Tài liệu đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở một số dự án trên địa bàn huyện đông sơn tỉnh thanh hóa

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN THỊ CHUNG ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI ĐỊNH CƯ Ở MỘT SỐ DỰ ÁN TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ĐÔNG SƠN - TỈNH THANH HOÁ Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Khắc Thời NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Chung i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này ngoài sự nỗ lực của bản thân tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của cơ quan, các thầy cô, bạn bè đồng nghiệp và gia đình. Trước tiên tôi xin bầy tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS: Nguyễn Khắc Thời người đã tận tình hướng dẫn và đóng góp những ý kiến quý báu trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo Khoa Quản lý đất đai, Ban Quản lý Đào tạo – Học viện nông nghiệp Việt Nam đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn tới tất cả các đồng nghiệp, bạn bè và người thân đã luôn động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn đúng thời gian quy định. Hà Nội, ngày 03 tháng 5 năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Thị Chung ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn ................................................................................................................... ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt.................................................................................................. vi Danh mục bảng .......................................................................................................... vii Trích yếu luận văn ..................................................................................................... viii Thesis abstract ...............................................................................................................x Phần 1. Phần mở đầu ..................................................................................................1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................1 1.2. Mục đích và yêu cầu ........................................................................................2 1.3. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................2 1.4. Những đóng góp mới của đề tài .......................................................................2 1.5. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài ..............................................3 Phần 2. Tổng quan tài liệu ..........................................................................................4 2.1. Cơ sở lý luận của công tác bồi thường, hỗ trợ và tđc .............................................4 2.1.1. Một số khái niệm .............................................................................................4 2.1.2. Sự cần thiết của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ...............................5 2.1.3. Đặc điểm và những yếu tố tác động đến công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.............................................................................................................6 2.2. Công tác bồi thường, hỗ trợ của một số nước ................................................. 11 2.2.1. Hàn Quốc ...................................................................................................... 11 2.2.2. Trung Quốc ...................................................................................................12 2.2.3. Ấn Độ ............................................................................................................ 13 2.2.4. Australia ........................................................................................................ 14 2.2.5. Quy định bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi thu hồi đất của một số tổ chức quốc tế .................................................................................................. 14 2.3. Chính sách về bồi thường, hỗ trợ và tđc ở Việt Nam ......................................18 2.3.1. Thời kỳ trước khi có Luật Đất đai năm 1987 .................................................. 18 2.3.2. Thời kỳ năm 1988 đến năm 1993 ...................................................................18 2.3.3. Thời kỳ năm 1993 đến năm 2003 ................................................................... 18 2.3.4. Các quy định về bồi thường, hỗ trợ thực hiện Luật Đất đai năm 2003 ............ 