Tài liệu đánh giá tình hình thực hiện quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện đông hưng, tỉnh thái bình

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THỊ HUẾ ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH THỰC HIỆN QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT ĐẾN NĂM 2020 HUYỆN ĐÔNG HƯNG, TỈNH THÁI BÌNH Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Thị Tám NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ luận văn nào khác. Tôi xin cam đoan rằng các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc./. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Huế i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, những ý kiến đóng góp, chỉ bảo quý báu của các thầy cô giáo bộ môn Quy hoạch đất đai, Khoa Quản lý đất đai, Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Để có được kết quả nghiên cứu này, ngoài sự cố gắng và nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận được sự hướng dẫn chu đáo, tận tình của PGS.TS. Đỗ Thị Tám, là người hướng dẫn trực tiếp tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và viết luận văn. Tôi cũng nhận được sự giúp đỡ, tạo điều kiện của UBND huyện Đông Hưng, các phòng ban và nhân dân trong huyện, các anh chị em và bạn bè đồng nghiệp, sự động viên, tạo mọi điều kiện của gia đình và người thân. Với tấm lòng chân thành, tôi xin cảm ơn mọi sự giúp đỡ quý báu đó! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Huế ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt.................................................................................................. vi Danh mục bảng .......................................................................................................... vii Danh mục hình .......................................................................................................... viii Trích yếu luận văn ....................................................................................................... ix Thesis abtract .............................................................................................................. xi Phần 1. Mở đầu ...........................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................2 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................2 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................2 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................2 Phần 2. Tổng quan nghiên cứu ...................................................................................3 2.1. Cơ sở khoa học của quy hoạch sử dụng đất ......................................................3 2.1.1. Đất đai và những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình sử dụng đất ........................3 2.1.2. Khái niệm và phân loại quy hoạch sử dụng đất ................................................6 2.1.3. Nhiệm vụ, nội dung và đặc điểm của quy hoạch sử dụng đất ............................8 2.1.4. Những nguyên tắc cơ bản của quy hoạch sử dụng đất .................................... 11 2.1.5. Mối quan hệ giữa quy hoạch sử dụng đất với các loại hình quy hoạch khác .......... 13 2.1.6. Quy trình của quy hoạch sử dụng đất cấp huyện ............................................13 2.2. Cơ sở lý luận về đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương án quy hoạch sử dụng đất ..........................................................................................14 2.2.1. Khái niệm và tiêu chí đánh giá tính khả thi và hiệu quả của phương án quy hoạch sử dụng đất ................................................................................... 14 2.2.2. Bản chất và phân loại tính khả thi của phương án quy hoạch sử dụng đất .......14 2.2.3. Bản chất và phân loại hiệu quả của phương án quy hoạch sử dụng đất ........... 16 2.3. Tình hình nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất .................................................17 2.3.1. Tình hình nghiên cứu quy hoạch sử dụng đất của một số nước trên thế giới ..........17 iii 2.3.2. Tình hình quy hoạch và thực hiện quy hoạch sử dụng đất ở Việt Nam ...........18 2.3.3. Công tác lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất tỉnh Thái Bình ........................ 