Tài liệu đánh giá tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện hoành bồ, tỉnh quảng ninh

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN TỬ HOÀNG ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH THỰC HIỆN BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN HOÀNH BỒ, TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60.85.01.03 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. HỒ THỊ LAM TRÀ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Tử Hoàng i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Hồ Thị Lam Trà đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Quản lý đất đai, Khoa Quản lý đất đai - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ, tạo điều kiện tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức các phòng, ban của Ủy ban nhân dân huyện Hoành Bồ: phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm phát triển quỹ đất, phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn; Ủy ban nhân dân thị trấn Trới, Ủy ban nhân dân các xã: Sơn Dương, Hòa Bình, Vũ Oai và Thống Nhất đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Tử Hoàng ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt.................................................................................................. vi Danh mục bảng .......................................................................................................... vii Danh mục hình .......................................................................................................... viii Trích yếu luận văn ....................................................................................................... ix Thesis abstract ............................................................................................................. xi PHẦN 1. MỞ ĐẦU ......................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................2 1.3. Phạm vi nghiên cứu .........................................................................................2 1.4. Đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ..................................................3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................................5 2.1. Khái quát về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất .............................................................................................................5 2.1.1. Một số khái niệm .............................................................................................5 2.1.2. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ..........................................6 2.1.3. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ..................................8 2.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ..............9 2.2. Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở một số nước và tổ chức trên thế giới .......................................................................................................... 11 2.2.1. Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở một số nước trên thế giới ......... 11 2.2.2. Quy định bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của Ngân hàng Thế giới và Ngân hàng phát triển Châu Á .........................................................................16 2.2.3. Kinh nghiệm cho công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại Việt Nam ......... 18 2.3. Chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại việt nam qua các giai đoạn ............................................................................. 19 2.3.1. Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu đất .................. 19 2.3.2. Quy định về tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng ............. 29 iii 2.4. Thực tiễn bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của cả nước và tại một số địa phương .......................................................................................................... 30 2.4.1. Tình hình thực hiện thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên phạm vi cả nước ......................................................................................................30 2.4.2. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thành phố Hà Nội........................ 31 2.4.3. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thành phố Đà Nẵng ..................... 31 2.4.4. Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh ......................... 32 2.5. Nhận xét, đánh giá ......................................................................................... 33 PHẦN 3. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................. 35 3.1. Địa điểm nghiên cứu ......................................................................................35 3.2. Thời gian nghiên cứu ..................................................................................... 