20 iii 2.3.5. Các quy định về bồi thường, hỗ trợ theo Luật Đất đai năm 2013 và các văn bản dưới Luật ..........................................................................................21 2.3.6. Các quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của tỉnh Thanh Hóa ...........25 2.4. Thực trạng về bồi thường, hỗ trợ và tđc khi nhà nước thu hồi đất tại việt nam và tỉnh Thanh Hóa .................................................................................. 26 2.4.1. Thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi nhà nước thu hồi đất tại Việt Nam .................................................................................................. 26 2.4.2. Thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi nhà nước thu hồi đất tại tỉnh Thanh Hóa .........................................................................................28 2.5. Những bài học rút ra từ thực tiễn công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư .......... 31 Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu ........................................................ 33 3.1. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................33 3.2. Nội dung nghiên cứu: .................................................................................... 33 3.3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 34 3.3.1. Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp ............................................................34 3.3.2. Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp ...............................................................34 3.3.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu .............................................................. 35 3.3.4. Phương pháp tống kê và xử lý, số liệu thống kê ............................................. 35 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .................................................................36 4.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Đông Sơn .....................................36 4.1.1. Điều kiện tự nhiên ......................................................................................... 36 4.1.2. Điều kiện kinh tế - Xã hội .............................................................................. 37 4.1.3 Đánh giá chung về điều kiện kinh tế - xã hội huyện Đông Sơn ....................... 40 4.2. Tình hình quản lý, sử dụng đất và hiện trạng sử dụng đất đai ......................... 41 4.2.1. Tình hình quản lý đất đai huyện Đông Sơn .................................................... 41 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất 2016 .......................................................................... 43 4.2.3. Đánh giá chung về tình hình quản lý sử dụng đất đai .....................................47 4.3. Tình hình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư huyện Đông Sơn giai đoạn 2011- 2016. ....................................................................49 4.4. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trơ, tái định cư tại 2 dự án nghiên cứu........ 49 4.4.1. Các văn bản pháp quy liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại 2 dự án nghiên cứu huyện Đông Sơn ................................................................ 49 4.4.2. Trình tự thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư các dự án thuộc huyện Đông Sơn ............................................................................................51 iv 4.4.3. Khái quát các dự án nghiên cứu ..................................................................... 58 4.4.4. Đối tượng và điều kiện được bồi thường, hỗ trợ, tái định cư........................... 59 4.4.5. Giá đất tính bồi thường, hỗ trợ: ...................................................................... 62 4.4.6. Bồi thường tài sản, vật kiến trúc và cây cối hoa màu tại 02 dự án nghiên cứu ........ 66 4.4.7. Chính sách hỗ trợ tại các dự án nghiên cứu .................................................... 69 4.4.8. Việc thực hiện chính sách tái định cư tại 2 dự án nghiên cứu .........................75 4.4.9. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư các dự án nghiên cứu ............ 77 4.5. Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư .......................................................................................................... 82 4.5.1. Giải pháp về chính sách và thực hiện các chính sách ......................................82 4.5.2. Giải pháp về trình tự, thủ tục thực hiện bồi thường, hỗ trợ .............................82 4.5.3. Giải pháp về bồi thường................................................................................. 83 4.5.4. Giải pháp về hỗ trợ ........................................................................................83 4.5.5. Các giải pháp khác ......................................................................................... 