24 Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 26 3.1. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 26 3.1.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội huyện Đông Hưng .................26 3.1.2. Đánh giá tình hình quản lý và sử dụng đất huyện Đông Hưng ........................26 3.1.3. Tình hình thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình .................................................................26 3.1.4. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất ................................................................................... 27 3.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 27 3.2.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp.............................................................27 3.2.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ..............................................................27 3.2.3. Phương pháp xử lý số liệu..............................................................................28 3.2.4. Phương pháp so sánh ..................................................................................... 28 3.2.5. Phương pháp minh họa trên bản đồ ................................................................ 28 3.2.6. Phương pháp dự báo ......................................................................................28 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .................................................................29 4.1. Đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội huyện đông hưng........................ 29 4.1.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên ....................................................................... 29 4.1.2. Tình hình phát triển kinh tế - xã hội huyện Đông Hưng..................................34 4.2. Tình hình quản lý và hiện trạng sử dụng đất năm 2016 huyện Đông Hưng ..... 42 4.2.1. Đánh giá tình hình sử dụng và biến động đất đai ............................................ 42 4.2.2. Đánh giá tình hình quản lý và sử dụng đất ..................................................... 48 4.3. Tình hình thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình .................................................................51 4.3.1. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu sử dụng đất đến năm 2015...............................53 4.3.2. Đánh giá việc thực hiện các công trình, dự án so với phương án quy hoạch sử dụng đất ..........................................................................................61 4.3.3. Đánh giá việc thực hiện kế hoạch sử dụng đất năm 2016 huyện Đông Hưng.........65 4.3.4. Đánh giá chung ..............................................................................................66 4.3.5. Những nguyên nhân tác động đến kết quả thực hiện phương án QHSDĐ ....... 67 iv 4.4. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất huyện Đông Hưng ....................................................................................70 4.4.1. Về quy trình lập quy hoạch sử dụng đất ........................................................ 70 4.4.2. Về các chỉ tiêu kỹ thuật ngành ....................................................................... 70 4.4.3. Về đánh giá hiện trạng sử dụng đất và khả năng thực hiện công trình............. 71 4.4.4. Về bố trí nguồn vốn đầu tư ............................................................................ 71 4.4.5. Về chất lượng phương án quy hoạch sử dụng đất ...........................................72 4.4.6. Vấn đề quản lý quy hoạch, giám sát thực hiện quy hoạch và ý thức chấp hành pháp luật đất đai ....................................................................................72 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ................................................................................... 73 5.1. Kết luận ......................................................................................................... 73 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................74 Tài liệu tham khảo ..................................................................................................... 