35 3.3. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................36 3.4. Nội dung nghiên cứu...................................................................................... 36 3.5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 36 3.5.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp.............................................................36 3.5.2. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ..............................................................36 3.5.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ..............................................................37 3.5.4. Phương pháp so sánh, phân tích, xử lý số liệu ................................................38 PHẦN 4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................................... 39 4.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình quản lý và sử dụng đất đai huyện Hoành Bồ ............................................................................................39 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................................... 39 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ............................................................................... 41 4.1.3. Tình hình quản lý và sử dụng đất ................................................................... 44 4.1.4. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình quản lý và sử dụng đất................................................................................................49 4.2. Tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại huyện Hoành Bồ..................................................................................51 4.2.1. Tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ...........................................................................................................51 4.2.2. Các văn bản pháp lý có liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất áp dụng trên địa bàn huyện Hoành Bồ .......................... 52 iv 4.3. Kết quả thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại các dự án nghiên cứu ................................................................................ 54 4.3.1. Kết quả thu hồi đất......................................................................................... 54 4.3.2. Kết quả bồi thường đất và tài sản gắn liền với đất .......................................... 57 4.3.3. Kết quả thực hiện hỗ trợ.................................................................................71 4.3.4. Kết quả thực hiện tái định cư .........................................................................81 4.4. Đánh giá tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái đinh cư tại 02 dự án nghiên cứu ..................................................................................................... 82 4.4.1. Đánh giá kết quả thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ............................. 82 4.4.2. Kết quả đánh giá thông qua điều tra ............................................................... 86 4.4.3. Thuận lợi và khó khăn trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Hoành Bồ .......................................97 4.5. Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất ......................................................... 99 4.5.1. Hoàn thiện các quy định của chính sách, pháp luật .........................................99 4.5.2. Công tác tổ chức, thực hiện............................................................................ 99 PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................. 101 5.1. Kết luận ....................................................................................................... 101 5.2. Kiến nghị ..................................................................................................... 102 Tài liệu tham khảo ................................................................................................... 103 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt CHXHCN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa CSHT Cơ sở hạ tầng GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân KT - XH Kinh tế - xã hội PTQĐ Phát triển quỹ đất QSDĐ Quyền sử dụng đất SDĐ Sử dụng đất TĐC Tái định cư UBND Uỷ ban nhân dân vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Hiện trạng cán bộ địa chính – xây dựng cấp xã .....................................45 Bảng 4.2. Tình hình đo đạc, thành lập bản đồ ....................................................... 46 Bảng 4.3. Tình hình cấp GCNQSDĐ trên địa bàn huyện.......................................47 Bảng 4.4. Hiện trạng sử dụng đất năm 2016 huyện Hoành Bồ............................... 48 Bảng 4.5. Kết quả thu hồi đất giai đoạn 2012 - 2016 ............................................. 