất của cộng đồng là tập hợp người với các liên minh rộng lớn như toàn thế giới (cộng đồng thế giới), một châu lục (cộng đồng Châu Á, cộng đồng Châu Âu....), một khu vực (cộng đồng Asean), cộng đồng còn được áp dụng để chỉ một kiểu xã hội, căn cứ vào những đặc tính tương đồng về sắc tộc, chủng tộc hay tôn giáo (cộng đồng người Do Thái, cộng đồng người da đen tại Hoa Kỳ....). Nhỏ hơn nữa, cộng đồng được dùng khi gọi tên các đơn vị như làng/bản, xã, huyện...những người chung về lý tưởng xã hội, lứa tuổi, giới tính, thân phận xã hội (Nguyễn Hữu Hồng, 2008). Ở Việt Nam, có nhiều tài liệu đưa ra khái niệm “cộng đồng”. Trong từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học năm 1992 đã giải thích: “cộng đồng là toàn thể những người sống thành một xã hội, nói chung có những điểm giống nhau, gắn bó thành một khối”. Hiểu một cách đơn giản, cộng đồng là một nhóm người có cùng những đặc điểm chung, ví dụ: đặc quyền, đặc lợi, sống với nhau, cùng 7 chia sẻ tài nguyên và lợi ích chung,... Nói cách khác, cộng đồng là một nhóm người cùng sống với nhau trong một khu vực nhất định, có chung đặc điểm về tâm lý, tác động qua lại và sử dụng tài nguyên vốn có để đạt mục đích chung 1.1.1.2. Nguồn lực cộng đồng Theo quan điểm hệ thống, “Nguồn lực là tất cả những yếu tố và phương tiện mà hệ thống có quyền chi phối, điều khiển, sử dụng để thực hiện mục tiêu của mình. Đối với hệ thống kinh tế - xã hội, có thể chia nguồn lực ra các bộ phận khác nhau như: nguồn nhân lực, nguồn tài lực, nguồn vật lực và nguồn thông tin”. Những thứ được coi là nguồn lực phải là những thứ được sử dụng hoặc có khả năng sử dụng trong thời kỳ dự kiến phát triển. Tiềm năng chưa đưa được vào sử dụng hoặc chưa có khả năng đưa vào sử dụng thì chưa được xem xét là nguồn lực. Theo các nghiên cứu của Alison M.G.C(2002) chỉ ra rằng nguồn lực từ cộng đồng là tất cả các nguồn lực thực tế trong cộng đồng giúp người dân tạo dựng cuộc sống cho chính họ, bao gồm 05 thành phần sau. - Các nguồn tài sản thiên nhiên (Natural capital): là các nguồn tài nguyên thiên nhiên tồn tại trong cộng đồng. Ví dụ: đất sản xuất, tài nguyên rừng, thuỷ sản… - Các nguồn tài sản vật chất (Physical capital): là các công trình được xây dựng phục vụ trực tiếp hay gián tiếp cho đời sống nhân dân tại cộng đồng (và các cộng đồng lân cận). Ví dụ: cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm). - Các nguồn tài sản về con người (human capital): gồm các kỹ năng (skill), kiến thức (knowledge), năng lực (able) và tài trí (talent) của các thành viên trong cộng đồng. - Các nguồn tài sản xã hội (Social capital): mối quan hệ giữa các thành viên trong cộng đồng, ví dụ như niềm tin (trust).