75 v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BNN Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất KQTH Kết quả thực hiện KTXH Kinh tế xã hội PAQH Phương án quy hoạch QĐ Quyết định QH Quy hoạch QHSDĐ Quy hoạch sử dụng đất SDĐ Sử dụng đất UBND Ủy ban nhân dân vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Tổng hợp tình hình phát triển kinh tế xã hội của huyện Đông Hưng giai đoạn 2013-2016 ............................................................................... 35 Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng đất năm 2016 huyện Đông Hưng .............................. 42 Bảng 4.3. Hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp năm 2016 huyện Đông Hưng .......... 43 Bảng 4.4. Hiện trạng sử dụng đất phi nông nghiệp năm 2016 huyện Đông Hưng .........44 Bảng 4.5. Biến động sử dụng đất huyện Đông Hưng giai đoạn 2010-2016 .............. 47 Bảng 4.6. Phương án quy hoạch sử dụng đất huyện Đông Hưng giai đoạn 2010-2020............................................................................................... 52 Bảng 4.7. Chỉ tiêu các phương án quy hoạch sử dụng đất huyện Đông Hưng đến năm 2015 .........................................................................................53 Bảng 4.8. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu sử dụng đất nông nghiệp theo phương án quy hoạch giai đoạn 2010-2020 (thực hiện đến năm 2015) .................54 Bảng 4.9. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu sử dụng đất phi nông nghiệp đến năm 2015 theo quy hoạch được duyệt ............................................................. 56 Bảng 4.10. Kết quả thực hiện chuyển mục đích sử dụng đất đến năm 2015 theo quy hoạch được duyệt huyện Đông Hưng................................................59 Bảng 4.11. Kết quả thực hiện đưa đất chưa sử dụng vào sử dụng đến năm 2015 theo quy hoạch được duyệt huyện Đông Hưng ........................................ 60 Bảng 4.12. Các công trình, dự án đã thực hiện theo phương án quy hoạch giai đoạn 2010-2020 (thực hiện đến năm 2015).............................................. 61 Bảng 4.13. Các công trình, dự án sử dụng đất chưa được thực hiện đúng theo phương án quy hoạch sử dụng đất (tính đến 31/12/2015) ......................... 64 Bảng 4.14. Kết quả thực hiện kế hoạch sử dụng đất năm 2016 huyện Đông Hưng....................................................................................................... 65 vii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Diện tích, cơ cấu sử dụng đất cả nước năm 2020 ..................................... 21 Hình 4.1. So sánh chỉ tiêu sử dụng đất theo quy hoạch và kết quả thực hiện đến năm 2015 ................................................................................................54 Hình 4.2. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu sử dụng đất phi nông nghiệp đến năm 2015 theo kế hoạch được duyệt ............................................................... 58 Hình 4.3. Kết quả thực hiện các chỉ tiêu đất chưa sử dụng đến năm 2015 theo kế hoạch được duyệt ............................................................................... 58 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Thị Huế Tên Luận văn: Đánh giá tình hình thực hiện quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Tên cơ sở đào tạo: Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu Đánh giá việc thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất kỳ đầu (2011-2015) huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình nhằm tìm ra những ưu điểm và tồn tại trong quá trình thực hiện. Từ đó đề xuất giải pháp để khắc phục các tồn tại và nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thực hiện quy hoạch sử dụng đất. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp; - Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp; - Phương pháp xử lý số liệu; - Phương pháp so sánh ; - Phương pháp minh họa trên bản đồ ; - Phương pháp dự báo. Kết quả chính và kết luận Về hiện trạng sử dụng đất, huyện Đông Hưng có diện tích đất tự nhiên là 19.604,92 ha, huyện có 13.713,18 ha đất nông nghiệp; 5.842,74 ha đất phi nông nghiệp và 49 ha đất chưa sử dụng. Kết quả thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất huyện Đông Hưng giai đoạn 2010 - 2020 nhận thấy: việc thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đã xác lập được sự ổn định về mặt pháp lý trong công tác quản lý Nhà nước về đất đai, là căn cứ để tiến hành giao cấp đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất theo đúng pháp luật hiện hành, giúp các ngành có cơ sở pháp lý đầu tư phát triển trên địa bàn huyện, hiệu quả sử dụng đất được nâng cao. Bên cạnh vẫn còn một số vấn đề nổi bật: Tiến trình thực thực quy hoạch diễn ra không dúng như phương án quy hoạch; Nguyên nhân là do chất lượng lập QHSDĐ chưa cao, phương án quy hoạch sử dụng đất được lập còn thiếu những dự báo có tính khả thi, ix nhiều chỉ tiêu dự báo trong phương án quy hoạch không sát với thực tế, mang tính chung chung gây khó khăn cho việc tổ chức thực hiện. Việc tổ chức thực hiện phương án của chính quyền địa phương mặc dù có cố gắng song còn nhiều bất cập. Chế tài xử lý đối với cán bộ, địa phương thực hiện sai quy hoạch gần như không có. Việc trình, phê duyệt điều chỉnh bổ sung quy hoạch quá dễ dàng, điều này có thể sẽ dẫn tới phá vỡ không gian quy hoạch chung của phương án quy hoạch đầu kỳ đã được duyệt. Công tác giám sát, quản lý việc tổ chức thực hiện phương án quy hoạch bị buông lỏng, có khi chồng chéo giữa các ngành với chính quyền các địa phương. Các giải pháp trong kì quy hoạch tới: Cần có sự điều tra đánh giá cụ thể, chính xác về tiềm năng đất đai, cơ cấu cây trồng, vật nuôi, điều kiện xã hội, tập quán canh tác của vùng quy hoạch từ đó đưa ra những tiêu chí và chiến lược phát triển phù hợp. Cần có cơ chế quản lý và tổ chức thực hiện chặt chẽ trong nhiều năm. x THESIS ABTRACT Master candidate: Nguyen Thi Hue Name Thesis: Assessing the implementation of land use planning to 2015 in Dong Hung district, Thai Binh province. Major: Land Management Code: 60 85 01 03 Education oganization: Vietnam National University of Agriculture Research objectives Assess the implementation of the land use planning to 2020 and the first phase of land use planning (2011-2015) in Dong Hung district, Thai Binh province to find out the advantages and persist in the implementation process. From that, we propose solutions to overcome shortcomings and improve the efficiency of organizing the implementation of land use planning. Methods - Method of secondary data collection; - Method of primary data collection; - Data processing methods; - Comparative method; - The method illustrated on the map. Main results and conclusions About the current status of land use, Dong Hung district has a natural land area of 19,604.92 hectares, 13,713.18 hectares of agricultural land; 5,842.74 ha of nonagricultural land and 49 ha of unused land. The results of the implementation of land use planning in Dong Hung district in the period 2010-2020 have shown that the implementation of the land use planning has established the legal stability in the State management. The land is the basis for land allocation, conversion of land use purposes in accordance with the current law, helping branches have legal basis for investment and development in the district, effective use of land. Enhanced. Besides, there are some outstanding issues: The process of real planning is not as plausible as planning; The reason is that the quality of land use planning is not high, the plan of land use planning is still lacking of feasible forecasts, many indicators in planning plan are not close to reality, general Making it difficult to organize. The xi implementation of the plan of the local government despite the efforts, but also many shortcomings. Sanctions against cadres and localities that implement wrong planning are almost nonexistent. The submission, approval of additional adjustments to the planning too easy, this will likely lead to break the general planning space of the approved planning plan at the beginning of the period. The supervision, management of the implementation of the plan is loosened, sometimes overlapping between branches and local authorities. Solutions in the next planning period: There should be specific and accurate assessment of land potential, crop structure, livestock, social conditions and farming practices of the planning area from there. Provide appropriate development criteria and strategies. There should be a strict management and implementation mechanism for many years. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, các cơ sở kinh tế, xã hội và an ninh, quốc phòng. Luật đất đai năm 2013 và Nghị định 43/2014/NĐ-CP của Chính phủ quy định: Quản lý quy hoạch và kế hoạch sử dụng đất là 1 trong 15 nội dung quản lý Nhà nước về đất đai; việc cho thuê đất, giao đất, chuyển mục đích sử dụng đất phải phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Điều 36, Luật đất đai năm 2013 quy định nhiệm vụ lập quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất được thực hiện ở 5 cấp, đó là: Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp quốc gia; Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp tỉnh; Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất cấp huyện; Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất quốc phòng; Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất an ninh. Trong hệ thống quy hoạch sử dụng đất (QHSDĐ) thì cấp huyện có vị trí quan trọng làm cơ sở cho việc xây dựng kế hoạch SDĐ. QHSDĐ cấp huyện tác động trực tiếp đến việc sử dụng đất của các bộ, ngành, các vùng trọng điểm, các tỉnh… đảm bảo tính thống nhất về quản lý sử dụng đất đai cả nước. QHSDĐ cấp huyện, cụ thể hoá QHSDĐ cấp tỉnh trên địa bàn cụ thể. Tiếp đó Bộ Tài nguyên và Môi trường ban hành Thông tư số 02/2015/TTBTNMT hướng dẫn Nghị định 43/2014/NĐ-CP và Thông tư 29/2014/TTBTNMT quy định chi tiết việc lập, điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Huyện Đông Hưng có vị trí trung chuyển giữa thành phố Thái Bình và các huyện phía Bắc. Theo thống kê đất đai năm 2016, huyện Đông Hưng có diện tích đất tự nhiên là 19604,92 ha, gồm 44 xã, thị trấn. Thị trấn Đông Hưng là trung tâm chính trị, kinh tế văn hoá của huyện, cách thành phố Thái Bình 12 km, rất thuận lợi cho việc giao lưu phát triển kinh tế - xã hội và trao đổi khoa học kỹ thuật công nghệ. Tuy nhiên những năm gần đây huyện đã và đang phải chịu áp lực từ quá trình đô thị hóa và công nghiệp hóa. Quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020, kế hoạch sử dụng đất 5 năm đầu kỳ (2011 - 2015) huyện Đông Hưng được UBND tỉnh Thái Bình phê duyệt tại Quyết định số 1558/QĐ-UBND ngày 25/07/2013. Tuy nhiên, từ khi được phê 1 duyệt đến nay thì việc tổ chức thực hiện quy hoạch vẫn chưa được đánh giá đúng mức và chưa có những nghiên cứu, đánh giá để rút kinh nghiệm toàn diện và đầy đủ cho việc thực hiện tiếp theo. Để đánh giá một cách chính xác kết quả thực hiện quy hoạch sử dụng đất đến năm 2015; phân tích, đánh giá những kết quả đã đạt được và những tồn tại trong quá trình thực hiện quy hoạch và kiến nghị các giải pháp thực hiện nhằm nâng cao tính khả thi của phương án QHSDĐ là rất cần thiết. Xuất phát từ những yêu cầu trên, việc nghiên cứu đề tài: “Đánh giá tình hình thực hiện quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình” nhằm góp phần nâng cao tính khả thi của phương án QHSDĐ là rất cần thiết. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Đánh giá việc thực hiện phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đất kỳ đầu (2011-2015) huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình nhằm tìm ra những ưu điểm và tồn tại trong quá trình thực hiện. - Đề xuất giải pháp để khắc phục các tồn tại và nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thực hiện quy hoạch sử dụng đất. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu - Phương án quy hoạch sử dụng đất đến năm 2020, kế hoạch sử dụng đất kỳ đầu (2011-2015) huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình; - Việc thực hiện các chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất được duyệt theo thời gian và không gian. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: đề tài nghiên cứu trong phạm vi ranh giới hành chính huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. - Phạm vi thời gian: số liệu thống kê về đất đai, kinh tế xã hội, điều kiện tự nhiên… được lấy trong giai đoạn 2005 - 2015; hiện trạng sử dụng đất lấy năm 2015. Kết quả thực hiện phương án QHSDĐ được tính đến 31/12/2015. 