84 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ................................................................................... 85 5.1. Kết luận ......................................................................................................... 85 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................86 Tài liệu tham khảo ....................................................................................................... 87 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BTC : Bộ Tài chính BTNMT : Bộ Tài nguyên và Môi trường CCN : Cụm công nghiệp CHXHCN : Cộng hoà xã hội chủ nghĩa CNH-HĐH : Công nghiệp hoá, hiện đại hoá GCN : Giấy chứng nhận GPMB : Giải phóng mặt bằng HĐBT : Hội đồng bồi thường HĐND : Hội đồng nhân dân HSĐC : Hồ sơ địa chính KCN : Khu công nghiệp KHSDĐ : Kế hoạch sử dụng đất KT-XH : Kinh tế xã hội NĐ-CP : Nghị định - Chính phủ QĐ-UBND : Quyết định - Uỷ ban nhân dân QHSDĐ : Quy hoạch sử dụng đất QL : Quốc lộ QSDĐ : Quyền sử dụng đất TĐC : Tái định cư TL : Tỉnh lộ TT : Thông tư TTLT : Thông tư liên tịch TƯ : Trung ương UBMTTQ : Uỷ ban mặt trận tổ quốc UBND : Uỷ ban nhân dân vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Hiện trạng dân số của huyện Đông Sơn năm 2016 ..................................... 38 Bảng 4.2. Hiện trạng sử dụng đất huyện Đông Sơn năm 2016 ................................... 44 Bảng 4.3. Diện tích, cơ cấu sử dụng đất nông nghiệp năm 2016 ................................ 45 Bảng 4.4. Diện tích, cơ cấu sử dụng đất phi nông nghiệp năm 2016 .......................... 46 Bảng 4.5. Khái quát chung về 02 dự án nghiên cứu ...................................................59 Bảng 4.6. Bảng đối tượng được bồi thường và không được bồi thường .....................60 Bảng 4.7. Ý kiến của người dân về việc xác định đối tượng được bồi thường và không được bồi thường thuộc 2 dự án nghiên cứu .....................................61 Bảng 4.8. Tổng hợp đơn giá bồi thường về đất tại 02 dự án ....................................... 64 Bảng 4.9. So sánh mức độ chênh lệch giữa giá bồi thường của 2 dự án và giá thị trường tại thời điểm thu hồi đất .................................................................64 Bảng 4.10. Ý kiến của người bị thu hồi đất về giá đất tính bồi thường tại 2 dự án nghiên cứu ................................................................................................65 Bảng 4.11. Tổng hợp kinh phí bồi thường hoa màu và tài sản trên đất bị thu hồi tại 02 dự án ...............................................................................................67 Bảng 4.12. Ý kiến của người có đất trong việc xác định giá bồi thường cây trồng, công trình, trên đất tại 02 dự án ................................................................. 68 Bảng 4.13. Tổng hợp kinh phí hỗ trợ cho người có đất bị thu hồi tại 02 dự án ............. 73 Bảng 4.14. Ý kiến của người có đất bị thu hồi trong việc thực hiện các chính sách hỗ trợ ........................................................................................................ 74 vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Thị Chung Tên luận văn: “Đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở một số dự án trên địa bàn huyện Đông Sơn - tỉnh Thanh Hoá” Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Tên cơ sở đào tạo: Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Mục đích nghiên cứu - Đánh giá được thực trạng việc tổ chức thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở 2 dự án tại huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. - Đề xuất được một số giải pháp góp phần giải quyết những tồn tại, khó khăn trong quá trình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn của đề tài - Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về chính sách đền bù đất và các tài sản gắn liền trên đất khi thu hồi đất ở các dự án phát triển kinh tế và xã hội. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách xây dựng và hoàn thiện một số chính sách đất đai, đồng thời giúp cho các nhà Quản lý quản lý tốt hơn quỹ đất của mình. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp Phương pháp chọn điểm nghiên cứu Phương pháp tống kê và xử lý, số liệu thống kê Phương pháp phân tích so sánh Kết quả chính và kết luận 1. Huyện Đông Sơn là huyện Đồng bằng nằm ở của ngõ phía Tây của tỉnh Thanh Hóa. Huyện Đông Sơn có 16 đơn vị hành chính gồm 1 thị trấn và 15 xã với tổng dân số là: 74581 khẩu, số hộ 20989 hộ là khu vực có mật độ dân số tương đối cao trong tỉnh. Theo thống kê đất đai năm 2016 tổng diện tích tự nhiên của huyện là 8240,62 ha, trong đó diện tích đất nông nghiệp là 5240,69 ha chiếm 63,6 % tổng diện tích đất tự nhiên của huyện Đông Sơn. 2. Giai đoạn từ năm 2011 – 2016 trên địa bàn huyện Đông Sơn đã triển khai 6 dự án có liên quan đến bồi thường giải phóng mặt bằng, diện tích thu hồi 47,45 ha, viii Tổng số hộ bị ảnh hưởng là 2772 hộ. 3. Về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại 02 Dự án nghiên cứu cho thấy: - Dự án 1. Khu đô thị Đông Sơn có diện tích thu hồi là 69.263,6 m2 với tổng kinh phí bồi thường là 18.490.716.800 đồng liên quan đến 603 hộ dân có đất nông nghiệp và 110 hộ dân có đất ở . Tổng số tiền bồi thường là: 40.221.150.000. - Dự án 2: Đường vành đai Phía Tây với diện tích thu hồi là 40.000 m2 liên quan đến 81 hộ dân có đất nông nghiệp, 4 hộ có đất ở. Tổng số tiền là 16.555.930.000 đồng. - Về xác định đối tượng bồi thường, hỗ trợ của 02 dự án được xác định một cách, tỷ mỷ, chính xác 100% số phiếu đồng ý về đối tượng được bồi thường và không được bồi thương, hỗ trợ. - Bồi thường, hỗ trợ về đất nông nghiệp tại dự án 1: khu đô thị mới Đông Sơn có 54/552 hộ chiếm 10 % số hộ không đồng thuận; tại dự án 2 đường vành đai phía tây có 5/85 hộ chiếm 6% số hộ không đồng thuận. - Giá bồi thường, hỗ trợ về công trình, vật kiến trúc, bồi thường về cây trồng hoa màu trên đất thì 100% số hộ được hỏi đồng thuận với đơn giá bồi thường về công trình, vật kiến trúc, bồi thường cây trồng hoa màu trên đất tại thời điểm thu hồi. - Về khoản hỗ trợ ổn định đời sống, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm, hỗ trợ tiền thưởng tiến độ bàn giao mặt bằng và 100% các hộ hài lòng với các khoản hỗ trợ này. Tất cả người dân bị thu hồi đất tại 2 dự án nghiên cứu đều đồng ý với giá đất nông nghiệp tính bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất, còn đối với trường hợp thu hồi đất ở do giá đất bồi thường thấp hơn khá nhiều (1,9 đến 2,13) so với giá chuyển nhượng thực tế trên thị trường, do vậy mức độ đồng thuận của người dân không cao. Dự án 1 có 35% hộ dân không đồng ý với mức giá đền bù; dự án 2 có 100% hộ dân không đồng ý với mức bồi thường về đất ở. Tuy nhiên do các dự án GPMB trên đều phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế tập trung nên mặc dù biết giá bồi thường và chính sách hỗ trợ thấp nhưng người sử dụng đất vẫn chấp hành chủ trương, chính sách và chế độ chính sách của nhà nước. Qua đó có thể khẳng định rằng với sự lãnh đạo sâu sát của Đảng, sự vào cuộc quyết liệt của các cấp chính quyền và sự đồng thuận của người dân thì công tác GPMB tuy rất khó khăn, phức tạp nhưng sau khi đã dân chủ công khai người dân tại các dự án nghiên cứu đều chấp hành tốt. 4. Để góp phần hoàn thiện hơn công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất cần thực hiện các giải pháp sau: Giải pháp về chính sách và thực hiện chính sách; giải pháp về trình tự thực hiện bồi thường GPMB; giải pháp về bồi thường; giải pháp về hỗ trợ và các giải pháp khác. ix THESIS ABSTRACT Master candidate: Nguyen Thi Chung Thesis title: “Evaluation of compensation, support and resettlement work at some projects in locality Dong Son district, Thanh Hoa province”. Major: Land management Code: 60 85 01 03 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives Evaluation reality of performing compensation, support policies, resettlement at two projects in locality Son Dong district, Thanh Hoa province”. Propose some solution to contribute to solving the consists, difficulties in the implementation process compensation, support and resettlement work, to speed up the implementation of investment projects in the area. Materials and Methods - Method of secondary materials collection - Method of investigation primary data. - Method of study site selection. - Method of statistics, data processing - Method of comparative analysis. Main findings and conclusions 1. Dong Son is a plain district, locates at the western gateway of Thanh Hoa province. Dong Son district has 16 administrative units including 1 town and 15 communes, with total numbers 74,581 people; 20,989 households; is the area which the population density is relatively high in province. According to land statistics in 2016, the total natural area of the district is 8,240,620,000 m2, inside area of agricultural land is 5,240,690,000 m2 accounting for 63.6% of the total natural area of Dong Son district. 2. The period from 2011 – 2016, in locality Dong Son district had deployed 6 projects which related to compensation clearance, land area recovered 47,450,000 m2, total number of households which were affected, were 2,772 households. 