52 Bảng 4.6. Tổng hợp diện tích đất thu hồi ở Dự án 1 ..............................................54 Bảng 4.7. Tổng hợp diện tích đất thu hồi ở Dự án 2 ..............................................56 Bảng 4.8. Kết quả xác định đối tượng được bồi thường về đất của 02 dự án .........63 Bảng 4.9. Tổng hợp giá đất bồi thường Dự án 1.................................................... 64 Bảng 4.10. Tổng hợp giá đất bồi thường Dự án 2.................................................... 65 Bảng 4.11. Tổng hợp bồi thường về tài sản gắn liền với đất .................................... 71 Bảng 4.12. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ của Dự án 1...................................................76 Bảng 4.13. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ của Dự án 2...................................................80 Bảng 4.14. Tổng hợp kết quả tái định cư của 02 dự án ............................................82 Bảng 4.15. Bảng tổng hợp kết quả điều tra đối với người có đất thu hồi..................86 Bảng 4.16. Bảng tổng hợp kết quả phỏng vấn cán bộ có liên quan đến công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ....................... 93 vii DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ vị trí 02 Dự án nghiên cứu trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh ............................................................................................. 35 Hình 4.1. Dự án Công viên nghĩa trang An Lạc.......................................................55 Hình 4.2. Dự án Đường cao tốc Hạ Long – Vân Đồn .............................................. 57 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Tử Hoàng Tên Luận văn: "Đánh giá tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh" Chuyên ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60.85.01.03 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu Phân tích, đánh giá thực trạng việc áp dụng chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh; đề xuất, giải pháp về mặt chính sách và việc tổ chức thực hiện nhằm đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; tăng cường hiệu quả công tác quản lý nhà nước về đất đai. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp: Thu thập tài liệu, số liệu về điều kiện tự nhiên, KT-XH của huyện Hoành Bồ tỉnh Quảng Ninh; các văn bản quy phạm pháp luật áp dụng cho các dự án. - Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Dự án lựa chọn là dự án có vốn đầu tư lớn, việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư liên quan đến nhiều hộ gia đình, cá nhân và nhiều loại đất. - Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp: Lấy ý kiến bằng Phiếu điều tra với cán bộ thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và các hộ gia đình, cá nhân có đất thu hồi. - Phương pháp so sánh, phân tích, xử lý số liệu: Phân tích lô-gíc định tính về dữ liệu; phân tích số liệu thống kê định lượng; xử lý số liệu thống kê bằng phần mềm Microsoft Excel. Kết quả nghiên cứu chính - Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình quản lý và sử dụng đất đai của huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. - Tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. - Kết quả thực hiện tại 02 dự án nghiên cứu và đánh giá kết quả thực hiện; đưa ra thuận lợi, khó khăn và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. ix Một số kết luận chủ yếu 1. Hoành Bồ là huyện miền núi nằm ở phía Bắc của tỉnh Quảng Ninh với địa hình và thành phần dân số phức tạp; điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội đa dạng và không đồng đều giữa các khu vực. Công tác quản lý đất đai trong thời gian qua thực hiện khá tốt, dẫn đến việc xác định đối tượng và điều kiện được bồi thường cơ bản thuận lợi. 2. Số lượng cán bộ của phòng Tài nguyên và Môi trường còn thiếu so với yêu cầu công việc đặt ra. Bên cạnh đó, trình độ chuyên môn nghiệp vụ của cán bộ địa chính – xây dựng cấp xã chưa đồng đều, khả năng tiếp cận, ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế dẫn đến công tác quản lý đất đai cấp cơ sở còn nhiều hạn chế. 3. Chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của Dự án 1 được thực hiện theo quy định của Luật đất đai năm 2003 và Dự án 2 được thực hiện theo quy định của Luật Đất đai năm 2013 cho nên giá đất bồi thường của Dự án 1 là giá đất theo Bảng giá đất của UBND tỉnh quy định và của Dự án 2 là giá đất cụ thể do UBND tỉnh quyết định. Nhìn chung, người có đất thu hồi tại hai dự án đều có sự thắc mắc về áp giá bồi thường còn thấp hơn so với giá thực tế chuyển nhượng trên thị trường. Bên cạnh đó, Dự án 1 được áp dụng chính sách hỗ trợ đất vườn, ao và đất nông nghiệp trong khu dân cư, còn Dự án 2 không có khoản hỗ trợ này dẫn đến việc so bì khiếu nại của người có đất thu hồi. 4. Hộ đủ điều kiện bố trí tái định cư chủ yếu lựa chọn hình thức tự lo chỗ ở hoặc tái định cư tại chỗ vì