2 PHẦN 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA QUY HOẠCH SỬ DỤNG ĐẤT 2.1.1. Đất đai và những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình sử dụng đất Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013 tại Chương III, điều 53 quy định: “Đất đai, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản, nguồn lợi ở vùng biển, vùng trời, tài nguyên thiên nhiên khác và các tài sản do Nhà nước đầu tư, quản lý là tài sản công thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý” (Quốc Hội nước CHXHCNVN, 2013ª). Đất đai là một vật thể tự nhiên nhưng cũng là một vật thể mang tính lịch sử luôn tham gia vào các mối quan hệ xã hội. Do vậy, quá trình sử dụng đất bao gồm phạm vi sử dụng đất, cơ cấu và phương thức sử dụng... luôn luôn chịu sự chi phối bởi các điều kiện và quy luật sinh thái tự nhiên cũng như chịu sự ảnh hưởng của các điều kiện, quy luật kinh tế - xã hội và các yếu tố kỹ thuật. Những điều kiện và nhân tố ảnh hưởng đến việc sử dụng đất bao gồm: a. Nhân tố điều kiện tự nhiên Việc sử dụng đất đai luôn chịu sự ảnh hưởng của nhân tố tự nhiên, do vậy khi sử dụng đất đai ngoài bề mặt không gian cần chú ý đến việc thích ứng với điều kiện tự nhiên và quy luật sinh thái tự nhiên của đất cũng như các yếu tố bao quanh mặt đất như nhiệt độ, ánh sáng, lượng mưa, không khí và các khoáng sản trong lòng đất... Trong điều kiện tự nhiên, khí hậu là nhân tố hạn chế hàng đầu của việc sử dụng đất đai, sau đó là điều kiện đất đai (chủ yếu là địa hình, thổ nhưỡng) và các nhân tố khác. - Điều kiện khí hậu: Các yếu tố khí hậu ảnh hưởng rất lớn, trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp và điều kiện sinh hoạt của con người. Tổng tích ôn nhiều hay ít, nhiệt độ bình quân cao hay thấp, sự sai khác nhiệt độ về thời gian và không gian, sự sai khác giữa nhiệt độ tối cao và tối thấp, thời gian có sương dài hoặc ngắn... trực tiếp ảnh hưởng đến sự phân bố, sinh trưởng và phát triển của cây trồng, cây rừng và thực vật thủy sinh... Cường độ ánh sáng mạnh hay yếu, thời gian chiếu sáng dài hay ngắn cũng có tác dụng ức chế đối với sinh trưởng, phát dục và quá trình quang hợp của cây trồng. Chế độ nước vừa là điều kiện quan trọng để cây trồng vận chuyển chất dinh dưỡng vừa là vật chất giúp cho sinh vật sinh trưởng và phát triển. Lượng mưa nhiều hay ít, bốc hơi mạnh hay yếu có ý 3 nghĩa quan trọng trong việc giữ nhiệt độ và độ ẩm của đất cùng khả năng đảm bảo cung cấp nước cho sự sinh trưởng của động thực vật. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các yếu tố khí hậu có các đặc trưng rất khác biệt giữa các mùa trong năm cũng như các vùng lãnh thổ khác nhau. - Yếu tố địa hình: Địa hình là yếu tố có ảnh hưởng rất lớn đến việc sử dụng đất của các ngành nông nghiệp và phi nông nghiệp. Đối với sản xuất nông nghiệp, sự sai khác giữa địa hình, địa mạo, độ cao so với mặt nước biển, độ dốc và hướng dốc, sự bào mòn mặt đất và mức độ xói mòn ... thường dẫn đến sự khác nhau về đất đai và khí hậu, từ đó ảnh hưởng đến sản xuất và phân bố các ngành nông - lâm nghiệp, hình thành sự phân biệt địa giới theo chiều thẳng đứng đối với nông nghiệp. Bên cạnh đó, địa hình và độ dốc ảnh hưởng đến phương thức sử dụng đất nông nghiệp từ đó đặt ra yêu cầu phải đảm bảo thủy lợi hóa và cơ giới hóa cho đồng ruộng nhằm thu lại hiệu quả sử dụng đất là cao nhất. Đối với ngành phi nông nghiệp, địa hình phức tạp sẽ ảnh hưởng đến giá trị công trình và gây khó khăn cho thi công. - Yếu tố thổ nhưỡng: Mỗi loại đất đều có những đặc tính sinh, lý, hóa học riêng biệt trong khi đó mỗi mục đích sử dụng đất cũng có những yêu cầu sử dụng đất cụ thể. Do vậy, yếu tố thổ nhưỡng quyết định rất lớn đến hiệu quả sản xuất nông nghiệp. Độ phì của đất là tiêu chí quan trọng về sản lượng cao hay thấp. Độ dày tầng đất và tính chất đất có ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng của cây trồng. - Yếu tố thủy văn: Yếu tố thủy văn được đặc trưng bởi sự phân bố của hệ thống sông ngòi, ao hồ... với các chế độ thủy văn cụ thể như lưu lượng nước, tốc độ dòng chảy, 13 chế độ thủy triều... sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới khả năng cung cấp nước cho các yêu cầu sử dụng đất. Đặc thù của nhân tố điều kiện tự nhiên mang tính khu vực. Vị trí của vùng với sự khác biệt về điều kiện ánh sáng, nhiệt độ, nguồn nước và các điều kiện tự nhiên khác sẽ quyết định đến khả năng, công dụng và hiệu quả của việc sử dụng đất đai. Vì vậy, trong thực tiễn sử dụng đất cần tuân thủ quy luật tự nhiên, tận dụng các lợi thế nhằm đạt được hiệu ích cao nhất về xã hội, môi trường và kinh tế. b. Nhân tố kinh tế - xã hội Nhân tố kinh tế xã hội bao gồm các yếu tố như chế độ xã hội, dân số và lao động, mức độ phát triển của khoa học kỹ thuật, trình độ quản lý, sử dụng lao động, khả năng áp dụng các tiến bộ khoa học trong sản xuất. Nhân tố kinh tế - xã hội thường có ý nghĩa quyết định, chủ đạo đối với việc sử dụng đất đai. Thực 4 vậy, phương hướng sử dụng đất được quyết định bởi yêu cầu của xã hội và mục tiêu kinh tế trong từng thời kỳ nhất định. Điều kiện tự nhiên của đất cho phép xác định khả năng thích ứng về phương thức sử dụng đất. Còn sử dụng đất như thế nào, được quyết định bởi sự năng động của con người và các điều kiện kinh tế xã hội, kỹ thuật hiện có. Trong một vùng hoặc trên phạm vi một nước, điều kiện vật chất tự nhiên của đất thường có sự khác biệt không lớn, về cơ bản là giống nhau. Nhưng với điều kiện kinh tế - xã hội khác nhau, dẫn đến tình trạng có vùng đất đai được khai thác sử dụng triệt để từ lâu đời và đã đem lại những hiệu quả kinh tế xã hội rất cao nhưng có nơi đất đai bị bỏ hoang hóa hoặc khai thác với hiệu quả kinh tế rất thấp.... Ảnh hưởng của nhân tố kinh tế xã hội đến việc sử dụng đất được đánh giá bằng hiệu quả sử dụng đất. Thực trạng sử dụng đất liên quan đến lợi ích kinh tế của người sở hữu, sử dụng và kinh doanh đất đai. Trong điều kiện nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đất được dùng cho xây dựng cơ sở hạ tầng đều được dựa trên nguyên tắc hạch toán kinh tế thông qua việc tính toán hiệu quả kinh doanh sản xuất. Tuy nhiên, nếu có chính sách ưu đãi sẽ tạo điều kiện cải thiện và hạn chế việc sử dụng theo kiểu bóc lột đất đai. Bên cạnh đó, cũng cần phải chú ý rằng sự quan tâm quá mức đến lợi nhuận tối đa cũng dẫn đến tình trạng đất đai bị sử dụng không hợp lý, không chú ý đến việc xử lý nước thải, chất thải và khí thải đô thị, công nghiệp sẽ làm mất đi vĩnh viễn diện tích lớn đất canh tác, cùng với việc gây ô nhiễm đất đai, nguồn nước, bầu khí quyển, hủy hoại chất lượng môi trường cũng như những hậu quả khôn lường khác. Từ những vấn đề nêu trên cho thấy, các nhân tố điều kiện tự nhiên và điều kiện kinh tế xã hội tạo ra nhiều tổ hợp ảnh hưởng đến việc sử dụng đất đai. Tuy nhiên, mỗi nhân tố giữ vị trí và có tác động khác nhau. Trong đó, điều kiện tự nhiên là yếu tố cơ bản để xác định công dụng của đất đai, có ảnh hưởng trực tiếp, cụ thể và sâu sắc nhất là đối với sản xuất nông nghiệp. Điều kiện kinh tế sẽ kiềm chế tác dụng của con người trong việc sử dụng đất. Điều kiện xã hội tạo ra những khả năng khác nhau cho các yếu tố kinh tế và tự nhiên tác động tới việc sử dụng đất. Vì vậy, cần phải dựa vào quy luật tự nhiên và quy luật kinh tế - xã hội để nghiên cứu, xử lý mối quan hệ giữa các nhân tố tự nhiên, kinh tế - xã hội trong lĩnh vực sử dụng đất đai. Căn cứ vào yêu cầu của thị trường và của xã hội, xác định mục đích sử dụng đất, kết hợp chặt chẽ yêu cầu sử dụng với ưu thế tài nguyên của đất đai để đạt tới cơ cấu tổng thế hợp lý nhất, với diện tích đất đai có hạn sẽ mang lại hiệu quả kinh tế, hiệu quả xã hội ngày càng cao và sử dụng đất đai được bền vững. 5 c. Nhân tố không gian Trong thực tế, mọi ngành sản xuất vật chất hay phi vật chất đều cần đến đất đai như điều kiện không gian (bao gồm cả vị trí và mặt bằng) để hoạt động. Đặc tính cung cấp không gian của đất đai là yếu tố vĩnh hằng của tự nhiên ban phát cho loài người. Vì vậy, không gian trở thành một trong những nhân tố hạn chế cơ bản nhất của việc sử dụng đất. Vị trí và không gian của đất không tăng thêm cũng không mất đi trong quá trình sử dụng do vậy, tác dụng hạn chế của đất sẽ thường xuyên xảy ra khi dân số luôn tăng và xã hội luôn phát triển. Không gian mà đất đai cung cấp có đặc tính là không thể gia tăng, không thể hủy diệt cũng không thể