3. The compensation, support and resettlement work at two projects which were studied showed: - Project 1: Dong Son urban area had a recovery area of 69,263,6 m2, with total compensation cost was 18.490.716.800 Viet Namese dong, related to 603 households who had agricultural land and 110 households who had residential land. The total amount of compensation was 40,221,150,000 Viet Namese dong. x - Project 2: The west ring road with a recovery area was 40.000 m2, related to 81 households who had agricultural land and 4 households who had residential land. The total amount of compensation was 16.555.930.000 VND. - Determining the subject of compensation, support of two projects was determined meticulously, exactly, 100% of the votes agreed about the subject whom were compensated and were not compensated, supported. - Compensation, support for agricultural land in project 1: The new urban area of Dong Son had 54/552 households, accounting for 10% of non-compliant households. At project 2 of the western ring road had 5/85 households, accounting for 6% of noncompliant households. - Price compensation, support on the project, structure, compensation for crops on the land, 100% number of households, whom were asked, agreed with compensation price about the project, structure, compensation for crops on the land at the time of eviction. - 100% households satisfied with the allowance to stabilize the life, change job, search job, support bonus progress of handover ground. All of the people were recovered land at two project, which were studied, agreed with the price of agricultural land compensation when the government recovered land, in the case of recovering landscape because the compensation land price was much lower (1.9 to 2.13) than actual transfer price on the market, so consensus level of people was not high. Project 1 had 35% of households disagreeing with compensation rates. Project 2 had 100% of households do not agree with the compensation for landscape. However, the projects clearance all served the national interest, public interest and concentrated economic development, although known that the price of compensation and support policies were low, but land users still obeyed the guidelines, policy and policy of the government. Thereby can confirm that with the close leadership of the Party, dratted admission of the authorities and the consensus of the people, site clearance work although was very difficult, complicated, but after the democratic publicity people at the projects were observed well. To contribute to the improvement compensation, support and resettlement work when the government recovers land, need to do the following solutions: Policy solution and policy implementation, solution on the order of implementing compensation site clearance, compensation solution, solution for support and other solutions. xi PHẦN 1. PHẦN MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đất đai là tài nguyên vô cùng quý giá của mỗi quốc gia, là tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế được, là thành phần hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng. Từ ngàn xưa con người đã biết dựa vào đất đai để tồn tại và phát triển. Đất đai có một vai trò vô cùng quan trọng đối với mọi ngành nghề và hoạt động của con người. Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 1992 tại chương II điều 18 đã xác định "Nhà nước thống nhất quản lý đất đai theo quy hoạch và pháp luật, đảm bảo sử dụng đất đúng mục đích và có hiệu quả. Nhà nước giao đất cho các tổ chức và cá nhân sử dụng ổn định lâu dài". Trong quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa và hiện đại hóa đất nước, việc chuyển đổi mục đích sử dụng đất đáp ứng cho phát triển kinh tế xã hội là việc làm tất yếu xẩy ra thường xuyên ở tất cả các địa phương trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Đặc biệt là việc thu hồi đất nông nghiệp và phi nông nghiệp để thực hiện các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng, khu dân cư, khu công nghiệp và thương mại dịch vụ và du lịch. Trong những năm qua công tác GPMB gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện. Để khắc phục những tồn tại đó trong những năm gần đây Nhà nước đã từng bước hoàn thiện pháp luật về đất đai và ban hành các văn bản pháp lý hướng dẫn thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư một cách có hiệu quả. Huyện Đông Sơn là một huyện đồng bằng châu thổ Sông Mã, là một huyện nằm ở trung tâm của tỉnh Thanh Hóa, hiện nay trên địa bàn huyện có rất nhiều dự án đang được triển khai nhưng vẫn còn một số dự án vẫn còn vướng mắc vì chưa GPMB được. Đặc biệt trong tình hình hiện nay việc triển khai các dự án như: Dự án khu đô thị mới Đông Sơn, Dự án đường vành đai Phía Tây thành phố Thanh Hoá, dự án khu tái định cư Đồng Chẹc, .....