các khu tái định cư không gần các trục đường giao thông, cơ sở hạ tầng chưa được bảo đảm đời sống của người dân. Việc tổ chức thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn huyện cơ bản được thực hiện nghiêm túc, công khai, dân chủ và theo đúng quy định của pháp luật. 5. Để thực hiện tốt công tác bồi thường, GPMB tại địa phương thì cần thiết phải hoàn thiện các quy định của chính sách, pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; nâng cao năng lực cán bộ thực hiện ở các cấp và làm tốt công tác tuyên truyền chính sách, pháp luật đến người sử dụng đất trên địa bàn. x THESIS ABSTRACT Mastes candidate: Nguyen Tu Hoang Thesis title: Evaluation of the implementation of compensation, support and resettlement upon land recovery by the State in a number of projects in Hoanh Bo district, Quang Ninh province. Major: Land Management Code: 60.85.01.03 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives To analyze and evaluate the actual situation of the application of policies on compensation, support and resettlement upon land recovery by the State in a number of projects in Hoanh Bo district, Quang Ninh province; to propose policy measures and implementation arrangements to accelerate the pace of land acquisition, compensation, support and resettlement; to improve the effectiveness of state management of land. Masterials and Methods - Method of secondary data collection: To collect documents and data on natural and socio-economic conditions of Hoanh Bo district, Quang Ninh province, legal normative documents applicable to the projects. - Method of site selection: The selected projects are large investment ones and the land acquisition, compensation, support and resettlement involve many households, individuals and many types of land. - Method of primary data collection: To collect comments with the questionnaire conducted by officials who implement compensation, support and resettlement when the State recovers land and by households and individuals who have land recovered by the State. - Method of comparison, analysis, data processing: Qualitative logical analysis of data; Analysis of quantitative statistics; Process statistics using Microsoft Excel. Main findings - Assessment of natural and socio-economic conditions, management and use of land in Hoanh Bo district, Quang Ninh province. - Situation of implementation of compensation, support and resettlement when the State recovers land in Hoanh Bo district, Quang Ninh province. - Results of two research projects and performance evaluation; Give advantages and disadvantages and propose solutions to improve the effectiveness of compensation, support and resettlement when the State recovers land. xi Conclusions 1. Hoanh Bo is a mountainous district located in the northern part of Quang Ninh province with complex terrain and population; diversified and uneven natural and socioeconomic conditions across the regions. The land administration has been performing quite well recently, leading to the facilitation of the identification of beneficiaries and conditions for compensation. 2. The number of staff of the Division of Natural Resources and Environment is lacking compared to the requirements of the work. In addition, the professional qualifications of cadastral and construction officials at the commune level are uneven, their access to and application of information technology are limited leading to the restrictions of the land management at the grassroots level. 3. The compensation, support and resettlement policy of Project 1 shall be implemented in accordance with the provisions of the 2003 Land Law, while that of Project 2 shall be carried out in accordance with the provisions of the 2013 Land Law so that the land compensation price of Project 1 is the land price in accordance with the Land Price List issued by the Provincial People's Committee and that of Project 2 is the specific land price decided by the Provincial People's Committee. In general, people with land recovered in two projects have questions about the compensation price which is lower than the actual transfer price on the market. In addition, Project 1 is implementing a policy of supporting garden, pond land and agricultural land in residential areas, while Project 2 does not have this support, which leads to the comparison and complaints from people with land recovered. 4. Households eligible for resettlement arrangement mainly choose to arrange their own accommodation or on-site resettlement because the resettlement areas are not close to the roads, and their infrastructure does not satisfy the lives of people. The implementation of compensation, support and resettlement in the district is basically implemented seriously, publicly, democratic and in accordance with the law. 5. In order to perform effectively the work of compensation and site clearance in the locality, it is necessary to complete the provisions of the policies and legislation on compensation, support and resettlement when the State recovers land; to improve the capacity of implementing staff at all levels and to carry out well the policy and law dissemination activities to the land users in the locality. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong thời kỳ thực hiện đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế là điều tất yếu, phát triển đồng bộ với quá trình này là sự xuất hiện nhiều đô thị mới, khu công nghiệp, khu kinh tế, khu du lịch, cơ sở hạ tầng cũng cần mở rộng để đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn. Trong khi quỹ đất hiện có dành cho các hạng mục trên không thể đáp ứng được nhu cầu của sự phát triển, vì vậy việc chuyển mục đích sử dụng đất (nông nghiệp, đất ở, đất chưa sử dụng…) sang mục đích sử dụng đất chuyên dùng là điều không thể tránh khỏi. Nhu cầu chuyển đổi đất đai đang tạo nên một áp lực ngày càng tăng. Theo báo cáo chưa đầy đủ của 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, sau khi triển khai thực hiện Luật Đất đai năm 2003, tổng diện tích đất đã thu hồi là 728 nghìn ha (trong đó có 536 nghìn ha đất nông nghiệp) của 826.012 hộ gia đình, cá nhân để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế - xã hội (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2012). Cũng theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường (2012), tình hình khiếu nại, tố cáo về đất đai vẫn diễn biến phức tạp, ngày càng gay gắt, kéo dài và tập trung chủ yếu về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, đặc biệt là các dự án phát triển các khu đô thị (chiếm gần 70% tổng số vụ khiếu nại, tố cáo), dẫn đến tiềm ẩn sự mất ổn định ở một số nơi. Trong tình trạng chuyển đổi đất đai mạnh như vậy, vấn đề thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là khâu then chốt, quan trọng để chuẩn bị mặt bằng triển khai thực hiện các công trình, dự án phục vụ cho mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế - xã hội của đất nước; đồng thời giải quyết được các vấn đề liên quan đến việc làm, thu nhập, giảm khiếu kiện của người bị thu hồi đất, giữ ổn định và công bằng xã hội. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, quá trình đô thị hóa trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh đang diễn ra rất mạnh, rất nhiều dự án đã và đang triển khai với mục đích phát triển kinh tế, cho công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đô thị hóa. Đặc biệt, huyện Hoành Bồ là nơi đang diễn ra quá trình phát triển mạnh về cơ sở hạ tầng, các nhà máy, khu du lịch…. phục vụ mục tiêu thu hút đầu tư để phát triển kinh tế, xã hội. Từ năm 2012 đến nay, huyện Hoành Bồ đã thực hiện bồi thường, 1 hỗ trợ, tái định cư và di dời nhiều hộ dân để có được quỹ đất triển khai các dự án, công trình. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện còn nhiều tồn tại bất cập do chính sách pháp luật thường xuyên thay đổi, giá đất bồi thường chưa phù hợp giá thị trường gây nên tình trạng nhiều hộ dân còn chưa đồng tình với việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư của cơ quan Nhà nước dẫn đến chưa bàn giao mặt bằng, một số trường hợp phải tổ chức cưỡng chế thu hồi đất. Để đánh giá tình hình bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất thực hiện các dự án nói chung và trên địa bàn huyện Hoành Bồ nói riêng, góp phần đề xuất hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, tôi tiến hành nghiên cứu Đề tài: ''Đánh giá tình hình thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại một số dự án trên địa bàn huyện Hoành Bồ - tỉnh Quảng Ninh''. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Phân tích, đánh giá thực trạng việc áp dụng chính sách về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại 02 dự án trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. - Đánh giá những ưu điểm và vấn đề còn tồn tại, hạn chế trong việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất để từ đó đưa ra những đề xuất, giải pháp thiết thực cả về mặt chính sách lẫn việc tổ chức thực hiện nhằm đẩy nhanh tiến độ bồi thường, GPMB; tăng cường hiệu quả công tác quản lý nhà nước về đất đai trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Đề tài nghiên cứu trên phạm vi huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh và đi sâu nghiên cứu công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để thực hiện 02 dự án: - Dự án Công viên nghĩa trang An Lạc: Nghĩa trang An Lạc, tọa lạc trên Cao nguyên của dãy núi cao vùng Đông Bắc, thuộc xã Vũ Oai và xã Hòa Bình của huyện Hoành Bồ. Mặt tiền Nghĩa trang nằm trên đường Bắc Cửa Lục, có điểm đấu nối với đường Cao tốc Hạ Long - Hải Phòng và cao tốc Hạ Long - Vân Đồn. Nghĩa trang An Lạc nằm giữa tâm đường kính thành phố Hạ Long và Cẩm Phả, cách trung tâm hai đô thị lớn của tỉnh Quảng Ninh khoảng 15 km