vượt qua phạm vi quy mô hiện hữu, do vậy, theo đà phát triển của dân số và kinh tế xã hội tác dụng ức chế của không gian của đất sẽ thường xuyên xảy ra. Sự bất biến của tổng diện tích đất đai không chỉ hạn chế khả năng mở rộng không gian sử dụng mà còn chi phối giới hạn thay đổi của cơ cấu đất đai. Điều này quyết định việc điều chỉnh cơ cấu đất đai theo loại, số lượng được sử dụng cần sức sản xuất của đất và yêu cầu của xã hội nhằm đảm bảo nâng cao lực tải của đất. Tài nguyên đất đai có hạn lại giới hạn về không gian vì vậy cần phải thực hiện nghiêm ngặt nguyên tắc sử dụng đất hợp lý, tiết kiệm có hiệu quả kết hợp với việc bảo vệ đất và bảo vệ môi trường. Đối với đất xây dựng đô thị, đất dùng cho công nghiệp, xây dựng công trình, nhà xưởng, giao thông... mặt bằng không gian và vị trí của đất đai có ý nghĩa đặc biệt quan trọng và có giá trị kinh tế rất cao. 2.1.2. Khái niệm và phân loại quy hoạch sử dụng đất 2.1.2.1. Khái niệm về quy hoạch sử dụng đất Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là một trong 13 nội dung quản lý nhà nước về đất đai được quy định tại Điều 16, Luật Đất đai năm 2003. Luật Đất đai 2013 cũng khẳng định quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai là một trong 15 nội dung quản lý nhà nước về đất đai được quy định tại Chương 2, Điều 22 (Quốc hội nước CHXHCNVN, 2013b). “Quy hoạch sử dụng đất là hệ thống các biện pháp kinh tế, kỹ thuật và pháp chế của Nhà nước về tổ chức sử dụng, quản lý đất đai một cách đầy đủ, hợp lý, khoa học và có hiệu quả cao nhất, thông qua việc tính toán, phân bổ quỹ đất cho các ngành, cho các mục đích sử dụng, cho các tổ chức và cá nhân sử dụng đất đai nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế xã hội và tạo điều kiện bảo vệ đất đai, môi trường sinh thái” (Đoàn Công Quỳ và cs., 2006). 6 Khái niệm trên cho thấy, tổ chức sử dụng đất đai đầy đủ có nghĩa là các loại đất đều được đưa vào sử dụng theo các mục đích nhất định; sử dụng hợp lý đất đai được hiểu là những thuộc tính tự nhiên, vị trí, diện tích đất đai được sử dụng phù hợp với yêu cầu và mục đích sử dụng; sử dụng đất đai khoa học là việc áp dụng thành tựu khoa học công nghệ trong quá trình sử dụng đất; hiệu quả sử dụng đất dược thể hiện ở hiệu quả kinh tế , xã hội và môi trường. Quy hoạch sử dụng đất là một hiện tượng kinh tế xã hội mang tính kinh tế, tính kỹ thuật và tính pháp chế. Tính kinh tế thể hiện ở hiệu quả của việc sử dụng đất đai. Tính kỹ thuật biểu hiện ở các tác nghiệp chuyên môn kỹ thuật điều tra, khảo sát, xây dựng bản đồ, khoanh định, xử lý số liệu... Tính pháp lý có nghĩa là việc sử dụng và quản lý đất đai phải tuân theo các quy định của pháp luật (Đoàn Công Quỳ và cs.,2006). Như vậy, QHSDĐ là cơ sở quan trọng để hình thành các quyết định nhằm tạo điều kiện đưa các loại loại đất vào sử dụng bền vững và mang lại lợi ích kinh tế, xã hội cao nhất. Nó thể hiện hai chức năng quan trọng: điều chỉnh các mối quan hệ về đất đai và tổ chức sử dụng đất đai. 2.1.2.2. Hệ thống quy hoạch sử dụng đất Có nhiều quan điểm khác nhau về cách phân loại QHSDĐ. Tuy nhiên, mọi quan điểm đều dựa trên những căn cứ hoặc cơ sở chung như sau: nhiệm vụ đặt ra đối với quy hoạch; số lượng và thành phần đối tượng nằm trong quy hoạch; phạm vi lãnh thổ quy hoạch (cấp vị lãnh thổ hành chính) cũng như nội dung và phương pháp quy hoạch. Thông thường hệ thống QHSDĐ được phân loại theo nhiều cấp vị khác nhau (như loại hình, dạng, hình thức quy hoạch...) nhằm giải quyết các nhiệm vụ cụ thể về sử dụng đất đai (như điều chỉnh quan hệ đất đai hay tổ chức sử dụng đất như tư liệu sản xuất) từ tổng thể đến thiết kế chi tiết. Đối với nước ta, Luật đất đai năm 2003 quy định QHSDĐ được tiến hành theo lãnh thổ và theo ngành. Hệ thống QHSDĐ theo lãnh thổ hành chính được chia thành 4 cấp: QHSDĐ cả nước; QHSDĐ cấp tỉnh (bao gồm các tỉnh và thành phố trực thuộc trung ương); QHSDĐ (bao gồm các huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh); QHSDĐ cấp xã (bao gồm các xã, phường, thị trấn). Quy hoạch sử dụng đất đai cấp xã được gọi là QHSDĐ chi tiết. Hệ thống QHSDĐ theo ngành bao gồm: QHSDĐ của Bộ Quốc phòng; QHSDĐ của Bộ Công an. Mục đích của quy QHSDĐ theo các cấp lãnh thổ hành chính bao gồm: 7