đang diễn ra mạnh mẽ trên địa bàn huyện thì nhu cầu về quỹ đất tái định cư là hết sức cấp thiết để tạo điều kiện cho người dân có đất ở và giao đất cho chủ dự án để thi công công 1 trình. Tuy nhiên, tiến độ thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trên địa bàn hiện nay còn có nhiều khó khăn, trong chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư về mặt chủ quan và khách quan. Vì những lý do nêu trên, để nhìn nhận đầy đủ về công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá thực trạng công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở một số dự án trên địa bàn huyện Đông Sơn - tỉnh Thanh Hoá” . 1.2. MỤC ĐÍCH VÀ YÊU CẦU a. Mục đích nghiên cứu - Đánh giá được thực trạng việc tổ chức thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ở 2 dự án tại huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. - Đề xuất được một số giải pháp góp phần giải quyết những tồn tại, khó khăn trong quá trình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án đầu tư trên địa bàn. b. Yêu cầu của đề tài - Các số liệu, tài liệu, khảo sát, điều tra phải đảm bảo tính trung thực, chính xác, phản ánh đúng hiện trạng và tình hình thực tế của các dự án đã lựa chọn để nghiên cứu. - Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nhằm tháo gỡ những khó khăn và đẩy nhanh tiến độ thực hiện công tác giải phóng mặt bằng ở một số dự án cần nghiên cứu nói riêng và cả huyện nói chung. 1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Các hộ gia đình cá nhân, các tổ chức sử dụng đất bị ảnh hưởng trực tiếp bởi công tác bồi thường giải phóng mặt bằng thuộc 2 dự án nghiên cứu huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hoá. + Dự án Khu đô thị mới Đông Sơn (Gọi tắt là Dự án I) + Dự án Đường vành đai Phía Tây thành phố (Gọi tắt là dự án II). 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI Đã đánh giá được công tác bồi thường giải phóng mặt bằng ở huyện Đông Sơn và đề xuất các giải pháp hợp lý để đẩy nhanh tiến độ thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ phóng mặt bằng ở các dự án tiếp theo. 2 1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI - Ý nghĩa khoa học: Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận về chính sách bồi thường đất và các tài sản gắn liền trên đất khi thu hồi đất ở các dự án phát triển kinh tế và xã hội. - Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách xây dựng và hoàn thiện một số chính sách đất đai, đồng thời giúp cho các nhà Quản lý quản lý tốt hơn quỹ đất của mình. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TĐC 2.1.1. Một số khái niệm 2.1.1.1. Bồi thường Bồi thường là đền bù những tổn hại đã gây ra. Đền bù là trả lại tương xứng với giá trị hoặc công lao (Trung tâm ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam, 1998). Bồi thường về đất là nhà Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất (Khoản 12, Điều 3, Luật Đất đai năm 2013). 2.1.1.2. Hỗ trợ Hỗ trợ là giúp đỡ nhau, giúp thêm vào (Trung tâm ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam, 1998). Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất bị thu hồi, để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển (Khoản 14, Điều 3, Luật Đất đai năm 2013). 2.1.1.3. Tái định cư Tái định cư là việc di chuyển đến một nơi khác với nơi ở trước đây để sinh sống và làm ăn. TĐC bắt buộc đó là sự di chuyển không thể tránh khỏi khi Nhà nước thu hồi hoặc trưng thu đất đai để thực hiện các dự án phát triển. Tái định cư được hiểu là một quá trình từ bồi thường thiệt hại về đất, tài sản; di chuyển đến nơi ở mới và các hoạt động hỗ trợ để xây dựng lại cuộc sống, thu nhập, cơ sở vật chất tinh thần tại đó. Như vậy, TĐC là hoạt động nhằm giảm nhẹ các tác động xấu về KT-XH đối với một bộ phận dân cư đã gánh chịu vì sự phát triển chung. Hiện nay ở nước ta, khi Nhà nước thu hồi đất mà phải di chuyển chỗ ở thì người sử dụng đất được bố trí TĐC bằng một trong các hình thức sau; - Bồi thường bằng nhà ở; - Bồi thường bằng giao đất ở mới; - Bồi thường bằng tiền để người dân tự lo chỗ ở; Tái định cư là một bộ phận không thể tách rời và giữ vị trí rất quan trọng trong chính sách GPMB. 4 2.1.2. Sự cần thiết của công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư Hiện nay ở các địa phương nói riêng và toàn quốc nói chung. Việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được xác định là một trong những nhiệm vụ rất quan trọng để góp phần đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Sự cần thiết triển khai xây dựng nhiều công trình cơ sở hạ tầng, nhiều khu kinh tế, khu công nghiệp và các cụm công nghiệp, theo đó các cơ sở văn hoá, giáo dục, y tế, thể dục thể thao cũng đuợc phát triển, tốc độ đô thị hoá cũng diễn ra rất mạnh mẽ. - Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư mang tính quyết định vì tiến độ của các dự án, là khâu quan trọng trong thực hiện dự án. Có thể nói: việc bồi thường giải phóng mặt bằng là mấu chốt quan trọng nhất của dự án, là linh hồn của dự án. Việc làm này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của Nhà nước, của chủ đầu tư, mà còn ảnh hưởng đến đời sống vật chất cũng như tinh thần của những người bị thu hồi đất. Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư chính là quá trình thực hiện các công việc liên quan đến việc di dời nhà cửa, cây cối, các công trình xây dựng và một bộ phận dân cư trên một phần đất được quy hoạch cho việc cải tạo, mở rộng hoặc xây dựng một công trình mới. Quá trình bồi thường, hỗ trợ và tái định cư được tính từ khi bắt đầu thành lập Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư đến khi giải phóng mặt bằng xong, tạo quỹ đất sạch và bàn giao đất cho chủ đầu tư. Đây là một quá trình đa dạng và phức tạp thể hiện sự khác nhau giữa các dự án và liên quan trực tiếp đến các bên tham gia và của toàn xã hội. Triển khai thực hiện đúng tiến độ, đúng kế hoạch đề ra sẽ tiết kiệm được thời gian và việc thực hiện dự án có hiệu quả. Ngược lại công tác này chậm, kéo dài gây ảnh hưởng đến tiến độ thi công các công trình cũng như chi phí cho dự án, có khi gây ra thiệt hại không nhỏ trong đầu tư xây dựng (Bộ Tài chính và Bộ TN&MT, 2008). - Mục tiêu phát triển kinh tế và xây dựng đất nước của Đảng và Nhà nước ta đó là: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. Công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là nhiệm vụ chung của cả hệ thống chính trị, không riêng gì đơn vị nào. Do vậy, Hội đồng bồi thường, hỗ trợ và tái định cư và Trung tâm Phát triển Quỹ đất tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thực hiện công tác GPMB phải tranh thủ hệ thống mặt trận, các đoàn thể ở địa phương tham gia tuyên truyền vận động ngay từ khi triển khai thực hiện dự án. Đồng thời địa phương nào quan tâm, tích cực làm tốt công tác này thì dự án sớm được triển khai và đi vào hoạt động, người dân sẽ có việc làm, tăng thêm thu 5 nhập cho gia đình và cũng tăng nguồn thu cho ngân sách góp phần cho địa phương phát triển nhanh, phát triển bền vững. Ở thời điểm thực hiện đề tài này, việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích an ninh quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, mục đích phát triển kinh tế được quy định cụ thể trong Luật đất đai năm 2003 và các văn bản hướng dẫn như: Điều 36 Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29/10/2004; Nghị định số 197/2004/NĐ-CP ngày 03/12/2004; Nghị định số 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5/2007 của Chính phủ quy định bổ sung về việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai; Thông tư số 06/2007/TT-BTNMT ngày 15/6/2007 của Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn thực hiện một số điều của Nghị định số 84/2007/NĐ-CP ngày 25/5/2007 của Chính phủ quy định bổ sung về việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình tự thủ tục bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất và giải quyết khiếu nại về đất đai; Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ngày 13/8/2009 của Chính phủ quy định bổ sung về quy hoạch sử dụng đất, giá đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Luật đất đai năm 2013 và các văn bản hướng dân thi hành như : Nghị định số 43/2014/NĐ- CP về hướng dẫn thi hành luật đất đai năm 2013; Ngày 15/5/2014 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 47/2014/NĐCP quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Từ đó cho thấy công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư trong tình hình hiện nay không đơn thuần là bồi thường về mặt vật chất mà còn phải đảm bảo được lợi ích của người dân phải di chuyển. Đó là họ phải có được chỗ ở ổn định, có điều kiện sống bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ, được hỗ trợ ổn định đời sống sản xuất, hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề để tạo điều kiện, tạo công ăn việc làm cho người dân sống và ổn định. 2.1.3. Đặc điểm và những yếu tố tác động đến công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư 2.1.3.1. Đặc điểm của quá trình bồi thường, hỗ trợ Bồi thường, hỗ trợ và tái định cư là quá trình đa dạng và phức tạp, nó thể hiện khác nhau ở mỗi dự án, nó liên quan trực tiếp đến lợi ích của các bên tham gia và lợi ích của toàn xã hội. 6 - Tính đa dạng thể hiện: mỗi dự án được tiến hành trên một vùng đất khác nhau với điều kiện tự nhiên kinh tế, xã hội dân cư khác nhau. Khu vực nội thành, mật độ dân cư cao, ngành nghề đa dạng, giá trị đất và tài sản trên đất lớn; khu vực ven đô, mức độ tập trung dân cư khá cao, ngành nghề dân cư phức tạp, hoạt động sản xuất đa dạng: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại, buôn bán nhỏ; khu vực ngoại thành, hoạt động sản xuất chủ yếu của