và cách thị trấn Trới, huyện Hoành Bồ khoảng 20km. Đến nay, dự án đã thực hiện xong công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng để đưa đất vào thực hiện dự án. - Dự án đường cao tốc Hạ Long – Vân Đồn: Cao tốc Hạ Long - Vân Đồn 2 là dự án đầu tư xây dựng tuyến đường mới theo hình thức BOT, có tổng mức đầu tư hơn 12.000 tỷ đồng. Đường cao tốc có quy mô 4 làn xe, vận tốc thiết kế 100km/h có tổng chiều dài gần 60km đi qua thành phố Hạ Long, huyện Hoành Bồ, thành phố Cẩm Phả và huyện Vân Đồn. Trong đó, đoạn đi qua huyện Hoành Bồ dài nhất với 29,2 km, được khởi công từ tháng 9 năm 2015. Xác định đây là dự án động lực, góp phần hoàn thiện hệ thống giao thông liên vùng, phát huy lợi thế, thu hút đầu tư về khu kinh tế Vân Đồn và những nơi tuyến đường đi qua. UBND huyện Hoành Bồ đã cơ bản thực hiện thu hồi đất, phê duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và cho trả tiền bồi thường cho người có đất thu hồi, bàn giao mặt bằng cho nhà đầu tư để thi công dự án. 1.4. ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 1.4.1. Đóng góp mới Qua tìm hiểu phân tích đánh giá tình hình thực hiện công tác GPMB tại huyện Hoành Bồ, đã tìm ra những tồn tại, khó khăn và nguyên nhân trong việc áp dụng chính sách pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để đưa ra các đề xuất, giải pháp về cơ chế, chính sách nhằm nâng cao hiệu quả trong công tác GPMB trên địa bàn huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh và những địa phương tương tự. 1.4.2. Ý nghĩa khoa học Góp phần làm rõ cơ sở lý luận của các quy định pháp luật đất đai về thu hồi đất và bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo hướng đổi mới cho phù hợp hơn với mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh toàn diện công cuộc CNH, HĐH đất nước, góp phần đổi mới hệ thống pháp luật đất đai nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện GPMB các dự án đầu tư, bảo đảm đầy đủ quyền lợi cho người có đất thu hồi. 1.4.3. Ý nghĩa thực tiễn - Những kết quả nghiên cứu thu được thông qua thực hiện đề tài sẽ bổ sung cơ sở thực tiễn để đánh giá chung thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất; góp phần giúp các nhà quản lý tại địa phương chỉ đạo và thực hiện tốt công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý đất đai tại địa phương. - Đóng góp để giải quyết vấn đề thực tiễn bức xúc đang đặt ra hiện nay ở 3 huyện Hoành Bồ, đồng thời còn là tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự huyện Hoành Bồ, tỉnh Quảng Ninh. - Giúp các hộ gia đình, cá nhân hiểu rõ hơn chính sách pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất, bảo đảm đầy đủ quyền lợi cho người có đất thu hồi, qua đó góp phần giảm thiểu tình trạng khiếu nại của người dân. 4 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. KHÁI QUÁT VỀ THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT 2.1.1. Một số khái niệm - Bồi thường: Theo quy định tại khoản 12 Điều 3 của Luật Đất đai năm 2013 thì “bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất”. Ngoài việc bồi thường về đất, Luật Đất đai (khoản 13 Điều 3) còn đưa ra khái niệm chi phí đầu tư vào đất còn lại để áp dụng bồi thường cho người có đất thu hồi mà không được bồi thường về đất “chi phí đầu tư vào đất còn lại bao gồm chi phí san lấp mặt bằng và chi phí khác liên quan trực tiếp có căn cứ chứng minh đã đầu tư vào đất mà đến thời điểm Nhà nước thu hồi đất còn chưa thu hồi được”. Bên cạnh đó, Luật Đất đai cũng quy định việc bồi thường thiệt hại về nhà ở, công trình xây dựng, cây trồng, vật nuôi trên đất khi Nhà nước thu hồi đất. - Hỗ trợ: Tại khoản 14 Điều 3 của Luật Đất đai năm 2013 quy định “Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển”. Nhà nước giúp đỡ người bị thu hồi đất thông qua các khoản hỗ trợ bao gồm: Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; thu hồi đất ở kết hợp kinh doanh dịch vụ của hộ gia đình, cá nhân mà phải di chuyển chỗ ở; hỗ trợ tái định cư đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà phải di chuyển chỗ ở và hỗ trợ khác. Các khoản hỗ trợ này được hiểu là phần cho thêm của Nhà nước sau khi đã bồi thường sòng phẳng và là khoản điều tiết từ phần giá trị gia tăng từ đất đai mà không phải là do đầu tư của người sử dụng đất mang lại. Như vậy, khác với bồi thường là việc trả lại một các tương xứng những giá trị bị thiệt hại, thì hỗ trợ mang tính chính sách, trợ giúp thêm của Nhà nước, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước đối với sự hi sinh, mất mát của người có đất thu hồi cho những lợi ích chung của đất nước, của cộng đồng. - Tái định cư: Tái định cư là việc Nhà nước bố trí đất ở, nhà ở tại nơi mới cho những người bị Nhà nước thu hồi đất ở mà họ không còn chỗ ở nào khác (Asian Development Bank, 1998). Đối với các khu tái định cư tập trung phải 5 được xây dựng cơ sở hạ tầng đồng bộ, bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng, phù hợp với điều kiện, phong tục, tập quán của từng vùng, miền; khu tái định cư được lập cho một hoặc nhiều dự án; nhà ở, đất ở trong khu tái định cư được bố trí theo nhiều cấp nhà, nhiều mức diện tích khác nhau phù hợp với các mức bồi thường và khả năng chi trả của người được tái định cư (Điều 85 của Luật Đất đai năm 2013 và khoản 3 Điều 26 Nghị định số 47/2014/NĐ-CP). - Giá đất: Theo quy định tại khoản 19 Điều 3 của Luật Đất đai năm 2013 thì “giá đất là giá trị của quyền sử dụng đất tính trên một đơn vị diện tích đất”. Có những phương pháp xác định giá đất phổ biến trên thế giới và đã được áp dụng tại Việt Nam là: phương pháp so sánh trực tiếp; phương pháp thu nhập; phương pháp chiết trừ và phương pháp thặng dư. Đối với từng loại đất, sẽ lựa chọn phương pháp cụ thể để áp dụng, ví dụ: phương pháp so sánh trực tiếp chủ yếu áp dụng cho xác định giá đất ở, phương pháp thu nhập chủ yếu áp dụng cho đất nông nghiệp. 2.1.2. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư - Đảm bảo lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng Thông qua việc thu hồi đất Nhà nước tạo được một quỹ đất sạch cần thiết để phục vụ vào phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuât, đảm bảo an ninh quốc phòng, an sinh xã hội và phát triển kinh tế; phát triển các cơ sở kinh tế, các khu công nghiệp, các cơ sở sản xuất – kinh doanh, khu đô thị, khi vui chơi giải trí, công viên cây xanh. Qua đó, làm tăng thêm khả năng thu hút đầu tư từ các nhà đầu tư trong nước và ngoài nước nhằm phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Việc thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tốt sẽ đẩy nhanh tiến độ thu hồi đất góp phần gián tiếp vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỷ trọng sản xuất nông nghiệp, tăng tỉ trọng sản xuất công nghiệp, dịch vụ. Khi diện tích đất sản xuất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp, Nhà nước thực hiện các biện pháp hỗ trợ cho người nông dân bị mất đất sản xuất trong việc đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp, tìm kiếm việc làm mới, góp phần rút bớt một lực lượng lao động ở nông thôn chuyển sang làm việc trong khu vực sản xuất phi nông nghiệp và dịch vụ. - Đảm bảo giải quyết hài hòa lợi ích kinh tế - xã hội giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người có đất thu hồi Có thể thấy một phần nguồn lực đất đai vẫn chưa được sử dụng có hiệu 6 quả, tác động đến mục tiêu kinh tế - xã hội, tăng trưởng kinh tế và gây thất thu cho ngân sách nhà nước mà nguyên nhân chủ yếu còn chưa giải quyết được quan hệ lợi ích kinh tế - xã hội trong các quan hệ đất đai giữa nhà nước, nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi. Tình trạng chung hiện nay mới chỉ chú trọng đến lợi ích trước mắt, nhắm đến khoản lợi nhuận từ đất đai (do quy hoạch) mang lại, các chủ thể đang ra sức khai thác, chuyển nhượng, cho thuê, chuyển đổi nhiều diện tích đất đai màu mỡ sang các loại đất phi nông nghiệp, trong khi tình trạng người dân thiếu việc làm, chuyển đổi nghề nghiệp chưa được coi trọng. Quan hệ lợi ích giữa 3 bên hiện nay còn nhiều bất cập: người sử dụng đất bị thu hồi luôn mong muốn được bồi thường thỏa đáng, các nhà đầu tư muốn tối đa hóa lợi nhuận bằng mọi cách, trong khi đó Nhà nước chỉ thực hiện thu các khoản với mức thu thấp và trong nhiều trường hợp còn bị khấu trừ hết bởi tiền bồi thường mà nhà đầu tư đã ứng trước (Chu Văn Thỉnh, 2000). Trên cơ sở nhận thức rõ quan điểm phát triển kinh tế gắn liền với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, cần thống nhất, đồng bộ chính sách kinh tế với chính sách xã hội trên cơ sở xem xét các yếu tố khách quan và chủ quan một cách khoa học, đánh giá đúng mức lợi ích giữa các bên từ đó tìm ra cách giải quyết hài hòa lợi ích, không triệt tiêu bất cứ bên nào và lợi ích của các bên cần được tôn trọng và bảo vệ, tăng sự đồng thuận, phù hợp với xu hướng của xã hội hiện đại. Cũng như các loại tài nguyên thiên nhiên khác, đất đai hàm chứa những giá trị khác nhau: giá trị sử dụng trực tiếp (ví dụ giá trị về quyền sử dụng đất trên thị trường…) giá trị sử dụng gián tiếp (giá trị sinh thái, môi trường,…) và giá trị vô hình (giá trị mang tính tâm linh, thiêng liêng …). Vì vậy, mức bồi thường cho người dân khi bị thu hồi đất như thế nào cho hợp lý và hài hòa lợi ích cần được giải quyết trong thực tế quản lý và sử dụng đất của chúng ta. Do đó, việc đảm bảo hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người có đất bị thu hồi cần được xác định rõ ràng trên cơ sở Nhà nước điều tiết lợi ích giữa nhà đầu tư với người bị thu hồi đất bảo đảm người bị thu hồi đất chấp thuận, ổn định đời sống; đồng thời, Nhà nước cần ban hành các chính sách bồi thường hợp lý để buộc các doanh nghiệp sử dụng đất tiết kiệm, phát triển theo hướng bền vững nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư, đổi mới công nghệ theo hướng thân thiện môi trường (Phạm Đức Phong, 2002). 7