dân cư là sản xuất nông nghiệp. Do đó mỗi khu vực bồi thường, GPMB có những đặc trưng riêng và được tiến hành với những giải pháp riêng phù hợp với những đặc điểm riêng của mỗi dự án và từng địa điểm khác nhau. - Tính phức tạp: Đất đai là tài sản có giá trị cao, có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế – xã hội đối với mọi người dân. Đối với khu vực nông thôn, dân cư chủ yếu sống nhờ vào hoạt động sản xuất nông nghiệp mà đất đai lại là tư liệu sản xuất quan trọng trong khi trình độ sản xuất của nông dân thấp, khả năng chuyển đổi nghề nghiệp khó khăn do đó tâm lý dân cư vùng này là giữ được đất để sản xuất, thậm chí họ cho thuê đất còn được lợi nhuận cao hơn là sản xuất nhưng họ vẫn không cho thuê. Mặt khác, cây trồng, vật nuôi trên vùng đó cũng đa dạng dẫn đến công tác tuyên truyền, vận động dân cư tham gia di chuyển, định giá bồi thường rất khó khăn và việc hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp là điều cần thiết để đảm bảo đời sống dân cư sau này. 2.1.3.2. Một số yếu tố ảnh hưởng đến công tác giải phóng mặt bằng a. Các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai và tổ chức thực hiện các văn bản đó Ở nước ta, sau khi ban hành Luật Đất đai 1993 đến nay, Luật đã được sửa đổi, bổ sung thay thế bằng Luật Đất đai năm 1998, 2001, 2003, và mới đây nhất là ban hành luật đất đai năm 2013. Theo đó, chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cũng luôn được không ngừng hoàn thiện, sửa đổi cho phù hợp với yêu cầu của thực tế. Với những đổi mới về pháp luật đất đai, đã cơ bản đáp ứng được tính chưa ổn định, chưa thống nhất của pháp luật đất đai qua các thời kỳ mà công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đã gặp khá nhiều khó khăn và cản trở. Thực tiễn triển khai cho thấy việc ban hành các văn bản quy phạm về quản lý, sử dụng đất đai có ảnh hưởng rất lớn đến công tác GPMB. Hệ thống văn bản pháp luật đất đai còn có những nhược điểm như là số lượng nhiều, mức độ phức tạp cao, không thuận lợi trong sử dụng, nội bộ hệ thống chưa đồng bộ, chặt chẽ gây lúng túng trong xử lý và tạo kẽ hở trong 7 thực thi pháp luật (Tôn Gia Huyên và Nguyễn Đình Bồng, 2006). Bên cạnh việc ban hành các văn bản quy phạm về quản lý, sử dụng đất đai, việc tổ chức thực hiện các văn bản đó cũng có vai trò rất quan trọng. Trong báo cáo Ủy ban thường vụ Quốc hội về quản lý nhà nước trong lĩnh vực Tài nguyên môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường ngày 15/8/2013 tại trang 10 có nêu: “Tình trạng chậm hoàn thành công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng đang diễn ra phổ biến ở địa phương do chính sách thường xuyên thay đổi; do các cơ quan có thẩm quyền chưa thực hiện đúng quy định của pháp luật, kéo dài thời gian giải phóng mặt bằng”. Từ đó dẫn tới tình trạng có nhầm lẫn việc áp dụng pháp luật trong giải quyết giao đất, cho thuê đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, cấp GCNQSDĐ, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, TĐC, giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo. Trong khi đó việc tuyên truyền, phổ biến của các cơ quan có trách nhiệm chưa thật sát sao. Tại nhiều địa phương, đang tồn tại tình trạng nể nang, trọng tình hơn chấp hành quy định pháp luật trong giải quyết các mối quan hệ về đất đai. Cán bộ địa chính, chủ tịch UBND xã, phường nói chung chưa làm tốt nhiệm vụ phát hiện, ngăn chặn, xử lý kịp thời những hành vi vi phạm pháp luật về đất đai trên địa bàn. Đó là nguyên nhân làm giảm hiệu lực thi hành pháp luật, gây mất lòng tin trong nhân dân cũng như các nhà đầu tư và đã ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ GPMB. b. Công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất Quy hoạch sử dụng đất được xem là một giải pháp tổng thể định hướng cho quá trình phát triển và quyết định tương lai của nền kinh tế. Thông qua quy hoạch sử dụng đất, Nhà nước can thiệp vào các quan hệ đất đai, khắc phục những nhược điểm do lịch sử để lại hay giải quyết những vấn đề mà quá trình phát triển đang đặt ra. c. Yếu tố giao đất, cho thuê đất Nhiệm vụ giao đất, cho thuê đất có tác động rất lớn đến công tác bồi thường GPMB và TĐC. Nguyên tắc giao đất, cho thuê đất, phải căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch là điều kiện bắt buộc, nhưng nhiều địa phương chưa thực hiện tốt nguyên tắc này; hạn mức đất được giao và nghĩa vụ đóng thuế đất quy định không rõ ràng, tình trạng quản lý đất đai thiếu chặt chẽ dẫn đến khó khăn cho công tác bồi thường. Theo tài liệu tổng kết thi hành luật Đất đai năm 2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường thì tổng diện tích đã giao, đã cho thuê là 24.996 nghìn ha, chiếm 75,53% Tổng diện tích cả nước (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2011). 8